Tíminn - 07.05.1932, Blaðsíða 3

TÍMINN
73
Nyfar bækur
gefnar út af Bókadeild Menningarsjóðs:
Fuglinn í fjörunni eftir Halldór Kiljan Laxness.
362 bls. ..............................Verð ób. 9.00.
Framhald og endir á bókinni „pú vínviður hreini", sem út
kom í fyrra. Utvarpshlustendur þekkja nokkra kafla bókarinn-
ar, eftir að hafa heyrt höfundinn lesa þá upp í vetur, og munu
margir fagna þg að geta nú lesið söguna i heild...
Urvalsgreinar, Guðm. Finnbogason íslenskaði
208 bls................................Verð ób. 6.0.
í þessari bók hefir þýðandi valið 12 úrvalsgreinar (essays) að-
allega eftir enska höfunda. Efnið er fjölbreytt: lýst þjóðum,
andans skörungum og náttúrunni, og vikið að flestum grein-
um bókmennta og lista........ .. ............... ..
Þydd ljóö eftir Magnús Asgeirsson.
...............................II. hefti. Verð ób. 3.00.
I. iiefti þessara ljóða kom út fyrir nokkrum árum og er nú þvi
nœr uppselt. Hefir nokkuð verið bundið með II. hefti og kostar
i shirting 8.00 en í alskinni 12.0................
Aðrar bækur Menningarsjóðs eru þessar:
pÚ VÍNVIÐUR HRBINI eftir Halldór Kiljan Laxness. Verð ób. 8.00.
VESTAN UM HAF, ritgerðir, sögur og ljóð
eftir vestur-íslenzka höfunda, Guðm. Finnbogason og Einar H.
Kvaran hafa safnað....................Verð ób. 15.00.
Á ÍSLANDSMIÐUM eftir Pierre Loti,
franska rithöfundinn íræga. Páll Sveinsson liefir þýtt bókina
á íslenzku..............................Verð ób. 6.0.
HAGFRÆÐI eftir Charles Gide, franskan hagfræðing.
Fyri’a bindi. (Siðara bindi kem\# út í sumar) .. Verð ób. 5.00.
pess skal yetið að lestrarfélög og bókasöfn (þar á rneðal bóka-
söfn skóla) fá 10% afslátt á ofangreindum bókum, ef þær eru
keyptar allar i einu lagi. (Samtals kr. 52.00 -r- 10% = krónur
46.80). — Ef andvirði íylgir pöntun, eru bækurnar sendar burð-
argjaldsfrítt á næstu böfn.------------------------
Bækurnar eru einnig afgreiddar einstakar eða allar gegn póstkröfu.
Bóksalar úti á landi, sem óska að fá bækumar í umboðssölu,
eru beðnir að senda pantanir sínar til undirritaðs, er hefir á
hendi aðalútsölu og afgreiðslu bóka þeirra, sem gefnar eru út af
Bókadeild Menningarsjóðs
IS-l'-KttllSM
Austurstræti 1, Reykjavík. Simi 26. Símnefni: Epébé.
Pósthólf 607.
5-6 herbergja íhúð
með öllum nýtísku þægindum óskast til afnota
fyrir Sultuverksmiðjuna. Tilboð merkt „Hreinlæti“
sendist afgreiðslu Tímans.
Nagnús Guðmundsson
Sem dæmi má nefna: 10 daga ferð
frá Rvík til Gullfoss, Geysis og
Heklu. Komið við á Hlíðarenda,
gist tvær nætur í Garðsauka á
heimleiðinni, eina nótt við þjórsár-
brú og eina nótt á Kolviðarhóli o.
s. frv. þessi ferð kostar frá Rvík til
Rvíkur aftur £42,15,0, eða íslenzkar
kr. 946,92 fyrir manninn. Önnur ferð
er í riti þessu frá Rvík um Kal-
manstungu og Arnarvatnsheiði til
silungsveiða, og þaðan um Kaldadal
til Gullfoss og Geysis og þaðan til
Rvíkur. þessi ferð á að vara 15
daga og kosta £60,5,0 eða ísl. kr.
1334,54 fyrir einn mann. — Ritið er
gefið út 1931. — Eins og sjá má, er
það ekki heiglum hent að lieim-
sækja land vort með slíkum ferða-
kostnaði. Væri vel ef þeim Vigfúsi
og Einari tækizt að firra þjóðina
frekara vamms í þessu efni. En
engan þarf að undra, þótt Mbl. lmfi
tekið þessa manndómsviðleitni ilia
upp. því mun þykja sæmst, að ís-
lendingar niðist á gestum sínnm
Iiátinn er i gær þorlákur Vil-
hjálmsson Bjarnar bóndi á Rauðará
við Reykjavík.
Byggingu verkantannabústaðanna
í Rvík er nú að mestu lokið og
eru fyrstu fjölskyldurnar að ílytja
í þá þessa dagana. Lögin um verka-
mannabústaði voru samþykkt á Al-
þingi 1929, með tilstyrk ríkisstjórn-
arinnar og þingmanna úr Fram-
sóknar- og Alþýðuflokkunum, en
aðalverkið var unnið á síðastliðnu
sumri. Verkamannabústaðirnir eru
54 ibúðir alls, helmingurinn 2ja
herbergja og hinn helmingurinn 3ja
herbergja, allar sambyggðar, og
standa utariega í vesturbænum.
Byggingarkostnaður alls tæpl. y2
milj. króna, og er hann lægri en á-
ætlað var, sem fátítt er hér í Rvík
og má vafalaust að miklu leyti
þakka stjórn byggingarfélagsins.
Verkamennimir kaupa hver sina i-
búð og leggja fram þegar 15% af
kostnaðarverði, en eignast siðan
húsið smátt og smátt á 42 árum
með því að greiða húsaleigu, sem
þó er mun lægri en nú tíðkast í
samskonar íbúðum. — Hverri íbúð
fylgir eldhús og bað og aðgangur
að geymslu og þvottahúsi. Loks er
ætlað húsrúm fyrir matvörubúð og
mjólkurbúð. — Er hér um að ræða
stórmerka byrjun umbóta á lífs-
kjörum fátæks fólks í Reykjavík.
Dánariregn. Á föstudaginn 29. apr.
síðastl. andaðist á heiinili sinu
Flögu i Vatnsdal frú Ingibjörg Mar-
grét Magnúsdóttir, 83 ára að aldri,
móðir Magnúsar kaupmanns Stef-
ánssonar bónda þar og þeirra syst-
kina.
Rússneska kvikmynd, sem heitir
„Jörð“, á að fara að sýna í Nýja
Bíó nú í næstu viku. Fyrir nokkr-
um dögum var blaðamönnum boðið
að sjá myndina. Fjallar hún um
hefðu orðið þess varir, að kúga ætti
þá af sannfæringu sinni við al-
þingiskosningar, með skuldaklafa.
það eru því ill og ómakleg orð
er ísafold flytur um kaupfélags-
stjórana, ef þeir eru yfirleitt svip-
aðir þeim skagfirsku, sem ég gjöri
fyllilega ráð fyrir að séu engar sér-
stakar undantekningar.
Ég held því, að nú sé kominn timi
til þess, að bændur og búaliðar al-
mennt, hvaða stjórnmálaflokki sem
þeir tilheyra, setji nú hnefann í
borðið og ávarpi ísafold á þessa
leið: Hingað og ekki lengra, heillin
góð, það er nóg komið af slíku tægi,
og við látum ekki flá okkur lifandi.
Ef þú hættir ekki þessum óhróðri
nm bændastéttina og kaupfélögin,
viljum við ekki sjá þig framar. þú
getur þá lifað á stórútgerð, kaup-
mönnum og lærðum mönnum. það
eru hvort sem e r þínir elskulegu
vinir og velunnarar.
Öll þessi skrif þín um kaupfélög
og bændur, þar með talinn mosinn,
hafa ekki borið annan árangur en
þann, að við það hefir Sjálfstæðis-
flokkurinn, sem þú ert aðalmálgagn
fyrir, stórtapað, en Framsókn fengið
vopn í hönd, sem hún hefir kunnað
að beita. það er allt gagnið.
þá vil ég fara nokkrum orðum um
skuldir almennt. Ég tel yfirleitt-stór-
skuldir þjóðarböl hverju nafni sem
þær nefnast, ekki sizt ef þær standa
i stað eða fara vaxandi ár frá ári,
og það þarf engar smátekjur til að
geta borið háar vaxtagreiðslur auk
alls annai’s, sem á tekjunum hvílir,
,en það er alt það er menn þurfa
með, ef eignimar eiga ekki að
landbúnaðarframkvæmdir síðustu
ára í Rússlandi og er merkileg og
eftirtektarverð á margan hátt, svo
sem vænta mátti.
Sultuverksmiðja er nýstofnuð hér
í bænum. Eigandi hennar er Magn-
ús Guðmundsson bökunarmeistari.
Áheit til Hrunakirkju í Árnes-
sýslu: Frá N. N. kr. 5.00, Ónefndum
5.00, J. J. 5.00, N. N. 5.00, G. G. 2.00,
Tveim mönnum 10.00, Ónefndum
10.00. Samtals kr. 42.00. þakksam-
lega meðtekið. — Guðm. Erlendsson.
Prentvilla. í greininni um Einar
Einarsson í Grindavík, í síðasta tbl.,
hefir misprentast á einum stað:
Arnarstapa fyrir Vogastapa.
-----o—-—
„Svindilbrask“
okraranna i Reykjavik.
Einn liður dýrtíðarinnar hér í
Reykjavík, og ekki sá veigaminnsti,
eru okurvextir þeir og gífurleg af-
föll af peningalánum, sem margur
maðurinn neyðist til að taka hjá
hinum samvizkulausu okrurum, er
nota sér neyð manna til að féfletta
þá, og eigi aðeins þá sjálfa, heldur
fjölda annara manna, sem gengið
hafa í ábyrgð.
það kemur þvi miður þráfaldlega
fyrir, að menn rekur upp á sker um
fjárhaginn, þegar þeir eru t. d. að
byggja hús yfir sig og sína. Eignir
þeirra sjálfra, lán í verzlunum og
hönkum, hrekkur ekki til þess að
fullgera húsin. Og vegna þess að þá
er fokið i öll skjól, neyðast menn
þessir til að leita á náðir þeirra
manna, sem hafa það fyrir atvinnu
að Jána peninga. En hyernig eru
svo lánskjörin, sem þeir verða að
sæta? það er ekki nóg með það, að
lánið þurfi að vera gjörtryggt, held-
ur fæst það ekki nema með gífur-
legum afföllum og okurvöxtum af
allri upphæðinni. þess munu dæmi,
að okrarar þessir hafi keypt 1—3ja
mánaða víxla með 20—30% afföll-
um og reikna þar að auki þá okur-
vexti af allri upphæðinni, að afföll
og vextir svara til þess að lántak-
andi hefði greitt 100% eða meira á
ári af þeirri upphæð, sem hann
fékk útborgaða.
þetta veit fjöldi manna, en samt
sem áður helzt þessum okrurum
uppi að halda áfram starfi sínu,
sem ætti að varða við lög. Eru þeir
jafnframt svo ósvífnir að kalla á
lögin sér til aðstoðar, þegar þeir
þurfa að ná blóðpeningum af auð-
trúa ábyrgðarmönnum, sem oft hafa
flækzt inn í ábyrgðir á þessum
brasklánum sér óafvitandi. — Munu
þess mýmörg dæmi, að maður, sem
bráðvantar fé, kemur til kunningja
síns og biður hann að skrifa á víxil
fyrir sig, í þeirri von að hægt sé að
ganga saman. Yfirleitt eru tekjur
bænda litlar og þola því aðeins litl-
ar greiðslur, enda er sjaldan um
stórlán hjá þeim að ræða nema á
þeirra eigin mælikvarða, sem eklci
er hár. Helztu lántökur þeirra fyrir
utan vöruúttekt, eru til jarðakaupa,
húsabygginga og jarðabóta, en þá
standa á bak við skuldina vaxandi
eignir og getur þá allt verið í lagi,
ef vel er á lialdið. Lökust eru lánin
til húsabygginga, þvi hús i sveitum
gefa fremur lítinn arð af sér og er !
það ólíkt því sem gjörist í kaupstöð-
um. Lán til þeirra eru þvi oftast
þungur skattur á bóndanum. Ég
skal að vísu játa það, að oft getur
það komið fyrir, að nauðsynlegt sé
• að taka lán, ef eitthvað stórt þarf
að framkvæma á mjög takmörkuð-
um tíma, en hitt er líka eins nauð-
synlegt að klífa til þess þritugan
hamarinn, að standa vel í* * skilum
með þau lán og lúka þeim svo
fljótt, sem föng eru á, svo þau liggi
ekki sem mara á lántakanda í mörg
ár.
Hér áður fyr forðuðust menn lán-
tökur að nokkrum mun, enda voru
skuldir þá fremur litlar, og alveg
hverfandi við það sem nú er. Nú
virðist það vera orðin nokkurskon-
ar tízka, að taka lán. Allir vilja fá
lán. Jafnvel ungir, duglegir ein-
lileypir menn taka lán, þótt ekki
sé hægt nð sjá að þeir hafi noldcra
þörf fyrir það. Ríkið sjálft tekur
hvert stórlánið á fætur öðru og
vaxtagreiðsla þess er nú orðin um
ein miljón króna, og er það sem
næst tólfti hluti af öllum tekjum
þess. Sýslurnar taka lán og hrepp-
selja banka vixilinn. Ábyrgðina fær
hann, því að ábyrgðarmaðurinn veit
livað bankalán kosta, og treystir
því að lántakandi geti greitt skuld-
ina. En svo þegar lánþurfi kemur í
banlcann með vixilinn, er honum
synjað um lán. Út úr neyð snýr
hann sér þá til okraranna og hugs-
ar sem svo, að það bitni mest á sér,
að lánið verður dýrara, heldur en
hann hefir gert ráð fyrir. En yfir
dyrum okraranna mættu vel standa
þessi orð: „þér, sem inn gangið,
varpið frá yður allri von“. Lánskjör
þeirra eru svo óskapleg, að lántak-
endur geta ekki staðið í skilum
þegar til kemur, og þá er gengið að
ábyrgðarmönnunum, sem ekki vita
hvaðan á sig stendur veðrið, því að
þeir mundu aldrei hafa gengið í á-
byrgð fyrir láni á þeim stöðum.
Lántakendur, sem leitað hafa til,
okraranna, liafa með því svikið á-
liyrgðarmenn sína, en það er okrur-
unum sjálfum og framferði þeirra
engin afsökun, og til Jiiminsins
hrópa þeir lilóðpeníngar, sem þeir
þráfaldlega taka með valdi af heið-
arlegum og efnalitlum mönnum,
sem ekki vita sér neins ills von.
En hér með er ekki sögð öll sag-
an um svindilbrask okraranna.
Einn þeii'ra auglýsti t. d. einu sinni
10 þús. króna lán til skamms tíma.
Kjörin voru þessi, þegar til kom:
Fvrst og fremst 2000 króna afföll,
þvínæst átti lántakandi að taka upp
í þessar 8000 kr., sem eftir voru,
gamalt og lélegt hljóðfæri, reiknað
á 1000 krónur, og ritvélargarm fyrir
500 krónur. Af þeim 6500 krónum
sem þá voru eftir, átti lántakandi
að greiða vexti af 10 þús. krónum.
Mörg dæmi mætti finna þessu lik.
þeir menn, sem þannig fara að
ráði sínu, eru vargar í véum livers
þjóðfélags. þeir eru jafnvel hættu-
legri lieldur en yfirlýstir glæpa-
menn þjóðfélagsins. En hvers vegna
tekur réttvísin ekki í hnakkadramb-
ið á þeim og lætur þá fá makleg
málagjöld? Borgari.
Ath. Frv. um bann við okri, flutt
af tveim Framsóknai'mönnum í
n. d. liggur nú fyrir Alþingi. Ritstj.
----O----
Samvinnisskólanum
var sagt upp síðasta apríl. þessir
nemendur útskrifuðust:
Björn Stefánsson frá Höfðahúsum
í Fáskrúðsfirði,
Daníel Jónsson frá Keisbakka á
Skógaströnd,
Geirmundur Jónsson frá Grafar-
gerði, Skagafirði,
Guðm. Ingi Kristjánsson frá
Kirkjubóli, Önundarfirði,
Guðmundur Sveinhjömsson frá
Akranesi.
Hjálmtýr Pétursson frá Ytra-Leiti
Hvammsfirði,
amir líka. það er eins og það sé
eitt af því allra nauðsynlegasta,
að skulda. Verstar allra skulda eru
þó verzlunarskuldir. það er hönn-
ung að vera búinn að eta út fyrir-
fram allar sínar árstekjur, greiða
svo úttektina aldrei að fullu og
safna þannig saman, eða auka
skuldina ár frá ári.
Að hverju stefnir það? það getur
ekki stefnt að öðru en gjaldþroti
með tímanum. Við þessu þarf að
sporna, og það sem fyrst, en nú
sem stendur er ekki hentugur tími
vegna kreppunnar, þar sem nú
livergi er hægt að fá peninga til að
kaupa fyrir nauðsynjar eða hægt
að selja nokkra skepnu sér til bjarg-
ar. Verða menn þvi að lifa á lán-
um, vörulánum, livort sem mönnum
þykir það Ijúft eða leitt. En þegar
kreppan er um garð gengin, og pen-
ingastraumurinn byrjaðui' aftur,
þarf að stemma stigu lánsverzlunar
og er það hægðarleikur með því, að
afnema hana með lögum.
Ekki þarf annað en að Alþingi
samþykki lög um það, að eftir ein-
hvern ákveðinn dag, — segjum 20.
júlí 1933, að þá sé kreppan gengin
um garð — mœttu verzlanir ekki
lána til lengri tima en þriggja mán-
aða, og ef skuldii' greiddust ekki á
þeim tíma, féllu þær niður sem ó-
gildar. þetta myndi nægja. Kaupfé-
lög og kaupmenn hættu að lána.
En hvað á að gjöra við gömlu
skuldirnar? Ég sé ekki að þar geti
verið um nema einn veg að ræða,
og liann er sá, að taka þær alveg
út úr viðskiftunum og gjöra þær að
afborgunarlánum.
Jóhannes Brynjólfsson frá Vest-
mannaeyjum,
Jón Einarsson, Reykjavík,
Jónatan Guðmundsson, Reykjavík,
Karl Hjálmarsson frá Seyðisfirði,
Kristín Hannesdóttir, Siglufirði,
Oli Hallgrímsson, Seyðisfirði,
Páll Jónasson, Hróarsdal, Skaga-
firði,
Sigríður Stefánsdóttir, Völlum,
Svarfaðardal,
Sigurður Ó. Ólafsson frá Vest-
mannaeyjum,
Sjálfsagt verður afborgunartíminn
að vera mjög misjafn, og fer það
eftir efnum og ástæðum skuldu-
nauta, og sumar skuldir verður að
lækka, eða jafnvel strika út með
öllu sem ófáanlegar.
Fyrirkomulagið getur maður
liugsað sér þannig:
Hjá efnamönnum og einhleypum
mönnum. væri afborgunartími fjög-
ur ár og fullir vextir. Hjá miðlungs-
mönnum 8 ár og liálfir vextir. Hjá
fátækum fjölskyldumönnum helm-
ingur skuldar félli burt en helm-
ingur greiðist á 12 árum vaxtalaust.
Hjá þessum síðasttöldu verður ef-
laust hjá nokkrum að strika skuld-
ina alveg út.
þannig þarf að skifta skuldum
niður í að minnsta kosti 3 flokka.
Væri ef til vill rétt að hafa þá
fleiri. En svo kemur sú spurning:
Hverjir eiga að skifta niður í flokk-
ana og ákveða vexti og afborganir
lijá skuldunautum? Til þess þarf
að liafa kunnuga menn og ólilut-
dræga. Skattanefndir lireppanna eru
allra manna kunnugastar í sínum
hreppi, hvð svo sem liinu atriðinu
viðkemur. þær ættu því að vera
einna færastar til þess að ákveða
hvað hv.er og einn myndi þola mikla
árlega greiðslu af skuldum þessum.
Ef ágreiningur yrði um mat undir-
skattanefnda, gæti yfirskattanefnd
hverrar sýslu komið til greina, sem
úrskurðarvald í þeim deilumálum.
Áður en ég lýk alveg máli mínu
langar mig til að minnast ögn á
skuldir ríkissjóðs og hvernig helzt
væri hægt að ganga á milli liols og
höfuðs á þeim, eða að minnsta
Sigurður Snædal Júlíusson frá
Hrappsey,
Snorri Friðleifsson frá Siglufirði,
Steingrímur Níelsson frá Æsustöð-
um, Eyjafirði,
Svavar Marteinsson frá Skálateigi,
Norðfirði,
Sverrir Guðmundsson frá ísafirði,
Vilhjálmur S. Heiðdal frá Eyrar-
bakka,
þórarinn Pétursson frá Sandi á
Snæfellsnesi.
kosti grynna á þeim til muna. í
fyrsta lagi, til þess að hægt sé að
greiða mikið af skuldunum þarf að
takmarka til muna önnur útgjöld
ríkissjóðsins, en það álít ég vel hægt
og skal þar til nefna: afnám dýr-
tíðaruppbótar og allra bitlinga. Af-
nám eftirlauna, að öðru en því, að
þeim fátækustu sem nú fá eftirlaun,
sé veittur hæfilegur lífeyrir fyrir sig
og sína. Fækkun embættis- og starfs-
manna ríkisins og laun þeirra hæst-
launuðu færð niður að mun. Varið
allt að helmingi minna til fræðslu-
mála úr ríkissjóði en nú er.
Jafnvel gæti ég gengið inn á það,
að stöðvaðar væru allar verklegar
framkvæmdii' um 2ja éra skeið.
Við höfum haft svo miklar verk-
legar framkvæmdir með höndum nú
undanfarin ár, að við ættum að
geta komizt af með þær nú í næstu
2 ár, að undanskildu viðhaldi, sem
ætíð er sjálfsagt. Eflaust mætti finna
fleira sem spara mætti, en ég legg
ekki út í þá leit. Ef til vill mætti
lika finna eitthvað til að auka tekj-
ur rikissjóðs, t. d. einkasölu, á viss-
um vörutegundum, en ég sleppi því.
Ef nú öllu því fé, er þannig spar-
aðist í’íkinu, væri, eingöngu varið til
skuldagreiðslu, trúi ég ekki öðru en
að mikið mætti grynna á skuldum
yfir tvö ár, hvað þá heldur lengri
tima.
Að svo komnu læt ég máli mínu
lokið með þessum orðum: Skuldlaus
þjóð er sjálfstæð og lienni vegnar
vel, en stórskuldir eru drápsklyfj-
ar á hverri þjóð.
Vöglum i Blönduhlíð 22. febr. 1932.
Gisli Björnsson.