Tíminn - 04.06.1932, Síða 1

©jaíbfert
09 afgrei&slumaöur Clmaní tt
Hannueig 0 r s t einsöóttir,
€arfjargötu 6 a. Heyfjaoíf.
iS.fgteibsía
C f m a n s er i Cœfjargötu 6 a.
©pin ðaglegafL 9—6
Siifti 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 4. júní 1932.
23. blað.
Úrslit mála á Alþingi
Inngangur.
Á það var bent í síðasta blaði
Tímans, að Alþingi væri þá, dag-
inn sem blaðið kom út, búið að
sitja 104 daga, án þess að fyrir-
sjáanlegt væri, að því yrði ráðið
til lykta á viðunanda hátt. Fjár-
lagaf rumvarpið og tekj ufrum-
vörpin lágu þá enn óafgreidd í
efri deild þingsins, þar sem
stj órnarandstöðuflokk'arnir, sam-
anlagðir, hafa neitunarvald, þ. e.
geta fellt mál með jöfnum at-
kvæðum. Jafnframt var þá sýnt
fram á það með skýrum rökum,
hversu óverjandi og fordæma-
iaus væri framkoma íhalds-
flokksins, í þessu efni, þar sem
hann hefði í hótunum um að
greiða atkvæði móti málum, sem
hann sjálfur væri samþykkur —
í þeim tilgangi að kúga and-
stæðinga sína í öðru máli, ó-
skyldu. Það var vakin athygli á
því, að þessi framkoma íhalds-
flokksins, að beita neitunarvaldi
til að gjöra ríkisvaldið óstarf-
hæft, væri ótvírætt banatilræði
við núveranda þjóðskipulag, og
sæti þetta illa á þeim flokki,
sem öðrum fremur þættist vera
„verndari þjóðskipulagsins“.
Síðan þetta var ritað, hafa
orðið tíðindi á Alþingi. Og þau
eru í stuttu máli þessi. Ihalds-
flokkurinn hefir gefizt upp í
kjördæmamálinu. Hann hefir
breytt ákvörðun sinni um að
fella fjárlögin, tekjufrumvörpin
og sparnaðarfrumvarpið í efri
deild. Loks hefir íhaldsflokkur-
inn ákveðið að leggja til einn
ráðherra í hina nýju samsteypu-
stjórn Ásgeirs Ásgeirssonar, sem
tók við völdunum í gær.
Tíminn telur rétt, að gjöra í
stuttu máli nokkra grein þessara
atburða og aðdraganda þeirra.
1 þingbyrjun.
Tíminn hefir verið þeirrar skoð-
unar frá upphafi, að ákjósanleg-
,ast væri, að kjördæmamálið yrði
elcki afgreitt á þessu þingi. Hefir
því ávalt verið haldið fast fram
hér í blaðinu, að svo alvarlegt
framtíðarmál, sem vel gæti haft
í för með sér gjörbyltingu í
þjóðlífsháttum Islendinga, eigi
ekki að ráða til lykta í skyndi,
og sízt eins og nú standa sakir,
meðan fjárhags- og atvinnu-
vandræði af völdum heimskrepp-
unnar þjaka landið. Það mun og
hafa verið almennur vilji í
byggðum landsins utan Rvíkur,
og sjálfsagt að meira eða minna
leyti í höfuðstaðnum líka, að
kjördæmamálinu yrði skotið á
frest, og að þingið legði alla á-
herzlu á lausn fjáriliags- og at-
vinnumálanna.
Þingmenn Framsóknarflokks-
ins munu hafa komið til þings
með hinum sama ásetningi. Þeir
munu, eins og kjósendumir úti
um landið, ekki hafa gjört ráð
fyrir neinum úrslitum í kjör-
dæmamálinu á þessu þingi.
Baráttan í þinginu.
En það kom fljótt í ljós, að
stjórnarandstöðuflokkamir í
þinginu litu öðruvísi á þetta mál.
Milliþinganefndin í kjördæma-
málinu lauk störfum í febrúar.
Fulltrúar Framsóknarflokksins
komu ekki fram með nefndar-
álit og ekki heldur fulltrúi jafn-
aðarmanna að svo stöddu. En
fulltrúar íhaldsmanna, Jón Þor-
láksson og Pétur Magnússon,
skiluðu áliti, ásamt hinum marg-
umtöluðu tillögum um nýja kjör-
dæmaskipun, sem orðnar eru að
viðundri um allt land og engum
(nema e. t. v. J. Þ. sjálfum)
dettur í hug að hægt sé að fram-
kvæma.
Almenningur í landinu hafði
vonast eftir því, að allt Alþingi
myndi verða samtaka um það að
setja kreppumálin í fremstu röð
viðfangsefna, en láta kjördæma-
málið bíða. En nú fluttu full-
trúar íhalds- og jafnaðarmanna
í sameiningu frv. um breytingu
á stj órnarskránni. Jafnhliða var
hafin undirskriftasmölun í stór-
um stíl meðal almennings í kaup-
stöðunum og víðar, í því skyni
að knýja meirahluta Alþingis til
að breyta kjördæmaskipuninni.
Árangurinn af þessari undir-
skriftasmölun var birtur í Mbl.
2—3var í viku, til þess að sýna,
að hér væri alvara á ferðum.
Það v~r fyrirfram vitanlegt,
að stjórnarandstöðuflokkarnir
gátu ekki, eins og þingið er skip-
að, á venjulegan, löglegan hátt
afgreitt kjördæmamálið gegn ó-
skiptum atkvæðum Framsóknar-
manna.
En þeir gátu neitað um sam-
þykkt fjárlaganna. Þeir gátu
gjört ríkisvaldið óstarfhæft og
sett þjóðina í voða út á við. Það
var fordæmalaust ofbeldisverk á
íslandi. En Jón Þorláksson,
Magnús Guðmundsson og Héðinn
Valdimarsson lýstu yfir því, að
ofbeldið myndi verða framið.
Jafnaðarmennirnir höfðu
skyndilega uppgötvað, að tekju-
löggjöf, sem þeir sjálfir höfðu
greitt atkvæði með árum saman,
væri í ósamræmi víð stefnuskrá
flokksins(!) og íhaldið, sem ekki
gat haldið neinu slíku fram, ætl-
aði að greiða atkvæði móti sann-
færingu sinni um fjárlögin og
tekjulöggjöfina, til þess að geta
framið ofbeldið í félagi við socia-
listana.
Tillögur Framsóknarflókksins.
Þingmenn Framsóknarflokks-
ins munu, eins og áður er sagt,
hafa verið ráðnir í því, a. m. k.
mikill meirihluti þeirra, að stuðla
ekki að því, að kjördæmamálið
yrði afgreitt á þessu þingi.
Hinsvegar hafði flokkurinn vit-
anlega ekkert á móti því að
leggja fram tillögur sínar í mál-
inu og jafnvel að láta samþykkja
þær nú þegar, þó að það hefði í
för með sér kosningar í sumar,
ef andstæðingar stjórnarinnar
með því móti hefðu verið til-
leiðanlegir til að láta niður falla
ofbeldistilraunir sínar og setja
þjóðfélagið í hættu.
Tillögur Framsóknarflokksins
voru lagðar fram í efri deild
31. marz sl. Hefir áður verið
gjörla skýrt frá efni þeirra hér
í blaðinu og munu þær nú öll-
um almenningi kunnar, ásamt
rökum þeim, er þingmenn Fram-
sóknarflokksins og blöð hafa
fram borið í þessu máþ.
Að undanteknum tveim mönn-
um, stóð Framsóknarflokkurinn
á Alþingi saman um áðurnefndar
tillögur. En andstæðingar flokks-
ins felldu þær í efri deild. Fram-
sóknarflokkurinn hefði á því
stigi málsins getað drepið stjórn-
arskrárfrumvarpið, með jöfnum
atkvæðum. En með því að hann
vildi gæta alls hófs um meðferð
þessa máls, lét hann frumvarpið
ganga til neðri deildar. Þar voru
breytingartillögurnar samþykkt-
ar, og st j órnarskrárf rumvarpið
liggur nú fyrir þeirri deild (eftir
2. umr.) í þeim búningi, er
Framsóknarflokkurinn vildi vera
láta. En íhaldsmenn hafa nú,
eins og kunnugt er, sætt sig við,
að því verði ekki framar hreyft
að þessu sinni.
Samkomulagstilraunir.
Það kom í Ijós, þegar við at-
kvæðagreiðsluna í efri deild, að
íhalds- og jafnaðarmenn vildu
ekki ganga að tillögum Fram-
sóknarflokksins, en héldu fast
við hótanir sínar um að fella
fjárlögin og tekjulöggjöfina með
jöfnum atkvæðum í efri deild.
Framsóknarflokkurinn, sem
hafði meirahluta í þinginu og
bar ábyrgð á stjprn landsins,
átti þá einungis um tvær leiðir
að velja, að ná einhverskonar
samkomulagi við hina flokkana,
sem tryggði afgreiðslu hinna
nauðsynlegustu mála, eða rjúfa
þingið og stofna til nýrra kosn-
inga á þessu sumri.
Þá var það, eftir að foringjar
flokkanna, árangurslaust höfðu
rætt sín á milli um hugsanlega
samkomulagsmöguleika, að þing-
menn Framsóknarílokksins á-
kváðu að reyna til hlítar, hvort
andstöðuflokkarnir ætluðu að
standa við hótun sína um að
íella fjárlögin, tekjulögin og
sparnaðarfrumvarp það, sem
borið hafði verið fram og átti
að minnka útgjöld ríkisins, sem
svarar 600 þús. á næsta ári. Frá
hálfu foringja andstöðuflokk-
anna komu þá fram yfirlýsing-
ar, sem ekki varð um villst. Jón
Þorláksson lýsti sérstaklega yfir
því, að íhaldsflokkurinn ætlaði
sér að hindra afgreiðslu fjárlag-
anna, svo lengi sem ekki væri
íyrir sú lausn á kjördæmamálinu,
sem íhaldsflokkurinn teldi viðun-
andi.
Formaður Framsóknarflokks-
ins, Tryggvi Þórhallsson fyrv.
forsætisráðherra, var þeirrar
skoðunar, að sú leið, að rjúfa
þingið og boða til nýrra kosn-
inga, væri ekki fær, eins og nú
standa sakir. Jafnskjótt sem áð-
urnefndar yfirlýsingar andstæð-
inganna voru fram komnar, sím-
aði hann konungi lausnarbeiðni
fyrir ráðuneytið.
Afstöðu sinni í því efni og
ýmsum atriðum, sem að þessu
máli lúta, hefir fyrv. forsætis-
ráðherra gjört grein fyrir í á-
varpi sínu til Alþingis, sem birt
var í síðasta tbl. Tímans.
Samsteypustjórn allra flokka.
Eftir að Tryggvi Þórhallsson
hafði beðizt lausnar, og samkv.
ábendingu, eftir samþykkt í
Framsóknarflokknum, sneri kon-
ungur sér til Ásgeirs Ásgeirsson-
ar fj ármálaráðherra og fól hon-
um að mynda nýtt ráðuneyti.
Eftir að tilraunir til stjómar-
myndunar og samkomulags um
afgreiðslu hinna helztu mála
höfðu staðið yfir nokkra daga,
var samkv. ályktun Framsóknar-
f lokksins foringj um andstöðu-
flokkanna sent svohljóðanda
bréf:
„Reykjavík 31. maí 1932.
Framsóknarflokkurinn hefir á
fundi sínum í dag samþykkt eins og
liér segir:
„Framsóknarflokkurinn ályktar að
fara þess á leit við þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins og Jafnaðarmanna-
llokksins, að þeir taki þátt i mynd-
un samsteypustjórnar, sem væri
skipuð sinum ráðherra úr hverjum
flokki og hafi ráðherra Framsóknar-
flokksins forsætið. Tilboð þetta er
gert að því tilskildu, að samþykkt
verði á þessu þingi:
1. Frv. til fjárlaga fyrir árið 1933
(460).
2. Frv. til fjáraukalaga fyrir árið
1931 (628).
3. Frv. til fjáraukalaga fyrir árið
1930 (2).
4. Frv. til 1. um samþykkt á lands-
reikningnum 1930 (3).
5. Frv. til 1. um íramlenging á
gildi 1. um verðtoll (5).
6. Frv. til 1. um breyt. á 1. nr. 36,
7. maí 1928 (Gengisviðauki) (6).
7. Frv. til 1. um bifreiðaskatt o. fl.
(190).
8. Frv. til 1. um bráðabirgðabreyt-
ingu nokkurra laga (500).
9. Frv. til 1. um breyt. á 1. nr. 58
1931, um einkasölu á tóbaki (88).
10. 25% tekju- og eignaskattsauki,
enda verði stjórnarskrármálinu
frestað til næsta þings.
Flokkurinn felur starfanda for-
manni sínum að senda formönnum
andstöðuflokkanna þetta tilboð skrif-
lega nú þegar og óska svars fyrir
kl. 8 í kvöld".
þetta tilkynnist yður hérmeð.
Einar Árnason.
/Bjarni Ásgeirsson."
Svör andstöðuflokkanna bár-
ust samdægurs og fara hér á
eftir:
Svar íhaldsmanna.
„Reykjavík, 31. maí 1932.
Út af bréfi Framsóknarflokksins
dags. í dag, samþykkti Sjálfstæðis-
flokkurinn á fundi sínum í dag svo-
fellda ályktun:
„Ef Ásgeir Ásgeirsson fjármálaráð-
herra, sem hefir eins og stendur
umboð konungs til að mynda nýtt
ráðuneyti, leitar til Sjálfstæðis-
flokksins um þátttöku í myndun
ráðuneytis með sér úr ölium ílokk
um í því skyni fyrst og fremst að
leysa kjördæmamálið*), þá vill Sjálf-
stæðisflokkurinn taka vel undir þá
málaleitun. Um afgreiðslu fyrirliggj-
andi þingmála mundi flokkurinn að
sjálfsögðu vilja taka fullt tillit til
óska hinnar nýju stjórnar".
þetta tilkynnist yður hér með.
Virðingarfyllst.
Jón þorláksson.
/Pétur Ottesen.
Til
starfanda formanns .Framsóknarfl.,
hr. alþm. Einars Árnasonar,
Alþingi."
Svar jafnaðarmanna.
„Reykjavík, 31. maí 1932.
Vér höfum nú í dag meðtekið
bréf frá Framsóknarflokknum á Al-
þingi, þar sem þess er farið á leit,
! að Alþýðuflokkurinn „taki þátt i
J myndun samsteypustjórnar, sem
væri skipuð sínum ráðherra úr
liverjum flokki, og hafi ráðherra
Framsóknarflokksins forsætið". En
skilyrði fyrir þessu tilboði er, að
samþykkt verði nú á þinginu fjár-
lög fyrir árið 1933 á þingskj. 460,
þ. e. eins og frv. var afgreitt frá
*) Leturbr. blaðsins.
Ný ríkisstjórn
Eftir að Tryggvi Þórhallsson
forsætisráðherra hafði beðizt
lausnar fyrir ráðuneyti Fram-
sóknarflokksins, eins og skýrt
var frá í síðasta blaði, sneri
konungur sér til Ásgeirs Ás-
geirssonar fjármálaráðherra og
fól honum að mynda nýtt ráðu-
neyti. Skipun hins nýja ráðu-
neytis var tilkynnt á Alþingi í
dag. í ráðuneytinu eiga sæti
einn þingmaður og einn utan-
júngsmaður úr Framsóknar-
flokknunr og einn þingmaður úr
íhaldsflokknum. Ásgeir Ásgeirs-
son er skipaður forsætis- og fjár-
málaráðherra, síra Þorsteinn
Briem atvinnumálaráðherra og
Magnús Guðmundsson dómsmála-
ráðherra. Þessu verður þó bráð-
lega breytt svo, að síra Þorsteinn
Briem tekur kirkju- og kennslu-
mál, Magnús Guðmundsson
dóms- og heilbrigðismál og at-
vinnu- og samgöngumálaráðu-
neytinu verður skipt upp á milli
þeirra, en ekki fullráðið enn með
hvaða hætti nema um það, að
sira Þorsteinn Briem tekur land-
búnaðarmálin. — Nánari tíðindi
á öðrum stað í blaðinu.
neðri deild, frv. um framlengjngu
verðtolls, frv. um gengisviðauka,
frv. um bifreiðaskatt, frv. um bráða-
birgðabreytingu nokkurra laga (þar
á meðal annars að fella niður áður
samþykkt framlag til vérkamanna-
bústaða), svo og önnur frv., sem
upp eru talin í bréfi Framsóknar
flokksins.
Vér viljum minna á:
1. ) að frv. þessi ganga yfirleitt i
berhögg við yfirlýsta stefnu Alþýðu-
flokksins í skattamálum.
2. ) að felldar hafa verið allar til-
lögur Alþýðuflokksins við fjárlögin
um framlag til atvinnubóta og auk-
inna framkvæmda.
3. ) að Alþýðuflokkurinn telur
Framsóknarflokkinn með frv. um
bráðabirgðabreytingu nokkurra laga
(þingskj. 500) ganga á gert sam-
komulag við Alþýðuflokkinn um
framlag til verkamannabústaða.
því fer þessvegna svo mjög fjarri,
að til mála geti komið, að vér tök-
um tilboði yðar, að vér teljum það
beinlínis móðgandi fyrir oss, sem
þingmenn Alþýðuflokksins.
Verði hinsvegar samþykkt á þessu
þingi fullnægjandi lausn á kjör-
dæmaskipunarmálinu, viljum vér í
því sambandi taka til yfirvegunar
afgreiðslu fjárlaga og öflun tekna
fyrir ríkissjóð i samræmi við skatta-
málastefnu Alþýðuflokksins, enda
verði samkomulag um að veita ríf
legar fjárhæðir til aukinna fram-
kvæmda og kreppuráðstafana eins
og Alþýðuflokkui-inn hefir gert til-
lögur um.
.Tón Baldvinsson.
Héðinn Valdimarsson.
Viim. Jónsson. H. Guðmundsson.
Til Framsóknarflokksins
á Alþíngi."
Tilraunin um myndun ráðu-
neytis með samkomulagi og þátt-
tölcu úr öllum flokkum, var þar
með úr sögunni.
Sinnaskipti íhaldsflokksins.
Af bréfi íhaldsflokksins varð
ekki annað séð en að flokkurinn
ætlaði sér að harðneita fyrir sitt
leyti tillögunni um samsteypu-
stjóm og að hann ætlaði að
standa fast á yfirlýsingu Jóns
Þorlákssonar um að fella hin