Tíminn - 11.06.1932, Qupperneq 1

(ðjaíbferi
og ofgrciðsluma&ur QT i m a n 9 er
Kannueig þorsteinsöóttir,
íccfjargötu 6 a. -KeYfjaoíf.
jAfgtcibsía
íímens er i £œfjargötu 6 a.
(Dpin öaglega’ fl. 9—6
Sími 2353
XVL árg.
Reykjavík, 11. júní 1932.
25. blað.
Eftir stjórnarskiptin
Það er ekki laust við, að fólkið
úti um hinar dreifðu byggðir
landsins hafi vaknað upp við
skrítinn draum núna í þinglokin.
Það þarf engan að undra, þótt
almenningur eigi erfitt með að
átta sig í því pólitíska lands-
lagi, sem nú blasir við í fyrstu
yfirsýn. Það hefir verið þokuloft
yfir þingmálunum í vetur. Þjóðin
hefir átt erfitt með að átta sig
á því, hvað þar hafi í rauninni
verið að gjörast.
,Sú pólitíska útsýn, sem blasir
við nú eftir þinglokin, er óneit-
anlega eftirtektarverð og nýstár-
leg. 1 allan vetur hafa herbúðir
íhaldsins dunið af digurmælum í
garð Framsóknarflokksins út af
kjördæmamálinu. fhaldið var bú-
ið, í félagi við bandamenn sína,
Socialista, að safna saman 20
þús. undirskriftum víðsvegar í
kaupstöðum og kauptúnum, í því
skyni, að hafa áhrif á þingið. f-
haldsblöðin í Reykjavík, Mbl.
(ísafold) og Vísir voru búin að
endurtaka það svo að segja dag-
lega í marga mánuði, að íhaldið
myndi knýja málið fram á þessu
þingi. Af „réttlætiskröfunni“
skyldi aldrei verða slegið, stóð í
Mbl. Og ef Framsóknarmenn-
irnir, fulltrúar bændastéttarinn-
ar, sem lifir á Reýkjavík, eins
og þessi sömu blöð sögðu í fyrra,
vildu ekki láta undan, þá ætlaði
Jón Þorláksson, sá mikli maður,
að „taka til sinna ráða“. íhalds-
flokkurinn ætlaði, ásamt banda-
mönnum sínum, að nota neitun-
arvaldið í fámennari deildinni í
Alþingi til að koma á stjórnleysi
í landinu, svo framarlega, sem
Framsóknarmennirnir ekki létu
kúgast og gengju undir það
jarðarmen, að svíkja loforð sín
við þá kjósendur, sem skapað
höfðu þingmeirahlutann.
En í þinglokin var viðhorfið
skyndilega breytt. íhaldið hafði
gengið undir jarðarmenið. Gífur-
yrðin voi’u gleymd. Enginn
mundi eftir hinum 20 þúsund
stríðsmönnmn, og hinu mikla
bókfelli, sem átti að hræða kjark
úr bændavaldinu. Íhaldið sam-
þykkti fjárlögin, tekjuskatta-
frumvörpin og spamaðarfrum-
varpið, þvert 'ofan í margendur-
teknar yfirlýsingar í báðum
deildum þingsins. Tveir íhalds-
menn gengu meira að segja út
úr efri deild við atkvæðagreiðslu
um landsreikninginn og fjárauka-
lögin 1930, til þess að þurfa ekki
að standa við stóru orðin um
„þjófnaðinn“ úr ríkissjóði eða
liótanirnar um landsdóm.
Það er vitanlega alveg augljóst
mál, að svo framarlega, sem
nokkur flokkur hefir brugðist lof-
orðum á áberanda hátt, eða haft
kjósendur sína að ginningarfífl-
um, þá hefir íhaldsflokkurinn
gjört það í kjördæmamálinu á
síðasta þingi. Þó að Tíminn, út
af fyrir sig, telji það mjög
heppilegt, að málinu var frestað,
er eigi að síður rík ástæða til að
átelja þann loddaraskap, sem
beitt hefir verið við þær mörgu
þúsundir manna, sem trúðu því,
að menn eins og Jón Þorláksson
og Magnús Guðmundsson þyrsti
eftir „réttlæti“. Tíminn hefir
haldið því fram frá upphafi, sem
nú er fram komið, að meðal ráða-
manna íhaldsins væri ekki og
liefði aldrei verið nein löngun til
að breyta kjördæmaskipuninni,
ef ekki hefðu komið til flokks-
hagsmunir. Byltingin í f.vrra og
sambandið við Socialista varð til
af þeirri ástæðu að nokkrir stór-
eigna- og hátekjumenn í íhalds-
flokknum í Reykjavík uppgötv-
uðu það, að með því að minnka
Framsóknarflokkinn um þriðj-
ung, myndu þeir geta sloppið við
að láta hluta af gróða sínum fara
í viðreisn sveitanna, og að þeg-
ar búið væri að lama „bænda-
valdið“, væri hægðarleikur að
berja niður verkamannaflokkinn
á eftir og launa honum þannig
trúa liðsemd.
En það eru fleiri kynjamyndir
í hinum pólitíska þokubakka
núna eftir þinglokin, sem a. m.
k. í augum Framsóknarflokks-
manna víðsvegar um land, koma
miklu ókunnuglegar fyrir en þó
að foringjar íhaldsins hviki frá
yfirlýstri stefnu í einu máli,
eða gleymi því, sem hin dygga
kjósendahjörð þeirra í höfuð-
staðnum hefir á sig lagt fyrir
þeirra sakir. Jón Þorláksson og
Magnús Guðmundsson vita, að
hinir smærri liðsmenn íhaldsins
í Rvík eru karlmenni í því að
þola lítilsvirðingu af yfirboður-
um sínum.
Það, sem almenningur sjálf-
sagt undrast mest, a. m. k. þeir,
sem eitthvað hafa fylgst með í
þjóðmálunum undanfarin ár, er
sú staðreynd, að það skuli hafa
tekizt að mynda ríkisstjórn, þar
sem sæti eiga saman fulltrúar
einmitt þeirra flokkanna tveggja,
sem harðastri baráttunni hafa
barizt sín á milli á hinum opin-
bera vettvangi.
Það verður líka sjálfsagt mörg-
um, undrunarefni, að í stjórnina
skuli af hálfu íhaldsflokksins,
einmitt hafa valizt sá maðurinn,
Magnús Guðmundsson, sem í
lengstri og að sumu leyti mest á-
berandi andstöðu hefir verið við
Framsóknarflokkinn og sérstak-
lega þá tvo menn, sem veitt hafa
Framsóknarflokknum forystu og
sæti áttu í fráfarandi stjórn.
Tryggvi Þórhallsson alþm.,
fyrverandi forsætisráðherra, hef-
ir í grein sinni hér í blaðinu í
dag gefið skýringu á þessu fyrir-
brigði. Eins og sjá má, tekur Tr.
Þ. það skýrt og ákveðið fram,
að hina nýju stjórnarmyndun
megi ekki skoða sem neinskonar
sambræðslu milli þeirra flokka,
sem hlut eiga að máli. Stjórnar-
myndunin þýðir ekki það, að
skoðanir Framsóknarmanna og í-
haldsmanna í landinu hafi ná-
lægst hvor aðra á nokkurn hátt.
íhaldsflokkurinn er nú sem áður
aðalandstöðuflokkur Framsóknar-
mannanna í landinu, og hlýtur
vitanlega að verða svo.
Annað er það, sem einnig kem-
ur. glöggt fram í grein Tr. Þ.:
Að þingflokkur Framsókriar-
manna í heild eða meirihluti
hans hefir engin afskifti haft af
því, hvaða mann íhaldsflokkurinn
lagði til í stjórnina, og að Fram-
sóknarflokkurinn á Alþingi vill
enga ábyrgð bera á því, að það
var einmitt Magnús Guðmunds-
son, sem fyrir valinu varð, held-
ur telur það algjörlega mál
þeirra, sem valið höfðu.
Viðvíkjandi leiðum þeim, sem
hægt hefði verið að fara og
þeirri, sem farin var á síðasta
]ungi, er eins og sakir standa
ekki ástæða til að fjölyrða. En
það er öllum ljóst, að ágreining-
ur um starfsaðferðir þarf ekki
að hafa í för með sér ágreining
um stefnumál. Það er nú orðið
opinbert, enda engin launung,
að innan Framsóknarflokksins á
Alþingi voru nokkuð skiptar
skoðanir um það, hvaða aðferð-
um skyldi beita gagnvart hótun-
um andstæðinganna um ofbeldi.
Jónas Jónsson og Tryggvi Þór-
hallsson, sem ekki voru á einu
máli um þeta atriði, hafa nú
báðir gjört grein fyrir því, sem
fyrir þeim hafi vakað um lausn
málanna.
Eins og gefur að skilja, er það
sú leiðin, sem farin var, sem nú
aðallega er umhugsunarefnið í
landinu. Sú leið er neyðarráðstöf-
un. Samsteypustjórnir mjög and-
stæðra flokka eru svo að segja
fordæmalausar. Gallinn við það
fyrirkomulag er sá, að menn með
andstæðar skoðanir á úrlausnar-
efnum, geta ekki leyst þau í ein-
drægni.Eftir því sem meiru mun-
ar í skoðunum, verða viðfangs-
efnin færri, sem hægt er að leysa
með þessu móti.
Af því, sem nú er sagt, má
nokkuð ráða um það, hvernig
stjórnmálalífinu muni verða farið
í landinu næstu mánuðina. Verk-
efni stj órnarinnar verður væntan-
lega einkum það, að veita þá að-
stoð, sem æskileg er af ríkisins
hálfu, í viðskiptum landsmanna
út á við. í innanlandsmálunum
er tæpast mikilla tíðinda að
vænta frá ríkisstjórn, sem sam-
sett er með þessum hætti, enda
ekki hægt að gjöra kröfur til
þess.
Þjóðmálabarátta Framsóknar-
flokksins verður þess vegna ekki
í allra næstu framtíð á sama hátt
bundin við ríkisstjórnina og ver-
ið hefir undanfarin ár. Það verð-
ur barátta fyrir þeirri umbóta-
stefnu, sem næst liggur fyrir að
framkvæma, þegar það millibils-
stj órnarástand, sem nú ríkir, er
úti, og aftur rofar til í atvinnu-
lífi þjóðarinnar.
Af skrifum íhaldsblaðanna eft-
ir stj órnarskiptin má ráða, hvað
forgöngumenn íhafdsflokksins
hugsa sér að hafa upp úr þeim-
ráðherrastól, sem þeir nú hafa
eignast í staðinn fyrir „réttlæt-
ismálið“ og hvernig Jón Þorláks-
son ver það í íhaldsflokknum, að
liafa hætt við í annað sinn að
„taka til sinna ráða“ gagnvart
Framsóknarstjórninm og „bænda-
valdinu“.
Skýring Mbl., Vísis og J. Þ.
er á þá leið, að íhaldið eigi liðs
von í Framsóknarflokknum á Al-
þingi. Nokkur hluti Framsóknar-
þingmannanna sé svo skyldur í-
haldinu í skoðunum, að ekki geti
liðið á löngu þangað til íhaldið
gleypi þá með húð og hári eins
og Sigurð Eggerz og Jakob Möll-
er fyrir 3 árum. Ef íhaldið nú
hefði farið hranalega að, myndu
Jæssir menn aftur hafa crðið átt-
hagabundnir um stundarsakir og
þar af leiðandi þorrið vonin í
þeim hvalreka, sem nú sé nokk-
urnveginn vís á fjörur Jóns Þor-
lákssonar á næsta ári í sambandi
við lausn kjördæmamálsins. Þann
ig skrifta íhaldsblöðin frammi fyr
ir hinum vonsviknu kjósendum í
Reykjavík, sem kvarta yfir því,
að „réttlætiskrafan“ hafi fallið í
verði.
Þessar lýgilegu sögusagnir úr
herbúðum Mbl. eru að sumu leyti
einskonar vandræðaráðstöfun,
sem fram er komin, af því að
ílialdið þarf að verja hendur sín-
ar út af því, að hafa lofað meiru
en það gat efnt.
En hvalfréttin, sem verið er
að dreifa út í íhaldsblöðunum,
á líka að hafa aðra þýðingu.
Henni er ætlað að koma þeirri
trú inn hjá Framsóknarmönnum
víðsvegar um landið, að einhverj-
ir Framsóknarþingmenn ætli sér
að svíkja stefnu flokksins með
því annaðhvort að ganga inn í
íhaldið eða mynda sérstakan
flokk með einhverjum íhaldsmönn
um1). Og íhaldið ályktar sem
svo, að ef því takizt að gjöra
þessa sögu trúlega, þá muni kjós-
endum flokksins ekki þykja sér
vandara um en þingmönnunum,
að flytja sig yfir í herbúðir and-
stæðinganna.
I þvílíkum bollaleggingum gæg-
ist það fram, hvað íhaldið í raun
og veru hugsar sér að hafa upp
úr þátttöku sinni í samsteypu-
stjórninni. Jón Þorláksson og fé-
lagar hans bera þá von í brjósti,
að þeim með þessu takizt að
lokka eitthvað af þeim hluta þjóð
arinnar, sem nú er í Framsókn-
arflokknum, til þess að ganga til
móts við íhaldið, í þeirri trú, að
um leið og M. G. fái sæti í stjórn
með tveim Framsóknarmönnum,
sé skoðanamunurinn horfinn. Jón
Þorláksson hefir sjálfur sagt, að
íhaldið geti aldrei náð meira hluta
í þinginu, — jafnvel þótt „höfða-
talan“ sé alveg látin ráða —
nema því að eins, að það fái
hinn umtalaða liðsstyrk.
En Framsóknarflokkurinn ogí-
haldsflokkurinn eru hvor um sig
fulltrúar fyrir andstæður í þjóð-
lífinu, sem ekki hverfa. Eins og
nú er háttað í heiminum, getur
enginn orðið auðugur án þess að
annar verði þeim mun fátæk-
ari. Eyðslulíf á krepputímum 'hjá
nokkrum hluta þjóðarinnar, þýð-
ir tilsvarandi sjálfsafneitun hjá
öðrum.
Fólkið, sem kallar þetta land
ættjörð sína og stofnað hefir með
sér þjóðfélag, gjörir allt kröfur
til þeirra lífsgæða, sem hægt er
að verða aðnjótandi við þau frem-
ur takmörkuðu skilyrði, sem land
ið hefir að bjóða. Sumir gjöra
stórar kröfur, aðrir minni. Sumir
heimta sjálfdæmi um meðferð á
svo og svo miklu af því, sem til
fellst af verðmætum, hvort sem
um er að ræða vinnu þjóðarinn-
ar sjálfrar eða lánað verðmæti.
Aðrir telja sanngjarnt, að verja
nokkuð miklu af þeim gróða, sem
fenginn er með lítilli fyrirhöfn,
til þess að auka þau lífsgæði,
sem landsfólkið í heild getur haft
afnot af, og yfirleitt jafnan taka
hið fyrsta tillit til lífskjara hinna
„mörgu og smáu“ í þjóðfélaginu
x) því var jafnvel fleygt liéríbæn-
um á dögunum, og haft eftir íhalds-
mönnum, að einhverjir Framsóknar-
menn, sem komnir væru í andstöðu
við Tímann, væru að stofna nýtt
blað liér í bænum, og ætti það að
vinna með núverandi stjórn en á
móti Framsóknarflokknuml
Frestun kjördæmamálsins.
Mér varð ekki auðið að sækja
fundi Alþingis síðasta hálfa mán-
uðinn. Mér gafst því elcki tækifæri
til þess að bera þar fram neinar
athugasemdir út af þeim tveim
stórtíðindum sem báru við í þing-
lokin: Myndun sambræðslustjómar-
innar og ákvörðunin um frestun
lcjördæmamálsins til næsta þings.
Vil ég nú nota tækifærið til þess
*
ao bera fram nokkurar athug’a-
semdir.
það var almennt búist við því,
enda var fljótlega frá því sagt, að
Tafnaðarmenn og Sjálfstæðismenn
myndu neita að samþykkja ný
skattafrumvörp og nota til þess
stöðvunarvaldið, sem þeir hafa sam-
eiginlega í efri deild. Hitt datt mér
ekki í hug, að þessir ilokkar myndu
beita sliku harðræði, að neita að
samþykkja sparnaðai’frumvarpið og
fjárlögin — mál sem enginn ágrein-
ingur var um a. m. k. ekki milli
tveggja stóru flokkanna.
þegar Iléðinn Valdimarsson bar
fram á eldhúsdegi slíka áskorun til
Sjálfstæðismanna, þá hygg ,ég að
fiestum hafi farið eins og mér —
að láta sér ekki detta í hug, að
þeir yrðu við áskoruninni.
Ég hygg og að Sjálfstæðismenn
hafi ekki tekið ákvörðun um þetta
fyr en rétt áður en að kom, a. m.
k. kom ekkei’t fram fi’á þeim um
það lengi þings.
En svo kom yfirlýsingin frá þeim
undir þinglokin, aiveg skýlaus, og
þá myndaðist alveg ný aðstaða sem
varð að snúast við.
Eg ætla ekki nú að i’æða um
þennan atburð: neitunina, að láta
afgreiða fjárlög, skattafrumvöi’p.r.
og spai’naðarfrumvarpið. Eg mun
ekki stofna til deila um það nó ann-
að, eins og nú standa sakir.
En ég hygg að um fátt verði meir
rætt á næstu árum og um mörg ár
og að langur vei’ði slóðinn þessarar
athafnar. Og væri betur að jafnan
færi svo, sem íxú fói’, að svarið
verði meir miðað við nauðsyn þjóð-
og auka og bæta afkomuskilyrðin
við þeirra hæfi, þó að það komi
í veg fyrir að fáir menn eignist
aðstöðu, sem þeir óska eftir, og
mættu fá, ef þjóðfélagið hefði
ráð á.
í sveitunum, meðal hinna fá-
tæku, vinnusömu bænda í strjál-
býlinu, er Fi’amsóknarflokkurinn
vaxinn upp. Hann er sprottinn
upp úr hugarfari lítilsmegandi,
en vel mannaðrar stéttar, þar
sem sjálfstæðisþrá og skyldutil-
finning héldust í hendur. í kaup-
túnunum hefir hann nú síðustu
árin unnið fylgi margra verka-
manna, iðnaðarmanna og frjáls-
lyndra menntamanna, sem ekki
kæra sig um að nota þekkingu
sína á kostnað annara. Margt af
þessu fólki er fætt og uppalið í
sveit og hefir varðveitt samúð-
ina með hinni erfiðu en affara-
, sælu lífsbaráttu bændastéttar-
innar.
Flokkur, sem á slíka vaxtar-
sögu, má aldrei taka höndum
saman við Jósafatsstefnuna og
mun ekki gjöra, hvort sem hún
heitir Sparnaðarbandalag, Borg-
araflokkur, Ihaldsflokkur, Sjálf-
stæðisflokkur eða „hægfara um-
bótamenn á krepputímum" eins
og stendur í Morgunblaðinu.