Tíminn - 11.06.1932, Blaðsíða 2

94
TISIINN
er okkur það skylt Framsóknar-
mönnum, að styðja núverandi ríkis-
stjórn afdráttarlaust til þess að inna
af hendi þau afar vandasömu störf
sem hún nú fer með.
það verður að ná ti! allrar stjórn-
arinar — einnig til fulltnla and-
stöðuflokksins.
Við höfum lýst því yfir í verki,
Framsóknarmenn, að vegna heildar-
innar og núverandi alvarlega á-
stands, vildum við ekki stofna til ó-
friðar, heldur til samstarfs —
þrátt fyrir allt.
Við það munum við standa í verk-
inu, meðan þörfin krefst þess og svo
lengi sem unnt er.
Hin afleiðingin af lausnarbeiðni
Framsóknarstjómarinnai' var sú, að
samkomulag' varð um að fresta
kjördæmamálinu til næsta þings.
það er enginn efi á því, að allur
þorri fólksins í hinum dreifðu hygð-
um landsins hefir ætlazt til þess af
okkur fulltrúum sinum, að við sæj-
um um, að málið yrði ekki af-
greitt á hinu nýafstaðna þingi.
Kjördæmamálið er svo viðkvæmt
inál, svo afleiðingaríkt og jafnframt
svo vandasamt til úrlausnar, að það
er með öllu óverjanda að flaustra
afgreiðslu þess, eða sækja það með
offorsi einu og slagorðum.
það er vel farið, að þeir sem
fastast hafa knúð á um breytingar,
hafa nú látið sér skiljast, að hinir
eiga fullan rétt á að hæfilegur frest-
ur gefist til lausnar slíku vanda-
máli.
í samræmi við þessar skoðanir er
það, að nefndarálit fulltrúa Fram-
sóknarmanna kemur ekki fyr en í
sumar og eiga þá úrslitaumræður að
geta farið fram um málið, í góðan
tíma fyrir næsta þing. Er það og
mála sannast, að margt og merki-
legt er enn lítt dregið fram í um-
ræðurnar í því máli. En um það
verður ekki meira rætt í þetta sinn.
Að endingu fáein orð.
Aldrei fyr hefir ný stjórn tekið til
starfa á íslandi, við svo ískyggilegar
horfúr og mikla erfiðleika, eins og
núverandi stjórn — a. m. k. ekki
eftir það að stjórnin fluttist inn í
landið.
Kjósendurnir, sem margir hafa
látið sér þetta koma mjög á óvart,
að Framsóknarstjórnin segir af sér,
og samsteypustjórn er mynduð —
þeir verða að gjöra sér það vel
ljóst, að þetta er gjört vegna þess,
að þjóðin er í mikilli hættu stödd,
því að núverandi tímar eru hinir
lang erfiðustu sem komið hafa á
þessari öld og þó lengra sé leitað.
Á slíkum tímum verður að gjöra
ýmislegt það, sem engum kæmi til
hugar að gjöra á öðrum tímum.
þessa vegna alls er það skylt að
veita fulla samúð og styrk þeim
mönnum sem Alþingi — nálega ó-
skift — hefir til þess kjörið að stýra
málum þjóðarinnar á þessum við-
sjálu timum.
Eg vil, sem fráfarandi stjóm-
arforseti, óska þess af alhug, að
eftirmönnum mínum takist það
giftusamlega að verja þjóðina áföll:
um og heita þeim fullum stuðningi
mínum til þess.
Tryggvi þórhallsson.
----0----
Sveitakonurnar og
dr. BJðrg Þorláksson
Af tilviljun barst hingað í umbúð-
um partur af lesbók Morgunbl. þar
sá ég í grein eftir dr. Guðm. Finn-
bogason tekin upp orð eftir dr.
Björgu þorláksson: „Húsmæðurnar
kunna ekki að búa til osta og
nenna ekki að búa til skyr“.
Hvað getur doktornum gengið til
að slengja á okkur sveitakonur (því
um aðrar getur ekki verið að ræða í
þessu sambandi), svona tilhæfulaus-
um brigzlum fyrir fákunnáttu og
leti? þekkir liún nokkuð hag og
störf okkar sveitakvenna, eða er
þetta bara illgimi í anda Morgun-
blaðsins, sem sífellt er að niðra
bændastéttinni?
Ég býst við að ég sé talsvert kunn-
ugri störfum sveitafólks en doktor-
inn og ég þekki þó ekki eina ein-
ustu konu, sem ekki býr til skyr
þegar hún hefir þau mjólkurráð að
hún geti það. Eða hvað heldur dokt-
orinn að við gerum af þeirri mjólk,
sem við höfum afgangs öðrum þörf-
um?
Um osta er það að segja, að að
vísu er búið til minna af þeim, opt-
ast af þeirri ástæðu, að við höfum
ekki þau mjólkurráð, að hægt sé að
búa til hvorttveggja og kjósum við
þá skyrið fremur. þó veit ég af
nokkrum konum, sem líka búa til
osta og bera þeir alls ekki vott um
kunnáttuleysi.
Margar nágrannakonur mínar eiga
4—6 börn, sumar fleiri, en hafa
marga tíma ársins hjálp af mjög
skornum skammti og oft enga aðra
en þá, sem elztu bömin7 geta veitt
þeim. þegar þau komast. á legg vill
það þó verða stopult, því að vetrin-
um verða þau að ganga í skóla en
hjálpa til við lieyvinnu að sumrinu
eftir því sem kraftar þeirra leyfa.
Húsmæðurnar verða því sjálfar að
hafa alla þvotta og þjónustubrögð
á hendi, annast matreiðslu og halda
húsum hreinum, sem vanalega eru
byggð svo stói', að þau rúmi fleira
félagsins heldur en hitt, að láta
kapp mæta offorsi.
Ég ætla ekki að endurtaka hér
þau ummæli sem ég ba.r fram jafn-
hliða og sem rökstuðning fyrir lausn-
arbeiðni minni. Eg hygg að þeir
verði æ fleiri, því betri tími sem
fæst til umhugsunar, sem sjá, að
það var tvímælalaus skylda ráðu-
neytisins að segja af sér.
Að ætla sér að stjóma: við fyrir-
sjáanlegan stórkostlega vaxandi
tekjuhalla ríkissjóðs, án nokkurrar
aðstöðu til þess að geta veitt at-
vinnuvegunum og hinu vinnandi
fólki þann stuðning sem nauðsyn-
legur er, við bráðabirgðafjárlög,
eins og saga þeirra hefir orðið ann-
arsstaðar, við sívaxandi ófrið inn á
við, en álitshnekki út á við — eða
að stofna til kosninga sem allir
vissu um fyrirfram að myndu láta
okkur standa í sómu sporum um
aðalatriðið — þetta gat mönnum
fiogið í hug meðan reiði var í huga
og áður en gefinn var fullur gaum-
ur að allri aðstöðunni.'
En við rólega athugun gat ekki
komið til mála að sá þingflokkur
sem aðalábyrgðina bar á því að sjá
málum þjóðarinnar borgið, tæki
slíkar ákvarðanir.
það var og ekki ég einn sem tók
þá ákvörðun að stjórnin segði af
sér, til þess að opna möguleika til
a.nnarar lausnar þessara vandamála.
það var einróma samþykkt af öll-
um þingmönnum Framsóknarflokks-
ins, að ég segði af mér fyrir ráðu-
neytisins hönd.
Ég hygg, að um þá ákvörðun
verði síðar meir dæmt líkt og um
sumar merkar ákvarðanir hliðstæð-
ar i fyrri sögu oklcar íslendinga.
Ég kvíði ekki dómi sögunnar um
framkomu stjórnmálaflokkanna og
þjóðhollustu þeirra, á Alþingi ís-
lendinga á hinu mikla kreppuári
1932.
Tvennar urðu afleiðingar þessarar
ákvörðunar okkar Framsóknar-
manna.
Annarsvegar myndun samsteypu-
stjórnarinnar.
Ég hika ekki við að segja, að
eftir atvikum hafi sú stjómarmynd-
un tekist mjög vel.
Við eigum tvo ráðherrana af
þremur, Framsóknarmenn.
Um hinn nýja forsætisráðherra er
það að segja, að annarsvegar er
hann svo þjóðkunnur maðui', en
hinsvegar mér svo nærstæður, að ég
mun ekki fara um hann mörgum
orðum. En það hygg ég að ekki
verði nú lengur um það deilt, að
það var rétt sú tillaga, sem ég bar
þegar fram samhliða ákvörðuninni
um lausnarbeiðnina, og sem Fram-
Stjórnarskrá
°ff
stjórnarskipti
þar sem nú hafa gerst þau tíðindi,
að höfuðandstöðuflokkar landsins
eiga i bili fulltrúa saman í lands-
stjórninni, og þar sem íhaldsmenn
hafa tekið til baka stóryrði sín um
að þeir ætluðu að knýja fram upp-
lausn kjördæmanna á þessu þingi,
þykir ekki mega hjá líða að gefa
lesendum þessa blaðs skýringu á
þessum undarlegu fyrirbrigðum.
Fyrir rúmlega ári síðan gengu í-
haldsmenn og sócíalistar í laun-
bandalag um að steypa Framsóknar-
stjórninni og gerbylta kjördæmaskip-
un landsins að þjóðinni óviðbúinni.
Jafnhliða átti ríkið að ganga í á-
byrgð fyrir 7—8 miljóna láni handa
Rvík til að virkja Sogið. Síðan hefý'
sannast með fullkomnari rannsókn
að ekki þarf ncma helming þessa
íjár í fyrirtækið, og er þá mikið
lán, að málinu var frestað.
Tr. þ. greip þá í taumana með
þingrofinu og eyddi þannig þessum
bræðingi. þjóðin viðurkenndi að
þingrofið hefði verið réttmæt stjórn-
arathöfn. Framsókn vann mikið á
við kosningarnar, en hinir flokk-
arnir töpuðu. Kjósendur sýndu að
þeir virtu þrek og staðfestu í bar-
áttunni.
íhaldið sýndi allan þann vott um
menningarleysi sem það frekast gat.
það dró saman mannsöfnuð á kvöld-
in utan við hús forsætisráðherra og
reyndi að gera honum og fjölskyldu
hans ólíft í húsinu. þeir vonuðu að
sóknarflokkurinn samþykkti, að
benda strax á hann sem líklegastan
til að mynda nýja stjóm.
Um hinn nýja ráðherra okkar,
síra þorstein Briem, vii ég segja
það, að fáum mönnum megum við
Framsóknarmenn betur fagna í ráð-
herrastóli en honum. En þó munu
þeir hyggja bezt til hans sem þekkja
hann bezt.
Hann h.efir erft alla góða kosti
sinnar sterku ættar. Var Ólafur
Briem faðir hans formaður Fram-
sóknarflokksins síðustu þingár sín
og jafnframt formaður Sambands
íslenzkra samvinnufélaga frá þvi er
Péturs á Gautlöndum missti við og
til dauðadags.
Ég tel það mikla gæfu bæði fyrir
þjóðina og okkur Framsóknarmenn,
að þorsteinn Briem lét að óskum
vina sinna og samherja og tókst
þetta vandastarf á hendur nú. þar
hefir ráðið um skilningur hans á
því hve mikið var í húfi að nú tæk-
ist farsællega að mynda nýja stjórn.
Ég vil í nafni Framsóknarflokks-
ins fagna hinum nýju ráðherrum
flokksins og heita á alla flokksmenn
að veita þeim fullan trúnað og
fylgd.
Sjálfstæðisflokkurinn hefir til-
nefnt hinn þriðja mann í stjómina.
það skal tekið skýrt fram að
flolckarnir sem að stjórninni standa,
hafa ekki haft atkvæði um það
hvern eða hverja hinn flokkurinn
nefndi til að taka ráðherrasæti. Ef
um það hefði verið að ræða, að
flokkarnir greiddu atkvæði um
hvern eða hverja hinn tilnefndi, þá
var það ekki sambræðslustjóm,
heldur sambræðsla flokkanna. það
hefir engum komið í hug — og kem-
ur ekki.
Við Framsóknarmenn höfum ekki
átt og viljum ekki eiga atkvæði um
það hvern Sjálfstæðismenn tilnefna
sem sinn mann í samsteypustjóm-
ina.
það er kunnugt að hinn nýi ráð-
herra Sjálfstæðismanna og við
Framsóknarmenn höfum ekki borið
giftu til mikils samkomulags á und-
anfömum árum.
Og það er jafnvíst, að í framtíð-
inni verða deilurnar háðar milli
fulltrúa Framsóknarmanna og Sjálf-
stæðismanna.
En viðvíkjandi nútíðinni er það
skylt að einblína ekki á fortíðina.
Framsóknarflokkurinn hefir viður-
kennt það i verkinu, að það hafi
verið þjóðarnauðsyn nú að mynda
samsteypustjórn. það verður að talca
hinum rökréttu afleiðingum af því.
Meðan þessi nauðsyn er — og það
er fyrst og fremst til næsta þings —
og meðan ekkert kemur fyrir sem
raskar þeirri aðstöðu sem nú er —
ef hann segði af sér, gætu þeir tek-
ið við stjórn, og jafnvel látið um-
boðslaust þing starfa.
En þegar ærsl og hótanir bám
engan árangur, dvínaði byltingin og
Jón þorl. fór jafnvel að fyrirverða
sig fyrir framkomu sína og flokks-
ins. Siðan kom kosningaósigurinn
og eftir það fóru að renna tvær
grímur á íhaldsmenn um að ráðast
á gömlu kjördæmin, sem varið
höfðu rétt sinn svo vel. Loks kom
Alþingi saman. þá voru tvö um-
ræðuefni langoftast i Vísi og Mbl.
Annarsvegar hrakyrði um sam-
vinnubændur og ógnanir um að
Reykvíkingar skyldu hætta að skifta
við Árnesinga og aðra þá bændur, >
sem kysu Framsóknarþingmenn.
Hitt voru árásir á einn tiltekinn
þingmann í flokknum, sem þessi
blöð sögðu að aldrei mætti koma í
nýju stjórnina.
íhaldsmenn leyfðu sér þá þegar
að hafa skoðanir um það, hversu
Framsóknarmenn mynduðu stjórn
sína. það var auðséð, að þeir vildu
sízt að inn í landsstjórnina kæmu
menn, sem líklegir yrðu til að fylgja
jafnan orðtakinu: „Allt er betra en
íhaidið".
Með haustinu tók kjördæmanefnd-
in til starfa. Jón þorláksson sótti á
með miklum ofstopa en Tr. þ. og
Bergur Jónsson léku fimlega á móti.
Var J. þorl. ógætinn í mesta lagi,
kom með nýjungar og tiliögur, sem
Pétur Magnússon sá strax að voru
fjarstæða, en varð þó að fylgja i
orði kveðnu. Nefndarmenn Fram-
sóknarflokksins létu J. þ. hlaupa af
sér homin, bókfærðu meinlokur
hans og fjarstæður og létu sér að
engu óðslega. Um nýár birti Jón
svo tillögur sínar í Mbl., þar sem
tala þingmanna var ótiltekin og
hefði getað komizt upp í hálft
þriðja hundrað eða meira. Varð Jón
að undri um land allt.- Litlu síðar
kom landsfundur íhaldsins saman.
Sáu fundarmenn að tillögur Jóns
voru hlægileg vitleysa og sam-
þykktu, að þingmenn mættu þó
aldrei verða fleiri en 50. Jón varð
að beygja sig fyrir þessu en hafði
áður talað digurt um, að hann myndi
aldrei hlíta takmarkaðri tölu. En
þá fann hann í bili aðra fjarstæðu,
engu betri en hina fyrri. Kjördæmin
áttu að vísu að hafa rétt til að
kjósa fulltrúa. En maður, sem var
löglega kosinn og hafði fengið kjör-
bréf, varð að sleppa því, ef fallinn
frambjóðandi annars flokks virtist
hafa meira kjörfylgi.
Nú kom Alþingi saman. íhalds-
menn og sócíalistar komu fram með
sameiginlegt frv. um stjórnarskrá,
þar sem mjög var búið að „stífa" á-
lit .T. þorl. Framsóknarmenn komu
þá með t.illögur sínar. þingmönnum
skyldi fjölga um 3 upp í 45. Fyrir
12 árum hafði þeim verið fjölgað
um 2, og fólksfjölgun réttlætti þessa
viðbót. Reykjavík, sem hafði raun-
verulega haft 4 af landskjörnu þing-
mönnunum fékk þá 4 í viðbót við
eldri þingsæti. Annars vai' engu
breytt nema Iieimiluð 5 uppbótar-
þingsæti til að jafna metin utan
Reykjavíkur.
Margir Framsóknarkjósendur hafa
áfellt þingflokk sinn fyrir að bæta
við þrem þingsætum. En við nánari
athugun mun flestum þykja sem
stillt hafi verið í hóf.
Tr. þ. hafði með þingrofinu lagt
áherzlu á tvennt: Að gömlu kjör-
dæmin héldu áfram að vera sjálf-
stæðar heildir og að hlutfallskosn-
ingum yrði ekki beitt utan Rvíkur.
Flokkurinn stóð fast á þessum
grundvelli. En ef verja átti líf gömlu
kjöi'dæmanna með þeim mismun
sem á þeim var orðinn, þá varð að
jafna metin að nokkru, einmitt eins
og tillögur Framsóknarmanna gerðu
ráð fyrir.
En íhaldið vildi engu sinna þess-
um réttmætu kröfum. Síðar sást af
hverju það kom. Stjórnarskráin var
aukaatriði. Stjórnarskifti var eina
hugðarmál Mbl.-manna. Allt talið
um kjördæmin voru umbúðir, vafð-
ai' um hinn eiginlega kjarna deiiu-
efnanna.
Og nú byrjaði ihaldið heitingar
um að felld skyldu fjárlög, og fram-
lengingar á sköttum, sem nauðsyn-
legir voru til að geta staðið straum
af lögmæltum gjöldum. Sócíalistar
tóku undir með bandamönnum sín-
um, og sameinað lið þeiri'a í efri
deild átti að koma fjármálum lands-
ins 1 rústir, ef ekki væri gefinn upp
réttur bygðanna.
Hér var um fulkomið skelmis-
bragð að ræða, óþekkt í sögu lands-
ins. þeir sem að því stóðu, sýndu,
ef trúað var orðum þeirra, að þeir
höfðu enga ábyrgðartilfinningu. þeir
vildu nota erfiðleika atvinnuveg-
anna til að auka enn meir erfiðleika
þjóðarinnar.
þessu framferði íhaldsmanna og
sócíalista mátti svara á tvennan
hátt, og þær tvær skoðanir voru
uppi í stjórninni. það mátti slá und-
an, bjóða andstæðingunum einskon-
ar frið og semja við þá til bráða-
birgða. þessa leið vildu þeir Tr. þ.
og Á. Á. fara, og hefir hinn fyr-
fólk en nú er kostur að hafa á
sveitabæjum.
Mundi nú ekki doktornum þykja
þetta nóg dagsverk, ef hún ætti
sjálf að liafa það á hendi og ekki
rétt að bregða sér um leti. þó er
ekki dagsverki húsmæðranna þar
með lokið. þegar þær hafa komið
börnunum í rúmið, verða þær að
fara að þvo forarplögg þeirra og
bæta skó þeirra, því nú hafa þær
ekki lengur ráð á að kaupa útlend-
an skófatnað lianda þeim og þegai'
skinnin eru orðin verðlaus, neyðast
þær til að nota þau og cru það ó-
segjanlegii- erfiðleikar sem með því
bætast á þær. Oft kemur það lika
fyrir, að þær eftir ailt þetta, verða
að sitja uppi meira og minna af
nóttunum yfir bömum sínum veik-
um og geta ekki náð í læknishjálp.
það er ekki tiltölulega erfitt í minni
sveit að ná í lækni, eftir því sem
gerist í sveitum. þó kostar ein lækn-
isvitjun eigi minna en 50 ki„ bíll 20
kr„ laun læknis 20 kr., símtöl og lyf
10 kr. Um þessi útgjöld verða þær að
neita sér í lengstu lög.
Ég þykist sjá, að dr. G. F. sé di'.
Björgu þorláksson samdóma, þar
eð hann tekur orð hennar upp at-
hugasemdalaust og mjög líkiegt þyk-
ir mér, að þingmenn verði þeim
samdóma og veiti henni heiðurslaun
fyrir ummæli hennar um okkur,
því það er nú einu sinni svo, að
þeir, sem skrifa blöð og bækui',
þykja meira verðir en hinir sem
leggja á sig líkamlegt erfiði og það
þó að fáir lesi bækur þeirra og enn
færri breyti eftir þeim.
Ég hefi geymt lesbókina og sýnt
ýmsum nágrönnum mínum hana, og
hefir þeim öllum þótt ummælin ó-
makleg. Einum varð að orði og fleiri
hafa tekið í sama streng: Ef ekkert
er réttara eða sanngjarnara sem
þessi doktor hefir skrifað, þá hefir
hún til lítils lifað.
Norðlenzk kona.
-----o-----
Meistaraprófi í íslenzkum fræðum
hafa nýlega lokið stúdentarnir
Magnús Finnbogason og Bjarni Að.-
albjarnarson.
Trúlofun sína hafa nýlega birt
ungfrú Helga Eliasdóttir kennslu-
kona í Rvík og Óli P. Möll.er kenn-
ari á þórshöfn.
Sumargistihúsin á Laugarvatni og
í Reykholti verða opnuð 15. þ. m.
Á morgun er á Laugarvatni héraðs-
samkoma fyrir Suðurland, eins og
getið hefir verið um áður hér í
blaðinu. Verða þar íþróttasýningar,
ræðuhöld, söngur o. fl. til skemmt-
unar. Skólanefnd Laugarvatnsskól-
ans gengst fyrir þessari samkomu.
nefndi gefið aðalrök sín í þessu efni
í boöskap til Alþingis um leið og
ráðuneyti hans sagði af sér.
Ég var á annari skoðun. Ég áleit
að mikil hætta væri á um lausn
kjördæmamálsins, ef nú væri slegið
undan. Ég áleit, að það ætti að
hraða þinginu, láta fjárlög og skatta-
lög fara undir öxi andstæðing'anna
í efri deild og láta reynzluna skera
úr, hvort þeir treystust til að drepa
frv. Ef þeir gerðu það, var einsætt
að rjúfa þing og iáta þjóðina dæma
um þegnskap andstöðuflokkanna.
Allar líkur benda til, að ef þessi
leið hefði verið farin, myndi J. þ.
liafa kiknað eins og áður. Flokkur
hans var ófús til kosninge. og það
voru sócíalistai' líka. Ef Magnús
Guðmundsson, Pétur Ottesen, Hall
dór Steinssen og Ólafur Tliors hefðu
komið heim í liéruð sín með kjör-
dæmaránið og drepin fjárlög, þá
hefðu sumir þessir menn ekki verið
endurkosnir nú í vor. Vissan um
þessa erfiðleika og vaxandi ótrú
landsmanna á ofbeldisstefnu þeirra
var líkleg til að þeir yrðu hikandi
áður en þeir legðu út. í herferð,
sem var jafn óiíkleg til sigurs eins
og byltingin í fyrra.
Fyrir Framsóknarflokkinn voru
kosningar að vísu líka bundnar erf-
iðleikum. En kjósendur myndu enn
eins og í fyrra, hafa munað eftir
rétti sínum og ekki látið kúgastv þó
að Framsóknarflokkurinn hefði ekki
stækkað, þá myndi hin liarða mót-
staða byggðanna hafa dregið úr
sóknarlöngun Mbl.-manna. Nú eftir
á játa íhaldsmenn, að þeir liafi mest
kviðið þingrofi og kosningum.
Á hinn bóginn er vel skiljanleg
aðstaða Tr. þ. Hann hafði legið