Tíminn - 18.06.1932, Blaðsíða 4

100
TlMINN
Menningarsjóðir
í svoitum.
íslenzka þjóðin hefir fyrirskömmu
minnst merkasta viöburðarins í sögu
sinni, stofnun Alþingis á þingvöll-
um, þess atburðar, sem hefir ráðið
mestu um þann ljóma, sem var yfir
þjóðlífi íslendinga fyrstu aldirnar,
og vakið hefir eftirtekt alls hins
menntaða heims á íslandi og því,
sem íslenzkt er. Á seinni árum og
áratugum hefir verið á ný morgun-
roði yfir byggðum fslands.
Með fengnu stjórnfrelsi hefir þjóð-
inni' aukizt kraftur og hún unnið
þrekvirki á flestum sviðum þjóðlífs-
íns, og þá einnig í sveitunum, En
þrátt fyrir þetta, þótt framtíðarskil-
yrði sveitanna hafi að mörgu leyti
aldrei verið betri en nú, er aðstaða
þeirra samt erfið. Fólkinu fækkar,
sem í þeim býr. þær missa árlega
margt af sínum beztu æskumönnum,
því að
„Til auðs og til vegs rís hið
ættstóra blóð
um æskunnar gullvægu
morgunstundir.
Frá haugunum eldir af
gamalli glóð,
eins og glitri þar baugar við
feðranna mundir.
Og börnin þau rétta sig lima-löng,
því litla stofan er orðin svo þröng
og málmraddir eygja þau
moldunum undir".
Unga fólkið yfirgefur ekki sveit-
irnar sínar af því, að það vilji ekki
búa i þeim, heldur fyrir hitt, að
þær hafa ekki enn það, sem þær
þurfa til þess, að því geti yfirleitt
liðið vel, og starfað með góðum á-
rangri. Á þessu þarf að verða breyt-
ing, því óvíða er meira starf að
vinna til gagns fyrir þjóðina en í
sveitunum. Landbúnaðurinn hefir
ekki þolað samkeppnina við sjávar-
útveginn, þrátt fyrir það, sem fyrir
hann hefir verið gert. það þarf á
flestum jörðum að vinna svo mikið,
eftir þúsund ára rányrkju, og jarð-
ræktin er seinvirk, nema með meiri
kostnaði, en flestir geta lagt í hana.
I kringum strendur íslands eru ein-
hver beztu fiskimið heimsins. Er
því eðlilegt, að fólkið hafi leitað til
sjávarins, þangað sem meira hefir
verið í boði, hærra kaup, meiri
skemmtanir og ýms þægindi fram-
yfir sveitirnar, eins og t. d. rafmagn
og ffeira.
Flestir munu vera sammála um
það, hve þjóðfélaginu sé það hættu-
legt, nái sveitirnar ekki að blómg-
ast og vaxa jafnt atvinnuvegum ann-
arsstaðar, hve varhugavert það sé,
ef mikill hluti þjóðarinnar á eftir
að búa í kaupstöðum og sjávarþorp-
um. þegar svo kreppir að eins og
nú, mun aðstaðan við sjóinn vera
sízt betri en í sveitunum. Margir af
b.eztu mönnum þjóðarinnar hafa
fyrir löngu séð þetta, o.g barist af
alefli fyrir velferðarmálum sveit-
anna. En til þess að takmarkinu
verði sem fyrst náð, að sveitirnar
skipi hér eftir, eins og að undan-
förnu, öndvegi í þjóðfélaginu, þarf
hver, sem ann málum þeirra, að
leggja nokkuð af mörkum. Mikils-
verðasta mál sveitanna og landsins
,er uppeldið, bama- og unglinga-
fræðslan. Á þroska æskunnar bygg-
ist framtíð og farsæld þjóðfélagsins.
þess vegna ráða uppeldismálin
meira en allt annað um þroska og
afkomu þjóðarinnar. J>að dylst ekki
þrátt fyrir það, sem fyrir uppeldis-
málin er gert, bæði af hálfu ein-
staklinga og hins opinbera, að þeim
er í mörgu ábótavant, oft af efna-
legum ástæðum. Mörg börn og ung-
lingar verða að fara á misvið gott
uppeldi og nauðsynlega fræðslu
fyrir fátækt foreldra sinna, eða
þeirra, sem eiga að sjá um uppeldi
þeirra. Em engar líkur til þess, að
svo verði ekki einnig í framtíðinni,
með sama fyrirkomulagi og nú er.
Gjaldþol og fórnfýsi hinnar líðandi
stundar er svo margvíslegum orsök-
um háð.
Fyrir strjálbýlið í sveitum v.erður
aðfengin kennsla oft margfalt kostn-
aðarsamari þar en 1 kaupstöðum og
sjávarþorpum. Eins og nú er ástatt
efnahag í sveitum, verður því oft
að líta á kostnaðarhlið uppeldisins
meira en holt er, ef vel á að vera.
Fræðsíulögin mæla svo fyrir, að
þegar foreldrar geta ekki veitt börn-
um sínum nauðsynlega fræðslu
kostnaðarins vegna, skuli sveitafé-
lögin gera það. Sú aðferð er sjaldan
Vélsmiðja H&fnarf jarðar
Prentsm. A C T A
Sími 145. Hafnarflrði. Símnefni: Smiðja.
Pramleiðir hjólbörur til notkunar við steinsteypu-, jarðabóta- og
vegavinnu, er fyllilega jafnast á við erlenda framleiðslu en seljast þó
við sanngjörnu verði.
Talið við oss og leyfið oss að gjöra yður tilboð áður en þér fest-
ið kaup annarsstaðar.
Eflið innlenda framleiðslu.
Kaupið íslenzkar vörur.
vinsæl, hvorki af þeim, sem þiggja,
eða af hinum, sem veita. Neyðamr-
ræði margra foreldra hefir því orðið,
að yfirgefa sveitirnar og flytja til
sjávarins. það mun eigi hafa verið
létt fyrir marga, að taka þá ákvörð-
un, að yfirgefa jörðina sína, þar
sem ótal kærar endurminningar
voru tengdar við hvem blett, og
fara að stunda vinnu á mölinni. En
samt eru miklar líkur til þess að
þetta verði enn hlutskipti margra
foreldra í sveitum, verði ekki nýjar
leiðir fundnar, sem tryggja aðstöðu
þeirra.
Ég vil nú leitast við að benda á
leið, sem ég álít að geti skift miklu
fyrir framtíð sveitanna og afkomu
þeirra, sem í þeim búa. það er
stofnun menningasjóða í sveitum. Ég
lít svo á, að hver sveit eigi að
mynda menningarsjóð hjá sér, til
þess að tryggja uppeldismál sín, og
þá fyrst og fremst fræðslu barna og
unglinga. Fámenn þjóð, sem þarf
að hafa valinn mann í hverju rúmi,
má ekki við því, að margir beztu
hæfileikar bama hennar fái eigi
notið sín, sökum ónógrar fræðslu,
sem aftur stafar oft af fátækt að-
standenda barnanna. En með sam-
eiginlegu átaki getur þjóðin ráðið
bót á þessu. Hér er um velferðarmál
að ræða, sem flestir mundu vera
fúsir að styðja. Sjóðina má mynda
á ýmsan hátt. Með frjálsum sam-
skotum, gjöfum, ágóða af samkom-
um og fleiru. Ef liver maður, sem
er kominn yfir 14 ára aldur, legði
50 aura til eina krónu á ári í menn-
ingarsjóð, mundi honum á skömm-
um tíma safnast mikið fé, en upp-
hæðin frá hverjum einstakling svo
lítil, að fáa myndi draga um hana
að nokkrum mun. það er sannfær-
ing mín, að fáar krónur myndu gefa
betri arð en þær, sem varið væri í
þessum tilgangi.
Hlutverk sjóðanna eftir að þeir
eru teknir til starfa, er að styrkja
þá fjárhagslega til náms, er þurfa
þess. þeir eiga að draga úr erfið-
leikum sveitalífsins og gefa sem
flestum kost á að alast þar upp.
þeir eiga að tryggja það, að þeir,
sem annars færu á mis við gott upp-
eldi kostnaðarins vegna, njóti þess.
Og þeir eiga ekki aðeins í framtíð-
inni að geta styrkt barna- og ung-
lingafræðsluna eftir þörfum, heldur
eiga þeir líka að geta veitt efnileg-
um ungum mönnum styrk, til þess
að stunda nám við æðri skóla. Einn-
ig gætu þeir styrkt bókasöfn og
önnur menningartæki. Mín skoðun
er sú, að sjóðir, miðaðir við þetta,
munu vinna mikið gagn, og að það
eigi ekki einvörðungu að stofna þá
í sveitum, heldur einnig í kaup-
stöðum og sjávarþorpum. þar er
fjársöfnun auðveldari og nóg verk
fyrir slíka sjóði að vinna, þó með
öðrum hætti væri en i sveitum.
Um leið og þessir sjóðir styrkja
fyrst og fremst það, sem mest er
um vert, uppeldið, mynda þeir var-
anlegt veltufé fyrir sveitirnar og
landið, sem mun stuðla að bættum
efnahag og auknum verklegum
framkvæmdum. En hamingja þjóðar-
innar byggist á þessu tvennu, góð-
um skilyrðum til þroska livers ein-
staklings, og efnalegu sjálfstæði
hans.
Fyrir nokkrum árum gekkst ég
fyrir sjóðstofnun hjá okkur Skrið-
dælingum í þessum tilgangi. Undir-
tektimar voru mjög góðar, og er ég
viss um, að skilyrði til slíkrar sjóð-
stofnunar muni vera góð í mörgum
sveitum. Sjóðurinn var myndaður
með 375 krónum. Upphæðin er að
vísu ekki stór, en kosturinn er sá,
að hún er mynduð með almennri
þátttöku. Síðan þessi sjóður var
stofnaður, hafa verið löggð drög til
stofnunar sjóðs í sama tilgangi í
Hróarstungu. Vil ég nota hér tæki-
færið til þess að þakka Tungumönn-
um fyrir það, og þá fyrst og fremst
Skúla Sigbjömssyni Litla-Bakka,
sem mun vera forgöngumaður þess.
það, sem ber að ahtuga þar sem
menningarsjóðir verða stofnaðir, er
fyrst og fremst það, að ávaxta þá á
vel tryggum stöðum. Rétt mun vera
að lána fé úr þeim til verklegra
framkvæmda í sveitunum, gegn
hreppsábyrgð. Ég álít, að sjóðirnir
eigi ekki að taka til starfa fyr en
þeir eru orðnir nokkuð stórir, t. d.
10—20 þúsund krónur, og aldrei
megi verja rneira fé úr þeim til
styrktar einstaklingum, en vöxtun-
um. Eftir að sjóðir þessir fara að
stækka, skiftir það ekki nema
nokkrum áratugum, að þeir nái
þessari stærð. Á meðan verðum við
að bjargast sem bezt við getum við
það fyrirkomulag sem er.
í erindi, sem Guðgeir Jóhannsson
kennari ó Eiðum flutti fyrir
skömmu á námskeiði, sem haldið
var þar við skólann og fjallaði um
uppeldisálirif íslenzkrar náttúru og
sveitalífs, komst hann meðal ann-
ars þannig að orði:
„Af því sem á undan er sagt dreg
ég þá ályktun, að uppeldisáhrif ís-
lenzkrar náttúm á flesta okkar
listamenn í heila öld, hafi verið
mikil, að fátt hafi lyft þeim hærra,
þau hafi hjálpað þeim til að hugsa
dýpra og hreinna og breyta fegurð
í list og lífi.
Mjög er mikils um þetta vert. —
það bendir greinilega til þess, að
heilbrigðu lífi og helgum anda ís-
lenzkrar listar sé svo bezt borgið,
að í umhverfi göfugs sveitalífs og
frjálsrar íslenzkrar náttúru eigi hin-
ir komandi listamenn bernsku sína
og fyrsta blóma æskunnar".
Ef þetta er rétt um uppeldisáhrif
sveitanna, sem ég efa ekki, hversu
mikið er >ó ekki gerandi til þess,
að sem flestir geti alizt þar upp og
þeim liðið þar sem bezt.
Foreldramir munu oftast nær
vera fyrstu kennarar barna sinna.
þeir ráða mestu um uppeldi þeirra
og eiga að leggja hornsteinana að
hamingju þeirra og farsæld í líf-
inu. „Enginn kenndi mér eins og
þú“, segir Matthías Jochumsson um
móður sína, og slíkur mun vera
vitnisburður flestra ágætustu manna
þjóðanna. En Matthías hefði tæp-
lega orðið slíkur andans leiðtogi
þjóðar sinnar, ef honum hefði ekld
síðar, fyrir aðstoð ógætra manna,
er sáu hæfileika hans, gefist kostur
á að dvelja við menntastofnanir
þjóðar sinnar. Og það er óvíst, að
íslenzka þjóðin hefði nokkurntíma
eignast sálma Hallgríms Pétursson-
ar, ef Brynjúlfur Sveinsson hefði
ekki hitt hann á götugöngu í Kaup-
mannahöfn og stutt liann til náms.
þessi dæmi sýna okkur, hvað fjár-
munir til fræðslu, sem ungt fólk
hefir oft ekki aðgang að, gætu unn-
ið mikið gagn. það er mikils virði
fyrir þjóðina að eignast ellistyrktar-
sjóði og annað það, sem má verða
henni til almennra heilla og bætt
aðstöðu hennar. En mestu skiftir þó
það, að hún ó hverjum tíma eigi
þau skilyrði, að hún eignist sem
flesta stórhuga og göfuga sonu og
dætur, sem láta hugsjónir æskunnar
verða að veruleika í lífi sínu.
Áður en ég lýk þessum linum vil
ég minnast ummæla séra Magnúsar
Helgasonar, þess manns, sem með
stai’fi sínu hefir unnið flestum
meira fyrir íslenzka æsku á seinni
árum. Hann segir í erindi sínu:
„Samvinnumál":
„þó að ísland verði aldrei aítur
það, sem það áður rav, öndvegi
andans í Norðurlöndum, þá svífur
mér æ fyrir sjónum sú framtíðar-
hugsjón, að íslendingar megi verða
gagnmenntaðasta og jafnmenntað-
asta þjóðin í heimi. það er dýrð-
legt ætlunarverk okkur öllum að
vinna að því, hver sem staða okkar
er flutt á Laugaveg 1 (“.?f
Vísi).
HAVNE
mælir með sínu alviðurkennda RÚGMJÖLI og HVEITI.
Meiri vörugæði ófáanleg
S.I.S. slciftix ©ixig’öxi.g’-o. -við oklsnxr
Seljum og mörgum öðrum íslenzkum verzlunum.
*****
jESZa."u.pfélsLgsstj órar I
Munið eftir því að haidbest og smjörílíkast er
„Smára“ - smjörlíkí
Sendið því pantanir yðar til:
H.í. Smj örlikiséerðín, Reykjavík.
Voss Folkehegskule
byrjar 7. október og stendur yf-
ir í 6 mánuði. Fjárstyrkur til
þeirra, sem þurfa. Skrifið eftir
upplýsingum og sendið umsóknir
til 0ystein Eskeland, Voss.
FERÐAMENN
aam koma tíl Rvlknr, fá her-
bergi og rúm með lækkuðu
verði á Hverfisgötu 82.
SKRIFSTOFA
FRAMSÓKNARFLOKKSINS
er á Amtmannsstíg 4 (niðri).
Sími 1121.
Ijft Allt með jslensknin skipiini!
m •atœmmæfmes*nv -« ^; • •
er að öðru leyti. Guð styrkí okkur
öll til að vinna að þvi einliuga, lifa
fyi’ir það“.
Er ekki stofnun menníngarsjóðs,
er vinnur að þroska æskunnar, spor
til þess, að þessi fagx-a hugsjón fái
sem fyrst i’æzt? Ég vona, að í flest-
um sveitum séu menn, sem vilja
ljá þessu máii iiðsinni, koma því í
fi-amkvæmd. því uhið bezta sem á
grundu hverri gi’ær, er göfxxg þjóð
með andans fjársjóð nógan".
Stóra-Sandfelli í febrúar 1932.
Bjöm Guðnason.
-----O-----
Reykjavík. Slmi 249 (8 llnur).
Símnefni: Sláturfélag.
Áskurður (á brauð) ávalt fyrir-
liggjandl:
Hangibjúgu (8p«gop.) nr. 1, gild
Do. — 2, —
Do. — 2, mjó
Sauða-Hangibjúgu, gild,
Do. mjó,
Soðnar Svína-rullupylsur,
Do. Kálfa-rullupylsur,
Do. Sauða-rullupylsur,
Do.. Mosaikpylsur,
Do. Malacoffpylsur,
1)0. Mortadelpylsur,
Do. Skinkupylsur,
Do. Hamborgarpylsur,
Do. Kjötpylsur,
Do. Lifrarpylsur,
Do. Lyonpylsur,
Do. Cerveiatpylsur.
Vörur þessar eru allar búnar
til á eigin vinnustofu, og stand-
ast — að dómi neytenda — sam-
anburð við samskonar erlendar.
Vorðskrár sendar, og pantanir
afgreiddar um allt land.
Ritstjóri: Gísli Guðmundsson
Mímisveg 8. Sími 1245.
Prentsmiðjan Acta.