Tíminn - 25.06.1932, Blaðsíða 2

102
TlMINN
efnahagsreiknings. Byrja á 2. lið
skuldamegin: „Bankar og sjóðir“.
Samþykktir víxlar hafa lœkkað
frá árinu áður um 246.000 kr., en
önnur lán í bönkum hækkað um
1.057.000 kr. IJefir því þessi skulda-
liður í heild sinni hækkað um 811
þús. kr. á árinu.
Eins og að undanfömu varð Sam-
bandið að taka stór lán í Dan-
mörku og Bretlandi sl. ár til vöru-
kaupa í þessum löndum. Hinir
brezku viðskiptabankar Sambands-
ins veittu Sambandinu jafnhá lán
og árið áður. Hinsvegar var lán það,
er Sambandið fékk í viðskiptabanka
sínum í Kaupmannahöfn, mikið
lægra en árið 1930. þegar kom fram
í júlí var búið að nota lánið í
danska bankanum að fullu og var
bankinn mjög tregur tii að bæta
nokkru við. Að lokum fór þó svo,
að hann gaf heimild til að lánið
mætti hækka um 150.000 kr En sem
betur fór þurfti ekki að nota þá
lánsheimild, því að þegar kom fram
i ágúst var hægt að nota andvirði
fiskjar, sem þá var seldur, til að
kaupa fyrir vömr í Danmörku.
Eins og undanfarin ár, voru hin
erlendu bankalán veitt með þeim
skilyrðum, að þau yrðu greidd að
fullu fyrir áramót. Lánin í brezku
bönkunum voru greidd upp á til-
settum tíma, en af láninu hjá hin-
um danska banka stóðu eftir tæpar
946.000 d. kr., eða íslenzkar krónur
1.157.433,85. þessi mikla skuld staf-
aði fyrst og fremst af þvi, hve lítið
seidist af saltkjöti fyrir áramót og
svo af hinu hve verðfall á ísl. vör-
um var mikið á árinu. Síðan árið
1923 hefir Sambandið verið skuld-
laust við erl. banka um hver áramót
þar til nú. Ég vil geta þess um leið,
að á þessu ári hefir Sambandið
þegar greitt hinum danska banka
300.000 d. kr. af skuld sinni.
1. janúar 1931 skuldaði Samband-
ið Landsbankanum 3.800.000 kr. En
frá 25. marz til 30. maí greiddi það
bankanum 35.000 sterlingspund í
London, eða um 770.000 ísl. kr., sem
inn komu um það leyti fyrir seldar
vörur í Englandi. þetta varð til
þess að í maímánuði komst skuld
Sambandsins við bankann niður í
3.150.000 kr. En síðan fór hún aftur
að hækka og var í ágúst komin upp
í 3.800.000 kr. og fór ekki hærra á
árinu. Fyrir áramótin var svo hægt
að greiða bankanum 100.000 kr., svo
að skuldin var 3.700.000 kr. í lok
ársins. Innieign Sambandsins á
hlaupareikningi, í bankanum var
rúmar 212.000 kr., á móti 153.000 kr.
árið áður og var þvi raunveruleg
skuld Sambandsins við Landsbank-
ann tæpl. 3yz milj. kr. í lok síðasta
árs, eða 159.000 kr. lægri en 31. des.
1930. Hinsvegar er rétt að geta þess,
að Sambandið átti inni í Útvegs-
banka íslands 102.000 kr. í árslok
1930, en ekkert nú um áramótin.
Skuld Sambandsins við Búnaðar-
bankann var 1. janúar 1931 1.500.000
kr. Greiddi það af þeirri upphæð kr.
250.000,00 á árinu og skuldaði því
bankanum 1.250.000 kr. nú um ára-
mótin.
Sambandið hefir að sjálfsögðu ár-
lega sent aðalviðskiptabönkum sín-
mn innanlands og utan efnahags-
og rekstrarreikning sinn.
þá er 7. liður: sjóðir. Sjóðir þeir,
sem búið var að mynda í árslok
1930 hafa hækkað árið sem leið um
kr. 132.122,61 og við hafa bæzt sjóð-
ir klæðaverksmiðjunnar 79.800 kr.
Haía því sjóðeignir Sambandsins
aukizt alls um 211.922,61 á árinu.
Eins og efnahagsreikningurinn ber
með sér, hefir hagur Sambandsins
enn versnað mikið út á við árið
sem leið. í lok síðasta árs voru
skuldir við banka, innlenda og er-
lenda viðskiptamenn, samvinnufé-
lög utan Sambandsins og Innláns-
deild samtals kr. 6.483.600,00, en um
næstu áramót á undan 5.529.000 kr.
Hafa því skuldir Sambandsins út á
við hækkað um 954.600 kr. á árinu.
Hinsvegar voru innieignir Sam-
bandsins í bönkum 93.000 kr. hærri
um síðustu áramót en í árslok 1930
og hefir því hagurinn versnað um
tæpar 862.000 kr. frá árinu áður. Við
skuldir Sambandsins bætast nú
skuldir klæðaverksmiðjunnar „Gefj-
un“, svo að allar skuldir þess út á
við voru um áramótin 6.697.400 kr.
Af því að ástæður Sambandsins
og félaganna hafa versnað svo mik
ið tvö síðastl. ár, tel ég rétt að
gera nokkru nánari grein fyrir hin-
nm einstöku liðum efnahagsreikn
ingsins, þvi nauðsynlegt er að reyna
að gera sér ljóst, hvort eignimar
muni í raun og veru vera þess virði,
sem þær eru taldar.
1. Fasteignir. þær eru bókfærðar
sem næst fasteignamatsverði, að
undanteknu hinu nýja vörugeymslu-
húsi við Geirsgötu, sem er talið
með kostnaðarverði. — Venjulega
munu ný hús hér í bænum vera
virt til fasteignamats að minnsta
kosti 35% fyrir neðan það, sem þau
hafa kostað uppkomin, og algengt
hefir verið að selja hér húseignir
50% fyrir ofan fasteignamatsverð.
Sýnir þetta, að fasteignimar eru var-
lega metnar.
2. Áhöld. þau voru lækkuð í verði
í árslok 1930 um 12.000 kr. eða nærri
30% og síðan engu verið við þau
bætt, svo að þau ættu ekki að vera
of hátt talin.
3. Verðbréf og hlutabréf. Stærsta
upphæðin í þessum lið eru hluta-
bréf í Tóbaksverzlun íslands, 22.000
kr. Nú, þegar Tóbaksverzlunin hætt-
ir, fær Sambandið útborgað talsvert
meira en hlutaféð, og arður af
hlutabréfum sl. ár var 45%, sem það
hefir nú fengið greiddan. Hafa því
þessi hlutabréf verið mikið meira
virði, en þau eru talin á efnahags
reikningi.
4. og 5. Víxlar og skuldabréL Á
þessum liðum getur orðið nokkurt
skuldatap, en varla mikið.
6. Vörubirgðir. þær voru afskrif-
aðar frá útsöluverði um 28%. Er
það langtum meira en þörf var á,
en þar sem rekstur Sambandsins
var sæmilega góður si. ár, en hins-
vegar víst, að erfiðlega muni ganga
að láta hann bera sig þetta ár, þótti
rétt að fella vörubirgðimar ríflega
i verði.
7. Innieignir í hftnkum. þessi liður
er tryggur og þarf að öðru leyti ekki
skýringar við.
9. Samvínnuskólinn. Áhöld hansog
bókasafn voru afskrifuð mikið í árs-
lok 1930.
10. og 11. Gamastöðin og gæru-
verksmiðjan. þessa eignaliði hygg
ég ekki vera of hátt tilfærða. Vil ég
taka fram í því sambandi, að hús-
eignimar eru hér færðar nokkuð
fyrir neðan fasteignamatsverð og að
vélar og áhöld hafa verið marg-
lækkuð í verði.
12. Klæða verksmiðj an „Gefjun“.
þennan lið álít ég heldur ekki of há-
an, að minnsta kosti var talið að
Sambandið kæmist að góðum kaup-
um, þegar það keypti klæðaverk-
smiðjuna fyrir tæpmn tveim árum.
13. Vatnsleiðsla að húseign í Rvik.
Samkvæmt gömlum samningi á
Reykjavíkurbær að kaupa þessa
vatnsleiðslu.
14., 15. og 16. liður þurfa engrar
skýringar.
Og þá kem ég að 8. lið: „Ýmsir
skuldunautar“, sem vitanlega er sá
eini af eignaliðunum, sem er veru-
lega athugaverður.
Ég geri þó ekki ráð fyrir, að á
skuldum innlendra og erlendra við-
skiptamanna verði mikið tap, enda
hafa þær, teknar saman í eitt,
lækkað nokkuð frá fyrra ári. Ég
vonast líka eftir, að skuldatöp hjá
félögum utan Sambandsins verði
ekki sérlega mikil. Hafa og skuldir
þeirra ekki vaxið nema lítið eitt
frá árinu áður. þá eru eftir skuld-
ir Sambandsfélaganna og er auðséð
að á þeim hljóta að v.erða mikil
töp á næstu árum. Fer það þó sjálf-
sagt mjög eftir því, hve kreppan
stendur lengi, hve mikil þau verða.
Samkvæmt þessum lið eru skuldir
Sambandsfélaganna kr. 6.370.356,61
og skuldir annara samvinnufélaga,
sem ég ætla að taka hér með, kr.
361.258,03, eða samtals 6.731.614,64 kr.
En frá þessu ber að draga:
1. Vextir til endur-
greiðslu ........... kr. 49.838.00
2. Af eftirstöðvum sölu-
verðs innl. vara .. — 350.000,00
Samtals kr. 399.838,00
Til skýringar skal það tekið fram,
að á skuldahlið efnahagsreiknings
eru eftirstöðvar söluverðs innlendra
vara taldar 474.864 kr., en frá því
verður að draga greitt fyrir óseldar
innlendar vörur, rúmar kr. 61.000,00,
og það sem Sambandið á sjálft og
þau félög, sem ekki skulduðu því
um áramót. Hygg ég að varlega sé
farið með því að áætla félögum
þeim, sem skulda Sambandinu kr.
350.000 af upphæðinni.
þegar búið er að draga íymefndar
399.838 kr. frá skuldum félaganna,
verða eftir tæpar 6.332.000 kr. Nú
hafði Sambandið í vörzlum sínum
óseldar innlendar vörur í lok síðasta
árs, fyrir 1.251.600 kr. með áætluðu
verði. Eftir því sem ég kemst næst,
átti Sambandið sjálft af þessu vör-
ur fyrir ca. 112.000 kr. og félög,
sem ekki skulduðu Sambandinu,
vörur fyrir ca. 100.000 kr. Verður
þá eftir tæplega 1.040.000 kr., sem
þau félög eiga, sem skulda Sam-
bandinu. þessa upphæð ber að draga
l'rá skuldum félaganna og ennfrem-
ur Sambandsstofnsjóð þeirra krónur
564.000,00, sem inni stendur hjá
Sambandinu. Verða þá efti'r 4.728.000
kr., sem er hin raunverulega skuld
allra samvinnufélaganna við Sam-
bandið nú um áramótin.
þetta er þungur skuldabaggi, sem
erfitt verður að ná inn og langan
tíma þarf til, en þess ber þó að
geta, að mikið stendur þama á bak
við.
í fyrsta lagi má benda á, að allir
félagsmenn i Sambandsfélögunum,
sem eru um 8.100, standa á bak við
skuldirnar og aðrir viðskiptamenn
félaganna, að því leyti sem þeir geta
greitt skuldir sínar við þau. Enn-
fremur má benda á, að skuldir fé-
laga, sem ekki eru í Sambandinu
eru taldar með í þessum skuldum,
og eru félagsmenn og viðskiptamenn
þeirra félaga ábyrgir fyrir þeim.
í öðru lagi eignir Sambandsfélag-
anna og er þá rétt að gera sér ljóst
svo sem föng eru á, hvernig hagur
þeirra stendur.
Ég hefi því miður ekki fengið
hagskýrslur nema 23 félaga fyrir
síðastliðið ár og verð því að láta
mér nægja að athuga skýrslur
þeirra frá 1930. Að vísu vantar
skýrslur frá 5 félögum fyrir það ár,
en af þeim eru 2 af bezt stæðu fé-
lögunum, reyndar ekki stór félög,
en ég hygg þó, að heildar niðurstað-
an mundi verða heldur betri, ef
hægt hefði verið að taka skýrslur
þessara 5 félaga með.
Sameiginlegur efnahagsreikning-
ur Sambandsfélaganna í árslok 1930
er á þessa leið:
þá er vert að athuga að allar
skuldir félaganna við banka og sjóði
eru 2.402.000 kr. eða noklcru minna
en sjötti hluti af skuldunum. Enn-
fremur að sjóðirnir samanlagðir eru
aðeins hærri en allar útistandandi
skuldir hjá félagsmönnum.
Samkv. því, sem hér hefir verið
bent á, virðist hagur Sambandsfé-
laganna, þegar þau eru tekin sem
ein heild, hafa verið vel tryggur í
árslok 1930. En nú er það vitanlegt,
að hagur þeirra hefir versnað mikið
árið sem leið. Ég Iiygg þó, að efna-
liagsreikningur félaganna frá 1930,
þótt tekið sé tillit til versnandi hags
sl. ár, sýni, að mildll hluti skulda
þeirra við Sambandið liljóti að vera
tryggur. Og ég vil halda því fram,
að félögin sem heild standi enn
fullkomlega fyrir öllum sínum
skuldum
Hitt er annað mál, að Sambandið
verður fyrir talsverðum töpum hjá
einstökum félögum, eins og ég hefi
margtekið fram, en í sambandi við
það má benda á, hvað tryggingar-
fé Sambandsins er mikið, þar sem
sjóðir þess og tekjuafgangur voru
1.628.000 kr. nú um áramótin.
Eins og undanfarin ár, voru ástæð-
ur félaganna gagnvart Sambandinu
mjög misjafnar nú um áramótin. Nú
áttu aðeins tvö af Sambandsfélög-
unum inni, en 36 skulduðu. Af þess-
um 36 félögum hafa 6 lækkað skuld-
ir sínar frá árinu áður lítið eitt, en
30 hækkað þær, sum í stórum stíl.
Af þeim 18 félögum utan Sam-
bandsins, sem Sambandið hefir skipt.
við sl. ár, áttu 3 inni, en 15 skuld-
uðu. þrjú af þessum félögum lækk-
uðu skuldir sínar á árinu og eitt
allmikið. Sameiginlegt mun það þó
vera fyrir öll félögin, bæði þau
sem í Sambandinu eru og utan
þess, að hagur þeirra hafi versnað
sl. ár. í fyrsta lagi eru eftirstöðvar
þeirra af innlendum vörum hjá
Sambandinu minni en næsta ár á
undan, og í öðru lagi munu er-
lendar vörubirgðir þeirra hafa
minnkað mikið á árinu Annars
EIGNIR:
1. Fasteignir.....................................kr.
2. Verzlunaráhöld...................................—
3. Verðbréf, víxlar og ávísanir . —
4. Sambandsstofnsjóður..............................—
5. Eftirstöðvar erlendra vara.......................—
6. Eftirstöðvar gjaldeyrisvara......................—
7. Ýmsir skuldunautar:
a. Samband ísl. samvinnufélaga . 34.006.34
b Bankar og opinberir sjóðir . . 40.065.06
c. Félagsmenn................... 4.801.059.02
d. Aðrir viðskiftamenn . . . . 1.570.494.93
3.103.548.27
277.235.78
217.559.20
511.778.94
2.118.623.62
2.253.198.81
8.
9.
10.
11.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Fyrirfram greitt (vextir, kostnaður o. fl.)
Peningar í sjóði.......................
Tap á gjaldeyrisvörum..................
Tekjuhalli.............................
kr. 6.445.625.35
. — 8.033.36
, — 519.062.89
— 6.195.29
. — 171.693.83
Kr. 15.632.555.34
SKULDIR:
Innstæða stofnsjóðs..........................
— sameignarsjóða.................
— innlánsdeildar .....................
Samþykktir víxlar............................
Eftirstöðvar söluverðs gjaldeyrisvara ....
Ýmsir lánardrottnar:
a. Samband ísl. samvinnufélaga . 5.075.980.52
b. Bankar og opinberir sjóðir . . 1.321.401.34
c. Félagsmenn..................... 805.358.73
d. Aðrir viðskiftamenn .... 1.022.534.50
kr. 2.230.003.79
— 2.683.044.53
— 941.018.81
— 1.080.218.37
— 18.975.37
7.
8.
9.
Ógreiddur kostnaður o. fl.
Utgefnar ávísanir . . .
Tekjuafgangur . . . .
kr. 8.225.275.09
24.730.00
— 32.098.86
— 397.190.52
Samkvæmt þessum efnahagsreikn-
ingi voru sameignarsjóðir félaganna
í árslok 1930, ásamt tekjuafgangi, að
frádr. tekjuhalla.. .. kr.2.902.000,00
Séreignarsjóðir........— 2.230.000,00
og innieignir félags-
manna í reikningum
og innlánsdeild .. .. — 1.746.000,00
Samtals kr. 6.878.000,00
Sézt á þessu, að af upphæðum
þeim, sem færðar eru skuldamegin
á efnahagsreikningnum, skulda fé-
lögin sjálfum sér og félagsmönnum
nærri 45%. En það sýnir, að ef Sam-
bandsfél. eru tekin sem ein heild,
gátu þau i árslok 1930 greitt allar
skuldir sínar utan félaganna, þar á
meðal skuldina við Samb., þó að
eignir þeirra hefðu rýrnað um allt
að 45%. Og skuldir sínar við félags-
menn gátu þau líka greitt, þó að
ekki hefðist upp úr eignunum nema
rúmlega 2/a þess verðs, sem þær eru
taldar á efnahagsreikningnum.
kr. 15.632.555.34
hafa skuldir félaganna við Sam-
bandið aldrei verið svipað því eins
miklar og í lok síðasta árs. Og þó
að ég telji að Sambandsfélögin, sem
heild, standi enn fyrir skuldunum,
er hin mikla skuldahækkun félag-
anna tvö síðastliðin ár svo ískyggi-
leg, að slíkt má með engu móti
halda áfram. þetta var líka fulltrú-
um þeim, sem mættu á síðasta að-
alfundi S. í. S. ljóst og því var
■samþykt á fundinum að taka upp
þær reglur við útlán til félaganna,
sem ég gat um í byrjun þessarar
skýrslu. þessu var komið í fram-
kvæmd um síðustu áramót. Voru
aðalgjaldeyrisvörur félaganna áætl-
aðar og úttektarheimild til þeirra
þetta ár miðuð við það. Svo er og
til ætlazt, að þau félög, sem ekki
greiða að fullu úttekt sína þetta ár
og vexti af skuldinni um síðustu
áramót fyrir næsta nýár, fái ekki
út fyr en þau hafa staðið skil á
þeesu, nema eitthvað sérstaklega
standi á, t. d. að gjaldeyrisvörurnar
hafi verið áætlaðar of hátt. Nú er
ekki um annað að tala, en að greiða
allar þær vörur, sem inn eru flutt-
ar á árinu, og ef sýnilegt þykir, að
gjaldeyrisvörurnar séu of hátt áætl-
aðar, sem vel getur verið eftir út-
litinu nú, verður að lækka úttektar-
heimildina og minnka innflutning-
inn til félaganna síðara hluta ársins,
þangað til útflutningsvörurnar
hrökkya fyrir innflutningnum og
þeim greiðslum, sem óhjákvæmi-
legar eru innanlands.
Vegna þeirra miklu takmarkana,
sem nú hafa verið gerðar á inn-
flutningnum, bæði hjá félögunum og
Sambandinu, hefir hann minnkað
afar mikið yfirátandandi ár. Hafa
ekki verið fluttar inn ncma allra
nauðsynlegustu vörur, og raunar
ekki nema lítill hluti af sumum
þeirra, samanborið við það sem áð-
ur hefir verið. Svo er um byggingar-
vörur, girðingarefni, ræktunarvörur
o. fl. Er ekki vafi á, að Samband-
ið befði getað selt talsvert meira
al' þessum vörum, jafnvel mót
greiðslu um leið, en vegna gjald-
eyrisvandræðanna, þar sem ekkert
bankalán hefir fengizt í Danmörku
þetta ár, þá höfum við ekki þorað
annað en fara afar varlega í öllum
innkaupum.
En nú er það víst, að þar sem ■
okkert er f lutt inn, nema allra
nauðsynlegustu vörur, sem lítið er
hægt. að leggja á, hlýtur reksturinn
þetta ár, bæði hjá félögunum og
Sambandinu, að verða mjög erfiður.
Er mjög mikil hætta á, að reksturs-
halli verði hjá sumum félögunum.
Sjálfsagt er því að draga úr rekst-
urskostnaði svo sem unnt er, enda
veit ég að félögin muni gera það.
Annars er það enginn hægðarleikur,
því að félögin munu yfirleitt ekki
hafa liaft fleiri menn en minnst
liefir verið hægt að komast af með
og kaupið ekki verið hátt.
Ég vil nú skýra frá, hvað gert
hefir verið til að draga úr starfs-
kostnaði Sambandsins þetta ár:
Skrifstofa þess í Hamborg var
löggð niður í janúarlok. Reksturs-
kostnaður hennar var kr. 40.703,09
siðastliðið ár. þessi kostnaður spar-
ast raunar ekki nærri því allur, því
að tveir af starfsmönnum hennai'
eru í þjónustu Sambandsins áfx'am.
Fi-amkvæmdastjóri hennar, Óli Vil-
hjálmsson, flutti til Kaupmanna-
hafnar og annast þaðan þau við-
skifti, sem Sambandið kann að hafa
við þýzkaland, og hinn starfsmað-
urinn, Runólfur Sigurðsson, starfar
nú hér á aðalskiifstofunni. En það
sem aðallega sparast á þessu, er
kaup eins starfsmanns, húsaleiga og
skattar, sem alltaf var verið að
hækka og ekki er hægt að vita hve
háir hefðu orðið, ef nokkur veruleg
starfsemi hefði haldið áfram í
þýzkalandi. þá hefir Sambandið
lækkað laun allra ■ starfsmanna
sinna, utanlands og innan, um 10%
frá síðustu áramótum og tveimur af
starfsmönnum þess hér á skrifstof-
unni var sagt upp stöðunni, og
hætti annar störfum um áramót, en
hinn um miðjan janúaiv Ennfremur
var Svafar Guðmundsson fulltrúi
skipaður í skilanefnd Síldareinka-
sölu íslands skömmu fyrir síðustu
áramót, og sparar Sambandið laun
til hans á meðan hann gegnir því
starfi. þá hefir 2 starfsmönnum á
Hafnarski'ifstofu verið sagt upp
starfi þeirra frá 30. júní. því miður
hefir ekki verið hægt að spara ann-
an kostnað svo nokkru verulegu
nemi, en það sem hér hefir verið
nefnt mun lækka starfskostnaðinn
að talsverðum mun.
Annars virðist nú svo sem helztu
ráðin til að vei'jast kreppunni séu
þau, að búa sem mest að sínu,
spara allan kostnað eins og unt er
og minnka kaup á aðkeyptum vör-
um og fresta öllum framkvæmdum,
öðrum en þeim, sem miða að þvi að
gera fi’amleiðsluna verðmeiri.
Eg vil svo að lokum geta þess,
þó að fundarmenn viti það sjálf-
sagt eins vel og ég, að ekki sjást
enn nein merki þess, að ki'eppunni
sé að létta. Menn mega því búast
við miklum ei’fiðleikum enn og að
þeir fari versnandi. Og eitt er víst,
að samvinnumönnum hefir aldrei
verið meiri þörf á því en nú, að
standa fast saman, til að verjast á-
föllum. En ég vona að svo reynist
enn, að það verði ekki sízt sam-
vinnumennirnir, sem standist þá
miklu örðugleika, sem nú hafa dun-
ið yfir þjóðina.