Tíminn - 16.07.1932, Blaðsíða 1

©faíbferi
09 afgrciðslumaður 3T i m a n s tt
Hannucig þorstcinsöóttfr,
íœfjargötu 6 a. jSeYfjamf.
2^fgteibðía
íimans cr i €œfjargötu 6 a.
©pin ða^lega--fl. 9—6
Slritf 2353
XVL árg.
Reykjavík, 16. júlí 1932.
31. blað.
Ástand og úrræði
Dýrtíðin í Reykjavík er af-
drifarík fyrir landið í heild sinni.
Afleiðingar hennar koma æ bet-
ur í Ijós. Það sem í fljótu bragði
kunna að virðast sérmálefni
höfuðstaðarins, eru í rauninni
málefni þjóðarinnar í heild sinni.
Og nú er ástandið hér alvar-
legra en nokkru sinni áður.
Vertíðin var með styzta móti,
afurðaverðið lægra en nokkru
sinni. Atvinna við húsbyggingar
hverfandi og verklegar fram-
kvæmdir ríkis og bæjar smáræði
í samanburði við það, sem verið
hefir undanfarin ár.
Af þessu leiðir hið mikla at-
vinnuleysi og það um sjálfan há-
bjargræðistímann og er það fyr-
irbrigði sem óþekkt er áður hér
á landi.
Menn horfa því með ugg og
ótta til framtíðarinnar, og því
lengur sem ekkert er að gert,
þeim mun erfiðara verður að
reisa sig upp með þær byrðar
sem á leggjast og þeim mun meir
þver máttur til þess.
Það færist því altaf nær að
ekki verði komizt hjá því, að
snúast við úrlausn þessara
vandamála.
Stjórnmálaflokkarnir komast
ekki hjá því lengur að gjöra sér
þess grein hvernig þessi vand-
ræði skuli leysa.
Einn er sá stjórnmálaflokkur,
sem kann þessu ástandi vel. Það
eru kommúnistar. Því meira ráð-
leysi, því meiri eymd, því meiri
líkur eru fyrir því, að fólkið
missi stjórn á sjálfu sér og grípi
til örþrifaráða. Og er það vitan-
legt, að yfir slíkum tækifærum
vakka þeir menn, sem þennan
flokk leiða. Kommúnistar telja
gerbyltingu á þjóðskipulaginu
eina úrlausnarúrræðið og eiga
því enga samleið með öðrum
flokkum.
Hinurn flokkunum öllum er
meiri og minni alvara með að
vilja bæta úr ástandinu, þótt þá
greini á um leiðir.
Jafnaðarmenn leggja megin-
áherzlu á það, að halda kaup-
gjaldi verkalýðsins óbreyttu, að
atvinnuvegirnir séu starfræktir
undandráttarlaust og bæjarfélög
stofni til stórfelldra atvinnubóta
með styrk af ríkisfé.
Ihaldsmenn telja aðalatriðið
að kaupgjald verkalýðsins lækki,
og vilja nota þá aðstöðu, sem
skapast hefir til þess að þvinga
kauplækkun fram. Þeir leggjast
á móti atvinnubótum af sömu á-
stæðum.
Fyrst er að gera sér það
ljóst af hverju atvinnuleysið
stafar. Verðfall afurðanna er
aðalorsökin.
Menn skilja þetta til hlítar
ef tekin eru nokkur dæmi.
Meðalbóndi sem síðastliðið ár
hafði tvö til þrjú kaupahjú varð
ekld niatvinnungur á sínu eigin
búi. Einyrki, sem vinnur baki
brotnu langan vinnudag, allan
ársins hring kaupir nauðþurftir
sínar hjá kaupfélagi og lætur það
jafnframt annast afurðasölu fyr-
ii’ sig, ber úr bytum kaupgjald
sem er aðeins brot af taxta-
kaupi verklýðsfélaga, og þó er
þetta sannvii’ði vinnu hans, eins
og markaðinum er komið.
Sama er uppi á teningnum ef
litið er til sjávarsiðunnar.
Útgei’ðarsamvinnufélag, sem
vel er stjórnað og vinnur með
beztu tækjum í góðu aflaári,
með úrvalsfólki til lands dg
sjávar, vantar í loldn mikið á
að geta skilað starfsfólki sínu
taxtakaupi staðarins. Útgerðar-
félag, nýlega tekið til gjaldþrota-
meðferðar, tapaði á árinu 1931
69 þúsundum króna, en mundi,
með verðlagi ársins 1930, hafa
grætt 55 þúsundir króna. Verð-
fallið á þessu eina ári nemur því
samtals hjá þessu félagi 124
þúsundum króna.
. Samkvæmt skýrslu Sigurðar
Ki’istinssonar forstjóra nemur
verðfall tveggja síðustu ára á af-
urðum þeim, sem Samband ísl.
samvinnufélaga hefir haft til
sölumeðferðar, um 8 miljónum
króna, miðað við verðlag ársins
1829, eða miklu meira en öllum
skuldum félaganna við Sam-
bandið.
Öll þessi dæmi sýna það og
sanna, að sannvirði vinnunnar á
þessum árum er því miklu Iægi’a
en það taxtakaup, sem verklýðs-
félögin halda uppi víðsvegar um
landið. Og fi'amleiðendurnir geta
ekki greitt þetta kaupgjald nema
með stórfelldu tapi.
Jafnaðarmenn viðurkenna
þetta að miklu leyti, en halda
því hinsvegar fram, að eins og
framleiðendurnir njóti hagnaðar
í góðærum og safni þá í sjóði,
þá eigi þeir einnig að þola tap í
harðærum jafnhliða því sem þeir
haldi uppi kaupgjaldi og atvinnu.
En þessir sjóðir eru ekki fyrir
hendi hjá framleiðendunum.
Taki maður togarana, afkasta-
mestu aflatækin, sem á undan-
förnum árum hafa'fleytt mestum
verðmætum á land, þá er svo
komið fyrir þeim, að fjöldi.hluta-
félaganna sem þá eiga ramba á
barmi gjaldþrotsins, eins og Ól-
afur Thórs lýsti 1 ræðu á eld-
húsdegi í vetur, skipin gömul og
sjóðeignir engar.
Er þetta ofur sldljanlegt, ef
litið er til baka á þi’óunarsögu
þessa atvinnuvegar, og þeii’ra
atvinugreina og þá fyrst og
fremst milliliðastarfseminnar,
sem skapast hefir í skjóli þessa
atvinnureksturs.
Upphaflega var togaraútgerðin
sjálf gróðavegur og sparifjáreig-
endur til sjávar og sveita tæmdu
sparisjóðsbækur sínar og lögðu
fé í togaraútgerð.
En áður langt leið opnuðust
augu þessara manna fyrir því,
að það voru ekki þeir, sem
græddu, heldur skipstjórarnir og
aðrir yfirmenn skipanna, fram-
kvæmdarstj órar útgerðarf élag-
anna, þeir sem tóku að sér að
þui’ka fiskinn, þeir sem seldu
hann, þeir sem seldu veiðarfæri
og aðrar nauðsynjar til togar-
anna, þeir sem seldu lífsnauð-
synjar fólkinu, sem safnast
hafði saman til þess að vinna að
aflanum, þeir sem leigðu þessu
fólki húsnæði og þá ekki sízt
þeir, sem seldu byggingarefni í
þau mörgu hús, sem nú þurfti
að reisa.
En eitt af lögmálum hinnar
frjálsu samkepni er það, að pen-
ingamir leita ekki þangað sem
þeirra er þjóðfélagslega mest
þöi’f, heldur þangað, sem þeir
gefa rnestan arð.
Og þess vegna voru pening-
arnir sem gi’æddust í sambandi
við togaraútgerðina ekki lagðir í
það að efla hana, endurnýja
skipin og safna í sjóði. Heldur
hófst nú fjái’flóttinn frá þsesum
atvinnuvegi yfir í milliliðastarf-
semina. Peningarnir voru lagðir
í allskonar verzlun, í hús til þess
að selja á leigu, lánaðir í hús
gegn skuldabréfum með háum
vöxturn 0g miklum afföllum, og
loks var þeim vai’ið til þess að
reisa fyrir þá íburðarmikil
skrauthýsi, þar sem lifað er rík-
mannlegu lífi.
Þessar atvinnugreinir útsugu
útgerðina svo að töpin skullu ó-
brotin á bönkunum þegar út af
bar, og þar með á þjóðina í
heild sinni. Þessvegna vílaði í-
haldið — en milliliðastéttin er
aðalkjarninn í þeim flokki —
aldrei fyi’ir sér að láta ríkið talca
ný og ný lán undir því yfirskyni
að verið væri að bjarga atvinnu-
vegunum. Lánsféð var að lang-
mestu leyti afhent íslandsbanka,
en þaðan rann það sumpart beint,
en þó að langmestu leyti óbeint,
gegnum útgerðina, til milliliða-
stéttarinnar.
Þetta ástand skapaði sívaxandi
vei’ðhækkun og dýrtíð í landinu
og þó einkum í Reykjavík.
Til þess að reisa rönd við dýr-
tíðinni hafa svo embættismenn-
irnir í landinu neytt samtaka-
máttar síns til þess að fá. lög-
festa dýrtíðai’Uppbót þá, sem þeir
hafa notið um rnörg ár, og
verkalýðui’inn hefir farið eins að
til þess að hækka kaupgjaldið.
Afkoman hefir þó ekld batnað.
Kaupgjaldshækkunin hefir lent í
vasa milliliðanna jafnharðan.
Það er staðreynd, að verka-
maðurinn í Reykjavík, sem hefir
vinnu allan ársins hring og fær
hana greidda samkvæmt kaup-
taxta Dagsbrúnar, hefir naum-
ast til hnífs og skeiðar, eigi
hann fyrir konu og fjórum börn-
um að sjá.
Með öðrum orðum:
Haldist sama dýrtíð í Reykja-
vík, getur verkalýðurinn ekki
lækkað launin.
Og jafnvíst er hitt, að fram-
leiðslan getur ekki greitt þau.
Menn vei’ða að gei'a sér það
ljóst, að það er engin lausn á
þessu máli, að halda framleiðsl-
unni gangandi með því að láta
bönkunum blæða, með því að
taka ný og ný erlend lán.
Hinsvegar dylst engum hvað af
því hlýzt ef framleiðslan stöðv-
ast.
Útflutningur fer þverrandi,
gjaldeyrisskortur vex, innflutn-
ingur minkar, tolltekjur ríkisins
að sama skapi, tekjuskattur
lækkar og útsvör innheimtast
ekki. Tekjur í’íkis og bæjarfélaga
ganga saman og gjaldgeta þeirra
lamast.
Ekki verður þá auðvelt um at-
vinnubætur.
Fólkið sveltur, húsaleiga verð-
ur ekki greidd og loks þá skellur
verðfallsaldan á milliliðastéttinni
og þá svo, að hún veldur hi*uni.
Þessar verða óhjákvæmilega
afleiðingarnar af því, ef fi'am-
leiðslan þarf að stöðvast.
Hér er í það óefni komið, að
ekki verður komist af með nein
vetlingatök.
Á óvenjulegum tímum verður
að grípa til stei’kra og óvenju-
legra í’áða.
Þeir menn, sem náð liafa til
sín gróðanum af stórframleiðsl-
unni verða að beygja sig undir
þá nauðsyn, að skila aftur rífleg-
um hluta af þessum feng, svo
að tilkostnaðurinn við fram-
leiðsluna geti aftur leitað jafn-
Vægis og hún hafist á ný, eftir
því sem efni standa til.
Er þetta ekki aðeins óhjá-
kvæmileg nauðsyn fyrir verka-
lýðinn, og fyi’ir fi’amleiðendurna,
heldur fyi’st og fremst fyrir
eignamennina sjálfa og þjóðina í
heild.
Það sem fyrst og fremst verð-
ur að gjöra, er að gefa út bi’áða-
birgðalög um þriðjungs lækkun
á húsaleigu allri í Reykjavík.
Byggist þetta á fullkominni
sanngirni vegna þess, að húsa-
leiga er hér yfirleitt miðuð við
kostnaðarverð húsa, sem reist
voru á dýrasta tíma, og er jafn-
vel há, miðað við það vei’ðlag.
Húseigendurnir hafa séi’staka að-
stöðu sakir eftirspurnarinnar til
þess að halda húsaleigunni uppi,
og það eftir að allir aðrir hafa
orðið að beygja sig undir það
vei’ðlag sem heimsmai’kaðurinn
hefir skapað. Það er því eigi að-
eins réttmætt, heldur eins og á
stendur brýn nauðsyn að beita
þvingun til þess að fæi’a húsa-
leiguna til sannvirðis, þar eð hún
er lang tilfinnanlegasti og stærsti
kostnaðarliðurinn um afkomu
alls almennings og liggur eins
og mara á öllu athafnalífi bæj-
arins.
Lækkun húsaleigunnar mundi
hafa í för með sér lækkun allra
fasteigna, og einnig mundi af
henni leiða verulega lækkun á
tilkostnaði við framleiðslu, iðnað
og verzlun og mundi því vei’ða
afdrifarík um að lækka dýrtíð-
ma í bænum.
Það sem ennfremur verður að
gei'a, er að þvinga niður með
aðstoð i’íkis og bæjarfélags
kostnað við di’eifingu lífsnauð-
synjanna til almennings. Hlýtur
það að vekja athygli, að landið
framleiðir kynstur af matvælum
sem fi’amleiðendurnir láta af
hendi fyrir lítið verð, en sem
neytendurnir gjalda dýi'U verði
eftir að á þær er fallinn hinn al-
gengi milliliðakostnaður, sem hér
á sér stað.
Bændur fá 10—20 aura fyrir
mjólkurlitra, Reykvíkingar gjalda
44 aura. Fiskurinn er hér dýr-
ari á fisksölutorgunum en gold-
ið er fyrir hann af útlendingum
eftir að á hann er fallinn allur
hinn rnikli vérkunar- og verzl-
unarkostnaður. Síldin liggur verð-
laus að kalla noi'ður á Siglufirði,
en hér kostar hún ærið fé. Brauð-
verðið hefir lengst af verið á-
móta eins og húsnæðið. Samtök
verkalýðsins og samvinna opin-
berra stofnana hafa ráðist á það
böl. Kemur það úr hörðustu átt,
að ráðherra sá, sem telur sig
geta náð til þessai-a aðgerða,
skuli láta það vei'ða eitt sitt
fyrsta verk, að mæla fyrir urn
stöðvun þeirrar stofnunar sem
lægst hefir farið með bi’auðverð-
ið, og það á slíkum neyðartím-
um. Hefir hér verið stigið stórt
spor í öfuga átt. Ríkisbrauðgerð-
ina átti vitanlega að efla.
Óumflýjanlegt verður að
stofna til almenningsmötuneyta
fyrir vetui’inn, þar sem selt yrði
ódýrt fæði framleitt að sem
mestu úr innlendum fæðutegund-
um. Með þeim hætti yrði bænum
jafnframt ódýrast framfæri
þurfamanna.
Meiri hluti bæjar og ríkis-
stjórnar verða, án tillits til skoð-
ana sinna um íhlutun hins opin-
•bera um verzlun á venjulegum
tímum, að beitast fyrir því, að,
þessir aðiljar grípi inn í á þeim
neyðartímum, sem nú standa yf-
ir, til þess að þvinga niður verð-
lagið.
Með þessum hætti rnundi af-
komutilkostnaður manna á ör-
stuttum tíma lækka um 20—
30%.
En af því leiðir að verkalýður-
inn, opinberir starfsmenn og
aðrir þeir, sem taka laun í pen-
ingum, geta lækkað laun sín sem
þessu nemur og án þess að missa
nokkui’s í. En fyrir alla þessa
rnenn og þjóðina í heild sinni
mundi ávinningurinn sá, að at-
vinna ykist, öll afkoma yrði ör-
uggari og læknað væri að miklu
það mein, sem dýx’tíðin í Reykja-
vík hefir verið atvinnulífi þjóð-
ai’innar.
Ýmsir munu nú benda á það
að þessi lækningaraðferð sem
hér hefir verið bent á, sé of ó-
hlífin við milliliðastéttina og
fasteigna-eigendui’na. En þessu
er alls ekki svo farið.
I fyrsta lagi er því til að
svara, að verði ekkert að gert
þá kemur hrunið yfir þessar
stéttir fyr en varir.
Þá er og á hitt að líta, að ná-
lega allir aðrir hafa þegar tekið
á sig að meira eða minna leyti
afleiðingar verðfallsins.
Bændurnir hafa orðið að hlíta
verðfallinu á sinni framleiðslu,
orðið fyx’ir miklu eignatjóni og
verða nú að vinna baki brotnu
til þess eins að geta haldið líf-
inu í sér og sínum.
Sama máli gegnir um fram-
leiðendurna við sjávarsíðuna.
Margir þeii’i'a hafa þegar misst
aleigu sína vegna verðfallsins.
Dýrtíðaruppbót embættis-
manna hefir lækkað að nokkru
og laun annara opinberra starfs-
manna færð niður í samræmi við
það.
Verkamenn hafa goldið verð-
fallsins í stopulli og síminkandi
atvinnu.
Og loks má benda á það, sem
nákonmast er þeiri'i eignaniður-
færslu sem hér er í’áðið til, að
á síðastliðnu hausti þótti það.
óumflýjanleg nauðsyn, til þess
að bjarga atvinnuvegunum, að
láta íslenzku krónuna fylgja
sterlingspundinu, en það var
sama sem fjórðungs lækkun á
verðgildi peninganna. Með þess-
ari ráðstöfun var því í raun og
veru tekinn fjórði hluti af spari-
fjár- og skuldaeign manna í
landinu.
Hversvegna skyldi þá misskil-
ið tillit til milliliða og fasteigna-
eigenda eiga að leiða til þess,
að hér verði neyð og hrun, sem
fæstir fyi’irfram fá séð hvar
mundi enda.
Hermann Jónasson.
-----o-----