Tíminn - 23.07.1932, Blaðsíða 1

(ðjaíbfért
09 afgrciösluma&ur Cimans tt
Hannrcig J>orsteins5óUir,
Cœfjargötu 6 a. HeyfjaDÍf.
i í:

XVI. árg.
Reykjavík, 23. júlí 1932.
I
Einkasala á saltíiski
I síðustu 10 árin hefir formað-
ur Alþýðuflokksins, Jón Bald-
vinsson, flutt árlega frv. um
einkasölu á saltfiski, og hefir
það mál verið stefnumál hjá
socialistum. Að öllum jafnaði
hefir Jón haldið allítarlega ræðu.
fhaldið hefir mótmælt og fullyrt
að frv. væri bæði heimskulegt
og skaðlegt. Síðan hefir málið
gengið tii annarar umræðu og
nefndar með stuðning Fram-
sóknar og gegn atkvæðum í-
haldsins.
Sennilega hefir Jón Baldvins-
son ekki búist við því aö sjá
hugsjón sína framkvæmda mjög
bráðlega. En svo undarlega vill
til, að íhaldið hefir nu gert
draum Jóns og stallbræðra hans
að veruleika. Nú er komin á
einkasala á saltfiski á íslandi.
Þrír menn úr hópi fiskkaup-
manna, Richard Thórs, Kristján
Einarsson og Ólafui Proppé ann-
ast söluna með ráði og fulltingi
tveggja bankastjóra, Ilelga Guð-
mundssonar og Magnúsar Sig-
urðssonar. Nálega allur íslenzkur
saltfiskur verður nú í ár seldur
af þessari einkasölu.
Saga þessa máls er sú, að hin
frjálsa samkeppni Garðars Gísla-
sonar, Mbl., Vísis og Ólafs Thórs
hefir liðið herfilegt skipbrot við
framkvæmd saltfiskssölunnar. Á
þessu sviði hafa Mbl.-menn verið
einvaldir. Þeirra stefna hefir
í'áðið, þeirra trúnaðarmenn
framkvæmt stefnuna. Og niður-
staðan er þessi, að verzlunin með
saltfisk er komin í rústir. Fáein
félög basla við að kasta stærstu
framleiðsluvöru þjóðarinnar
skipulagslaust á markaðinn í
fjarlægu landi. Verðið hefir fall-
ið ár frá ári, ruglingurinn vaxið.
Bankarnir hafa tapað miljónum
á fiskbraskinu, og smáframleið-
endur hafa átt að búa við hið
mesta réttleysi, og má segja að
hagur þeirra hafi farið síversn-
andi ár frá ári.
Nú var loks komið með salt-
fiskinn eins og síldina 1926, þeg-
ar Ólafur Thórs og Björn Líndal
leituðu til ríkisvaldsins og báðu
um einkasöluheimild vegna síld-
arverzlunar, og gengu þar með
frá stefnu sinni í verzlunarmál-
um. Nú var komið að hinu sama
um saltfiskssöluna. Eymd hinnar
frjálsu samkeppni spákaupmann-
anna var orðin takmarkalaus, og
útlitið ekkert annað en hrun og
eyðilegging. Um leið og fyrirtæki
Ólafs Thórs og Jóns Ólafssonar
voru raunverulega búin að brjóta
undir sig allan þorra hinna minni
framleiðenda, urðu þeir að gef-
ast upp, og sýna með því í einu
vanmátt lífsstefnu sinnar og
framkvæmdarhæfileika.
Ólafi Thórs og þeim frændum
hans mun hafa verið orðið það
ljóst í vor, að hin frjálsa sam-
keppni í fisksölunni var búin að
lifa sitt fegursta. Þeir sáu fyrir,
að þeir yrðu að snúast inn á
stefnu Jóns Baldvinssonar, og
þótti þá miklu skifta að hafa
sem ráðherra um málefni sjáv-
arútvegsins mann sem væri þægt
og viljalaust verkfæri í höndum
eyðslustéttarinnar, jafnfús að
búa til einkasölu og drepa hana,
þegar reynslan hafði sýnt að hún
átti að lifa. Slíkur maður var
Magnús Guðmundsson.
Um tíma í vor var mikil ráða-
gerð hjá íhaldinu að láta M.
Guðmundsson gefa út bráða-
birgðarlög um einkasölu á salt-
fiski og mun Ólafur Thórs hafa
verið þess mjög fýsandi, ef á
þyrfti að halda. öðrum íhalds-
mönnum þótti leitt að verða al-
veg opinberlega að ganga inn á
þá braut, sem Jón Baldvinsson
hafði bent þeim á ár eftir ár, en
þeir talið meir en ófæra. Auk
þess var þeim bent á, að heppi-
legra væri út á við, að hafa ekki
beinlínis lögskipaða einkasölu,
þegar í stað, heldur meira dul-
búna. Var þá sú leið farin, að
nota vald bankanna til að sam--
eina alla íslenzka fiskframleið-
endur inn í einkasöluhringinn.
Fyrir bankana var málið lífs-
nauðsyn. Þeir höfðu á undan-
gengnum árum lagt fram megin-
ið af veltufénu til útgerðar og
verzlunar með fisk. Á bönkunum
höfðu lent hin stórfelldu töp sem
hin skipulagslausa sala orsakaði.
Fyrir bankana var lífsnauðsyn að
skipulag væri á sölunni. Þess
vegna hafa þeir, sem alþjóðar-
eign, notað vald sitt til að sam-
eina hina dreifðu krafta inn í
einkasöluna. Málið mátti léysa
annaðhvort með valdi Alþingis
eða bankanna. Síðari leiðin var
tekin nú ög fylgja því bæði
kostir og gallar, þótt eigi verði
meira um það rætt að sinni.
Það spor, sem nú er stigið, er
líklegt til að verða mjög afleið-
ingaríkt í íslenzku verzlunarlífi.
Ilin frjálsa samkeppni hefir gef-
izt upp í þessu efni, og það eru
litlar líkur til að hún komi fram-
ar til greina í saltfisksverzlun ís-
lendinga. Þetta er mikill ósigur
fyrir íhaldsstefnuna í landinu.
Hliðstæður ósigur væri það fyrir
samvinnumenn, ef þeir þyrfti að
fá hjálp bankanna til að kúga
allan almenning til að trúa fé-
lögunum til að fá Sambandinu til
varðveizlu framleiðsluvörur
bænda.
En fyrir landið er verulegur
ávinningur að þessi leið er reynd.
Þjóðin er búin að þola svo mikl-
ar hörmungar í sambandi við
hina heimskulegu samkeppni á
saltfisksmarkaðinum, að hún
hlýtur að fagna hverri tilraun
sem gerð er til heppilegra skipu-
lags og vinnubragða.
Hitt er annað mál, að þessi
tilraun getur orðið harmabrauð
og að m. k. eru engar líkur til
að það skipulag, sem hér er haf-
izt handa með, verði langgætt.
Hér er um að ræða einveldi
hinna stærstu útflytjenda. Hér er
ekki að ræða um frjáls samtök,
þar sem hinir einstöku framleið-
endur velji sína trúnaðarmenn
sjálfir og geti skift um þá, ef
þeir reynast ekki vel. Hér er um
að ræða skipulagsbundna harð-
stjórn. Hið eina sem tryggir smá-
framleiðendur nokkuð sem um
munar eru bankastjórarnir tveir,
sem gæta í einu hagsmuna al-
mennings og hagsmuna bank-
anna.
Tvennt skiftir mestu um þess-
ar framkvæmdir. Fyrst að for-
ráðamenn einkasölunnar gæti
hófs í skiftunum út á við og spili
ekki áhættuspil með að geyma
vöruna óeðlilega lengi. Og í öðru
lagi að smáframleiðendur selji
ekki öðrum vöru sína þannig, að
milliverzlunin hverfi, heldur fái
hver fyrir sína vöru hjá einka-
sölunni, það sem hún selst fyrir
raunverulega.
Þjóðin hefir alla ástæðu til að
búast við að fiskverzlunin
gangi dálítið betur en áður, að
skipulagið hækki fiskverðið lít-
ið eitt og einkum að það hindri
að einhverju leyti nýja verð-
lækkun. Aftur á móti er fullvíst,
að margskonar agnúar hljóta að
verða á þessari félagsfram-
kvæmd, sem er gerð af mönn-
um sem litla æfingu hafa í að
vinna fyrir almenning.
En . alveg eins og það er til
muna betra að koma síðar á heil-
brigðu skipulagi á síldarverzlun-
ina, af því einkasalan er búin að
starfa og sýna í einu margt sem
er til gagns við slíkt skipulag og
margt sem ber að varast, svo
má búast við að hin sama verði
niðutstaðan í þessu efni. Á rúst-
um þessa bráðabirgðaskipulags
ætti síðar meir að mega reisa
annað sem væri heilbrigðara en
'bæði einkasala Jóns Baldvins-
sonar og einkasala Ólafs Thórs.
J. J.
Hin mikilsverða gjöf
Sunnudaginn 17. júlí afhjúpaði
sendiherra Bandaríkjanna, Mr.
Coleman, líkneski Leifs heppna,
það er Bandaríkjaþjóðin gaf ís-
lendingum á ])úsund ára hátíð
Alþingis.
Með gjöf þessari hafa Banda-
ríkin á göfugan hátt tengt sam-
an og minst tveggja sögulegra
viðburða, hins mikla landafundar
íslendingsins Leifs Eiríkssonar,
sem fyrstur hvítra manna fann
Ameríku, og stofnunar hins
fyrsta löggjafarþings.
Hin volduga Bandaríkjaþjóð
má vera þess fullviss, að íslenzka
þjóðin metur og þakkar þessa
gjöf, sem listaverk, sem tvöfalt
sögulegt tákn löngu liðinna merk-
isviðburða, en þó fyrst og fremst
sem kærkomna vinargjöf frá
mikilli og göfugri þjóð, sem ör-
lögin hafa látið eignast mikils-
verða minningu í sameign við
eina hina minnstu allra þjóða.
Fara hér á eftir ræður Mr.
Colemanns og Ásgeirs Ásgeirs-
sonar forsætisráðherra við af-
hj úpunarathöfnina:
Ræða sendiherrans.
Fyrir hönd landa minna, kem ég
frá Vesturálfu lieims í auðmýkt og
með virðingu til þessarai' fornu
\ öggu landnáms og menningar með
gjöf fi'á þjóð minni til minningar
um djarfán og hugrakkan íslending
og i tilefni af þúsund ára minning-
arhátíð Alþingis.
þótt nöfn og afreksverk fornra lier
— og sjóliðsforingja gleymist, ganga
sagnir um þrekvirki hinna stóru
landkönnuða frá kynslóð til kyn-
slóðar og eru þannig ódauðleg.
Hvert eitt barn í Bandai'íkjum
Vesturheims hyi'jar á sögu þjóðar
sinnar með lestri hinna st.uttu ann-
ála um Leif Eiríksson og ferðalag
hans til liins fjarlæga heimsliluta,
gagntekin af frásögunni um þetta
hættufyrirtæki og þraútseigju hans
að leiða fyrirætlanir sínar til lykta.
Oss er kunnugt, að hann dvaldi,
ásamt skipshöfn sinni, vetrarlangt á
^Kfgveit&ía
;u aiis er i Cœfjargötu 6 a.
©pin 6a$Iega fL 9—6
Simi 2355
32. blað.
ströndum vesturhvels jarðar, og þar
sem hugmyndaflug vort ekki fer í
bága við sögulegar staðreyndir er
oss ljúft að ætla, að strönd Nýja
Englands vors hafi veitt þessum
harðgerða flokki Norðurlandabúa
skjól og lífsviðurværi.
það er langt um liðið siðan stór
eylönd voru numin og þvi lengra
siðan lieilar heimsálfur voru fundn-
ar. Vér getum gert grein fyrir fjár-
hagslegum orsökum þess, að menn
fluttust húferlum frá einni heims-
álfu til annarar og einnig fyrir or-
sökum slíkra flutninga vegna stjórn-
arfarslegra þvingana, en þær hvatir
sem knúðu menn til farar á smá-
skipum út í hið algjörliga ókunna
lá oss undrunar. það er æfintýrið
mesta.
Nu á tímum getum vér eingöngu
laimsakað Ijósvakann og iður jarð-
ar, og náttúran hefir máske af
vizlui sinni takmarkað tilraunir
vorar til að fá frekari þekkingu á
leyndarmálum sínum.
Mannkynið hefir jafnan verið
námfúst. Eftir að liafa lokið land-
námi hefir það snúið huga sinum og
eðlisgáfum að þeim öflum náttúr-
unnar sem auka heilbrigði, unað óg
þægindi dauðlegra manna um hoim
allan.
Vér Iiöfum ckki látið fund Leifs
Eiríkssonar á landi voru þakklætis-
lausan. Nær þúsund árurn síðar
íærðum vér íslandi símann, sem i
dag tengir yður við umheiminn, og
i'aímagnsljósið, sem þér unið yður
\ið á vetrarkvöldum.
Uppgötvanir sem gerðar eru á
\orunl stóru rannsóknarstoíum eru
yður jafnan til nota og gagns.
Og þann.ig endurgjiidum vér yður.
A þessum tímum þurfa aliar þjoð-
ir lieims aðstoðar hverrar annarar,
og sameiginlegir erfiðleikar þeirfa
og ne.yð hrópa hátt uni sameigin-
Irga úrlausn. Engin þjóð getur nú
verið sjóll'ri sér nóg og beðið þes.,
uö tækifæri gefist, til að hagnast á
veikleika og íátækt nóhúanna. Ein-
göngu fávizka valdhafanna eða
tregða þeirra til að hefja nýja og
hetri stjórnmáiastefnu getur liinflr-
að oss í að njóta ávaxta verka
vorra.
Heimurinn hefir ætið litið með undr
un og aðdóun á harðsnúinn vilja
Islendinga til að vera íramarlega 1
i'öðnmi meðal annaru þjóða. Megum
vér ekki vænta þess, að yður vcrði
að finna meðal þcirra sem kjörið
hafa sér þ'etta réttláta einkunarorð:
Lifió og látið lifa—?
Vinir mínir, og mi á tímum, ekki
íjarlægir nágrannar: Stjórn mín hel-
ir óskað þess, að ég afhendi þetta
írábæra líkneski af Leifi Eirikssyni
sem gjöf til ísienzku þjóðarinnar frá
Bandaríkjum V.esturheims. Ég skoða
það sem sérstakan heiður að vera
milligöngumaður milli þjóða vorra
og mjer er það gleðielni að fá yður
þennan minnisvarða i liendur sem
tákn sameiginlegrar og ævarandi
vináttu.
Ræða forsætisráðherra.
• Mr: Coleman, sendihnrra Banda-
rikjanna, háttvirta samkoma!
Við erum hér saman komin til að
minnast Leifs Eirikssonar og afreka
hans og til þess að taka við þessari
virðulegu gjöf frá hinni miklu og
auðugu þjóð, er nú byggir það lund,
sem Leifur fann, það land, sem por-
finnur karlsefni gerði tilraun til að
nema, landið, þar sem Snorri sonur
þorfinns fæddist íyrstur hvdtra
manna. pessi gjöf er okkur kærkom-
in og jeg bið sendiherra Bandaríkj-
anna, Mr. Coleman, að flytja forset-
anum og þjóð sinui okkar innileg-
ustu þakkir.
Gjöfin mun eiga þátt í að varð-
veita góðan hug og samúð milli
hinnar fámennu þjóðar, sem þetta
land bygglr og hinnar miklu þjóðar
Bandaríkjanna. pessi kveðja Banda-
ríkjanna er okkur hjartfólgin. Við