Tíminn - 06.08.1932, Síða 1

©faíbferi
03 afgreiðsíuma&ur Ctmans et
Hannreig £>orsteinsö<5ttir,
Cœfjargötu 6 a. Xeyfjatnf.
XVL árg.
Reykjavík, 6. ágúst 1932.
^fgrcibsía
ÍT t m a n s er t £œf jar^ötu 6 a.
®pin öaglega- fl. 9—6
Slitti 2353
34. blað.
Vextirnir og dýrtíiin
Meginhlilti allrar framleiðslu
á íslandi hefir verið rekinn með
tapi síðustu 2 árin. Útlitið um
rekstrarafkomu framleiðslufyrir-
tækja á yfirstandandi ári verður
að teljast mjög slæmt, jafnvel
þótt fiskverð hafi nú hækkað
vegna skipulagningar á fisksöl-
unni. Fiskur mun þó enn í of
lágu verði til þess að standast
framleiðslukostnað og sama er
að segja um landbúnaðarafurðir.
Það er öllum ljóst, að afkoma
þjóðarinnar í heild er undir því
komin að framleiðslan sé rekin.
Fyrir þjóðina í heild er hagnað-
ur að því, að framleiðslufyrirtæki
starfi, ef það framleiðir meira
verðmæti en frá öðrum löndum
þarf að kaupa til starfsemi þess.
Á meðan svo er, er þó alltaf eitt-
hvað eftir af verðmætum í land-
inu til afnota fyrir landsmenn.
Kemur það fram í kaupgreiðslum
fyrirtækisins, greiðslum til opin-
berra þarfa (tollum, skött-
um) o. fl. Ekkert er því eins
skaðlegt þjóðarheildinni sem
framleiðslustöðvun. Leiðir slíkt
til fullrar tortímingar á stuttum
tíma. Höfuðatriðið hjá hverri
þjóð hlýtur því alltaf að verða
það, að halda framleiðslunni
gangandi og koma því til leiðar,
að hún svari kostnaði.
I grein, sem Hermann Jónas-
son skrifaði hér í blaðið fyrir
skömmu, var sýnt fram á það
með ýtarlegum rökum, að gróði
framleiðslunnar frá hinum góðu
árum hennar hér á landi, liggur
nú að mjög litlu leyti í sjóðum
hjá framleiðslufyrirtækjum, og
eiga þau því mjög erfitt með að
taka á sig töp vondu áranna, en
liggur í þess stað við stöðvun.
Gróði þessara ára er hinsvegar
niðurkominn aðallega hjá milli-
liðastéttum landsins, hjá verzl-
unarstéttinni, fasteignaeigendum
og þeim, sem ávaxta fé sitt í
okurlánum út á húseignir, einkum
í Reykjavík. Þessar stéttir halda
uppi dýrtíð í landinu, einkum í
Rvík, með hárri húsaleigu og
háu vöruverði, en slíkt hefir aft-
ur á móti leitt af sér hátt kaup-
gjald, sem framleiðslufyrirtækj-
unum er nú orðið um megn að
bera.
H. J. bendir einnig á að kaup-
gjald sé ekki hægt að lækka
nema á undan fari verðlækkun á
vörum og húsaleigulækkun, og
sýnir fram á nauðsyn þess, að
opinberar ráðstafanir verði gerð-
ar til þess að koma slíku fram.
Hið háa kaup, sem framleiðsl-
an verður að gjalda af þeim or-
sökum, sém að framan greinir er
þó ekki hið eina af því, sem
þungbært er, sem hægt væri að
breyta. Vextir hér á íslandi eru
miklum mun hærri en í nokkru
nálægu landi, og hvílir slíkt með
ofurþunga á framleiðslunni, sem
að langmestu leyti er rekin fyrir
lánsfé. Útlánsvextir bankanna hér
eru a. m. k. 2% hærri en útláns-
vextir einkabanka á Norðurlönd-
um á venjulegur.: lánum, en auk
þess eru erlendis oft lægri vextir
á vel tryggum lánum. Ef mið-
að er við þjóðbankavexti verður
munurinn ennþá meiri.
Útlánsvextir Landsbankans eru
nú 71/2% og Útvegsbankans 8%,
með framlengingargjaldi lánanna
verður þetta í reyndinni 8% og j
814%. Ástæðan til þessara háu j
vaxta hér á landi er fyrst og
fremst bankatöpin. Á síðustu 10
—15 árum hafa bankamir tapað
milli 30—40 miljónum á útlánum
sínum. Þetta tillag til vanskila-
mannanna í landinu hafa skila-
mennirnir þurft að greiða með
háum vöxtum, og ríkissjóöur orð-
ið að bæta við svo miljónum
skiptir, sem tekið hefir venð af
nwnnum með tollum og skottum.
Undanfarin ár hafa forvextir
farið lækkandi erlendis, en hér
hafa þeir staðið í stað. Forvaxta-
lælckanir Iiafa vei’ið framkvæmð-
ar með það fyrir augum fyrst og
fremst að örfa atvinnulífið og
létta undir með framleiðslu og
framkvæmdum.
Eins og að framan hefir verið
getið og öllum er kunnugt er
framleiðslan hér rekin með tapi
og liggur við stöðvun. Mörg
framleiðslufyrirtæki hafa orðið
gjaldþrota og enn fleiri koma á
eftir ef áfram heldur ems og nú
horfir. Eitt af því, sem bezt gætl,
stutt örfun atvinnulífsins hér
væri vaxtalækkun, sem fram-
kvæmd væri þegar í stað.
Frá sjónarmiði bankanna
sjálfra er það ekki einhlítt til
ábata fyrir þá að halda vöxtun-
um háum. Ef vextimir eru svo
háir, að atvinnureksturinn getur
ekki borið þá, skella töpin á
bönkunum sjálfum. Slíkt leiðir
af sér fall góðra og heilbrigðra
atvinnufyrirtækja, en ýmsir
óhlutvandir og ábyrgðarlausir
menn taka að sér reksturinn í
þeirra stað, og bankarnir leiðast
út í að lána þeím fé „til þess að
halda framleiðslunni gangandi"
Iljá slíkurn mönnum tapast oft
bæði vextir og höfuðstóll í stað
þess að hvorugt hefði e. t. v.
þurft að tapast, ef upphaflega
hefði verið stillt í hóf um vexti
og hinum heilbrigðari fyrirtækj-
um með því gert unnt að starfa.
Mjög mikill hluti af fram-
leiðslustarfsemi landsmanna er
nú í höndum manna, sem engu
hafa að tapa, og eru þar af leið-
andi skeytingarlausir um afkomu
fyrirtækja sinna. Þeir fá lán hjá
bönkunum til atvinnurekstursins,
og ef um tap er að ræða skellur
það á bönkunum en ekki þeim
sjálfum. Bankarnir reikna þess-
um mönnum og fyrirtækjum
7>/2—8% vexti, en undanfarin ár
hefir það óneitanlega verið svo,
að margir slíkir lántakendur
hafa enga vexti borgað, og eklci
allan höfuðstólinn. Þeim, sem
ekki vilja reka atvinnu með
öðru móti en því að standa eða
falla með afkomu rekstursins,
er oft og tíðum ókleift að byrja
framleiðsluna vegna hinna háu
bankavaxta. Þannig er hætt við,
að of háir vextir, hærri en svo,
að framleiðslan geti borið þá,
velji bönkunum ábyrgðarlitla lán-
takendur og þjóðinni lélega for-
j ystumenn í atvinnumálunum, og
j verði þannig til stórtjóns bönk-
1 unum og þjóðinni í heild.
Þá ber að líta á möguleikana !
fyrir vaxtalækkun.
Eftir jafnaðarreikningi Lands-
bankans pr. 30. júní 1932 að j
dæma, hefir bankinn rúml. 950 1
þús. króna tekjuafgang frá fyrri
árum óráðstafaðan, og er þessi
útkoma vitanlega fengin eftir að i
afskrifaðar hafa verið þær i
skuldir við bankann, sem óinn-
heimtanlegar hafa þótt pr. 31.
des. 1931.
Af þessu er auðséð, að Lands-
bankinn hefir nú afskrifað að
fullu sinn hlut af þeim 30—40
milj., sem tapast hafa á undan-
förnum árum, og ennfremur að
byrjað er að leggja til hliðar af
ágóða bankans. Ennfremur er
bert af sama jafnaðarreikningi
bankans, að af þeim ca. 58
milj., sem bankinn hefir í velt-
unni, eru aðeins ca. 12 milj. út-
lend lán. Hinar ca. 46 milj. eru:
seðlar bankans' (5.7 milj.), stofn-
fé (3.6 milj.) og sparisjóðs- og
hláupareikningsinnistæður o. því-
líkt. Sumt af þessu starfsfé
bankans kostar hann mjög lítið
(seðlar og stofnfé), en hinn
hlutinn er með mjög góðum
kjörum, mest með 4Vo% vöxt-
um. -
Af þeim ástæðum, sem að
framan eru raktar og með hlið-
sjón af þeim staðreyndum úr
j af naðarreikningi Landsbankans,
sem getið hefir verið, er óefað
tímabært að skora á stjórn
Landsbankans, að taka þetta mál
nú þegar til skjótrar yfirvegunar
og úrlausnar.
Jafnframt því, sem vextirnir
yrðu lækkaðir yrðu bankarnir
að vera vandari að viðskifta-
vinum en verið hefir til skamms
tíma a. m. k., og það verður að
krefjast þess, að þeir noti vald
sitt yfir veltufénu til þess að
hafa áhrif í þá átt, að fyrirtæki
þau, sem lánsfjár njóta, séu rek-
in eftir réttum grundvallarregl-
um, og umfi-am allt, að þau fyr-
irtæki, sem mynduð eru og bor-
in uppi af sjálfum starfsmönn-
um framleiðslunnar, séu látin
sitja fyrir veltufénu. Það virð-
ist sjálfsagt, að bankarnir setji
fyrirtækjum þeim, sem lána
njóta, viss ’ skilyrði viðvíkjandi
launum forstjóra og annara há-
launamanna í þeirra þjónustu.
Ennfremur verður að hafa
strangt eftirlit með því, að eig-
endum fyrirtækjanna sé eigi
greiddur arður af framlögðu fé
eða fyrirtækin „mjólkuð“ þeim
til hagsmuna á annan hátt fyr
en staðið hefir verið í skilum
við bankana.
Almenningur hlýtur að krefj-
ast þess að strangara eftirlit sé
haft um notkun lánsfjár en ver-
ið hefir, og þess um leið gætt,
að unnt verði að fá fé í bönkun-
um framvegis með • sanngjarnari
vöxtum en hingað til. Ef fram-
leiðslan á ekki að stöðvast að
verulegu leyti, þarf skjótra úr-
ræða við, til þess að lækka
framleiðslukostnaðinn. Slíku verð-
ur ekki komið í kring nema með
lækkun dýrtíðarinnar í Rvík.
Lækkun útlánsvaxtanna er einn
mikilsverður þáttur í því við-
reisnarstarfi.
IZöft
Við höfum nú um skeið búið
við höft á innflutningi og gjald-
eyrisverzlun og er ekki útlit fyr-
ir að þeim verði af létt í bráðina.
Slík höft eru neyðarráðstöfun,
sem ýmisleg óþægindi hljóta að
fylgja, en þó nauðsynleg til að
forða enn alvarlegri atburðum í
milliríkjaviðskiptum og gjaldeyr-
ismálum.
Þau tíðindi gerðust á síðast-
liðnu sumri að allflestar þjóðir
urðu að grípa til nokkurra
varnarráðstafana, sem fela í sér
liöft á vöru- og gjaldeyrisverzl-
un. Nokkur munur er þó á að-
ferðum og fer hann meðal ann-
ars eftir því, hvort um stórar
þjóðir eða litlar er að ræða. Sum-
ar ráðstafanir, sem smáþjóðun-
um eru handhægastar, eru erfið-
ar og illíramkvæmanlegar, þegar
um stórþjóð er að ræða. Má til
dæmis nefna, að Englendingar
beita mest hátollum og Frakkar-
takmörkunum á innflutningi, auk
þess sem gjaldeyrisverzlunin hef-
ir með köflum reyrzt í fastari
bönd en áður. Þjóðverjar hafa
orðið að beita öllum þessum
ráðum, enda hafa vandræðin þar
verið hvað mest. Hinar smærri
þjóðir hafa margar lagt höfuð-
áherzlu á að skipuleggja gjald-
eyrisverzlunina og takmarka inn-
flutninginn til móts við greiðsluf
getuna. Þeirri stefnu hefir verið
fylgt hér á landi og var fyr til
tekið þessara nauðsynjaráðstaf-
ana hér en víða annarsstaðar, og
hefi ég ekki orðið annars var
erlendis, en að það sé virt okk-
ur til ágætis.
í þessum efnum, eins og raun-
ar mörgum öðrum, falla hags-
munir þjóðanna betur saman,
þegar að er gáð en virðist á
yfirborðinu. Höftin eru tilraun,
til að hindra að meira sé keypt
að en hægt er að greiða með
andvirði útfluttra afurða. Slík
viðleitni er til sameiginlegra
hagsmuna fyrir viðskiptaþjóðir
og traustvekjandi hjá erlendum
lánardrottnum, að gert sé það
sem kleift er til að greiðslur
vaxta og afborgana og andvirði
framleiðslu- og nauðsynjavara
gangi fyrir öllu því, sem ónauð-
synlegra er 0g frekar má án
vera.
Um þetta eru þjóðirnar, hver
um sig, eins og stórt heimili.
Fyrst verður að skera af útgjöld-
um til óhófs og munaðar og illt
í efni, ef ekki er tekið í taumana
þegar að kreppir. Það eru al-
varleg tíðindi fyrir hverja þjóð,
þegar svo er komið að útflutn-
ingur hrekkur ekki fyrir inn-
flutningi og öðrum gjöldum. Til
bráðabirgða er hægt að jafna
greiðsluhallann með nýjum lán-
um. En það er skammgóður
vermir, ef ekki næst sæmilegur
greiðslujöfnuður skjótlega. Og á
síðasta sumri var hvorttveggja,
að erlendar skuldir voru orðnar
það miklar að ekki var ráðlegt
að auka þær og eins hitt, að þá
lokuðust að mestu þeir mögu-
leikar, sem áður höfðu verið á
nýjum lánum. í þessu efni verð-
ur þó að sjálfsögðu að gera mun
á skuldasöfnun til eyðslu og
skuldaaukning til að viðhalda at--
vinnulífi í landinu, svo ekki sé
stofnað til óbærilegs atvinnii- og
framtaksleysis. Þeir peningar
eiga að koma aftur, ef vel er ál
haldið af bönkum og atvinnurek-
endum og gera það gagn, með-
an þeir standa við, að halda við
hringrás viðskipta- og atvinnu-
lífsins. En skuldaaukning, sem
orðið hefir til þess eins, að ganga
upp í óhagstæðan greiðslujöfn-
uð, er skaðleg og stórhættuleg
til lengdar. Langvarandi greiðslu.-
halli stafar frá því, að almenn-
ingur fær meira fé milli handa
til ráðstafana, sem oftast verð-
ur að kröfum á útlendum gjald7
eyri, en andvirði útlendra afurða
hrekkur til að borga. Slíkui;
greiðsluhalli hefir átt sér stað í
þjóðarbúskap Islendinga allt frá
1929 og til þessá dags. Það þarf
ekki frekari vitna við um það, að
höft á innflutningi og gjaldeyris-
verzlun voru nauðsynleg og verða
enn óhjákvæmileg um skeið.
Gjaldeyrisverzlunin mun sjálf
sýna hvenær hægt verður að
létta af þvingunarráðstöfunum,
en víst er að það verður ekki
allt í einu, heidur smátt og
smátt.
Engum er það hættulegra en
smáþjóðum, að ætla að halda
uppi „alfrjálsum“ millilandavið-
skiptum þegar skortur er á er-
lendum gjaldeyri. Viðskiftin geta
ekki verið frjáls, nema framboð
hins erlenda gjaldeyris fullnægi
eftirspui'ninni. Það nægir ekki að
benda á að gengið verði þá að
breytast eftir hentúgleikum,,
Iiækka við aukna eftirspurn og
falla við aukið framboð. Þesskon-
ar breytingar væru stórskaðlegar
og mundu leiða til allskonar
brasks og Öryggisleysis í við-
skiptum. Þær yrðu ný vandræði
til viðbótar. Það er tvímælalaust,
að sú stefna, sem haldið hefir
verið frá 1925, að leitast við að
varðveita fast gengi og hindra
allar óviðkomandi breytingar, er
rétt. Við íslendingar ákveðum
sjálfir gengi íslenzkrar la’ónu og
hefir tekizt nú um sjö ára skeið
að komast hjá öðrum truflunum
en þeim, sem óhjákvæmilega
leiddu af falli sterlingspundsins.
í rauninni var það ekki truflun,
heldur nauðsynjaráðstöfun til að
forðast aðrar truflanir miklu
geigvænlegri. Ákvarðanir um
gengi íslenzkrar krónu hafa á
þessu tímabili hvergi verið teltn-
ar annarsstaðar en hér á íslandi,
og væri það hinn mesti háski, að
fá öðrum þar um nokkum á-
kvörðunarrétt. En til að varð-
veita þessi tök á genginu eru
innflutnings- og gjaldeyrishöftin
nauðsynleg. Þau eru skilyrði,
sem ekki verður hjá komizt,
hvort sem mönnum líkar betur
eða ver.
Gildandi reglugerðir um inn-
flutningshöft og gjaldeyrisverzl-
un og framkvæmd þeirra í ein-
stökum atriðum má vafalaust
finna eitthvað til foráttu. Fram-
kvæmdin er vandasöm og aldrei
verður gert svo öllum líki. En
í aðalatriðunum eru þær óhjá-
kvæmilegar. Framkvæmdin er að
sjálfsögðu nokkuð mismunandi
eftir útlitinu og gjaldeyrisforð-
anum. Þegar birgðir hálfbann-
aðra vara þrjóta, verður að sjálf-
sögðu að slaka til. En útlitið er
þó enn svo ískyggilegt, að ekki
er vert að gera sér tálvonir um
neinar bráðar breytingar.
Reglugerðimar eru, þó framr
kvæmdin hafi til þessa verið fal-