Tíminn - 13.08.1932, Side 1

©faíbferi
03 afgrci&slumaður Qltmans rt
Hanttpeig fiorsteiiisöóttlr^
Cœfjargötu 6 a. ■Ke’pfjaptf.
^fgreiböía
(T f ttt a tt s er í €œf jargðtu 6 a.
0pin ðaglega' fl. 9—6
Slmi 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 13. ágúst 1932.
35. blað.
UtsLn aí la.xidi
Ferdaminningar o. fl.
Mér hefir dottið í hug að færa
í letur fáeinar endurminningar úr
för minni og nokkurra vikna
dvöl á Norður- og Austurlandi nú
í sumar.
Við vorum fimm saman í bif-
reið, sem fór úr Reykjavík þann
16. juní. í bifreiðinni voru auk
mín þeir Jónas Jónsson alþm.,
sem þó ekki fór lengra en í
Borgarfjörð, Vilhjálmur Þór
frkv.stj., Karl Arngrímsson bóndi
á Veisu í Þingeyjarsýslu og Guð-
mundur heitinn Skarphéðinsson á
SigFufirði, Þrír hinir síðastnefndu
höfðu setið sem fulltrúar á aðal
fundi Sambands isl. samvinnu-
félaga.
Vms tíðindi, sem gjörst höfðu
á þessum aðalfundi, höfðu orðið
niönnum minnisstæð. Forstjóri
Sambandsins hafði að venju gef-
ið yfirlit um hag félaganna og
rekstursafkomu. Ætíð er hlýtt
með athygli á þessa skýrslu af
fulltrúum samvinnumanna • en
aldrei fremur en nú. Frá kaup-
mannavaldinu í Reyltjavík hafði
verið dreift út hinum hrikaleg-
ustu tröllasögum um bága af-
komu kaupfélaganna. Sumar sög-
urnar sögðu, að Sambandið skuld-
aði 14 miljónir, en aðrar sögðu
18 og væri sú skuld mestöll í
Landsbankanum. Ekki er ólíklegt,
að einhverjir hafi trúað þessum
frásögnum, ekki sízt eftir að yfir
því var lýst á þingi í vetur, af
foi-manni ísl. botnvörpuskipaeig-
enda, að jafnvel hin auðsæla stór-
útgerð væri komin á heljarþröm.
En sögusagnirnar um hag Sam-
bandsms höfðu reynzt í meira
lagi ýktar. Skuldirnar höfðu að
vísu aukizt mikið, enda enginn
gengið þess dulinn, sem nokkuð
þekkir til söluerfiðleikanna á bús-
afurðum bænda. En þær voru þó
ekki nema 6 miljónir í staðinn
fyrir 18. Og sá kjarkur var í
samvinnumönnunum, þrátt fyrir
örðugleikana, að Sambandið, eitt
allra verzlunarfyrirtækja í land-
inu, taldi sig þess umkomið að
birta reikninga sína opinberlega í
víðlesnu landsblaði. Samvinnufé-
lögin höfðu ekkert að dylja um
meðferð sína á fjármunum á
krepputímanum.
Fleira hafði gjörst á þessum
fundi, sem mátti vera mönnum,
ánægjuefni. Innlendi markaður-
inn fyrir fataefni úr íslenzkri ull
var farinn að gefa talsverðar
vonir. Eftirspurnin eftir fatnaði
frá saumaverkstæði Gefjunnar
hafði aukizt mikið. Reynsla síð-
ustu'fnánaða sýndi, að íbúar höf-
uðstaðarins voru farnir að sjá,
að íslenzka efnið getur verið bæði
haldgott og farið vel, ef smekk-
lega er úr því saumað. Það
heyrðist jafnvel, að reykvíska
kvenþjóðin, sem enginn frýr vits
að því er tízku snertir, væri
farin að láta búa sér til sumar-
kápur ur íslenzka eíninu. Og það
var ekki þjóðræknin ein, sem
liafði valdið þessu, heldur aðrir
mannlegir eiginleikar, sem eru
endingarbetri.
Eins og kunnugt er þeim, sem
í nærliggjandi héröðum búa eru
nú tvær leiðir bílfærar milli
Reykjavíkur og Borgarfjarðar.
Önnur leiðin er til Þingvalla og
þaðan um Kaldadal niður í Reyk-
holtsdal. Kaldidalur, sem flestir
hafa gjört sér einhverja hug-
mynd um úr kvæði Gríms Tom-
sens, Skúlaskeið, var ruddur og
gjörður akfær sumarið 1929.
Leiðin fyrir Hvalfj arðarbotn varð
akfær í fyrrasumar. Er sú leið
öllu styttri en ósléttari. Frá
Reyjavík um Kaldadal norður til
Akureyrar, eru nál. 500 km. Er
sú leið öll greiðfær nú í sæmi-
legri tíð, að undantekinni Holta-
vörðuheiði sunnanverðii, þar sem
landsfj órðunga skilur. Frá Akur-
eyri er nú akfært austur á bóg-
inn alla leið að Öxarfjarðarheiði
og Hólsfjöllum í Norður-Þing-
eyjarsýslu, því að Reykjaheiði,
sem Skilur Þingeyjarsýslur, hefir
verið rudd í sumar. En ógreiður
er sá vegur enn. Frá Hólsfjöllum
er, eftir því sem kunnugir rnenn
segja mér, auðrudd leið yfir
Möðrudalsöræfi áleiðis til Austur-
lands og vantar þá veg um efsta
hluta Jökuldals, til þess að Aust-
firðingafjórðungur komizt í sam-
band við aðalakvegakerfi lands-
ins. En á Austurlandi er nú ak-
vegur frá Reyðarfirði áð Smjör-
vatnsheiði með álmum niður
Skriðdal, upp með Lagarfljóti,
niður Jökulsárhlíð og nokkuð
fram á Jökuldal.
Það er dálítið eftirtektarvert,
að sú notkun þjóðveganna, sem
langmest ber á a. m. k. um há-
sumarið, eru ferðalög kaupstaða-
búa, einkum Reykvíkinga, sem r.ú
er innan handar að njóta fárra
daga sumarleyfis jafnvel norður
í Mývatnssveit eða við Ásbyrgi
og Dettifoss. Þess mættu þeir
Reykvíkingar minnast, sem hafa
í fljótræði látið telja sér trú um,
og ásakað Framsóknarflokkinn
fyrir, að framlög ríkisins til sam-
göngubóta, séu „blóðskattur“ á
kaupstaðina, og komi eingöngu
sveitunum til góða. Eins og kunn-
ugt er dreymdi Jón Þorláksson,
sem verið hafði landsverkfræð-
ingur, ráðhérra og formaður fjöl-
mennasta stjórnmálaflokks, í
iandinu, um það árið 1925, að ef
til vill yrði orðið bílfært til Akur-
eyrar árið 1940. Þannig geta
kraftar og framtak vinnandi
þjóðar stundum yfirstigið út-
reikninga hinna mestu fjárafla-
manna.
Við gistum í Reykholtsskóla og
komum til Akure.vrar að kvöldi
næsta dags. Dvöldum við í Borg-
arfirði og urðum fyrir ýmsum
töfum. En sömu leið milli Rvíkur
óg Akureyrar óku Vilhjálmur og
einn af starfsmönnum hans við
Kaupfélag Eyfirðinga einu sinni
í fyrra í einum áfanga á 18
klukkustundum, og skiptust þá
á við stýrið. v
Á Akureyri dvaldi ég þrjá
daga að þessu sinni og sat fund
með fulltrúaráðum Framsóknar-
félaganna í Eyjafjarðarsýslu og
Akureyri, sem boðaður hafði ver-
ið rétt eftir heimkomu þingmann-
anna af Alþingi.
I júnímánuði var einmuna tíð
um allt Norðurland, hlýindi,
þurkar og spretta góð, einkum á
túnum. Um það leyti sem ég
Læknauppreisnin
1929
í níunda kafla í skrifunum um
landsreikninginn 1930 gerii Mbl. að
umtalsefni XXXII. athugas yfirskoð-
unarmannanna, sem er fyrirspurn til
stjórnarinnar um, hvernig á því
standi að héraðslæknirinn í Kefla-
víkurhéraði hafi ha;rri laun en fylgi
því embætti. Svar stjórnarinnar cr
á þessa leið:
„Eft.ir að Sigvaldi Kaldalóns hafði
sótt. um og fengið veitingu fyrir
Keflavíkurhéraði, tilkynnti hann
heilbrigðisstjórninni, að hann óskaði
að fá að setjast aftur í sitt gamla
læknisliérað vegna þcirra óþæginda,
er liann yrði að þola af hálfu þeirra
manna, or vildu hinda hendur lieil-
'nrigðisstjórnarinnar um veitingu
Keflavíkurhéraðs. Heilbrigðisstjórnin
tilkynnti þá lækninum, að ekki
þætti frert, að neita lionum um að
íá aftur Flateyjarhérað, en jafnskjótt
og hann hefði fengið vcitingu fyrir
því, myndi verða notuð lieimild
stjórnarskrárinnar til að llytja hann
dvaldi á Akureyri, var almennt
farið að slá nýræktartún í Eyja-
firði og á einstaka bæ var taða
hirt þá daga.
Frá Akureyri fór ég í bifreið
austur i Mývatnssveit á tæpum
5 klukkustundum. Þá hélzt enn
sólskinið og útlit hið bezta með
heyskap. Á einum bæ þar, Vog-
um, hafði verið byrjað í túni 13.
júhí og búið að hirða mikið af
því. Var það talið eins dæmi í
manna minnum. Þaðan fór ég á
hesti yfir Mývatnsöræfi, sem leið
liggur yfir Jökulsá á ferju aust-
ur á Hólsfjöll og þaðan niður yf-
ir Búrfellsheiði, sem er langur
fjallvegur og fáfarinn og kom til
Þórshafnar á Langanesi þann 25.
júní. Þá var sláttur almennt að
byrja í Þingeyjarsýslum, en þá
voru líka þurkarnir búnir. Taða,
sem slegin var fyrstu dagana,
eftir að norðanáttin hófst, hirtist
ekki fyr en á lok júlímánaðar, þá
víða stórlega hrakin. Voru þó góð
veður lengst af og ekki stórrign-
ingar að ráði, en tæplega þurk-
dagur, sem notandi væri, mestan
hluta júlímánaðar.
I óþurkahéröðum eins og t. d.
i Norður-Þingeyjarsýslu og neð-
anverðu Austurlandi, þar sem
þokan er áleitnust, er heyþurk-
unin ávalt eitt aðaláhyggjuefni
bændanna. Atorkusömum mönn-
um, sem unnið hafa að ]jví baki
brotnu árum saman að færa út
túnin, blæðir fátt meira í augum
en að sjá töðuna ljágræna velkj-
ast og fölna á ljánni og þorna og
rigna á víxl, þangað til hún er
orðin að hálfónýtu fóðri. Vot-
heysgerð er víða reynd, en fáa
þekki ég, sem nota vothey að
nokkru ráði handa sauðfé sínu,
sem þó er aðalbústofninn í
þessum héröðum. Margir höfðu
lesið með mikilli eftirtekt grein
Árna Eylands um heyverkunar-
aðferðir, sem birtist í Tímanum
í vor. Menn vonast sífellt eftir
því að geta áður en langt líður
boðið illviðrunum birginn á sama
hátt og þeir hafa nú flestir yfir-
bugað þúfurnar, sem áður töfðu
túnasláttinn um helming.
(Meira).
G. G.
-----0-----
milli jafngóðra embætta. Beygði
læknirinn sig fyrir þeirri vissu og
var þó sleppt því formi að láta fara
fram nýja veitingu honum til
lianda, en laun lians í Keflavíkur-
héraði ókveðin hin söniu og honum
bar í Flateyjarhéraði".
Um þetta segir svo Morgunhlaðið
ineðal annars: „Keflavíkurdeilan svo
nefnda er mönnum enn í fersku
minni. — Stjórnin neitar að veita
Jónasi Kristjánssyni héraðslæknis-
emhættið í Keflavíkurhéraði, enda
þótt allra dómur væri sá, að honum
liœri embættið. En Jónas Kristjáns-
son var pólitískur andstæðingur
dómsmálaráðherrans, er hafði veit-
ingarvaldið. Og til þess að þurfa
ekki að veita þessum pólitiska and-
stæðing sínum emhættið, þröngvaði
dómsmáiaráðherrann Sigvalda Kalda-
lóns til þess að taka embættið“. —
Kemst svo Mbl. að þeirri niðurstöðu
að stjórnin hafi „beinlínis stolið‘“)
launamismuninum úr ríkissjóði.
Ummæli þessi eru tilfærð að öðr-
um þræði til þess að menn veiti
oftirtekt þeim óskaplegu gífuryrðum
sem einkenna skrif Mhl., en þó
einkum vegna þess, að hlaðið held-
ur því fram, að það liafi verið af
póiitískri óvild gegn Jónasi Iírist-
jánssyni, að dómsmálaráðherrann
veitti honum ekki Kcflavíkurhérað.
En hver maður, sem nokkuð þekkir
til pólitískrar afstöðu hér á landi
og satt vill segja, veit, eftir rólega
athugun, að ef pólitískar ástæður
hefðu ráðið veitingunni, þá hefði
fátt, verið hagkvæmara fyrir póli-
tíska aðstöðu Framsóknarflokksins í
Skagafirði, heldur en einmitt það að
veita Jónasi Krist.jánssyni Keflavík-
urhérað. í Skagafirði hafði .1. Kr.
töluverð áhrif, en þetta hérað var,
eins og líka siðustu kosningar
sýndu, alveg á takmörkum um
flokkafylgi. Hinsvegar var það vitað,
að þrátt fyrir hina sívaxandi óá-
nægju með Ól. Thórs og ihaldið,
þá myndi þó líða eitt eða máske
tvö kjörtímabil þangað til þetta hér-
að ræki Ól. Thórs af liöndúm sér.
Auk þess var Jónas Kristjánsson al-
veg ókunnugur í Kjósar- og Gull-
hringusýslu og ekki beinlínis líkleg-
ur til þess, eftir þingmannsfortíð
sína og eftir að hafa fengið lausn
•í náð hjá íhaldinu frá þingstörfum,
að fá nokkur pólitísk áhrif í hérað-
inu.
Alit þetta veit Mbl. mæta vel. En
það Iieldur þessu fram til þess að
komast hjá því að tilfæra þá einu
ástæðu, sem var þess valdandi, að
livorki Jónasi Kristjánssyni né
nokkrum öðrum, sem sótti um Kefla-
víkurhérað og sendi umsóknina
læknafélaginu, gat stjórnin veitt em-
bættið. Stjórn iæknafélagsins hélt
nfl. eftir öllum umsóknunum nema
einni eða tveimur og sviíti stjórnina
þar með þeim rétti að mega sjálf
velja úr umsækjendunum. Annað-
hvort varð stjórnin að veita þeim
manni sem stjórn læknafélagsins
sendi umsókn frá, og þá um leið
raunverulega að afsala þeim rétti í
hendur iæknafélagsins, sem þjóðin
og þingið hafði falið henni að varð-
veita, eða þá í eitt skifti fytir öll
sýna það að hún viðurkenndi ekki
rétt læknaiélagsins til þessara að-
fara með því að veita engum þeim
lækni emhættið, sem sótti um það
til læknafélagsins. Sigvaldi Kalda-
lóns var sá eini læknir sem sendi
umsókn sína til stjórnarinnar. Hann
var því hinn eini löglegi umsækj-
andi og honum einum gat og varð
því stjórnin að veita embættið.
En þessa ástæðu þorir Mbl. ekki
að tilfæra og hefir með því viður-
kennt að jafnvel það lítur svo á,
sem aðfarir læknafélagsins séu ekki
framhærilegar og þoli ekki að verða
almenningi kunnar í þessu sam-
bandi. þessi rakaíölsun Mbl. sýnir
*) Leturbreyting Morgunblaðsins.
að blaðið hefir ekki lengur þrek til
þess að ganga á móti þeirri almennt
viðurkenndu staðreynd, að tiltæki
læknafélagsins hafi verið ólögleg til-
raun til þess að hrifsa í sínar hend-
ur af ríkisvaldinu og þá um leið
þjóðinni rétt og vald, sem henni
einni bar, og ef stjómin hefði látið
undan og stjórn læknafélagsins
iieppnast valdaránið, þá var skapað
fordæmi fyrir aðrar stéttir embættis-
manna til þess að fara eins að, og
hrifsa til sín, úr höndum stjórnar-
innar, óskorað veitingarvald fyrir
sína stétt.
Og eins og alment er vitað og
svar stjórnarinnar hér að f raman
her með sér, þá var ráðandi mönn-
um í læknafélaginu full alvara með
að knýja stjórnina til þess að láta
undan og löghelga á þann hátt
valdaránið. Sigvalda Iíaldalóns var
af þessum mönnum gert svo erfitt
fyrir, að hann treysti sér ekki til
þess að haldast við í héraðinu og
lýsti því þessvegna yfir við stjórnina
að hann myndi sækja aftur um sitt
gamla hárað. Ef tekizt hefði að
flæma lækninn burtu úr Keflavíkur-
héraði, er það sýnilegt, að erfitt eða
alveg ómögulegt hefði orðið að fá
annan lækni skipaðan í héraðið ó
iöglegai^ hátt. Stjórnin lýsti þess
vegna yfir þvi við S. Kaldalóns,
að jafnvel þótt hún tæki umsókn
hans til greina um Flateyjarhérað,
þá mundi hún notfæra sér rétt sinn
samkvæmt stjórnarskránni til þess
að ílytja hann aftur í Keflavikur-
hérað, en það var því aðeins hægt,
að hann héldi sömu launum og
fylgdu Flateyjarliéraði. Hjá þeim
kostnaði sem leitt hefði aí þessu
umstangi og flutningi, varð þó kom-
izt með því að læknirinn heygði sig
fyrir þessari yfirlýsingu og ófriður
ráðamanna læknafélagsins sjatnaði
smámsaman þegar þeir sáu að ekki
var við lækninn að eiga um burt-
flutning úr héraðinu, heldur stjórn-
ina.
í blaðaumræðum og tali manna á
milli hefir þessi tilraun ráðamanna
læknafélagsins til að hrifsa undir
sig veitingarvaldið, verið nefnd
„læknauppreisnin". — Og í fram-
kvæmdinni varð það svo, aö mest
bar þar á nokkrum mönnum úr
læknastéttinni. En ó hinn bóginn er
]?að vitað, að íhaldsblöðin ineð Mbl.
í hroddi fvlkingar, studdu þessa
uppreisnartilraun af öllum mætti.
Er það því afar eftirtektarvert, að
Mhl. skuli nú með rakafölsun sinni
viðurkenna að rök blaðsins þá, séu
nú ekki lengur frambærileg. Allar
líkur benda til þess, að helztu ráða-
menn íhaldsins hafi stofnað til þess-
arar uppreistar með ráðamönnum
læknafélagsins og undirbúningurinn
hafi verið langur og marghugsaður.
þannig gat Sigurður Eggerz þess,
sem að vísu var þá einungis barn
‘ í móðurkviði íhaldsins, á fjölmenn-
um pólitískum fundi, sem haldinn
var vorið 1928 í Borgarnesi, að þótt
Jónas Jónsson dómsmálaráðherra
þættist voldugur maður, þá ætti
liann þó eftir að kúga læknana og
það mundi honum aldrei takast.
Virðist þvi svo, sem Sigurður hafi
þá vitað hvað til stóð.
Af því sem að framan er sagt,, er
það nokkurnveginn ljóst, að ríkis-
stjórnin á sízt af öllum ásökun skil-
ið í þessu móli. Ríkisstjórnin hefir
þar ekkert annað gjört en skyldu
sína í því að vernda „þjóðskipulag-
ið“, sem Mhl. er að minna menn á
við allskonar tækifæri. „þjófaleitina
eftir þeirri litlu fjárupphæð sem
hér er um að ræða, ætti Mhl. að
gjöra hjá þeim mönnum, sem veittu
læknunum stuðning 1 hinni ógæfu-
samlegu og mishepnuðu uppreisn
þeirra gegn lögum og rétti.
------o------