Tíminn - 20.08.1932, Blaðsíða 1

<Ö)aíb*eri
09 afgreiðsluma&ur £ í m a n s et
Hannneicj £>orsteinsoóttir,
£cefjargötu 6 a. ííeyfjaníl.
^fereibsía
I í-m a n s er í £a>f jaraötu 6 a.
<l)pin óa$lega fL 9—6
Sírai 2353
XVL árg.
Reykjavík, 20. ágúst 1932.
36. blað.
I
IFridur
Að vonum hefir nokkuð verið
um það rætt hverskonar friður
fylgi flokkasamstarfi um stjórn-
armyndun, og hefir jafnvel nokk-
uð á því brytt, að einstaka mað-
ur ótaðist að nú hæfist friðaröld
eftir hinn mikla ófrið, sem ríkt
hefir undanfarið í islenzkum :
stjórnmálum. Það væri ögn ergi- ;
legt ef nú skyldi verða eitthvað '
friðsamlegra í landinu um skeið
en verið hefir! Hvílík hætta fyr-
ir okkar fámennu þjóð, afkomu
hennar og menningu! Annars
hefir nú ófriðarhættan hingað til
helzt verið talin áhyggjuefni.
Það er vitanlegt, að þegar
flokkar hafa samstarf um stjórn-
armyndun, að þá hafa samsteypu-
stjórnir ýmist stuðning eða hlut-
leysi þeirra flokka sem að henni
standa. Og svo er um þá stjórn
er nú situr við völd, að hún hef-
ir ýmist stuðning eða hlutleysi
þingmanna Framsóknarflokksins
og' Sjálfstæðisflokksins, eins og
berlega kom í ljós við atkvæða-
greiðslu um vantraustsyfirlýsingu
þá, sem þingmenn Jafnaðarmanna
fluttu. Enginn Framsóknar- eða
Sjálfstæðismaður greiddi atkvæði
með vantraustsyfirlýsingunni. —
Hitt er ekki óeðlilegt, að sumir
þingmenn hétu stuðningi ráð-
herrum síns flokks en hlutleysi
öðrum ráðherrum meðan sam-
starfið um stjórnarmyndun héld-
ist.
Samsteypustjórn er ekkert
nýtt fyrirbrigði, hvorki hér á
landi né annars staðar. í erfiðlrik-
um áranna eftir stríðið voru sam-
steypustjórnir myndaðar víða um
lönd, og er það raunar upphaf
þriggja manna stjórnar hér á
landi í stað eins ráðherra. Fram-
sóknarflokkurinn hefir oftar en
einu sinni tekið þátt í samsteypu-
stjórnum. Sigurður Jónsson,
Pétur Jónsson frá Gautlöndum,
Magnús Jónsson og Klemenz
Jónsson voru allir ráðherrar
Framsóknarflokksins í samsteypu-
stjórnum. Hrein flokksráðuneyti
hafa ekki verið nema tvö, ráðu-
neyti Jóns Þorlákssonar (áður
Jóns Magnússonar) og ráðuneyti
Tryggva Þórhallssonar. Svo eng-
um þarf nú að bregða þó rás við-
burðanna og nauðsyn nýs sam-
hafi leitt til stofnunar nýs sam-
steypuráðuneytis, enda var nauð-
synin *svo rík, að sjaldan hafa
þingflokkarnir verið betur sam-
iriála um lausnina en nú. 1 þing-
inu heyrðust ekki viðvörunarradd
ir, heldur sættu allir sig vel
við þegar sá hnútur leystist,
sem kreppti að öllum þing og
stjórnarstörfum.
Meðan svo er að enginn þing-
flokkur hafi hreinan meirahluta
í báðum deildum þingsins og það
er útlit fyrir að svo verði hér á
landi í nánustu framtíð, verður
ekki hjá því komist að þingflokk-
ar hafi samstarf um stjörnar-
myndanir og málalok. Og óhugs-
andi er að það samstarf verði
altaf á aðra hönd. Það verður
eftir málavöxtuiri og hinu ríkj-
andi ástandi á hvora höndina
milliflokkur eins og Framsókn-
arflokkurinn semur. Á hinu er
ekki eins mikill munur og menn
ætla, hvort 'stjórnarmyndanir
sem tveir flokkar standa að, enda
með flokksstjórn eða samsteypu-
stjórn. Stuðningur heimtar tillit
eins og jafnan hefir sýnt sig í
íslenzkum stjómmálum. En tillit
er engin spilling, því þó ríkis-
stjórn sé skipuð af mönnum eins
flokks, þá er henni skylt að vera
landsstjórn og líta ekki til þeirra ''
manna einna, sem fylgja henni
við kosningar. .
Við þetta verður að una hvort
sem gott þykir eða illt, um ófyrir-
sjáanlegan tíma, að ríkisstjórnir
hér á landi verði, hvort sem þær
eru taldar hreinar flokksstjórnir
eða samsteypustjórnir, að hafa
stuðning eða hlutleysi fleiri en
eins flokks. En meðan samstarf
í samsteypustjórn helzt, er þeim,
sem að henni standa, skylt að
sýna henni velvilja en ekki óvild.
Þar með á eg ekki við, að allar
aðfinnslur falli niður heldur hitt
að ekki sé leitað að möguleikun-
um til árása. Blöðum stuðnings-
flokkanna er skylt samkvæmt
þeirri ákvörðun, sem búið er að
taká af þingflokkunum, að sýna
alla sanngirni, vanda aðfinnslurn-
ar og sleppa öllum tyllisökum.
Það er hið rétta hugarfar og
þjóðinni engin hætta af því búin.
En hættulegt kann það að vera
fyrir illindin í landinu, á sama
hátt og einhver taldi hér um árið
að brennivínstollurinn gæti orðið
hættulegur fyrir drykkjuskapinn.
Það hefir þegar sýnt sig að
sameiginlegra átaka er þörf og
þau hafa jafnvel þegar leitt til
góðs árangurs. Á þinginu þurfti
samstarf uro sparnað og tekju-
auka og verður ekki annað sagt
en að góður árangur hafi af hlot-
izt. Um fisksöluna þurfti samtök
í stað togstreytu og hefir -þar
orðið góður árangur. Hinu nýja
fisksölusamlagi er stjórnað af
ágætlega hæfum mönnum og er
árangurinn um stöðugt og sæmi-
legt verðlag þegar jafnvel betri
en vonir stóðu til. í tollasamning-
úm við útlönd er rík þörf sam-
starfs milli aðalatvinnuveganna
og stjórnmálaflokkanna og þó
ekki sé víst-um úrslit þá veit ég,
að árangurinn verður betri en
nbkkurntíma gat orðið með inn-
anlands reipdrætti og sifelldu
pexi. Þá vil eg nefna mál sem
heimta samstarf, þó það sé nokk-
uð örðugra í þeim efnum, en það
eru atvinnumálin, atvinnuleysið í
kaupstöðunum og ill afkoma land-
búnaðarins vegna verðhruns á af-
urðum, — og loks kjördæmamál-
ið, seiri komið er í það horf, að
þjóðinni og öllum stjórnmála-
flokkum er það fyrir beztu að
það leysist fyr en síðar með sam-
komulagi.
Þörfin á samstarfi er ótvíræð,
og illt verk að vekja óþarfa úlfuð
á slíkum hættutímum. Það eru
aðrar hættur stærri en sá friður,
sem samtökum fylgir. Framsókn-
arflokkurinn hefir tekið þá á-
kvörðun, að freista samstarfs við
aðra um hin sérstöku viðfangs-
efni þessara tíma og sú ákvörðun
gildir fyrst uiri sinn til næsta
þings, hverju sem þá fram
vindur.
Það er algerður misskilningur
að stjórnarmyndunin þýði það,
að Framsóknarflokkurinn hverfi
frá sínu innra eðli. Það þarf ekki
að óttast að allur þingflokkur
Framsóknar taki ákvörðun, sem
feli slíkt í sér. Flokkurinn hefir
þrásinnis áður haft samstarf við
aðra flokka, og engum komið til
hugar, að því fylgdi neinn klofn-
ingur. Um þjóðmál og stefnu-
skrá er samkomulag svo gott sem
vænta má, innan svo stórs þing-
flokks, og sá ágreiningur, sem
um er talað, nær vart út fyrir
aðferðir, sem beitt er, og mann-
tafl stjórnmálanna. Eg hygg að
aldrei verði hjá nokkrum ágrein-
ingi komizt, og gott þegar hann
snertir vart hin stærri þjóðmál.
En því bið eg menn taka vára
fyrir, að halda að allt sem rifist
er um séu þjóðmál eða stefnu-
mál. Ymislegt það, sem eingöngu
á persónulegar rætur er svæsnast
og stundum mest áberandi í við-
ureigninni.
Framsóknarflokkurinn er bænda-
flokkur, bænda til sjávar og
sveita, samvinnuflokkur , hvort
sem samvinnan er um verzlun eða
framleiðslu, í sveit eða kaupstað.
Hann er auðjöfnunarflokkur, er
vill vinna að því, að kjörin verði
sem jafnbezt, en trúir hvorki á
algerðan ríkisrekstur né einbert
einstaklingsframtak til að skapa
beztan árangur, heldur einstak-
lingsrekstur um hina smærri
framleiðslu og vaxandi samvinnu
í hinum stærri atvinnugremum.
Hann er menningarflokkur og vill
vinna að því, að sem flestir verði
aðnjótandi þeirra lífsgæða, sem
hvorki verða mæld eða vegin.
Siðmenning stjórnmálalífsins er
honum ekki óviðkomandi, og er
líðan manna í landinu mikið und-
ir því komin að viðureignin sé
drengileg og svo ópersónuleg sem
unnt er í fámennu landi. Fram-
sóknarflokkurinn mun halda fast
á stefnumálum sínum og sækja í
áttina, þó tímarnir séu erfiðir.
Ásgeir Ásgeirsson.
------o------
Þverárbrúin
Utan or heimi
Á morgun vígir atvinnumálaráð-
hérra, porsteinn Briem, hina ný-
reistu brú á pverá í Rangárvalla-
sýslu.
Án alls efa verður þar fjölmennt.
Rangœingar koma þar fyrst og
fremst til að fagna hinni nýju brú.
Áratug eftir áratug hafa þeir mátt
tefla á tvœr hættur þegar þeir hafa
þurft að sækja yfir þverá. og þeir
hafa oft þurft að sækja yfir ána.
Hún skilur i sundur hreppa svo
nokkur hluti bænda úr þrem hrepp-
um hafa þurft að sækja yfir hana
til allra mannfunda innan hrepps.
Hún klýfur í sundur land margra
jarða, svo að bændurnir hafa orðið
að sækja yfir hana, til að geta nytj-
að alt land sitt, og hún hefir ,nú síð-
ustu árin \erið sá þröskuldur, sem
bílarnir, sem austur í Skaftafells-
sýslu hafa ætlað, hafa stöðvast við
og loks er pverá óhemja sem tekur á
sig niargskonar líki, og sem ekki
heldur sömu mynd stundu lengur.
Hún hefir- því ekki verið neitt lamb
að leika sér við. Hún hefir verið
hamhleypa.
Og jafnframt. því sem þverá er nú
brúuð -. eru byggðar bryr á Affallið
og Álana. Og þó þeir nú um sinn
hafi ekki verið likir þverá, hvað
illsku og dutlunga snertir, þá var
það bara stundar friður. Báðar þær
ár geta. líka verið dutlungasamar,
og hafa oft verið þið, sérstaklega
þegar pverá og Markarfljót egna
þær upp.
það er því ekki undarlegt þó
Rangæingar verði glaðir á morgun.
Við mcnnirnir gleðjumst af engu
frekar, en fengnum sigrum, sigrum,
sem í andlegum eða líkamlegum
Þýzkaland.
Á alþjóðafundinum í Lausanne
í Sviss í s.l. mánuði varð sam-
komulag um að gefa Þjóðverjum
eftir stríðsskaðabæturnar, nema
3 miljarða marka, sem eiga að
greiðast eftir hentugleikum og
verða sjálfsagt aldrei borgaðir.
Sennilegt er að kosningarnar í
Frakklandi í vor og hinn nýi
frjálslyndi forsætisráðh. Frakka,
Herriot, hafi átt sinn þátt í þess-
ari lausn. En yfirleitt voru allir,
sem skyn báru á þessi efni, hætt-
ir að trúa því, að skaðabæturn-
ar yrðu nokkurntíma greiddar.
Það var hin nýja þýzka minna-
hlutastjórn, sem kennd er við von
Papen, sem v'arð fyrir því láni
að færa þýzku þjóðinni heim
samninginn um afnám skaðabót-
anna.
Rétt eftir að kunn urðu úrslit-
in frá Lausanne gekk þýzka þjóð-
in til kosninga, sunnudaginn hinn
7. ágúst. Allar þingkosningar í
Þýzkalandi fara fram á helgidegi.
Urslitin urðu svipuð og vænta
mátti eftir forsetakosningunni í
vetur. Fascistaflokkur Hitlers
varð langsamlega fjölmennastur,
ræður yfir 230' (við síðustu kosn-
ingar 107) atkvæðum í þinginu.
Næst fjölmennastir eru jafnaðar-1
menn með 130 þingsæti. Þriðji
stærsti flokkurinn eru kommún-
istar með 89 þingsæti, og eru þeir
eini flokkurinn, auk Hitlersmanna
sem bætt hefir við sig atkvæðum.
Fjórði í röðinni er svo katólski
miðflokkurinn, flokkur Briinings,
sem af völdum lét í vor, og hefir
75 þingsæti. Þrátt fyrir hina gíf-
urlegu fylgisaukningu hafði Hitl-
er þó ekki atkvæðamagn til stjórn
armyndunar, nema því aðeins að
kommúnistaflokkurinn yrði leyst-
ur upp með lögum eins og í Finn-
landi. Eftir ýmsum fyrri tiltekt-
um Papenstjórnarinnar, álitu sum
ir að hún myndi grípa til þess
ráðs. En það hefir ekki orðið
ennþá. Papen, sem skipaður var
ríkiskanzlari, af forsetanum, í
trássi við meirahluta þingsins,
situr enn við völd. Enginn veit
hvaða fylgi hann hefir í hinu ný-
kosna þingi. Áður taldi Papen
sig til katólska miðflokksins, og
studdi Bruining, en stjórnarfor-
ystuna tókst hann á hendur á
móti vilja flokksins, eftir því sem
flokkurinn hefir látið yfir lýsa
í blöðum sínum.
Stjórn v. Papens er hervalds-
stjórn og stýrir landinu með
harðri hendi. Eftir þingkosning-
arnar í Prússlandi í vor, er ekki
tókst að fá hreinan stjórnar-
meirahluta, tók stjórn alríkisins
til sinna ráða og setti ráðherrana,
sem voru jafnaðarmenn, frá völd-
um. Sumir þeirra neituðu að
hlýða, en voru teknir úr ráðherra-
stólunum með hervaldi og fluttir
í fangelsi. Höfuðborgin, Berlín,
var lýst í hernaðarástandi, og
hið prússneska lögregluvald þar
með flutt í hendur ríkishersins.
Og það er ríkisherinn, eða for-
ráðamenn hans,. sem nú ráða í
Þýzkalandi.
Þýzki ríkisherinn (Reichswehr)
var stofnaður eftir Versalasamn-
ingana. Samkvæmt friðarsamning
unum máttu ekki vera í þeim
her nema 100 þús. manns og
annan her máttu Þjóðverjar ekki
haí'a. Þessi fávíslega ákvörðun
sigurvegaranna hefir orðið afleið-
ingarík. Þvert á móti ætlan
manna varð hún til að auka
hernaðarhug hinnar þýzku þjóð-
ar, sem þó í rauninni var búin
að fá meira en nóg af ófriði.
Það eru Versalasamningarnir sem
hafa skapað Stálhjálmafélagið og
Fascistaflokkinn, sem æft hafa á
laun og nú hafa undir vopnum,
þrátt fyrir samningana, 400 þús-
undir manna. Þýzka ríkið ber
ekki ábyrgð á þeim her. Það hefir
ekki, svo að vitað sé, brotið
samningana. En af þessum ástæu-
um vofir nú borgarastyrjöid yfír
hinni þýzku þjóð.
Aldrei hefir þyngri ábyrgð
lagst á gamalmennis herðar en
nú á herðar Hindenburgs, hins
hálfníræða ríkisforseta Þýzka-
lands. Oft hefir þýzka þjóðin átt
mikið undir hans forsjá. Það var
hann, sem á stríðsárunum stýrði
hinum sigursæla her, sem árum
saman var talinn óvinnandi. Það
var hann, sem einnig leiddí þenn-.
an sama her, sigraðari, hrjáðan
og hungrandi til baka inn í stjórn
laust land, með örvæntíngu á
hverju heimili. Það var hann,
sem allir þeir, sem ekki vildu láta
landið fljóta í blóði í annað sinn,
treystu bezt til að vernda lýð-
veldið, á sl. vetri. Fyrsta verk
hans eftir að hann hafði verið
kjörinn forseti í annað -sinn, var
að snúast gegn sínum traustustu
fylgismönnum. Því er von að
margur spyrji: Á svona gamall
maður svona mikið traust skilið?
Síðustu skeyti frá útlöndum
herma, að Fascistaforinginn
Hitler hafi gengið á fund stjórn-
arinnar og forsetans og foorið
fram furðulegar kröfur. Hann
krefst þess, að sér verði fengin
í hendur völd, samskonar og
Mussolini hafi í ítalíu. Þeirri
kröfu var vísað á bug og ríkisfor-
setinn bauð uppreisnarmanninum
ekki sæti. Bráðabirgðalög hafa
verið gefin út um dauðahegningu
fyrir ofbeldisverk. Nafn Hinden-
burgs skipar hásætið. En von
Sleicher hershöfðingi, undirhygg-
jumaðurinn, sem felldi Briining,
stjórnar landinu. Hann hefir rík-
isherinn í hendi sér. Ríkisherinn
er nú orðinn sterkasta pólitíska
valdið í jafnaðarmannaríki Eb-
erts. Það eru aðeins 100 þúsund-
í ir, en valinn maður í hverju
rúmi.
sem allir stefna áð. Nú er einum
slíkum sigri náð. Ein stóráin beizl-
uð, einum farartálmanum hrundið
úr vegi, og nokkrum hluta þjóðar-
innar gert mögulegt að lifa betra
lifi en áður. Yfir þessu gleðjast all-
ir, — allir sem unna landi og þjóð.
Og Rangæingar hafa alveg sér-
staka ástæðu til að að gieðjast af
þessari brú. þetta er þeirra brú.
Ekki aðeins af þvi að hún er hjá
skilningi færa oss nær því takmarki þeim, og bætir lífsmöguleika þeirra
í framtíðinni, heldur fyrst og fremst
af því að brúin er þeirra verk. Að
vísu er ekki að efa það að þessar
brýr hefðu verið lagðar einhvem-
tíma. pað hefði einhverntíma komið
röðin að þeim. En eins víst og það
er að. röðin átti fyrir löngu að vera
komin að þeim, eins óvíst er 1 hitt
hvenær hún hefði verið látin koma
að þeim ef Rangæingar hefðu ekki
sjálfir langt féð fram í bili, svo brú-
in gæti komizt upp strax i sumar.