Tíminn - 27.08.1932, Síða 1

»

©jaíbferi
09 afgrci&slumafcur Cimans tt
Hannueig p 0 r s f ei nsö&tíir,
Carfjargötu 6 a. JíeYfjainf.
2Kfgtci6eía
£ i ni a n s er t €aef jargðtu 6 a.
©pin öaglega- fl. 9—6
Siriti 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 27. ágúst 1932.
37. blað.
Frá Bandaríkjunum berast nú
þær fréttir í síðustu símskeytum,
að fólksstraumurinn þar úr sveit:
unum til borganna sé stöðvaður.
Árið, sem leið, hefir fleira fólk
flutzt úr borgunum til sveitanna
en úr sveitunum til borganna.
Mörgum, sem berast þessi tíðindi
til eyrna, verður sjálfsagt að
spyrja. Hvenær kemur að því hér
á landi, að fólksstraumurinn
stöðvist úr sveitunum til kaup-
staðanna ?
í fulla tvo áratugi hefir þessi
mikli fólksflutningur úr sveitun-
um á mölina við sjóinn verið
mönnum áhyggjuefni. Árið 1910
áttu tveir þriðju hlutar þjóðar-
innar lieima í sveit, nú um 2/5
hlutar. Þá hafði Reykjavík 12
þúsundir íbúa, nú 30 þúsundir.
Beztu og framsýnustu menn
þjóðarinnar hafa alltaf talið þessa
tilfærslu fólksins mjög athuga-
verða. í upphafi voru aðallega
færðar fram tvær ástæður fyrir
þeirri skoðun. Reynslan þykir
hafa sannað það í flestum lönd-
um, að sveitalífið ali upp yfirleitt
hvaustara fólk og tápmeira and-
lega og líkamlega en bæjalífið,
og' að þol kynstofnsins sé nokkuð
undir því komið, að áhrif sveita-
upjríldisins séu ekki rýrð til mik-
illa muna. Er það líka staðreynd,
að flestir foreldrar, sem ráð hafa
á, senda börn sín í sveit á sumr-
in, til að efla hreysti þeirra. Hin
ástæðan og sú, sem strax vaf til-
finnanleg, var það tap á vinnu-
krafti, og þar af leiðandi kaup-
hækkun, sem hlaut að koma all-
þungt niður á bændastétt, sem
bjó á óræktuðu landi og ekki gat,
svo að teljandi vær, notað vélar
í stað mannsorku.
En nú allra síðustu árin er
komin þriðja ástæðan til viðbót-
ar, sem sýnir enn betur en hinar,
hversu hinn öri fólksflutningur
úr sveitunum er liættulegur. Áður
fyr, á meðan útvegurinn óx hröð-
um fetum og markaður var rúm-
ur fyrir íslenzkar sjávarafurðir,
fékk flest af því fólki, sem yfir-
gaf sveitirnar, fljótlega atvinnu
við sjóinn. Verkefnin voru ærin
— að vísu misjafnlega gæfuleg
— við sjávarsíðuna. Mikið af
hinum aðflutta vinnukrafti fór í
sjálfa framleiðsluna. Sumt fór til
þess í bráðina að. byggja upp ný
heimili í kaupstöðunum. Og loks
hurfu margir inn í milliliðastétt
kaupstaðanna, sem byggði tilveru
sína á því, að breytt framleiðsla,
og lifnaðarhættir hefðu í för með
sér aukna verzlun. Um þá stétt
má segja, að hún hafi farið vax-
andi að sama skapi, sem trúin
á landið fór þverrandi.
Nú er viðhorfið breytt. At-
vinnuleysi stórborganna hefir
hafið innreið sína í íslenzku kaup-
staðina. Nú er ekki lengur svo, að
þeir, sem á mölina koma, eigi
nokkurn veginn víst að fá at-
vinnu. Þvert á móti á það fólk
nú í flestum tilfellum alveg víst
að fá ekki atvinnu, og a. m. k.
oftast því aðeins, að það verði á
kostnað einhverra, sem fyrir eru.
Þannig magnast nú með degi
hverjum hin nýja hætta af fólks-
straumnum úr sveitunum. Kaup-
staðafólkið, sem vissulega þarf á
allri þeirri atvinnu að halda, sem
til fellst á staðnum, lítur, sem
eðlilegt er, þá nýaðkomnu horn-
auga. Og sjálfum þeim, sem hafa
yfirgefið heimili sín í sveitunum,
er beinn voði búinn. Sjávarút-
vegurinn getur ekki bætt við sig
mönnum eins og stendur og óvíst,
að hann geti það í næstu fram-
tíð, svo að nokkru nemi. Og nýir
atvinnuvegir, svo sem iðnaður,
sem vafalaust verður eitt aðal-
framtíðarúrræði þjóðarinnar, eru
enn ekki komnir það á veg, að
þeir lcomi til greina í þessu sarn-
bandi.
Það eru hryggileg örlög, sem
nú á næstunni bíða atvinnuleitar-
mannanna úr sveitunum. 1 raun-
inni ekkert annað en að láta
skrá sig á skýrslur sem atvinnu-
lausa sjómenn eða evrarvinnu-
menn, og kvenfólksins að vera
matvinnungar við gólfþvott eða
matreiðslu hjá efnuðum kaup-
staðafjölskyldum. Endirinn er þá
óhjákvæmilega sá, að meira og
minna af þessu fólki verður að
liverfa heim í átthaga sína sem
þurfamenn. Ýmsir standa í þeirri
trú, að hin löngu yfirfyllta milli-
liðastarfsemi, geti enn veitt nýj-
um mönnuni brauð, og sumum
tekst jafnvel að hola sér þar inn
með einhverju móti.. En frá sjón-
armiði þjóðfélagsins er viðbót
við milliliðastéttina — og hefir
verið árum saman — ekkert ann-
að en dulbúin opinber framfærsla,
og því hættulegri en önnur opin-
ber framfærsla sem almenningur
"gjörir sér ekki grein fyrir, að
hún sé það í raun og veru.
Eins og allir vita, er það sér-
staklega unga kynslóðin, sem á
undanförnum árum hefir yfirgef-
ið gömlu heimilin í sveitunum.
Hún hefir stofnað ný heimili við
sjávarsíðuna og leitað þangað
lífsskilyrða, sem ekki þóttu vera
fyrir hendi á æskustöðvunum.
Sumpart hafa æskuheimilin ekki
getað veitt þessu fólki atvinnu,
sem nægði til þess fjárhagslega
séð, að fullnægja kröfum þess.
Og sumpart voru ekki þeir stað-
hættir fyrir hendi, að mögulegt
væri að fullnægja þessum kröf-
um, jafnvel þó hægt væri að yfir-
stíga hina fjárhagslegu örðug-
leika.
Það þýðir ekkert að telja sér
trú um annað eins - og það, að
hægt sé að koma í veg fyrir
þennan útflutning frá gömlu
heimilunum. Fólksfjölgunin í
sveitunum er það mikil og löng-
un manna til að lifa sjálfstæðu
lífi svo rík, að óhjákvæmilegt er
að hin nýja kynslóð myndi að
meira eða minna leyti ný heimili.
Vinnuhjúaöldin er liöin og kem-
ur aldrei aftur. Menn og konur
nútímans sætta sig ekki við það
að vera aiia æfi í vinnumennssiu
lijá foreldrum sínum og systk'yn-
um. Og eins og nú er komið bar-
áttunni um skipting framleiðslu-
verðmætanna í landinu, eru ekki
horfur á að sveitabúskapur með
mörgu launuðu verkafólki muni
verða til mikillar farsældar í fram
tíðinni.
Fyrir þá, sem bera hagsmum
landbúnaðarins fyrir brjósti, er
óhjákvæmilegt að svara spurning-
unni: Hvað á að verða um unga
fólkið í sveitunum, sem á ári
hverju hverfur frá foreldrum og
vandamönnum í leit að nýju lífi'
og nýjum viðfangsefnum ? Hvað
á að verða um þessa ungu menn
og konur, sem flestir eru sammála
um að ekki eigi að hverfa til
kaupstaðanna ? Og hvað á að
verða um þetta uppvaxanda sveita
fólk, ef kaupstaðimir geta ekki
einu sinni veitt sínum eigin börn-
um skilyrði til að afla sér lífs-
viðurværis?*)
Á næstu árum hlýtur það að
verða eitt aðal viðfangsefni í ís-
lenzkri landbúnaðarpólitík að
skapa skilyrði til þess að unga
kynslóðin, það fólk, sem við bæt-
ist þann mannfjölda, sem nú er
í sveitunum, þurfi ekki og óski
ekki eftir að flytjast úr sveit-
unum, að það geti skapað sér
þar heimili og fengið þar þau
lífsskilyrði, sem algengt nútíma-
fólk gjörir kröfur til. Það þarf
að nema burtu það ástand, að ald-
urhnignir og vinnulúnir foreldr-
ar þurfi að þola þá raun, að
horfa grátnum augum á bak
börnum sínúm út úr því um-
liverfi, sem þeim væri æskilegast
og ofan í vonlausa baráttu við
bágstadda atvinnuleitarmenn kaup
staðanna.
Með þeim mörgu umbótum,
sem gjörðar hafa verið í landbún-
aðarlöggjöf síðustu ára, hefir
Framsóknarflokkurinn, með stuðn
ingi mikils meirahluta af bænd-
um landsins og góðum skilningi
margra kaupstaðarbúa, komið í
kring stórfelldum framkvæmdum.
í þá átt, sem nauðsyn bar til.
Sú viðreisn, sem þegar er orðin,
var hafin, þar sein þörfin var
mest. Fyrsta verkefnið hlaut að
verða, að skapa skilyrði til sæmi-
legrar afkomu á þeim heintilum,
sem til voru. Samgöngurnar hafa
verið bættar. Landbúnaðinum
var opnaður aðgangur að pen-
ingastofnunum þjóðarinnar, láns-
fénu, sem bankarnir hafa fengið
til umráða á byrgð alls almenn-
ings. Bændunum hafa verið fengn
ir möguleikar til að breyta út-
engjaheyskapnum í heyskap á
ræktuðu landi, samfara notkun
tilbúins áburðar. Hið opinbera
hefir greitt fyrir innfluttningi og
kaupum á vélum til jarðvinnslu
og heyskapar. * Með byggingu
frystihúsa og mjólkurbúa hefir
verið gjörð bylting í hagnýting
framleiðslunnar og nú síðast hef-
ir verið gjörð tilraun til að flytja
inn erlendan fjárstofn í því skyni
að auka afurðir af sauðfénu.
Samhliða hefir verið framkvæmt
stórkostlegt átak í því að vinna
að endurbyggingu íbúðarhúsanna
á hinum gömlu heimilum.
Samfara þessu liafa verið stig-
in mikilsverð spor í þá átt, að
skapa í sveitunum þau menning-
artæki, sem gjöra sveitalífið að-
laðandi. Þar má nefna útvarpið
og hið stóraukna símakerfi, sem
brýtur niður einangTun sveit-
anna.
En sú af þessum umbótum, sem
næst stendur því hlutverki, sem
nú er framundan, eru vafalaust
héraðsskólarnir. Það er engum
- efa bundið og hlýtur að verða al-
mennt viðurkennt, er stundir líða,
að án héraðsskólanna, væri al-
gjörlega óvinnandi að tryggja
sveitunum hina ungu kynslóð.
*) Reykjavikurbær greiðir nú sem
stendur 30 þús. kr. vikulega til at-
vinnubóta.
Reynzlan sýnir, að allur þorri
þeirra, sem leita sér menntunar
í skólum höfuðstaðarins, hlýtur
vegna námskostnaðarins að sog-
ast inn í dýrtíðina þar. 95%
af íslenzkum bændum hefir eltki
efni á að kosta börn sín í kaup-
staðarskóla. Það hefir ekki verið
óalgengt fyrirbrigði, að bændur
úr sveit hafi tekið sig upp með
fjölskyldu sína og flutzt búferl-
um til Reykjavíkur, af því að
þeir treystu sér ekki til að
„mennta börnin sín“ í dýrtíðinni
en stunda framleiðsluna, þar sem
allir hlutir eru ódýrir.
En um þau spor, sem stigin
hafa verið til viðreisnar landbún-
aðinum á síðustu árum, verða
menn að hafa hugfast, að það
eru aðeins fyrstu sporin. Ef ein-
hverjir skyldu halda, að verkefni
löggjafarinar fyrir landbúnaðinn
séu nú þegar tæmd, er þar um
mikla fásinnu að ræða. Fleiri
verkefni og enn stærri híða fram-
undan.
Og fyrsta stóra verkefnið er
að skapa nýju heimilin fyrir ungu
kynslóðina, heimilin, sem eiga að
taka við fólksstraumnum, sem
nú fer til kaupstaðanna.
Þessi nýja byggð má af eðli-
legum orsökum ekki verða á
sama hátt og sú, sem nú er fyrir
í sveitunum. Viðhorfið er annað
nú en fyrir 1000 árum, þegar
landnemarnir byggðu hina mörgu
dreifðu bæi við ár og læki,- þar
sem nóg var um útengjaslægjur.
Forfeður vora óraði ekki fyrir
akvegum, símakerfi eða neinu,
sem nefndist aðstaða til að koma
íramleiðslunni á markað. Enginn
gat ætlazt til þess af þeim, að
þeir veldu bæjum sínum stað
með tilliti til rafvirkjunar eða
hagnýtingar hveraorku.
En þegar landnám ungu kyn-
slóðarinar hefst hér á landi á
næstu árum, er skylt að taka til-
lit til alls þessa, sem forfeður
vorir þekktu ekki og gátu ekki
þekkt.
Og þetta landnám verður að
hefjast og hlýtur að hefjast inn-
an skamms, ef ekki á að stofna
æskulýð sveitanna í voða. Hið
opinbera verður að leggja sinn
skerf til þess eins og það uú
hefir viðurkennt nauðsynma á að
færa sveitabýlin, sem fyrir eru, í
nútímahorf, eins og það hefir
styrkt ræktunina á gömlu býlun-
um og hjálpað til að byggja upp
torfbæina.
Ilin nýja byggð á, eftir öllum
skynsamlegum rökum að dæma,
að vera samvinnubyggð í svipuð-
um stíl og sveitaþorp eru víðast
erlendis. Á slíkum stöðum yrðu
sameinaðir annarsvegar kostir
fjölbýlisins í kaupstöðunum og
hinsvegar hinir viðurkenndu yfir-
burðir sveitalífsins. Með því móti
getur vegalagming, einkasími, raf-
magn og vélanotkun orðið ódýr
fyrir hvern einstakling. Mörg
heimili geta verið saman um út-
varpstæki. Og samvinnu um sjálf-
an búskapinn mætti koma við, þar
sem hlutaðeigendum sjálfum þætti
henta.
Hið opinbera á sjálft og stend-
ur til boða nægilega mikið af
ræktanlegri jörð á beztu stöðum
í landinu, til þess að nota í þess«
skyni. Viðleitni landnemanna yrði
á engan hátt haganlegar styrkt
en að láta þeim í té þetta land
með viðráðanlegum leigukjörum
Sumir menn utan Mbl.-flokks-
ins fá við og við dálitla bjart-
sýniskennd viðvíkjandi leiðtogum
íhaldsins. Þeir menn efa þá a. m.
k. í bili að rétt sé hin forna og
viðurkennda lífsregla Tímans, að
allt sé betra en íhaldið.
Það er ekki rétt að gera íhald-
inu rangt til fremur en öðrum,
og það því fremur, sem það hef-
ir viðurkenndan bagga að bera.
Mér kom þess vegna til hugar,
að gera einskonar yfirmat á í-
haldinu og byggja það á endur-
minningum úr ferð um nokkurn
hluta landsins síðustu vikur. Ég
ákvað að athuga verkin sjálf,
staðreyndirnar um það, hversu
gefist liafi ráð íhaldsins í þjóð-
málum hér á landi. Þetta verða
sundurlaus dæmi. En þau sýna
nokkuð um það, hvernig ráðstaf-
anir íhaldsins reynast þjóðinni.
Eg kem fyrst á Þingvöll, helgi-
stað íslendinga. Vellirnir eru nú
sléttir orðnir og vafðir grasi.
Heyið er notað fyrir búin á Víf-
ilsstöðum og Kleppi. Byggingarn-
ar eru á smekklegum stöðum,
vegir um þingstaðinn, bærinn
endurbyggður þannig, að prýði
þykir að. Hreinlætis og reglusemi
gætir allsstaðar. Helgi staðurinn
er svo um genginn, sem hæfir
frjálsri og menntaðri þjóð.
En íhaldið hefir barizt á móti
verndun Þingvalla og hverri um-
bót þar. Ef íhaldið hefði ráðið,
væri Þingvöllur nú yfirfylltur af
óreglulega byggðum sumarskýl-
um og livergi hlíft fegurð stað-
arins eða söguminningum.
Eg kem í Norðurárdal, og fer
veginn nýja inn í Dalasýslu. Mér
koma í hug endurminningar frá
þinginu 1926. Þá var í fyrsta
skifti Framsóknarmaður á þingi
fyrir Dalasýslu. Jón Guðnason
bar fram tillögu í fjárlögunum
um fjárveitingu í Vesturlandsveg.
Allir Framsóknarmenn og þing-
maður verkamanna studdu tillög-
una. Á móti voru allir íhaldsmenn
í deildinni, svo og vegamálastjóri.
Tillagan var samþykkt, byrjað á
veginum og síðan haldið áfram,
þannig að nú verður leiðin yfir
fjallið fullgerð í haust. Hvað þýð-
ir þessi vegur fyrir Dalamenn?
Áður voru þeir einangraðir, bæði
land- og sjóleið lá fram hjá þeim.
Þessi vegur er brú inn í sýsluna,
göng, högg-vin gegnum fjalla-
virkin, svo að nú í fyrsta sinn
eru Dalirnir búnir að fá beint og
öruggt samband við önnur hér-
uð.
Eg kem að Laugum í Dalasýslu,
þar sem fyrrum var alin upp
Guðrún Ósvífursdóttir. Þar er
samkoma, 500 manna, til að minn-
ast þess, að æskumenn Dalasýslu
hafa þá lokið vð að byggja
hina mestu sundlaug, sem til er
á erfðafestu, í því ásigkomulagi,
sem aðgengilegt væri.
Einn elzti og gáfaðasti maður
þessa lands, þeirra er við opin-
ber mál fást, sem vel þekkir til
reynslu erlendra þjóða, sagði
fyrir 6 árum við þann, er þetta
ritar: Fólksflutningamir til kaup-
staðanna verða aldrei stöðvaðir
til fulls fyr en hér rísa upp
sveitaþorp á Islandi. Sú spá mun
rætast. Og til þess mun verða
hafizt handa af þeim mönnum
samhuga, sem íslenzkum land-
búnaði vilja vel, og skynsamlegra
úriausna leita á atvinnumálum
þjóðarinnar.
-----o-----