Tíminn - 03.09.1932, Blaðsíða 1

©jaíbfeci
09 afgrei&slumadur Cimrnts et
Hannrei^ þorsteins&óttjr,
Cœfjargötu 6 a. -SeyfjoDÍf.
2^fgcei6ðía
C í m a n s er f £œf jargötu 6 a.
©pin öaglcga'fL 9—6
Sími 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 3. september 1932.
38. blað.
Samanburður á launum fyr og ná.
I.
Mbl. og ísafold hefir 28. f. m.
gjört að umtalsefni launakjör
starfsfólks í nokkrum stofnun-
um, sem ríkið lætur reka, en
hafa sérstakan fjárhag. Þær
stofnanir, sem blaðið telur, eru:
Skipaútgerðin, Útvarpið, Við-
tæk j averzlunin, Áf engisverzlun-
in, Landssmiðjan, Tóbakseinka-
salan og Ríkisprentsmiðjan.
Viðvíkjandi launagreiðslum
þessara stofnana er í Mbl. sér-
staklega haldið fram þrem at-
riðum:
1. Að laun starfsmanna í um-
ræddum ríkisstofnunum séu of
há.
2. Að þessir starfsmenn hins
opinbera njóti of góðra kjara
samanborið við embættismenn
ríkisins, sem laun taka samkv.
launalögunum frá 1919. Er þar
m. a. bent á hæstaréttardómara
og prófessora, sem Mbl. þykir
verða hart úti í þessum saman-
burði.
3. Að Jónas Jónsson fyrv.
dómsmálaráðherra hafi ráðið hin-
urn háu launum í ríkisstofnunum
og með því ætlað að „hlaða undir
pólitíska flokksbræður“.
Viðvíkjandi 3. atriðinu er rétt
að taka það fram strax, að *af
þeim sjö ríkisstofnunum, sem
t'aldar eru í Mbl., heyrðu aðeins
tvær undir ráðuneyti Jónasar
Jónssonar. Gefur þetta, þó í litlu
sé, sýnishorn þeirrar ráðvendni,
sem Mbl. beitir í umræddri grein.
Tíminn vill sízt bera á móti
því, að laun starfsmanna í opin-
berri þjónustu (og þá ekki síður
þeirra, sem laun taka frá öðrum
en ríkinu) séu of há, samanbor-
ið við tekjur alls þorra almenn-
ings í landinu. Hefir hér í blað-
inu á sl. vetri verið bent á ör-
uggasta og sanngjarnasta ráðið
í þessu efni, sem er aukaskatt-
ur á háar tekjur, og mundi sá
skattur koma réttlátlega niður á
hálaunamönnunum. En íhalds-
flokkurinn er þessum skatti and-
vígur af ótta við, að hann muni,
sem satt' er, koma niður á hátt-
launuðum framkvæmdastjórum
einkafyrirtækja, t. d. togarafé-
laganna.
Helzt er að skilja svo á Mbh,
að Framsóknarstjórnin hafi
hækkað launin í ríkisstofnunum,
þeim sem til voru fyrir hennar
tíð og ákveðið launakjör í nýjum
stofnunum óhæfilega há, saman-
borið við það, sem áður tíðkað-
ist. Skal þe.tta nú athugað með
samanburði, annarsvegar úr
skýrslu Mbl. um launakjörin
nú og hinsvegar úr skýrslum
ríkisgjaldanefndar árið 1926. Það
ár var þriðja stjórnarár íhalds-
flokksins. Jón Þorláksson var þá
fjármálaráðherra, og forsætis-
ráðherra síðara hluta ársins.
Hæstu laun í Áfengisverzlun
ríkisins voru sl. ár, samkvæmt,
skýrslu Mbl.:
Forstjórinn:
(Guðbr. Magnússon).. .. kr. 10,312
Skrifstofustjórinn:
(Helgi Lárusson).......— 7,200
Gjaldkerinn:
(Tryggvi Guðmundsson) .. — 7,200
Lyfsölustjórinn:
(Ól. Thorlaciusi .........— 6,600
Árið 1926 voru samsvarandi
starfslaun þessi:
Forstjórinn:
(P. L. Mogensen) .. .. kr. 18,000
Skrifstofustjórinn:
(Jón Á. F.gilsson) .. .. — 8,400
Gjaldkerinn: (Tr. G.) .. .. — 7,200
Guðmundur F.ggerz1)........— 7,200
(starf ókunnugt).
Til samanburðar við Tóbaks-
einkasöluna nú mætti helzt taka
Landsverzlunina 1926. í einka-
solunni telur Mbl. meðal hæstu
launa nú:
Forstjórinn:
(Sig. Jónasson) ............kr 10,000
Aðalbókarinn:
(Gestur PAlsson).............— 6,420
Gjaldkerinn:
(Ól. þorsteinsson)...........— 4,620
Árið 1926, á .stjórnartíma
íhaldsflokksins eru samsvarandi
laun í Landsverzluninni:
Forstjórinn:
(Magn. KristjAnsson) . .. kr. 12,000
Aðalbókarinn:
(Guðm. Kr. Guðm.son) .. — 8,400
Gjaldkerinn:
(Matth. Óíafsson)........— 7,200
Kaupgreiðslur í skipaútgerð
ríkisins s. 1. ár verður helzt að
bera saman við samsvarandi
launagreiðslur hjá Eimskipafélagi
íslands árið 1926. Eimskipafélagið
hefir alltaf verið hálfopinber
stofnun, að því leyti, að ríkið
hefir lagt henni til stórfé. Árið
1926 var ríkisstjórnin og meiri-
hluti Eimskipafélagsstjórnarinnar
úr sama flokki og því líkur til
samvinnu. Samanburðurinn verð-
ur þessi:
Launagreiðslur hjá Skipaút-
gerð ríkisins í fyrra:
Forstjórinn:
(PAlmi Loftsson)2) .. . • kr. 9,600
Skri fstofust jórinn:
(Guðjón Teitsson) .. .. — 6,000
Aðalbókarinn:
(Sig. Sveinsson) ........— 4,200
Gjaldkerinn:
(Helgi Steingrímsson) .. — 3,600
Samsvarandi launagreiðslur hjá
Eimskipafélagi íslands árið 1926:
Forstjórinn:
(Emil Nielsen)3)...........kr. 21,778
Sk rifstofust jórinn:
(Sig. Guðmundsson).. .. —• 10,594
Aðalbókari:
(Jón Guðjónsson).............— 9,450
Gjaldkerinn:
(Jóh. Jónsson)...............— 5,198
i i
Landsmiðjan, Viðtækjaverzlun-
in og Útvarpið eru nýjar stofnan-
1) Hafði þar að auki sýslumanns-
eftirlaun kr. 2607,92.
3) Auk þess ókeypis húsnæði.
2) Fyrir reikningshald ' varðskip-
anna einna, sem þó reyndist í ólagi,
gi’eiddi íhaldsstjórnin 10 þús. kr. á
ári.
ir og ekki tilsvarandi samanburð-
ur til frá árinu 1926. En viðvíkj-
andi launagreiðslum í þessum
stofnunum, má þó benda á nokk-
ur atriði.
Forstj óri, Viðtækj averzlunarinn-
ar og forstjóri Landsmiðjunnar
hafa hvor um sig nákvæmlega
helmingi lægri árslaun en for-
stjóri Áfengisverzlunarinnar, P.
L. Mogensen, hafði árið 1926 og
1000 kr. minna en forstjóralaun
Áfengisverzlunarinar eru nú,
þrátt fyrir hina miklu lækkun
þar.
Launin í ríkisprentsmiðjunni
voru ákveðin samskonar og í öðr-
um prentsmiðjum í Reykjavík og
gat það varla talizt nein fjar-
stæða. Prentarakaup er taxta-
bundið, eins og Mbl. veit.
Um starfslaunin í útvarpinu er
erfitt að miða við nokkur önnur,
af því að útvarpið er talsvert sér-
stæð stofnun, sem að nokkru leyti ‘
hefir með höndum viðskipti en á
hinu leytinu margháttað menn-
ingarstarf. Tveir af þekktustu
hljómlistarmönnum landsins, Emil
Thoroddsen og Þórarinn Guð-
mundsson, eru þar á 630 kr. lægri
árslaunum en Einar M. Jónasson
sýslumaður hafði hjá íhaldsstjórn-
inni 1926. Útvarpsstjórinn, sem er
þjóðkunnur maður, og einhver
mesti snillingur á íslenzkt mál,
sem nú er uppi á landinu, hefir
rösklega þriðjungi minna en M.
G. borgaði Mogensen á sínum
tíma.
Þá er að geta þess, sem ekki
er nefnt í Mbl., að starfslaun í
ríkisstofnunum voru yfirleitt
lækkuð um 15% við síðustu ára-
mót, og ber að draga þá lækkun
frá í skýrslu Mbl.
II.
Það er að vísu rétt hjá Mbl.,
að laun embættismanna sam-
kvæmt launalögunum frá 1919
virðast í mjög mörgum tilfellum
hafa verið ákveðin lægri (og það
þó reiknað sé með sú dýrtíðarupp-
bót, sem nú gildir) en nú tíðk-
ast, þar sem ráðning fer fram
með samningi hjá ríkisstofnunum
eða einstaklingum. En þess ber
þar vel að gæta, að launaupphæð-
in, einkum í hinum „hæstu“ em-
bættum, gefur í rauninni enga
hugmynd um, hvaða upphæð við-
komandi embættismenn hafa
fengið greiddar úr ríkissjóði.
Aukastörf, sem kostuðu litla fyr-
irhöfn en voru vel borguð, fest-
ust við þessi embætti. Skýrslur
ríkisgjaldanefndarinnar 1926 gefa
glögga hugmynd í þessu efni eins
og ástatt var á því ári.
Einar Arnórsson núv. hæsta-
réttardómari og þáv. prófessor við
háskólann, .hafði það ár tekjur af
opinberu fé sem hér segir:
Embættislaun...............kr. 9030,00
Skattstjóralaun............— 4183,25
Aukav. f. stjórnarráðið .. — 2575,00
Vinna við lagasafn .. .. — 1500,00
Setu- og varadómarastörf.. — 803,16
Nefndarstörf...............— 500,00
Málafl.....................— 66,93
Samtals kr. 18658,34
Um prófessorana og aðra kenn-
ara við háskólann má það segja,
að tekjur háskólans af sáttmála-
sjóði mun í ýmsum formum hafa
orðið góður styrkur í þá átt að
bæta kjör þeirra. Yfir þessum
sjóði hefir háskólinn einræði, og
vinnst e. t. v. síðar tíma til nán-
ari athugana i því efni.
Einn af skrifstofustjórunum í
stjórnarráðinu (en þeir taka laun
samkv. launal. 1919) hafði tekjur
sem hér segir árið 1926:
Embættislaun.............kr. 9030,00
Aukav. í stjórnarráðinu .. .. 2100,00
Endursk. áfengisverzl.. .. — 2400,00
Reikningsh. Kirkjuj.sjóðs — 3000,00
Stjórn Landhelgissjóðs .. — 4000,00
Samtals kr. 20530,00
Þessi dæmi nægja til að sýna
það, að hæstaréttardómarar, pró-
fessorar og skrif stofustj órar í
stjórnarráðinu, hafa oft á tíðum
ekki verið alveg eins illa á sig
komnir og Mbl. vill vera láta, þó
að embættislaun þeirra séu ákveð-
in í launalögunum.
Hinsvegar er það ómótmælan-
legt, að ýmsir þeirra, sem lökust
kjör hafa samkv. launalögum
1919, verða hart úti við lækkun
dýrtíðaruppbótarinnar. Var og
tekið tillit til þess í tillögu Fram-
sóknarmanna í e. d. í vetur.
III.
En það sem gjörir erfiðast fyr-
ir um niðurfærslu á launum í
þeim stofnunum, sem ríkið hefir
full umráð yfir, eru hinar geysi-
háu launagreiðslur hjá fyrirtækj-
um einstakra manna (t. d. tog-
arafélögum) eða hálf opinberum
stofnunum, sem eru komnar upp
á ríkið fjárhagslega, en hafa þó
sjálfstjórn (Bankarnir. Eimskipa-
félagið).
Síðastliðið ár voru gerð út hér
á landi 38 botnvörpuskip. Rekstri
þessara 38 skipa stjórnuðu 24
framk væmdast j órar. Launaupp-
hæðir þessara framkvæmdastjóra
er ekki hægt að birta 'af því að
nákvæm gögn vantar. Eru þær
(launaupphæðirnar) allt upp í 30
þús. kr. árlega á hvern fram-
kvæmdastjóra.
Eimskipafélag íslands, sem al-
gjörlega er stjórnað af flokks-
mönnum Mbl., og nú þiggur stór-,
fé árlega af ríkinu, greiðir
forstjóra sínurn 26 þús. kr. ár-
lega, en skrifstofustj óra og aðal-
bókara um 10 þús. kr. hvorum
(Svipað og 1926).
Landsbankinn borgar þrem
bankastjórum 24 þúsundir hverj-
um á ári og starfsmönnum í
næsta launaflokki 11.500 kr. á ári
hverjum, auk greiðslu í lífeyris-
sjóð.
Útvegsbankinn greiddi s. 1. ár
þrem bankastjórum 19200 kr.
hverjum1), en aðalbókara og fé-
hirði 12 þús. kr. hvorum.
Um þann mikla fjölda einstak-
lingsfyrirtækja, sem að öðru leyti
væru helzt sambærileg við ríkis-
stofnanirnar, eru engin gögn fyrir
hendi, sem Tíminn hefir aðgang
að. Hvað hafa t. d. forstjórarnir
í vélsmiðjunum: „IIamar“ og
„Héðinn“, sem samanbærilegar eru
við landsmiðjuna? Og hvað hafa
framkvæmdastjórar í heildsölu-
verzlunum, álíka og Viðtækja-
verzlun ríkisins? Getur Mbl. og
ísafold gefið upplýsingar um það?
Ef svo væri, er æskilegt að fá þær
upplýsingar þegar í stað.
En í stuttu máli má segja
þetta. Yms starfslaun við stofn-
anir ríkisins, þar sem fólk er ráð-
ið með samningum, eru sýnilega
x) Eggert Claessen hatði á sínum
tíma eins og kunnugt er, 40 þús. kr.
í íslandsbanka.
of há, samanborið við kjor afls al-
mennings. En þessi laun eru
ákveðin í góðæri og með hliðsjón
af einstaklingsfyrirtækjum, eða
hálf opinberum fyrirtæltjum, sem
greiddu miklu meira. Þó eru þessi
laun stórum lægri en tíðkaðist
við ríkisfyrirtæki í stjórnartíð
íhaldsmanna (sbr. samanburðinn
hér að framan). Og viðleitnin er
í þá átt að lækka, sbr. 15% lækk-
unina um síðustu áramót, sem
Mbl. nefnir ekki á nafn, þó ekki
sé enn komið nógu langt á þeirri
leið.
Endurskoðun á launakjörum
opinberra starfsmanna er óhjá-
leg nú á næstunni. bæði þeirra,
sem á launalögum eru og annara.
Sú endurskoðun hefir vafalaust
talsverðar breytingar í för með
sér. Greinin í Mbl. gefur t. d.
ótvírætt í skyn, að blaðið telji
réttlátt að launahækkun verði
hjá hæstaréttardómurum, bæjar-
fógetum, sýslumönnum, læknum,
póstmálastj óra, landsímastj óra,
vegamálastjóra, biskupi, kennur-
um við háskólann og yfirmönnum
við ríkissöfnin.
öll niðurfærsla á launum við
ríkisstofnanir verður erfið og ill-
framkvæmanleg svo að nokkru
nemi, meðan hægt er að benda á,
að við einkastofnanir og hálf-
opinberar, sem reka alveg hlið-
stæða (og stundum alveg sams-
konar eins og Eimskipafélagið og
ríkisútgerðin) starfsemi eru
greidd miklu hærri laun fyrir
sama stai*f.
Sanngjörnum launagreiðslum,
verður aldrei komið við fyr en
hægt er að hafa hemil á einka-
fyrirtækjunum líka, en það er
auðveldast með viðbótar tekju-
skatti, sem verkar á sama hátt
og lögákveðin lækkun á hálaun-
um, en hefir þann kost, að lækk-
unin nær þá einnig til þeirra, sem
hæst laun taka hjá fyrirtækjum
einstaklinga.
En íhaldsflokkurinn fær sjálf-
sagt tækifæri til að sýna það
bráðlega, hvort honum er alvara
með að lækka launin í landinu
á þann hátt, sem réttlátast má
verða.
-----o-----
Lítil bein og stór
1.
Blöð og þingmenn ihaldsflokksins
hafa lagt það fyrir sig nú upp á
síðkastið að átelja eyðslu á opin-
beru íé. Ein tegund eyðslu er það
þá, sem oft er nefnd í ilialdsblöð-
unum og það eru það, sem kallaðir
eru bitlingar eða „bein", fjárupp-
hæðir, sem greiddar eru einstökum
mönnum, venjulega fyrir störf, sem
ekki eru lögákveðin. Beinai’a'ða Pét-
urs Ottesens á eldhúsdaginn hefir
lcostað 4—5 klukkustunda vinnu 30
manna á liverju Alþingi nú undan-
farið, og annað eins í prentun.
Beinaræðan er þvínæst dálítið
ÖPeytt, endurtekin í Mbl. og ísafold
a. m. k. einu sinni í mánuði allt
árið.
Mönnum kom það í fyrstu all ein-
kennilega fyrir sjónir, þegar ílialdið
fór að prédika sparnað og átelja
eyðslusemi hjá andstæðingum sínum
í landsstjórninni. Almenningi var í
fersku minni, að íhaldsmennirnir
höfðu ávalt verið eyðslusamastir af
öllum, bæði í ríkisstjórn og á Al-
þingi. Og menn vissu, að íhalds-
flokkurinn var að mjög miklu leyti
orðinn til vegna þess, að óhófs-
eyðslan i landinu þurfti á pólitískri
vemd að halda.