Tíminn - 10.09.1932, Side 1

©fafbfert
og afgrci&slumaður 9T i m a n 5 et
Kannocig þorsteinsðóttlr,
€cefjargötu 6 a. -SeYfjawf.
^A-fgreibsía
ÍL i :u a u s cr i €osf jargötu 6 a.
(Dpin öaglega ft. 9—6
Stmi 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 10. september 1932.
39. blað.
Bygéingarsamvinmiíélag
stofnað í Reykjavík
byrjunarframkvæmdir af halfu
félagsins.
Stjórn félagsins skipa fimm
menn. Kosnir voru: Þórður Eyj-
ólfsson lögfræðingur (formaður),
Eysteinn Jónsson skattstjóri(rit-
ari), Brynjólfur Stefánsson
skrifstofustjóri (gjaldkeri), Stef-
án Jóh. Stefánsson hæstaréttar-
málaflm. og Fritz Kjartansson
verzlunarm.
Mikill áhugi og almennur er
fyrir hví hér í bænum, hversu
þessu stórmerka nýmæli muni
reiða af. Vænta sér þar margir
góðs af.
Það sem nú liggur fyrir hinu
nýstofnaða byggingarsamvinnu-
félagi er:
I fyrsta lagi að komast að
niðurstöðu um þá ódýrustu og
haganlegustu húsagerð (eða
húsagerðir), sem völ getur verið
á nú.
í öðru lagi að tryggja félaginu
leigulóðir frá bænum á hentug-
ugum stað og með viðunanda
verði.
í þriðja lagi að leitast fyrir
um lán handa félaginu.
Viðvíkjandi gerð húsanna má
geta þess, að forgöngumönnum
félagsins mun hafa borizt frem-
ur álitlegt tilboð um efni í timb-
urhús, og frá hálfu ráðuneytis-
ins, sem um það mál á að fjalla,
mun það ekki verða til fyrirstöðu
ríkisábyrgðinni, þó að húsin
verði byggð úr timbri. En um
það verður að sjálfsögðu engu
slegið föstu fyr en að ítarlegri
rannsókn undangenginni.
Af bæjarstjórn Reykjavíkur
verður að vænta þess, að hún
sýni þessu máli skilning og greiði
eftir því sem í hennar valdi
stendur götu fyrir þessari lausn
húsnæðismálsins, og láti þannig
ekki sitt eftir liggja til þess að
draga úr hinni voveiflegu dýrtið
í bænum.
Má og vænta þess, ef vel tekst
um þessa fyrstu tilraun í höfuð-
staðnum, að fleiri af kaupstöð-
um og þorpum landsins muni þá
á eftir koma.
Fimmtugsafmæli
Skuldir
Ilannes Jónsson dýralæknir
átti fimmtugsafmæli 8. þ. m.
I-Iann er fæddur á Hvarfi í
Bárðardal í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Foreldrar hans voru Helga
Jónsdóttir og Jón hreppstjóri
Sigurgeirsson, Jónssonar prests í
Reykjahlíð. Móðir Hannesar og
Stefán G. Stefánsson skáld voru
systkinabörn.
Hann stundaði nám í Möðru-
vallaskóla, þvínæst í lýðháskólan-
um í Askov og lauk prófi í
dýralæknisfræði við landbúnað-
arháskólann í Khöfn. Hefir hann
gegnt dýralæknisstörfum á Suð-
ur- og Vesturlandi nú um langt
skeið, átt heima í Rvík síðan ár-
ið 1928.
IJndanfarin ár hefir Iiannes
gefið sig aljmikið við opinberum
málum og er nú þjóðkunnur mað-
ur fyrir þátttöku í stjórnmála-
umræðum og blaðagi-einar, eink-
um um fjármál. Hann var kjör-
inn yfirskoðunarmaður lands-
reikninganna á síðasta Alþingi.
Mælska II. J. og harðfylgi í
málum er af mörgum höfð á
orði. Hjá samstarfsmönnum sín-
um er hann þekktur að ósér-
hlífni og frábærum áhuga, sem
treysta má, þegar á reynir.
Tíminn vill, í nafni vina og
samherja, margra, fjær og nær,
færa honum afmæliskveðjur á
þessum tímamótum.'
Tveir þingménn úr Framsókn-
arflokknum, Steingrímur Stein-
þórsson og Jónas Þorbergsson,
fluttu á síðasta Alþingi frum-
varp um byggingarsamvinnufélög.
Frumvarp þetta var afgreitt sem
lög frá Alþingi 1. júní s. 1., rétt
fyrir þinglokin.
Tilgangurinn með þessari nýju
löggjöf er að leysa húsnæðismál
kaupstaða og þorpa hér á landi á
viðunanda hátt.
Með skipulagðri félagsstarf-
semi eins og hér er um að ræða,
er gjört ráð fyrir tvennskonar
ávinningi:
1. Að hægt sé að fá aðgang
að viðunandi lánskjörum til húsa-
bygginga, þannig að lánsupphæð,
lánstími og vextir séu við hæfi
efnalítilla manna, án þess þó að
nokkur beinn fjártyrkur eigi sér
stað frá hinu opinbera.
2. Að komið verði á skipulags-
bundnu eftirliti með því, að gerð
húsanna sé sem ódýrust, og þó
jafnframt smekkvísi gætt, og að
innkaupum efnis og vinnubrögð-
um sé haganlega fyrir komið.
Um stofnun byggingarsam-
vinnufélaga segir svo í 2. gr. lag-
anna:
„Nú vilja menn stofna hyggingar-
samvinnnfélög, og skulu þeir þá
kveðja til almenns fundar á því
svæði, sem félaginu er ætlað að ná
yfir, og bera málið upp til umræðu
og atkvæða. Ef 15 menn cða fleiri
koma sér saman um stofnun bygg-
ingarsainvinnufélags og bindast sam-
tökum um að gerast félagsmenn,
setja þeir félaginu samþykktir í
samræmi við iög þessi, og er þá fé-
lagið löglega sfotnað".
1 lögunum er ákveðið, að hver
félagsmaður skuli leggja fram a.
m. k., sem nemur Vs af kostnað-
arverði þess húsnæðis, sem hann
óskar eftir að félagið komi upp
fyrir hann. Þegar sú fjárhæð er
innborguð, en fyr ekki, situr
hann fyrir um húsbyggingu. Að
öðru leyti er gjört ráð fyrir, að
byggingarkostnaðar sé aflað með
lánum, sem félagið tekur með
ríkisábyrgð gegn sameiginlegri
ábyrgð allra félagsmanna. —
Lánin afborgi svo félagsmenn,
hver af sínu húsi, í upphaíi
hvers mánaðar, unz lokið er og
viðkomandi maður orðinn eigandi
að húsinu.
Um lán þau, er félagið aflar
sér og veitir félagsmönnum, seg-
ir svo í 4. gr. laganna:
„Lán þessi skulu tryggð með fyrsta
veðrétti í húsum og lóðaréttindum
allt að 60% af virðingarverði eign-
arinnar. Ennfremur veitir félagið lán
gegn öðrum veðrétti í eignunum, þó
þannig, að samanlagðir fyrsti og
annar veðréttur nemi ekki meiri fjár-
bæð en 80% af kostnaðarverði eign-
arinnar. Félagið veitir lánin með
sömu kjörum og það nýtur á lánum
þeim ,sem tekin eru í þessu skyni“.
Viðvíkjandi fyrirkomulagi og'
byggingu húsanna eru í 6. gr.
laganna eftirfarandi skilyrði sett:
„Að húsin séu gerð úr varanlegu
efni með tveggja til fjögurra her-
bergja íbúðum, auk eldhúss og
geymslu, með venjulegum nútima-
þajgindum og eftir fastákveðnum fyr-
irmyndum, sem stjórn félagsins hef-
ir ákveðið og samþvkktar liafa verið
af atvinnumálaráðuneytinu.
Að húsin séu byggð á þeim stöð-
um, scm félagsstjórnin ákveður og
samþykktir eru af atvinnumálaráðu-
neytinu ,enda útvegi félagsstjórnin
leigulóðir.
Að féiagið annist um byggingu
hússins að öllu leyti, og sé það af-
hent honum gegn skuldabréfum nieð
veði í húseigninni, er nemi þeirri
fjárhæð, sem húsið kostar umfram
stof nf járframlagið“.
Heimilt er að reisa sambygg-
ingar, ef félagsstjórn samþykkir
og- atvinnumálaráðuneyti. Félagi,
sem kemur upp sambyggingum
„er heimilt að eiga til frambúðar
sameiginlegt miðstöðvarhús og
þvottahús fyrir margar íbúðir,
húsnæði fyrir fasta starfsmenn
félagsins og fyrir matvöruverzl-
un“.
I lögunum er ákveðið, að ríkis-
stjórnin skuli láta gjöra fyrir-
myndaruppdrætti bæði að sér-
byggingum og sambyggingum, til
afnota fyrir byggingarsamvinnu-
félög og láta þær í té án endur-
gjalds.
I lögunum eru reistar rammar
skorður við því, að óeðlileg verð-
hækkun húsanna geti átt sér
stað eða braskað verði með þau
á annan hátt til dýrtíðaraukn-
ingar og skaðræðis fyrir almenn-
ing. Um þessi atriði eru í 9. gr.
laganna eftirfarandi ákvæði:
„Akveðið skal í samþykktum
hyggingaFsamvinnufélags, að enginn,
sém fengið iiefir íbúð að tilhlutun
félagsins, megi selja hana, nema
stjórnin hafi áður ltafnað forkaúps-
í’étti félagsins vegna, og aldrei fram-'
leigja nema nokkurn hluta af íbúð-
inni, og þarf þó samþykki stjórnar-
iunar til. þó getur eigandi, að
^fengnu loyfi stjórnarinnar, leigt
heila ibúð um stundarsakir, ef sér-
stakar ástæður eru fyrir hendi.
Söluverð slíkrar íbúðar, hversu oft
sem eigendaskipti kunna að verða,
má aldrei vera hœrra. en stofnverð
hennar, að viðbættu virðingarverði
þeirra endurbóta, er á kunna að
hafa verið gerðar, en að frádreginni
hæfilegri fyrningu, hvorttveggja
samkvæmt mati dómkvaddra
manna. Sé um framleigu að ræða,
ákveður stjórn félagsins, hve há leig-
an megi vera, og miðast hún við
raunverulegan kostnað eiganda, sam-
kvæmt mati, af íbúðinni eða hluta
hennar, sem leigður er.
Nú sannast, að félagsmaður hefir
selt liús hærra verði en leyfilegt er
samkvæmt þessari grein, og rennur
þá sá hluti söluverðsins, sem er um-
fram hið löglega verð, til félagsins
og leggst í vara sjóð. Verði selj-
andi einhverra orsaka vegna eigi
fær um að greiða fjárhæð þessa, á
félagið lcröfu á hendur kaupanda, en
þó því aðeins, að honum liafi þegar
kaupin fóru fram verið kunnugt um,
að seljandi hafi brotið á móti á-
kvæði þessarar greinar, og er þá
fjárhæðin forgangsskuld með veði i
húsinu næst á eftir veðréttum fé-
lagsins. Auk þess eru þá öll lán fé-
lagsins, sem á húsinu hvíla, þegar
fallin í gjalddaga".
Samkvæmt þessum lögum hefir
nú eitt byg-gingarsamvinnufélag
verið stofnaö hér á landi, „Bygg-
ingarsamvinnufélag Reykjavík-
ur“.
Stofnfundur félagsins var hald-
inn í Kaupþingssalnum sl. þriðju-
dag, 6. þ. m.
Stofnendur, 94 að tölu, rituðu
nöfn sín á félagaskrá. Lög voru
samþykkt fyrir félagið, stjórn
kosin og henni falið að annast
kaupfélaganna
[Út af skrifunum um skuldir kaup-
félaganna hefir Sigurður Kristinsson
forstjóri sent Mbl. eftirfarandi at-
hugasemd og fengið birta þarj.
tJt af ummælum um skuldir
Sambandsfélaganna í 198. tbl.
Morgunblaðsins þ. á., þar sem
sagt er, að í skýrslu forstjóra
S. I. S. séu eignir kaupfélaganna
taldar í krónutali nær því jafnhá
upphæð og skuldimar, vil ég
biðja fyrir eftirfarandi leiðrétt-
ingu og skýringar:
I samandregnum efnahags-
reikningi Sambandsfélaganna,
sem birtur er í 27. tbl. Tímans
þ. á. eru skuldir þeirra og eign-
ir taldar nákvæmlega jafnháar,
eða kr. 15.632.555,34. En sam-
kvæmt þeirri venju, sem allsstað-
ar gildir í bókfærslu, eru með-
taldir á skuldahlið efnahags-
reiknings alhr sjóðir félaganna
og tekjuafgangur, samtals kr.
5.310.238,84 og eru því hinar
raunverulegu skuldir þeirra kr.
10.322.316,50, en ekki á 16. milj-
ón. Frá eignahliðinni ber aftur á
móti að draga reksturshalla, sam-
tals kr. 177.889,12 og verða þá
eignir félaganna, samkvæmt
efriahagsreikningnum, kr. 15.-
454.666,22, eða kr. 5.132.349,72
meiri en skuldirnar. Rétt er þó
að taka það fram, að gert er
ráð fyrir að talsvert tap verði á
skuldum þeim, er félögin eiga
útistandandi hjá viðskiptaniönn-
um og færðar eru eignamegin á
efnahagsreikningnum, en til þess
að jafna þann halla, verður tek-
ið af sjóðum félaganna.
Sigurður Kristinsson.
-----o-----
„Pólitískir þrælar“.
Blað Jakobs Möllers, Vísir,. segir
að bændur, sem búi í leiguábúð á
ríkisjörðum, séu „pólitískir þrælar".
Eftir því ættu þeir Pétur• á Gaut-
löndum og Jón í Múla, sem voru á
móti Jjjóðjarðasölunni á Alþingi
1905, að hafa verið mjög hlynntir
„pólitískum þrældómi". Ekki ei' það
vitanlegt, að neinn hafi vænt þessa
þjóðkunnu gáfumenn um slíkar
hvatir. Einnig nú, eftir aldarfjórð-
ungs reynslu af þjóðjarðasölunni,
myndu þeir þora að standa ritstjóra
Vísis reikningsskap gjörða sinna.
Utan af landi
------ Frh.
Sveitirnar og kreppan.
Morgunblaðið og Isafold tala nú í
haust rnikið um skuldir bændanna í
kaupfélögunum. það vill reyndar
svo lilálega til, að þeir, scm skrifa
greinarnar í íhaldsblöðin, kunna
ekki að færa verzlunarbækur, og
þessvegna skildist þeim, að kaupfé-
lögin myndu skulda 16 miljónir.
Forstjóri Sambandsins hefir nú leið-
rétt þennan misskilning, sem aðal-
lega mun stafa af fáfræði hjá mönn-
unum, sem skrifuðu um reikninga,
sem þeir höfðu ekki vit á.
það er óþarfi að brýna bændur
almennt á þvi, að þeir séu i skuld-
um. Bændur vita þetta sjálfir mjög
vel og hafa nógu miklar áhyggjur
af skuldum sínum, þó að ekki sé
verið að núa þeirn þessu um nasir
í opinberum blöðum. Og það þýðir
heldur lítið eins og nú standa sakir
að hafa uppi miklar bollalegging-
ar um greiðslu gömlu skuldanna,
eins og nú eru í íhaldsblöðunum.
Baráttan er fyrir því hjá velflestum
bændum núna, a. m. k. þeirn, sem
engan innlendan markað hafa, að
geta greitt, ársnauðsynjarnar, og
veitir fuli erfitt.
þœr kreppui'áðstafanir, sem bænd-
ur sjálfir bafa gjört heima fyrir í
sveitunum, í kaupfélögunum, gætu
verið lærdómsríkat' fyrir marga
kaupstaðabúa. Víðast er kaupfélög-
unum núorðið skipt í deildir með
innbyrðis ábyrgð. 1 deildunum er
fyrirfram safnað vöruloforðum, og
verð áætlað sanni næst á kjöti, ull,
gærum og öðrum afurðum. Úttekt
ársins er svo ákveðin eftir vöru-
loforði. Jtannig ætla bændurnir sér
sjálfir að hafa hemil á útgjöldum
sínum.
það þarf ekki að fara víða um
landið núna til þess að sjá, hvern-
ig kreppan kemur við sveitaheimil-
in. Ferðamaðui', langt að kominn,
verður að vísu ekki fyrir sitt leyti
var við kaffi- eða sykurskoit. því
varnar hin fórnfúsa sveitagestrisni.
En lieildarnotkun þessara vöruteg-
unda segir til um hvílíks sparnaðai'
gætt er í þessu efni. Ég þekki mörg
lieimili þar sem ekki er drukkið
kaffi nema á sunnudögum nú i ár.
Fóik, sem þar á í hlut, á eðlilega
fremur erfitt með að skilja, að
kaupstaðabúar þurfi að líða neyð,
þó að bannaður sé innflutningur á
silki .eða appelsínum i nokkra mán-
uði, jafnvel þó að það væri í 2—3
ár.
Ein stærsta breytingin, sem ég
man eftir i svipinn, í aðbúnaði
sveitafólks síðasta áratuginn, er
breytingin á skófatnaðinum, þar
sem fólk gat veitt sér það að hætta
að standa í bleytunni á votum engj-
um allan daginn og ltvenfólkið losn-
aði við skóbætinginn. En hinn nýi
útlendi skófatnaður var alldýr.
Og kreppan segir glöggt til sín
í þessu eíni. Víða hverfa menn nú
að þvi aftur i bili, að hagnýta sér
hin ódýru íslenzku skinn og spara
þann gjaldeyri, sem fór út úr land-
inu fyi'ir gúmmískóna.
það er víst áreiðanlegt, að krepp-
an, bæði i þessu tilfelli og ýmsum
öðrum, kemur hvergi eins þungt
niður í lífskjörum og lijá sveitakon-
unum. En það er nú cins og oft
áður hljótt um þeirra yfirlætislausu
lífsbaráttu. Maður, sem nákunhugur
var í stóru héraði, sagði við mig í
sumar: Ég held, að flestir bænd-
urnir, þar sem ég þekki til, sætti
sig við afleiðingarnar af hinu lága
afurðaverði, en konurnar eiga erf-
iðara með það. Ég býst við, að þetta
sé rétt. Og það gefur jafnvel til-
efni til alvarlegri hugleiðinga cn
þó að reykvískir kommúnistar safni
saman nýfermddm unglingum til að
ganga upp í stjórnarráð og heimta
brauð handa börnunum sínum!