Tíminn - 10.09.1932, Qupperneq 2

Tíminn - 10.09.1932, Qupperneq 2
148 TlMINN Tf Skipaútgerð ríkisins og stóru hluthafarnír í Eimskipafélaginu. pað er næstum furðulegt, hversu mikilli útbreiðslu útvarpið hefir náð í sveitunum á skömmum tíma. I einni sýslu, sem hefir tæplega 1700 íbúa, eru um 90 viðtæki. Fæstir, sem komizt hafa yfir tæki, mega hugsa til að missa það aftur. Veður- fregnirnar hafa í mörgum tilfellum fjárhagslega þýðingu, sérstaklega í óþurkatíð á sumrin, og eins til að koma í veg fyrir tjón af fjárskaða- veðrum á veturna. Og fréttirnar gieypa menn i sig í strjálbýlinu eins og svaladrykk í sólarhita. Ég þekki einn norðlenzkan bónda um sextugs aldur, sem fékk viðtæki í fyrra. þessi bóndi hefir gengið á beitarhús í 20 ár og gjörir enn. Alltaf segist hann flýta sér heim af hús- unum á kvöldin, og venjulega ná heim áður en útvarpið byrjar, þó að snjór sé og þung færðin. Daglegu fréttirnar frá Alþingi gefa mönnum óviðjafnanlegt tækifæri til að fylgj- ast með í stjórnmálunum. Og þegar pólitískar umræður eru í útvarpinu, safnast fólk iðulega saman af mörg- um bæjum utan um eitt útvarps- tæki. En útvarpið er dýrt fyrir þá, sem ekki hafa rafstöðvar. Viðhald á raf- hlöðum hefir mikinn kostnað og svo mikla erfiðleika í för með sér, að ótrúlegt er fyrir Reykjavíkurbúa. Jónas þorbergsson flutti í fyrra í þinginu tiilögu um 65 þús. kr. styrk, sem átti að skiptast niður á þau tæki, sem ekki hafa straum frá rafstöðv- um. En þingið sá sér ekki fært að verða við þeirri beiðni. En hvað sem því líður, þá er það mesta fásinna að ætJa að iáta útvarpið bera sig fjárhagslega fremur en skólafræðslu eða kristnihald þjóðkirkjunnar. Eitt er það, sem manni dettur oft í hug á ferðalagi um heiðarnar og öræfin norðan lands og austan. Hvers virði eru þessi miklu landflæmi, meira og minna grösug, sem þar liggja að miklu leyti ónotuð og fáir menn sjá nema á haustin í fjall- göngum? það er nokkurnveginn víst, að ef sauðfjárbúskapurinn á að bera sig í framtíðinni á nútímavisu, þá verður að fjölga bústofninum að miklum mun samfara því sem heyj- anna verður aflað á ræktuðu landi eingöngu. þegar fénu fjölgar svo að um munar, uppgötva menn fyrir al- vöru verðmæti beitilandsins. Sum- staðar á víðlendum heiðuin sér mað- ur nú kind og kind á stangli, þar sem vera mættu stórar hjaröir um hásumarið. Viða eru nú að koma afréttargirðingar til að halda fé frá heimalöndum um sumartímann og geyma þau til beitar haust og vor. En hver veit, nema heiðaiöndin verði einhverntíma verðmæt, á hlið- stæðan hátt og fossarnir, sem engum datt í hug á sínum tíma, að hefðu praktiska þýðingu? það er ógætilegt, að þau skuli svo víða vera .einstakra manna eign sem nú er, þar sem þau eiga að sjálfsögðu að vera und- antekningarlaust eign sveitarfélag- anna, sem afréttirnar nota. Menn sjá það oft á tíðum ekki fyr en löngu eftir á, hvað almennings- eignin er mikils virði með viturlegri meðferð. Nú er liðinn aldarfjórðung- ur síðan byrjað var að selja þjóðjarð- irnar. Bændurnir, sem upphaflega keyptu þær, eru nú óðum að kom- ast á efri ár og sumir fallnir í val- inn. þeirra not af jörðunum eru bú- in. Aðrir taka við og bera byrðarnar. Ég veit um eina kirkjujörð, sem 1911 eða þar um bil vár seld fyrir 3500 kr. Fyrir tveim árum var hún aftur seld, þá fyrir 18 þúsundir. Lítið byggt og ekkert ræktað á tímabilinu. pessi jarðarsala er alls ekki ósann- gjamari en almennt gjörist. En nýi eigandinn sem er einhver mesti dugnaðar og atorkumaður í sveit- inn, vel á miðjum aldri, þarf að hafa sig allan við til að standa í skilum og hrekkur tæpast til. það er hart, eins og Jón heitinn í Múla sagði, að margir góðir menn sklili þurfa að verja helmingnum af æfi sinni til að borga verðlausa mold- ina, samtímis því sem bankatöp stór- spekulantanna eru færð yfir á bændastéttina í óbærilega háum vöxtum. ----»------ Hjónaband. Ungfrú Anna Guð- mundsdóttir frá Syðra Lóni á Langa- nesi og Eiríkur þorsteinsson kaup- félagsstjóri á þingeyri. Dr. Páll E .Ólason hefir verið sett- ur skrifstofustjóri í fjármálaráðu- neytinu. Síðan Skipaútgerð ríkisins var stofnuð um áramótin 1929 og 1930 hefir Morgunblaðið og fylgiblöð þess cklíi linnt látum að rægja og ófrægja þessa stofnun og um skeið hafa þessi sömu blöð með næstum reglu- iegu miilibili birt greinar um það hvað aliur relcstur þessa fyrirtækis sé rándýr og að sjálfsagt sé að leggja stofnunina niður og fela Eimskipa- felaginu utgerðarstjóm og rekstur strandferðaskipanna. Að því er rekstur og útgerðarstjórn varðskipanna snertir og annara skipa og báta, sem útgerðarskrifstofa ríkis- ins hefir séð um, hefir Mbi. ekki komið fram með ákveðnar tillögur. En sennilegt er að blaðið ætlist til að þessi skip verði höfð einhversstað- ar á hrakóium eins og áður var. Athugavert er það við skrif Mbl. um þetta mál, að svo á að heita, að Þau séu eingöngu sprottin af ein- skærri umhyggju fyrir þjóðinni í heild. En við nánari atliugun sést, hvar fiskur liggur undir steini. Morgunblaðið þrástagasl á því, livað hin sjálfstæða útgerð ríkisskip- anna sé rándýr. Hinsvegar hefir blaðið aidrei skrif- að eitt orð um það, að útgerð Eim- skipafélagsins sé dýr, eða að þar só neitt, sem breytingar þurfti við. Verð- ur að skilja þetta svo, að Mbl. skoði allan rekstur og fyrirkomulag Eim- skipafélagsins óaðfinnanlegt, því að ekki er hugsanlegt að blaðið álíti ser óheimilt að gera athugasemdir og tillögur um rekstur þess, ef nauð- syn bæri tii. Enda skrifar Mbi. jafn- an á þá leið, að Eimskipaféiagið sé eign alþjóðar og liggur þvi opið við að skrifa um það eins og útgerð ríkisskipanna. Skal nú bent á iivaða lieilindi Mbl. hefir sýnt þjóðinni með skrifum sínum um þessi tvö fyrir- tæki. Á þeim tíma sem Eimskipafélagið annaðist útgerðarstjórn Esju, voru því greiddar fyrir útgerðarstjórnina ki'. 34.000,00 á ári, en þegar Skipa- útgerðin tók til starfa, gat hún gert þetta fyrir liér um bii helmingi iægri taka í sínar hendur allt fæðishaid og veitingar um borð, og hefir síðan sparast viö þetta á Esju um 10—12 þús. krónur á ári. Skal hér aðeins bent á þessi tvö atriði um rekstur Esju, af þvi að um þau á ekki að vera hægt að deila og ekki er kunnucjt að neinn rekstur hali orðið dýrari hjá Skipaútgerð- inni en var hjá Eimskipafélaginu. Mbl. hefir haldið því fram, að Skipaútgerðin liafi verið stofnuð sem pólitískur bitlingur fyrir Pálma Loítsson. Veit almenningur liversu fráleitt þetta er. Pálmi liefir nú a. m. k. þriðjungi lægri laun lieldur en hann rnyndi hafa haft með þvi að vera kyr sem skipstjóri hjá Eim- skipafélaginu. Og sem framkvæmda- stjóri lætur hann sér nægja þrisvar sinnurn lægri laun heldur en starfs- bróðir hans hjá Eimskipafélaginu. Ýmsir aðrir stai'fsmenn á skrifstofu Skipaútgerðarinna)' liafa um helm- ingi lægra kaup en starfsbræður þeirra hjá Eimskipafélaginu. Eimskipafélagið hefir frá upphafi verið áiitið einhver sterkasti þáttur- inn í sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar, enda var það stofnað með fjárfram- iögum frá mönnum af öllum stéttum jafnt í sveitum lands og í kaupstöð- um. Setti það sérstakan svip á fé- lagið, að menn lögðu fram féð til al- menningsheilla, meira en til þess að hirða af því arð persónulega. Á stríðsárunum gekk rekstur Eim- skipafélagsins mjög vel og var þá um nokkurra ára skeið útbýtt 10% arði til hluthafanna. Varð þetta til þess að ýmsir harðsnúnir peninga- og kaupsýslumenn þóttu sjá að þarna væri hægt að græða peninga og tóku nú að sölsa undir sig það af hlutabréfum, sem hægt var að fá. Gekk þetta jafnvel svo la.ngt, að maður var gerður út til Vesturheims til að kaupa upp hlutabréf af Vest- ur-íslendingum. Var þá stofnað í Rvík hlutafélagið „Fáfnir" til bréfa- kaupa. Voru þeir Eggert Claessen og Jón þorláksson framarlega í þeim félagsskap, eftir því sem E. Cl. hefir sjálfur játað. Árangurinn af þessu varð svo sá, að allverulegur partur af hlutafénu er kominn í fárra manna hendur, sem flestir eru hér i Reykjavík og mæta með atkvæða- magn sitt á aðalfundum félagsins og ráða þar lögum og lofum. Eiga sumir þessara manna þá forsögu að almenningur í landinu mun ekki triia þeim til að stjórna þessu ein- hverju þýðingarmesta fyrirtæki sinu til almannaheilla. Nú um margra ára skeið hefir Eimskipafélagið haft erfiða fjárhags- afkomu, þrátt fyrir það, þó að jafnan hafi verið hið bezta að því búið af hálfu hins opinbera. Hefir félagið ávalt frá því árið 1924 notið algerðs skattfrelsis og útsvar hefir það held- ur ekki þurft að greiða, nema 5% af netto arði, þegar um hann hefir verið að ræða. þá hefir ríkissjóður beinlínis lagt félaginu til stórfé sem árlegan j rekstrarstyrk*) og gengið í ábyrgðir i fj'rir það, sem nema um hálfri mil- jón króna. þrátt fyrir allt þetta eru nú miklar líkur til að ríkið verði að hlaupa enn frekar undir bakka með félaginu en áður hefir verið gert, því að engum fslending mun koma til hugar að láta félagið kom- ast í þrot. Vaknar þá spurningin: Á ríkið framvegis eins og að undan- förnu að gefa hluthöfunum, sem nú teljast eigendur félagsins og stjórna því, allt það fé og öll þau fríðindi, sem félagið kann að þurfa til þess í framtiðinni, að komast yfir erfið tímabil, eða á ríkið að setja þau skilvrði fyrir styrkveitingum sínum að þær verði skoðaðar sem forgangs- lilutafé? Enginn vafi er á því að hið fyr- nefnda er draumur. þeirra manna, sem á veltiárum stríðsins keyptu upp hlutabréf Eimskipafélagsins í fjár- gróðaskyni og ráða nú mestu í fé- laginu. Og það eru þessir menn, sem undanfarið hafa skrifað hinar rætnu árásargreinar á hina sjálfstæðu út- gerð ríkisskipanna. Öllum má vera ljóst hvert stefnt er með þessum árásum. Spekulantar þessir hafa undanfarið lítinn arð séð af pening- um þeim, sem lagðir voru út til að þeir byr undir báða vængi um það, að liægt mundi að komast svo rösk- lega í ríkissjóðinn að fjáraflaáætlan- ir þeirra myndu heppnast. Fyrir þinginu lá skýrsla frá 3ja manna nefnd, sem falið hefði verið að rann- salca tap Eimskipaiélagsins af sigl- ingum á aðrar hafnir en 6—8 aðal- hafnir á ströndinni. Skýrslan náði yfir árin 1929 og 1930 og komst nefndin að þeirri niðurstöðu, að tap félagsins á siglingum hefði á þessum 2 árum numið rösklega 1% miljón króna. Upphæð þessi mun hluta- fjárspekulöntunum hafa þöt.t girni- Jeg til skipta og talið sjálfsagt að ríkissjóður greiddi hana, þar sem þeir (Eimskipafélagið) hefðu á að- eins þessum tveim árum fórnað allri þessari geysilegu fjárhæð til heilla almennings í landinu. Nú kom það í ljós við athugun málsins á Alþingi og við saman- bui'ð á kostnaði rikisins af strand- fei'ðum með sínum eigin skipum, að ef framangreind skýrsla var á rök- um byggð, kostuðu strandferðir Eim- skipafélagsins 4—5 sinnum meira heldur en rikisskipanna. Er þetta miðað við það, að á undanförnum árum hefir hver viðkoma ríkisskip- anna á höfn að meðaltali kostað frá 250—300 kr. reksturshalla, en eftir skýrslunni virðist sami reksturshalli hjá skipum Eimskipafélagsins hafa numið frá 1350—1650 kr. Taldi Alþingi að ekki gæti komið til mála að styrkja Eimskipafél. til strandferða á þessum grundvelli. En samt varð þetta til þess, vegna hinn- ar erfiðu fjárhagsafkomu félagsins, að styrkurinn til þess var hækkað- ur úr 145 þús. kr. upp í 250 þús. kiónur. Hlutafjárspekulöntum Eimskipa- félagsins mun hafa mislíkað það, að Alþingi ekki heimilaði þegar í stað að útborga handa þeim til skifta þá 1 y2 millj. króna, sem þeir töldu sig eiga inni eftir skýrsl- unni og munu hafa álitið, að ósig- ur sinn stafaði af því, að ríkið hefði sína eigin útgerðarstofnun og *) Alls nema framlög ríkisins til Eimslripafélagsins um 2 miljónum króna. væri þeim þessvegna ekki eins háð eins og nauðsynlegt væri, til þess að þeir gætu pressað af því þá pen- inga sem þá lysti. Seinasta Alþingi hækkaði fjár- veitinguna til Eimskipafélagsins um nærri helming. En engin stefnu- breyting varð í þinginu um það, að ríkið, þrátt fyrir þessa stórlega auknu fjárveitingu, áskildi sér meiri ihlutunarrétt um stjórn félagsins og rekstur en að undanfömu. Stóru hluthafana í Eimskipafélag- inu dreymir bjarta drauma um það, að bráðum muni renna upp sá timi, að hlutafélagið Fáfnir geti útbýtt stórum arði. Skipaútgerð ríkisins virðist seinasti þröskuldurinn á veg- inum. Morgunblaðið gengur dyggi- lega erinda þessara manna, enda •eru sumir þeirra jafnframt meðal stærstu hlutafjáreigenda í blaðinu sjálfu. En íslenzka þjóðin er nú að vakna til meðvitundar um það hvað hér er að gerast. Og hún mun ekki aft- ur afhenda Eimskipafélaginu útgerð ríkisskipanna meðan andi stóru hlut- hafanna sveimar vfir stjórn þess. jieirra manna, sem á sinum tima stofnuðu hlutafélagið Fáfni t.il þess að kaupa upp hlutabréf félagsins í fjárgróðaskyni þeirra manna, sem í vinnudeilunni í ársbyrjun 1929 ætl- Nautgriparæktar- félögin Starfsemi þeirra árið 1931. Árið 1931 hefir nautgriparæktarfé- lögunum fjölgað um 9, og urðu á árinu 72. , Bændum í félögunum liefii' fjölgað um 127, og eru í félögunum um ára- mót 1725 bændur, eða nálægt fjórða hverjum bónda. Bœndurnir I félögunum áttu 6161 kú, og hefir því lcúnum sem skýrsl- ur eru haldnar yfir, fjölgað um 368.. Af þeim 6161 kú, sem í félögunum er, eru 4137 fullorðnar og fullhraust- ar, og liafa mjólkað allt árið, en hin- ar eru sumpart kvígur að fyrsta og öðrum kálfi, og sumpart kýr, sem ekki hefir verið haldin skýrsla um nema hluta úr árinu, eða kýr, scm eitthvað hefii' hlekkst við, og því ekki sýnt fulla nyt. Fullmjólkandi kýrnar í félögun- um mjólkuðu alls 11690421 kg. eða að meðaltali 2645 kg. og er það 17 kg. meira en í fyrra. Fitan má heita sú sama eða 3,70%. AJlar kýrnar í félögunum mjólk- uðu 15059590 kg. eða að meðaltali hver 2444 kg. Fullorðnu kýrnar sem kallaðar eru fullmjólkandi, átu að meðaltali 2166 kg. af töðu, 521 kg. af úthcyi, 226 kg. af hafragrasi og votheyi og sem svarar 240 töðukilogrömmum af fóð- urbæti. Heildar átið á meðalkúnni er því um 15 kg. töðueininga’r meira en í fyrra. Arðurinn af meðal kúnni fullorðnu er því um 1,50 kr. meiri árið 1931 heldur en 1930, þegar verð mjólkur og fóðurs er reiknað eins fyrir bæði árin. Af eftirfarandi samanbui'ði á hin- um einstöku kúm sézt hvernig nyt- hæðin hefir breyzt síðastliðin 3 ár. Eftii' nythæð flokkast fullmjólk- andi kýr nautgriparæktarfélaganna þannig, reiknað í hlutfallstölum: Árið Árið Árið Mjólkuðu 1929 1930 1931 Undir 1500 kg...... 0,93 0,92 0,56% Hilli 1500 og 2000.. 10,96 8,44 7,91% Milli 2000 og 2500.. 36,44 32,71 31,46% Milli 2500 og 3000.. 32,94 35,92 34,23% Milli 3000 og 3500.. 14,28 16,17 18,39% Milli 3500 og 4000.. 3,78 4,49 5,84% Yfir 4000 ........... 0,65 1,32 1,62% Af þessu sézt glöggt livert stefnir, kúnum í nytlægri flokkunum frekk- ar hlutfallslega, en hinum fjölgar aftur sem meir mjólka og betri arð gefa. Á árinu 1932 hafa bæzt við all- mörg ný félög, en þó vantar enn mjög mikið til þess að allir bændur landsins haldi skýrslur um sínar lcýr, og enn meira til þess að þeir vinni að settu gefnu marki í naut- griparæktinni. Að vísu vilja allir eiga sem arðsamastar og beztar kýr, en margir vilja eignast þær án þess að þurfa neitt á sig að leggja til þess. Innan nautgriparæktarfélaganna uðu að leggja félagið á höggstokk- inn fyrir stífni um 11 þús. lcr. kaup- greiðslu. Og loks þeirra manna, sem með prívatflutningaskipum sínum hafa jafnan verið hinir skæðustu keppinautar þess félags, sem þeir hafa tekið að sér og sumpart verið trúað fyrir að vernda og verja. Er rnönnum enn í fersku minni, þegar þeir Hallgr. Benediktsson og Jón þorláksson, báðir í stjórn Eimskipa- félagsins árið 1928, auglýstu i Ham- horg eftir smávöru i prívat leigu- skip sitt og buðu flutninginn fyrir miklu lægra en Eimskipafélagið, til þess að ná í vörur frá Goðafoss, sem hlóð i Hamborg á sama tima. íslenzka þjóðin mun aldrei telja eftir sér að halda Eimskipafélaginu uppi, en jafnframt verður uun að krefjast þess, að fyrir það fé og þau fríðindi, sem hún veitir félaginu á hinum erfiðustu tímum, komi það að hún öðlist rétt til að hafa fullkomin yfirráð yfir stjórn þess og rekstri. Verður þetta auðveldlega gert með því að fé það, sem ríkið leggur fé- laginu, komi inn í það sem forgangs- hlutafé og hverfur þí vald hinna dutlungafullu fjárplógsmanna eðli- lega af sjálfu sér. þegar svo er kom- ið virðist ekkert lengur því til fyrir- stöðu að sameina útgerð Eimskipa- félags- og rikisskipanna. X. eru nú mörg góð naut, og einstaka sem eru orðin það gömul að undan þeim eru að koma upp kýr, sem virðast ætla að verða ágætar. Má vænta þess, að þær á næstu árum hækki að mun nythæð og arðsemi kúnna í sumum félögunum, en að sjálfsögðu gætir þess eklci mikið á meðalnythæð meðallandskýrinnar, meðan framförin er ekki almenn, og meðan við bætast árlega ný félög, sem eru neðan við meðaltölur eldri félaganna og því lækka heildarmeð- altalið. Væntanlega gefst tækifæri til þess síðar að benda hændum á ákveðin dæmi, bæði .frá félögum og einstaka bændum, sem sýna framförina inn- an þrengri takmarka en alls lands- ins. 6. sept. 1932. Páll Zóphóniasson. ----O---- r A víðavanyi. Innflutnings- og gjaldeyrisnefnd hefir verið skipuð af ríkisstjórn- inni, og innflutningsnefnd sú, sem lungað til hefir starfað, þar með lögð niður. þessari nýju nefnd er ætlað tvennskonar hlutverk: Að hafa hömlur á innflutningi óþarfa varnings samkv. giJdandi reglugjörð og að skamta erlendan gjaldeyri til vörukaupa, en það hafa bankarnir hingað til sjálfir annast. í nefndinni eru: L. Kaaber bankastjóri (fomiað- ur) af hálfu Landsbankans, Jón Baldvinsson bankastjóri af hálfu Út- vegsbankans, Svafar Guðmundsson bankaráðsformaður og Björn Ólafs- son stórkaupmaður tilnefndir af rík- isstjórninni. þessari tilhögun kvað hafa verið ltomið á til hagræðis fyi'- ir þá, sem sækja þurfa um inn- ílutningsleyfi og gjaldeyri og áður varð að gjöra i tvennu lagi. — En þess vill Tíminn vænta af hinni nýju nefnd, að á engan hátt verði slakað til frá þeim innflutningshömlum, sem verið hafa, enda mun það vera samhuga krafa almennings, úti um land, sem nú verður að þola mikla sjálfsafneitun, að ekki sé sóað til lítt nauðsynlegra vörukaupa þeim gjaldeyri, sem til fellst, jafnvel þótt eitthvað kunni að rýmka til um gjaldeyrinn nú í bili. Hræsni Morgunblaðsins í umræðum um launagréiðslur við ýmsar ríkisstofnanir heldur áfram, þótt í varnaraðstöðu sé. Óheilindin koma fram meðal annars í því, að ekkert er minnst á hæstlaunuðu störfin, svo sem bankastjóra, sem hafa allt að 24 þús. króna árslaun- um, og heldur ekki er minnst á ýmsa aðra starfsmenn banka, sem hafa ýmsir hærri laun en forstjórar ríkisstofnana þeirra sem blaðið ger- ir að umtalsefni. þá er liitt alkunna að hin háu laun sem ríkið borgar, eru afleiðing af því hvað einkafyrir- tæki borga starfsmönnum sínum há laun. Talið er að Kveldúlfur borgi fimm framkvæmdastjóíum 30 þús. gefa 10—20%. Og óþolinmæði þeirra upphæð. þá gerði Skipaútgerðin þá er orðin mikil. Á seinasta vetri fengu nýbreytni á um rekstur skipanna að

x

Tíminn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.