Tíminn - 17.09.1932, Síða 1

©faíbfeti
09 afgrciðslumaður Cimans et
Hannucig £> 0 rs teinsöóttjr,
Cœfjargötu 6 a. .RcYfjawl.
^Xfgtciböía
Cimans ec í Cœfjargötu 6 a.
(Dpin öaglega'fL 9—6
Sbai 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 17. sept. 1932.
40. blað.
P
I.
Hér í blaðinu hefir verið vak-
ið máls á því, að ábúðarlöggjöf-
in biði úrlausnar nú á næstunni
og, að hún sé eitt þeirra mála,
sem nú eru mest aðkallandi og
beint liggur fyrir að afgreiða á
næsta Alþingi.
Saga ábúðarmálsins og með-
ferð, utan þings og innan, nokk-
ur undanfarin ár, er í stuttu máli
þessi.
Árið eftir að Framsóknarflokk-
urinn tók við völdum í landinu,
skipaði þáverandi atvinnumála-
ráðherra, Tryggvi Þórhallsson,
þriggja manna milliþinganefnd í
landbúnaðarmálum. Átti hún að
yfirfara og grandskoða hina eldri
landbúnaðarlöggjöf yfirleitt og»
gjöra tillögur til breytinga og
nýmæla, eftir því sem breytt að-
staða og nýir tímar heimtuðu.
Tvímælalaust þýðingarmesta
málið, sem nefndin lagði fyrir
þingið var frumvarp til nýrra á-
búðarlaga. Var það fyrst flutt á
Alþingi 1929, af tveim mönnum
úr milliþinganefndinni, sem þá
áttu sæti á þingi, þeim Jörundi
Brynjólfssyni bónda í Skálholti
og Bemharð Stefánssyni bónda
á Þverá í Öxnadal. Málið var þá
flutt í neðri deild og hefir jafn-
an verið síðan. En það komst að
þessu sinni aldrei lengra en til
fyrstu umræðu, 0g var aldrei at-
hugað í nefnd.
Á þingi 1930 er málið flutt í
annað sinn og af sömu mönnum,
en þá eftir því sem segir í for-
sendum frv., eftir beiðni stjóm-
arinnar, og má því telja, að það
hafi verið stjómarfrumvarp síð-
an. Að þessu sinni var því vísað
til landbúnaðamefndar, en nefnd-
arálit kom aldrei út.
1 þriðja sinn er ábúðarmálið
flutt á Alþingi 1931 (vetrar-
þinginu). Þá var það, að lokinni
1. umræðu, rækilega athugað í
landbúnaðamefnd, og skilaði
nefndin áliti hinn 14. apríl, dag-
inn, sem þingið var rofið, og
hlaut málið þá, af eðlilegum or-
sökum, ekki frekari afgreiðslu á
því þingi. Og á sumarþinginu
sama ár var því ekki hreyft,
enda þá tími of naumur til að
fjalla til hlítar um svo yfirgrips-
mikla og afleiðingaríka löggjöf.
Á síðasta þingi (1932) er svo
málið upp tekið í fjórða sinn.
Virðist þá hafa verið vaknaður
fyrir því meiri almennur áhugi
þingmanna en á undanförnum
þingum. Var það þá enn ítarlega
athugað í landbúnaðarnefnd, fór í
gegnum hinar tilskildu þrjár um-
ræður í neðri deild og var af-
greitt til efri deildar. En í efri
deild dagaði það uppi, með því að
mjög var orðið áliðið þingtímans,
er þangað kom, og flest stærri
mál komin í sjálfheldu, vegna
afarkosta þeirra, er andstöðu-
flokkar stjómarinnar höfðu sett
út af hinu svokallaða „réttlætis-
máli“.
Hefir nú málinu verið svo
áframl þokað, að varla er hæfi-
legt, að lengur dragizt, að Al-
þingi leggi á það síðustu hönd,
og það þegar á komanda vetri.
Opinberar umræður eru því fylli-
lega tímabærar.
n.
Núgildandi ábúðarlöggjöf („Lög
um bygging, ábúð og úttekt
jarða“) er frá 12. jan. 1884.
Síðan er liðin nærri hálf öld, og
því ekki furða, þó að einhverju
þurfi að breyta, þar sem í hlut
á atvinnuvegur, sem mikill hluti
þjóðarinar lifir á og með tilliti
til breytinga í þjóðlífsháttum öll-
um.
En þar við bætist, að núgild-
andi ábúðarlöggjöf hefir frá upp-
hafi verið meingölluð.
Löggjafarvaldið, eða meirihluti
þeirra, sem með það hafa farið,
virðist alls ekki fram til síðustu
tíma hafa haft auga á því, hverja
þýðingu viturleg ábúðarlöggjöf
hefir fyrir landbúnaðinn. Stefna
hinna ráðandi manna eftir alda-
mótin var að koma sem flestum
jörðum í sjálfseignarábúð. Þessu
takmarki átti að ná með lögunum
um þjóðjarðasölu árið 1905 og
lögunum um kirkjujarðasölu ár-
ið 1907.
Ýmsir framsýnustu og beztu
menn þingsins, svo sem Pétur á
Gautlöndum, Jón í Múla og Her-
mann á Þingeyrum, héldu því þá
fram að sala þjóð- og kirkjujarð-
anna myndi alls ekki nægja til
þess að gjöra sjálfsábúðina al-
menna, auk þess sem sú stefna
í sjálfu sér væri vafasöm fyrir
þjóðfélagið. Þessir menn álitu að
ný og betri ábúðarlöggjöf væri
það eina, sem raunverulega gæti
tryggt bændastéttinni hæfilega
dýr og örugg umráð verka sinna.
Alþingi daufheyrðist við rödd-
um þessara manna, sem þo voru
meðal gáfuðustu og bezt menntu
bænda sinnar tíðar. Sala hinna
opinberu jarðeigna var látin
nægja. En hin gamla, vanhugs-
aða og úrelta ábúðarlöggjöf var
látin standa óhreyfð.
Síðan er liðinn aldarfjórðung-
ur. Opinberu jarðeignirnar, með
skárstu ábúðarskilmálunum, voru
seldar. En kjör leiguliðanna á
jörðum einstakra manna voru
látin afskiptalaus.
Nú eftir aldarfjórðung er
reynslan þessi: Leiguliðunum í
landinu hefir tiltölulega lítið
fækkað. Sú hætta vofir yfir, að
margt af þeim opinberu eignum,
sem seldar voru, komizt von bráð-
ar aftur í leiguábúð, eftir óeðli-
lega verðhækkun. Af jörðum, sem
einstakir menn leigja út, eru, eft-
ir því sem milliþinganefndin segir,
hverfandi fáar í lífstíðarábúð. Og
leiguliðarnir á slíkum jörðum
hafa litla eða enga tryggingu
fyrir því að njóta verka sinna, og
þar af leiðandi litla hvöt til fram-
kvæmda af eigin ramleik.
Eftir jarðamatinu síðasta, sem
nú er verið að ganga frá, og út
kemur í haust, kemur það í ljós,
að um 48 af hverjum 100 jörð-
um í landinu eru í leiguliðaábúð
nú, og þær langsamlega flestar
í eigu einstakra manna, sem ekld
búa sjálfir á jörðunum.
m.
Af því að þetta mál hefir enn
verið lítið rætt í blöðum, er rétt
að skýra hér frá þeim þrem aðal-
nýmælum, sem, auk margra
smærri umbóta, felast í ábúðar-
[ lagafrumvarpi milliþinganefndar-
innar, en þau eru þessi:
1. Að allar leigujarðir sé skylt
að byggja með Iífstíðarábúð”) ,
2. Að landeigandi sé skyldur að
eiga nauðsynleg íbúðar- og pen-
ingshús.
3. Að leiguliði geti gjört æski-
legar umbætur á jörð, án þess að
eiga é hættu að bíða við það
fjárhagslegt tjón við brottför af
jörðinni og að framtakssamur
jarðeigandi geti hinsvegar látið
bæta jörðina, þótt leigt hafi öðr-
um, og að afgjald jarðarinnar
hækki þá sanngjarnlega, sem því
svarar.
Með þessu ákvæði á að koma
í veg fyrir, að leigujarðir níðist
niður eða verði í umbótum á eftir
þeim jörðum, sem í sjálfsábúð
eru.
Viðvíkjandi ákvæðinu um
skyldu jarðeigenda til að eiga hús
á jörðinni, er þar er í rauninni
ekki um algjört nýmæli að
ræða. 1 fornum lögum (Jónsbók)
er þessi skylda lögð á landeigend-
ur. En á þessu var gjörð breyt-
ing á 17. öld, þegar konungur átti
mikinn hluta af jarðeignum í
landinu, 0g það var konungsvald-
ið, sem breytinguna gjörði, sjálfu
sér til augnablikshagnaðar, en
bændastétt landsins til óbætanda
tjóns í margar aldir.
Því ber ekki að neita, að þetta
nýmæli myndi eins og nú er
komið, 1 ýmsum tilfellum koma
liart niður á landeigendum, og
þar á meðal ríkinu fyrst í stað.
En með því að lögleiða erfðafestu
og sérákvæði til tryggingar
leiguliðum, sem ekki geta látið
ábúð sína ganga í erfð, mætti e.
t. v. synda fram hjá þessu skeri,
þannig að húsaeign þyrfti ekki
að vera leiguliðunum til tjóns.
En hvað sem einstökum fyrir-
komulagsatriðum líður, þola um-
bæturnar á ábúðarlöggjöfinni
enga bið lengur. Helmingur af
bændastétt landsins á framtíðar-
afkomu og framtíðarvonir að
verulegu leyti undir því, að rétt-
ur leiguliðanna sé tryggður bet-
ur en nú er. Og á þessum um-
bótum veltur líka framtíð jarð-
anna.
Því mun þessu máli verða hald-
ið vakandi hér í blaðinu.
----a----
BygBinBarsamvinnuíélagia,
sem stofnað var í Reykjavík 6. þ.
m. er gleðilegur vottur um áliuga
umbótamannanna í bænum, á því að
hagnýta baráttu þeirra manna á Al-
þingi, sem vilja h.efjast handa til
að létta af almenningi hinni óbæri-
legu dýrtíð. Ef starfsemi félagsins
getur komizt í það horf, sem stefnt
er að, á efnalitlum mönnum að
verða kleift að koma upp húsi yfir
sjálfa sig og skyldulið sitt, ef þeir
haaf sjálfir ráð á að leggja fram
fimmta part af því, sem húsið kost-
ar. Afganginn borga þeir svo smárn-
saman mánaðarlega eins og húsa-
leigu. þeim, sem ekki kæra sig um
að byggja liús strax, er gjört mögu-
legt að safna í sjóð til húsbyggingar,
unz komin er sú upphæð, sem til
þess þarf að fá húsið byggt. Mætti
slíkt áreiðanlega verða til hvatning-
ar fyrir margan mann að fara vel
með fé sitt og tryggja framtíð sína
á skynsamlegan og hagkvæman hátt.
*) Jörundur Brynjólfsson getur
þess í framsöguræðu sinni 1929, að
hann teldi jafnvel heppilegra, að hér
væri um erfðafestuábúð að ræða, og
má vel vera, að það úrræði gæti ráð-
ið fram úr sumu því, sem nú er
deilt um í ábúðarlögunum.
og útvarpsfréttirnar
Valtýr Stefánsson hefir ávalt, síð-
an Ríkisútvarpið tók til starfa, sýnt
þvi fullan fjandskap. Sérstaklega
hefir hann gert sér far um að
liggja eins og grimmur hundur í
hælunum á mér sem forstöðumanni
stofnunarinnar. Hann hefir mjög
leitast við að telja fólki trú um, að
ég misbeitti stöðu minni á hlutdræg-
an hátt í pólitisku augnamiði. Ný-
lega var í útvarpinu birtur undir-
réttardómur yfir ritstjórum Mbl.,
þar sem hrundið var eindregið og
eftirminnilega staðlausum álygum
ritstjóranna á hendur mér i sam-
bandi við útvarp frá vetrarþinginu
1931. Við það hefir vont skap Valtýs
ýfst enn til stórra muna. Ef svo
heldur fram, sem nú horfir, um of-
sóknir lians á hendur mér, geri ég
mér vonir um að það verði mér til
aukinuar lýðhylli. pað hefir ekki
iirugðist, að þeir menn, sem Mbl.
hefir lagt i einelti, tiafa hlotið auk-
in metorð og vinsældir þjóðarinnar.
Valtýr hefir tekið sér fyrir hendur
að gorast einskoiíar siðameistari um
íréttaflutning Ríkisútvarpsins. það
gæti verið einkar skemmtilegt að at-
huga aðstöðu mannsins til sliks
hlutverks. ])að er kunnugra en frá
þurfi að segja, að ekkert blað á Is-
landi hefir nokkurntíma flutt því-
lík kynstur af allskonar fleipurfrétt-
um, lausafregnum, ágizkunum, mis-
sbgnum, mótsögnum, rangfærzlum
og beinni lygi eins og Mbl. Næstum
daglega nevðist blaðið til þess að
kyngja missögnum og ósannindum,
sem það hefir áður flutt. Rokvídd
Mhl. er alkunn. Enda hefir ósann-
indahneigð Valtýs og lélegt innræti
skapað því lífsskilyrði sem liafa
reynt mjög á þau liffæri.
það er bæði furðulegt og hneyksl-
anlegt að maður, sem hefir verið
jafn hirðulaus um sæmd íslenzkrar
blaðamennsku í þessu efni og reynd-
ar í öllum efnum, skuli láta sér
hugkvæmast, að hann geti gerst
siðameistari yfir Ríkisútvarpinu um
fréttaflutning. Stjórn útvarpsins var
frá upphafi ljóst, hvílíkur vandi og
skylda hvíldi á því í sambandi við
flutning frétta. Takmark þess hlaut
að verða það, að gerast sú frétta-
lieinrild, sem þjóðin mætti fyllilega
treysta og gæta liins itrasta hlut-
leysis gagnvart mönnum og mál-
efnum, stofnunum ölium, og lands-
málaflokkum. Um þetta allt hafa
verið settar ítarlegar reglur og mik-
il vinna lögð í það að framfylgja
þeim með réttsýni, varkámi óg
vandvirkni.
Hlutverk fréttastofu útvarpsins
hefir verið miklu vandameira og
tafsamara en mönnum er almennt
ljóst. En árangur viðleitninnar hefir
þegar komið berlega í ljós. Frétta-
ritarar útvarpsins hvarvetna urn
land hlíta vel þeim reglum, sem
settar hafa verið og gera sér hið
fyllsta far um að vanda heimildir
sínar. Jafnvel hafa áhrif fréttastof-
unnar verkað eins og siðbót á jafn
ólíklegum stað og slcrifstofu Mbl.
Nægir, því til sönnunar, að bera
saman þingfréttir blaðsins síðan út-
varpið tók til starfa, við það, sem
áður var. Áður voru þingfréttir Mbl.
tómar hártoganir, skammir og hinn
viðbjóðslegasti samsetningur af rang-
færslum og' lygi. Nú þorir blaðið
ekki annað en að þræða tæpustu
leiðir í námunda við sannleikann,
af því að fréttir útvarpsins myndu
að öðrum kosti vitna daglega á móti
því.
Við athugun um þessar staðreynd-
ir verður gremja Valtýs og óvild
gagnvart útvarpinu ekki torskilin.
Manni, sem er fæddur með jafnríkri
ósannindahneigð eins og Valtýr,
verður það vitanlega mikil þjáning,
er hann neyðist til að segja satt.
Og þar sem aðalinnihald blaðs hans
hefir frá upphafi verið að mestu
landsmálablekkingar tilreiddar sér-
staklega handa vissri tegund af les-
endum, dregur það vitanlega úr gildi
blaðsins til hins ákveðna hlutverks,
ef sannindi fara að slæðast með í
hinu sérstaklega tilreidda, andlega-
fóðri.
Af þvi sem að framan er sagt
mætti ef til vill virðast, að Valtýr
gerði réttast í því að láta lítið yfir
siðameistaraköllun sinni. þó er ekki
nema hálfsögð sagan um viðhorf
hans og framkomu gagnvart frétta-
stofu útvarpsins.
Samkvæmt því, er tíðkast í ná-
grannalöndunum, hefir ráðuneytið
sett reglur um hagnýtingu útvarps.
Er 2. gr. í reglum þessum svohljóð-
andi:
„Óheimilt er útvarpsnotanda
að hagnýta sér útvarpsefni til
fjái’gróða, til dæmis með upp-
töku þess á hljómplötur
(grammófón) eða með útgáfu á
prenti".
Reglur þessar eru prentaðar a
hverja kvittun sem útvarpið af-
hendir gegn afnotagjaldinu og eru
því öllum almenningi vel kunnar.
Reglurnar eru settar til þess að gæta
liagsmuna Ríkisútvarpsins sjálfs og
til verndar höfundum og listamönn-
um, sem starfa fyrir útvarpið.
Jfrátt fyrir þetta forboð, lætur Val-
týr — einn allra íslenzkra blað-
stjóra — standa á hleri í því skyni
að hagnýta sér fréttir útvarpsins.
það er kunnugt að hann lætur einn
af stai-fsmönnum blaðsins vinna
þetta verk. —- þannig hefir hann í
allt sumar hnuplað veiðifi'étt-
um, sem útvarpið hefir birt sam-
kvæmt sérstöku samkomulagi við
Fiskifélagið. Hefir liann þá forðast
að geta útvarpsins en getið Fiskifé-
lagsins sem heimildar. JafnveT hefir
blaðið gengið svo langt að hnupla
talskeytum, sem birt hafa verið í
útvarpinu, þegar það hefir fundið
að þeim fréttabragð. Og daglega birt-
ast fregnir i Mbl., sem eru beint
tekriar eftir útvarpinu.
pannig gerist Valtýr í fyrsta lagi
óbeimildarmaður að útvarpslregnun-
um, i öðru lagi gerist hann falsari
að þvi leyti, sem hann þegir um
hina réttu heimild. Og loks gerist
hann ofsóknarmaður á hendur þeirri
ríkisstofnun, er hann þannig hag-
nýtir sér í heimildarleysi, en lokar
blaðinu jafnan fyrir öllum athuga-
semdum og leiðréttingum þeirra,
sem hann ber sökum.
Ástæðulaust er að fara um þetta
fleiri orðum að þessu sinni. Dómi
lesenda Tímans mun elcki fatast um
að meta innræti og vitsmuni Valtýs
réttilega eftir þeim forsendum, sem
hann hefir hér sjálfur lagt fram.
Lítilfjörlegri og óheiðarlegri fram-
komu í fari blaðamanns mun ekki
vera hægt að hugsa sér.
Valtýr Stefánsson er við og við
að bera fram dylgjur um það, að ég
misnoti embættisaðstöðu mína í fjár-
gróðaskyni. Um leið og ég lýsi hann
opinberan rógbera og lygara að þeim
sakargiftum, skal því lýst yfir, að
mér væri einkarljúft, að taka upp
orðaskifti við hann á þeim vettvangi.
Ég mundi ekki telja eftir mér að
hnýsast nokkuð um á íslenzkum
embættisleiðum og bregða upp Ijósi
yfir það hversu allmargir af mestu
gæðingum Mbl. í embættismanna-
stétt liafa komið ár sinni sniðuglega
fyrir borð, til þess að geta hagnýtt
sér embætti sín í fjárgróðaskyni á
kostnað rikissjóðs. Ég hygg að síð-
ari tíma sagnariturum myndi þykja
slíkt fróðlegt til rannsóknar um
embættissiðferði þeirra manna, sem
á tuttugustu öldinni gátu notað
Valtý Stefánsson fyrir leiðtoga sinn
í blaðamermsku.
Reykjavík 16. sept. 1932.
Jónas þorbergsson.
----O-----