Tíminn - 17.09.1932, Blaðsíða 3

TlMINN
168
Hiíiðnliiiiilieiiiisli ulan Reykjaiiilig!.
Hraðritun kenni eg með brefaviðskiftum. Sú aðferð reynist vel, og með
alúð og ástundun næst fljótari árangur en menn grunar í fyrstu. Gagnlegt
er að geta skrifað jafnfljótt og menn tala. Þessa kunnáttu geta yngri sem
eldri veitt sér á stuttum tíma. Með hverju ári eykst gildi hraðritunar fyrir
lífsbaráttuna. Fyrsta lexían send ókeypis ásamt öilum upplýsingum.
Hraðritunarskólinn. Helgi Tryggvason,
Smáragötu 12 Keykjavík.
um framtíðina og framleiðsluna eru
alltof alvarlegt mál til þess að hægt
sé að ræða það við Morgunblaðið,
sem hefir sýnt það oftar en tölu
verður á komið, að það hefir í skjóli
sínu menn, sem allir ættu að fyrir-
líta, menn sem hlaupið hafa frá hug-
sjónum sinum fyrir peninga, menn
sem eytt hafa almannafé og fengið
meira gefið eftir af því en nemur
öllum bændaskuldum, án þess að
það nokumtíma hafi fundið nokkra
ástæðu til að finna að því. Bóndi.
Menning í sveitaþorpum.
íhaldsdagblaðinu Vísi er næsta
illa við þá skoðun Timans að unga
fólkið úti um landið eigi að festa
byggð sína í sveitaþorpum í stað
þess að flytjast á mölina og eyða
þar æfinni í vonlausri baráttu og
atvinnuleysi. í fáfræði sinni beldur
blaðið, %ð sveitaþorp séu hvergi til
nema i Rússlandi. Jietta minnir á
þann tíma, þegar sumir héldu, að
livergi væri búinn til skófatnaður
nema í Danmörku. Væntanlegum í-
búum í íslenzkum samvinnubyggð-
um lýsir Vísir svo, að þan'. muni
„upp alast ósjálfstæðir menn og kon-
ur, — — fólk, sem fylkir sér æp-
andi undir byltingafánann — —
skeytandi engu um raunverulega
velferð þjóðarinnar, Skríll, sem sam-
einast undir merki þeirra manna,
sem boða jafnvel börnum trúleysis-
kenningar og mannhaturs" (!). Ekki
er nú smáræði í húfi. — Jakob
Möller, sem í fyrra heimtaði, að
Keykvíkingar segðu sig úr þjóðfé-
laginu, ætti að láta ritstjóra sinn
bregða sér austur i JJylckvabæinn í
Rangárvallasýslu — eina sveitaþorp-
ið, sem nú er til á íslandi —, svo
að hann geti skrifað um „skrílinn"
þar og þær „mannhaturskenningar",
sem átt hafa upptök sín í þykkva-
bænum!
„Ljótast ... í okkar stjórnmálasögu".
Mbl. og ísafold birtu á dögunum
grein um launakjör starfsmanna við
ríkisstofnanir, og ásökuðu Framsókn-
arflokkinn (og sérstaklega einn
mann úr flokknum, Jónas Jónsson)
fyrir það, að þessi laun væru allt
of há. Tíminn birti þá samanburð,
sem sýndi það, að þó að starfslaun
við ríkisstofnanir séu að vísu of liá
enn samanborið við kjör alls al-
mennings i landinu, þá hafa þau
samt stórlækkað í tíð Framsóknar-
stjórnarinnar. þessi niðurstaða fékkst
með því að bera núverandi laun
saman við tilsvarandi laun árið
1926. Út af þessu segir Mbl. í s. 1.
viku: „Tíminn treystir sér aldrei til
að bera verk Jónasar saman við ann-
að en það, sem hann telur Ijótast
vera í okkar stjómmálasögu*) “. Eft-
ir þessari uppgötvun Mbl. ætti árið
1926, sem Tíminn tók til samanburð-
ar, að vera „ljótast í okkar stjórn-
málasögu". þetta ár (1926) hafði
Ihaldsflokkurinn meirahluta á Al-
þingi. Jón Magnússon var forsætis-
í'óðherra, Jón þorláksson var fjár-
málaráðherra og Magnús Guðmunds-
son atvinnumálaráðherra. það ár
(um haustið) kaus meirihluti ís-
lenzkra landkjörskjósenda**) íhalds-
mann á þing. Og þessi fhaldsmaður
var Jónas læknir á Sauðárkrók —.
Tíminn getur að þessu o, fl. athug-
uðu gengið inn á - það, að árið 1926
hafi verið a. m. k. mjög ljótt ár
„í okkar stjórnmálasögu" og að Mbl.
liafi aldrei þessu vant ratast satt
á munn.
Háu launin og Mbl.
Mbl.-liðið hefir nýlega ámælt J. J.
fyrir það að hafa ekki haft dugnað
til að krækja sér í feita atvinnu,
meðan hann var í stjóminni. því
finnst undarlegt að hann skuli ekki
hafa reynt að tryggja sig betur en
að fá aðeins sitt gamla starf við
lítinn skóla. Fátt sýnir betur spill-
ingu íhaldsins en slík ásökun. Að
þess dómi eiga bæjarfulltrúar, þing-
menn og ráðherrar að sníkja og
snapa eftir fé og beinum handa sér.
Landsmálabaráttan á ekki að vera
um almenn mál, heldur persónuleg-
an gróða. íhaldið stórreiddist J. J.
þegar hann gaf þóknun þá sem
hann fékk sem bankaráðsmaður,
meðan hann var í stjóm. íhaldið
kunni þvi illa, er J. J. og Jón Bald-
vinsson vinna ár eftir ár kauplaust
í lögjafnaðarnefnd, en Einar Am-
órsson og Jóh. Jóh. hirða 500 kr.
hvor. íhaldið ætlaði að ærast er M.
T. og J. J. hættu að taka dýrtiðar-
uppbót af embættislaunum og þing-
*) Leturbr. Mbl.
**) p. e. þeirra, sem komust á
kjörstað i óveðrinu.
mjög á forsjá Eimskipafélagsstjóm-
arinnar.
þriðja málið var sala íslenzkra
veðdeildarbréfa í Svíþjóð. Forstjóri
sænsku lánsfélaganna taldi miklar
líkur til að um sölu gæti orðið að
ræða á íslenzkum veðdeildarbréfum
í Svíþjóð, ef gengi peninganna
festist. Sendi sá maður hingað til
lands boð nú í sumar, er haldinn
var norrænn fundur lánsfélaga í
Stokkhólmi. Er svo til ætlazt að
Bjami Ásgeirsson bankastjóri við
Búnaðarbankann hitti leiðtoga láns-
félaganna og vinni að því að halda
opnum möguleikum fyrir íslendinga
að koma verðbréfum þessum á
markað í þessu hinu ríkasta af
grannlöndum íslendinga.
Ég geri mér vonir um að hin ný-
byrjuðu viðskipti íslendinga og Svía
verði mjög þýðingarmikil fyrir ís-
lenzku þjóðina, og að „íslenzka
vikan“ verði verulegur þáttur í
byrjandi kynningu frændþjóðanna.
J. J.
----o----
r
A vfðavanýi.
Hverjir eiga togarana?
Blað Jakobs Möllers getur ekki
skilið, að menn, sem eiga „minna
en ekki neitt“ geta ekki raunveru-
lega átt skip, sem kosta mörg
hundruð þúsunda. Skal hérmeð
gjörð tilraun til að skýra þessa
þraut fyrir blaðinu með dæmum úr
daglegu lifi. Ef maður byggir hús
fyrir 50 þúsundir og tekur til þess
20 þús. veðdeildarlán, er almennt
talið, að hann eigi 30 þúsundir í hús-
inu. Ef bóndi kaupir jörð fyrir 10
þúsundir og kemst við það í 8 þús.
kr. skuld, á hann á sama hátt 2
þúsundir í jörðinni. Nú hefir for-
maður isl. botnvörpuskipaeigenda,
Ólafur Thórs, lýst yfir því, að
meirihluti togaraútgerðarmanna eigi
„minna en ekki neitt“. Getur Vísir
þá ekki látið sér skiljast, að svo
framarlega sem Ólafur segir satt,
geta þessir menn ekki átt togar-
ana? þegar ritstjóri Vísis hefir átt-
að sig á þessu, sem ætla má, að
verði fljótlega, er æskilegt, að hann
svari tafarlaust fyrirspurn Tímans
um það, hver sé hinn raunverulegi
eigandi togaranna.
Bændur og braskarar.
Blöð Reykjavíkuríhaldsins halda
því fram núna í vikunni, að skuldir
bænda séu sambærilegar við skuldir
þeirrar tegundar af „máttarstólp-
um“, sem undanfarinn áratug hafa
féflett bankana. Samkvæmt þessu
segja áðurnefnd íhaldsblöð, að ef
skuldasöfnun bænda sé ekki ámælis-
verð, séu eftirgjafamenn bankanna
það ekki heldur. Gott væri þá, ef
spekingar íhaldsins vildu svara eftir-
farandi spumingum: Hvenær hafa
einstakir bændur tekið að láni
hundruð þúsunda án þess að hafa
nokkra sjáanlega fnöguleika til
endurgreiðslu? Hvaða lán hafa
bændur tekið til persónulegrar
eyðslu fram yfir brýnustu lífsnauð-
synjar, til lystihúsa, luxusbifreiða
eða skemmtiferða til útlanda og
veizluhalda? Hvenær hafa bændur,
sem misstu bú sín upp í skuldir,
haldið sig að ríkra manna hætti og
talið sig eiga kröfu á meira láns-
trausti eftir á en áður var? þegar
braskarablöðin hafa hugleitt þessi
viðfangsefni, geta þau haldið áfram
að bera samvizkulausa eyðslu á fé
þjóðarinnar saman við viðskipta-
örðugleika hinnar vinnusömu og
sparneytnu bændastéítar — en fyr
ekki,
Hversvegna er Valtý í nöp
við útvarpið?
þegar Valtýr Stefánsson sölsaði
undir sig meirahlutaráð yfir Mbl.
með því að pretta félaga sinn, Lár-
us Jóhannesson, ætlaði hann sér að
verða einskonar „Northcliff" í
blaðamennsku íhaldsins hér á landi.
Einkum mun það hafa verið fyrir-
ætlun hans, að koma, fyrstur
manna, fréttum fyrir almennings-
sjónir. En þegar Ríkisútvarpið tók
til starfa, varð stjórn þess á einu
máli um, að óhjákvæmilegt væri, að
útvarpið ræki eigin fréttastofu. Við
hliðina á missagnarugli og beinum •
ósannindum Mbl., verða miklar og
áreiðanlegar fréttir útvarpsins hinn
mesti þyrnir í augum Valtýs. Og
einkum veldur það gremju hans,
að útvarpið flytur nálega allar frétt-
ir á undan blöðunum. Af skrifum
Valtýs síðustu daga má sjá, að hann
er nálega viti sínu fjær af reiði.
En hvað gagnar honum reiði hans
og fúkyrði? Hyggur hann að út-
varpsstjórnin telji minni þörf á
sjálfstæðri fréttastarfsemi því berari
sem hann gerir sig að vitsmuna-
skorti og illkvitni. Fjarri mun því
fara. Stjórn útvarpsins er á einu
máli um nauðsyn góðra, mikilla og
skjótra frétta og mun kappkosta að
au.ka og bæta, svo sem verða má,
starfsemi fréttastofu útvarpsins. Val-
týr verður að láta sér nægja frétta-
hnuplið og skapvonzkuna. J. p.
„Sér ekki á svörtu“.
íhaldsblöðin geta ekki trúað því,
að ríkið eigi raunverulega þau skip,
sem veðsett eru bönkunum fyrir
hærri upphæð en sannvirði. f þessu
sambandi bera þau fram þá vizku,
að úr því að kaupfélögin skuldi
bönkunum, þá „eigi rikið kaupfélög-
in“! Með þessu orðalagi getur ekki
verið átt við annað en að ríkið eigi
bændurna, sem í kaupfélögunum
eru, enda hefir Vísir í svipuðu sam-
bandi ymprað á því, að ef maður,
sem skrifar á víxil, geti ekki borg-
að, þá eigi bankinn þennan mann!
í fyrsta lagi má veita íhaldinu þá
fræðslu, að þó að bændastéttin eigi
erfitt, þá á hún þó talsvert meira
en fyrir skuldum enn sem komið
er. í öðru lagi virðist það nokkuð
úreltur hugsunarháttur, að fólk sé
veðsett lánardrottnum á sama hátt
og jarðir, fénaður eða skip. En það
má svo sem segja, að „ekki sjái á
svörtu", þó að þessi gamla lífsskoð-
un um að hneppa fólk í þrældóm
vegna skulda, skjóti upp höfði í hin-
um aumustu afkimum mannlegs
hugarfars á íslandi.
Hversvegna forstöðumenn?
Mbl. í dag spyr um það, hvað út-
varpsstjórinn hafi eiginlega að gera
úr því að annað starfsfólk vinni
ýmisleg störf við útvarpið. Út frá
sömu í'ökum ætti blaðið að spyrja:
Hversvegna þarf að hafa forstöðu-
menn fyrir ríkisstofnunum yfirleitt?
Hversvegna þarf að hafa landssíma-
stjóra, úr því að landssíminn hefir
símritara og símastúlkur i þjónustu
sinni og menn, sem vinna að verk-
fræðilegum störfum og á skrifstof-
um? Hversvegna þarf póstmálastjóra
úr því að annað starfsfólk annast
afgreiðslustörf og bókhald? Hvers-
vegna vitamáiastjóra, úr því að aðr-
ir menn kveikja á vitunum? Slíkar
spurningar eru vitanlega rétt lýs-
ing á vitsmunum Mbl.-ritstjóranna.
Hefðu aðrar spurningar þó legið
nær eins og sú spurning til dæmis
að taka, hversvegna útgerðarfélagið
Kveldúlfur þurfi að hafa 5 eða 6
forstjóra, úr því að togaraútgerðin
er, samkvæmt lýsingu Ólafs Thórs,
„mergsogin og máttvana".
Skuhlir bænda.
Mbl. hefir undanfarið orðið tíð-
rætt um skuldir bændanna. Valtýr
talar minna um skuldir útgerðar-
mannanna, og minna um livað þeim
hafi verið gefið eftir. Hjá honum er
gleymt þá gleypt er, og hann sér
ílísina hjá bændunum en ekki bjálk-
ann hjá sínu fólki. En það má
Valtýr vita, að allar skuldir
bænda í heilum sýslum eru saman-
lagðar minni en skuldir sem ein-
staka fylgifiskar Mbl. hafa fengið
gefnar eftir, fengið strikaðar út, og
allar tekjur bænda, í ýmsum hrepp-
um landsins eru samanlagðar ekki
meiri á ári, en eyðsla sumra þeirra
sem mestu eyða af liði Morgunblaðs-
manna, og eyða ekki af eigin aflafé,
heldur láni og annara aflafé, sem
þeir hafa undir höndum. Ritstjórar
Morgunblaðsins ættu líka að vita
það, að þó hægt sé að láta kaupa sig
frá því verki sem foreldrar og vanda-
menn með tilhjálp þess opinbera
undirbúa börnin undir, þá eru til
menn, og þeir eru margir í bænda-
stétt, sem ekki hlaupa frá hugsjón-
um sínum, og starfi sínu, og því búa
áfram, þó þeir ekki baði i rósum,
né geti velt sér i óhófseyðslu. Skuld-
ir bænda, og annara þeirra atvinnu-
rekenda sem vilja hugsa alvarlega
námið má ekki vera eins og nú, svo
erfitt, að varla nokkur maður telji
sér fært að leggja út á þá braut.
Landnámið þarf að vera þess eðlis
að hið atorkusama unga fólk geti
komið sér upp sjálfstæðu heimili og
atvinnurekstri er fullnægi sanngjörn-
um kröfum nútimamanna, ef það
leggur fram alla sina krafta, eins og
landnemarnir gerðu í Ameríku og
sjómenirnir íslenzku hafa gert við
atvinnurekstur bæjanna síðasta
mannsaldurinn.
Ég vil að þessu sinni aðeins laus-
lega drepa á tvö atriði i þessu máli.
Fyrirkomulag landnámsins og fjár-
aflamöguleikana.
Hin síðustu ár hafa verið lagðir
vegir og símar um landið víða inn
til óbyggða og langt út á annes.
Byggingar- og landnámssjóður hefir
hjálpað til að byggja varanleg hús
um land allt. Engin tilraun hefir
verið gerð til að þrengja byggðinni
saman. þvert á móti hefir verið lögð
áherzla á að gefa ekkert upp við
óbyggðina, sem liægt var að bjarga.
Og Framsólcnarmenn hljóta að halda
þessari stefnu áfram. Flokkur sem
tekur að sér vörn og sókn i málum
hinna dreifðu byggða hlýtur að halda
áfram að verja — og síðan stækka
liið ræktaða og byggða land.
Byggingar- og landnámssjóður, veg-
irnir og símakerfið þarf þessvegna
að halda áfram eins og verið hefir.
Hin dreifða byggð má einskis í missa
af þeim bættu lífsskilyrðum, sem
hún hefir nú.
En hér þarf viðbót. Hér þarf að
vera hægt að gera mörg ný heimili
á ári hverju, eftir þvi sem fólkinu
fjölgar og heimilaþörfin vex. Mjög
oft má skipta sömu jörðinni í marg-
býli. þannig eru nú á einu prest-
setri í Jtingeyjarsýslu að myndast
fimm heimili þar sem áður var eitt,
auk þess sem margar jarðir aðrar
fó engi frá hinu forna stórbýli. Ver-
ið er að byggja upp þessi fjögur nýju
heimili í þremur vönduðum stein-
bæjum. Ríkið hefir lagt til landið, en
Byggingar- og landnámssjóður nokk-
urt fé í húsabyggingarnar. Skilyrði
til raforku eru hin beztu á staðnum,
og eftir fáein ár hafa þessi 5 heim-
ili og væntanlega nokkur önnur, sem
næi’ri liggja, komið sér upp sam-
eiginlegri hitaveitu.
Alloft munu hin eldri býli skipt-
ast milli systkina, ef þau fá nauð-
synlega aðstöðu með fé til húsa-
bygginga. þannig hafa sumar jarðir
í Mývatnssveit skipst i 3—4 býli og
eru þar þó sérstakir erfiðleikar með
nýrækt vegna hraunsins undir jarð-
veginum. Á fremsta bæ í Bárðardal
hafa hjónin reist sér vandaðan stein-
bæ, og einn kvæntur sonur er með
bæ handa sér í smíðum, en heiir enn
ekki fengið byggingarlán. Lítill vafi
cr á, að á þeirri jörð, þótt talin sé
afskekkt og langt upp til fjalla geta
risið upp 4—5 heimili, þar sem tún-
in liggja saman, og fjölskyldurnar
veita hver annari margháttaðan
stuðning. Og hver getur talið slíkar
jarðir, sem þannig má rækta og
skipta?
En auk þess eru í hverri sveit á
landinu, og þó einkum í hinum
frjórri, stór landsvæði, sem bíða
landnámsins. Stærst og mest svæði
af því tægi eru Holtin í Rangár-
vallasýslu. Sama má segja um Fló-
ann, Ölfusið, Landeyjar, Fljótshlíð,
Borgarfjörð, Dali, i öllum sýslum
norðanlands, Fljótsdalshérað, Breið-
dal, Hornafjörð, að ógleymdri Staðar-
sveit og fleiri byggðum á Snæfells-
nesi. í stuttu máli: Svo að segja í
hverri sýslu bíður óræktað landið eft-
ir starfandi mönnum til að byggja
og rækta.
Fjöldi manna á ekki aðgang að
erfðalandi eða landi til kaups. Vegna
þeirra þarf að kaupa nokkuð af
landi, sem heppilegt væri til ný-
byggðar. Fjölskylda hefði bæ og
ræktað land fyrir sig. Bæimir gætu
staðið saman eða nærri hver öðrum,
og nota mætti sama veg, síma, vatns-
leiðslu o. s. frv. Á þennan hátt geta
landnemarnir haft þau hlunnindi
sem leiða af þéttbýli, en sneitt hjá
göllunum. Ræktaða landið gæti oft
verið samfellt, þó að hver bóndi
hefði ákveðið land og stækkunar-
skilyrði. þeir gætu átt í félagi mörg
þau áhöld, sem þarf við landbrotið
og ræktunina. þeir gætu hjálpast að
við margskonar vinnu. Jlegar einn
eða fleiri væru að heiman i nauð-
synlegum ferðum, hefðu konur þeirra
og börn margháttaðan stuðning af
nábúunum. Á hinn bóginn hefði hver
fjölskylda sitt heimili, með öll-
um þeim yfirburðum, sem fylgja
sjálfstæðu heimilislífi í sveit.
þessi samvinnuhverfi ættu að geta
myndast svo að segja í hverri sveit,
en því auðveldar sem betra væri um
samgöngur og ræktunarskilyrði. Sum-
það er nóg að benda á, að fólkið
gat ekki annað. Á síðasta fimmtungi
19. aldar var Ameríka eina úrræðið,
eina opna leiðin til lifsbjargar og
sjalfstæðrar heimilismyndunar fyrir
þúsundir karla og kvenna. Og þang-
að flutti mikið af ágætis fólki og
nokkuð af lélegu. Lækurinn var eins
og uppsprettan sjálf.
Sama sagan hefir endurtekið sig
hinn fyrsta þriðjung þessarar aldar.
Fiskiskúturnar, togararnir, línuskip-
in. og vélbátamir hafa opnað dyr
hafsins fyrir fleiri og fleiri fiski-
mönnum. Unga fólkið þurfti eklci
að fara til Ameríku til að geta
stofnað heimili. það þurfti ekki
nema í næstu eða næstnæstu vertíð.
En nú er V.esturheimur að mestu
lokuð álfa gegn innflutningi. Og is-
lenzku kaupstaðimir og kauptúnin
sýnast eiga nógu erfitt með það fóllc
sem þangað er komið eins og stend-
ur. Og sjálfur höfuðstaðurinn er nú
svo settur, að meir en 1200 dugandi
manna ganga þar atvinnulausir um
mitt sumarið, af því þeir fá ekki að
vinna. Eina ráðið er að halda þessu
fólki lifandi með framlögum úr rík-
issjóði og bæjarsjóði, við að gera
vinnu, sem ekki borgar sig og eng-
um hefði dottið í hug að láta gera
nú, ef það væri ekki sem augna-
blikshjálp gegn hungrinu.
En til lengdar verður þetta ekki
gert. Hvað mikið sem þjónustumað-
ur Kveldúlfs, ritstjóri Vísis, kann
að vera hrifinn af stjórninni á bæj-
armálum Reykjavíkur undanfarið,
þegar hinn fallandi útvegur hefir
ginnt til sdn íólkið utan af lands-
byggðinni, og kastar því svo nú á
landið og bæinn, þá mun jafnvel
þessi maður verða að játa, að
Reykjavík er ekki líkleg til að geta
tekið á móti miklu af nýjum inn-
flytjendum, eins og ihaldið er búið
að lcoma málum þess bæjarfélags í
hörmulegt ástand.
Hvar á þá heimilismyndunin að
gerast? Hvað á að verða af því fólki
í sveitunum,- sem ekki erfir jarðir,
ekki getur keypt jarðir, og ekki fær
jarðir, en hefir starfsorku og löngun
til að vinna fyrir sér og sínum í
sveita síns andlitis?
Flestum samvinnumönnum kemur
saman um að þriðja landnámið eigi
nú að vera í sveitinni sjálfri. Am-
eríka er lokuð, kaupstaðir og kaup-
tún hafa nóg með sig. Iðnaður í bæj-
unum er ekki lcominn á það stig að
hann geti bætt nokkru verulegu við.
En þá er eftir hin viðáttumikla ís-
lenzka sveit, með ótal verlcefnum
handa þúsundum og síðar tugum
þúsunda af duglegum mönnum.
Jiað þarf að gerhugsa málið,
hversu hinu nýja landnámi verði
bezt fyrir komið, og byrja síðan að
veita fjármagni i hið nýja landnám,
í húsin, ræktunina og búpeninginn.
Hið nýja landnám má ekki vera of
auðvelt og ekki of erfitt. það má
ekki hugsa til að landnámið sé svo
létt, að nokkur ungur maður geti
komið með hendurnar í vösunum og
heimtað með sjálfskyldu allt lagt
upp í hendur sínar, eins og ósjálf-
rátt verður nú hjá leiðtogum höfuð-
staðarins með hinn atvinnulausa her,
er þeir hafa þangað dregið. Og land-