Tíminn - 01.10.1932, Blaðsíða 1

(ðjafbíeri
og afgrci&sluma&ur Cimans tt
Hannueig f)orsteins&ótHr,
Cœfjargötu 6 a. .KeYfjaDÍf.
^Kfgreibðía
Címans er i €œfjargötu 6 a.
©pin ba^Ie^a- fl. 9—6
Síltti 2353
XVI. árg.
Hinn nvi landbúnaður
1.
Fátt í þessu þjóðfélagi hefir
verið erfiðara viðfangsefni síð-
ustu árin en fólksstraumurinn
úr sveitunum til sjávarsíðunnar.
Þegar þessi fólksstraumur fyrst
hófst, héldu margir, að þetta
væri ekkert annað en einskonar
„óáran í mannfólkinu“, kynstofn-
inn væri að spillast. Sumir, sem
ekki skildu eðli atburðanna, von-
uðu, að þetta myndi lagast af
sjálfu sér. Aðrir héldu, að hörð
orð og fortölur myndu nægja. En
reynslan sýnir, að rás lífsins
verður ekki stöðvuð með áminn-
ingum.
En með nýjum árum og nýj-
um mönnum komu nýjar hugs-
anir. Bændastéttin og forvígis-
menn hennar ráku sig á þá köldu
staðreynd, að íslenzkur landbún-
aður var orðinn á eftir tímanum.
Hinn aðalatvinnuvegurinn, sjáv-
arútvegurinn, hafði fengið ný-
tízku tæki og vinnuaðferðir. Sá
atvinnuvegur hafði hlotið frá
þjóðfélaginu „afl þeirra hluta,
sem gjöra skal“, peningana, hið
erlenda veltufé, sem ríkið á-
byrgðist. Landbúnaðurinn hafði
ekkert fengið. Samhliða þessu
var gjörð önnur mikilsverð upp-
götvun: Um hina mildu mögu-
leika til að breyta íslenzku ó-
ræktarlandi í ræktað land, sem
bar mikinn ávöxt. Það sýndi sig
við starf hinna atorkusömustu
framkvæmdamanna, að moldin á
landi hér er auðug að næringar-
efnum. Þá skapaðist hin nýja
trú á landið.
Hinir nýju forvígismenn land-
búnaðarins gerðu sér það ljóst,
að til þess að stöðva fólksstraum-
inn varð að nema burtu orsak-
irnar. Allt annað var fálm. Það
varð að breyta lífsskilyrðunum í
sveitunum. Atvinnuvegur, sem
ekki tekur í þjónustu sína hinar
nýjustu framleiðsluaðferðir, verð-
ur að breytast eða deyja. Það
liggur í eðli hinna almennu
framfara, að knýja fram breyt-
ingar og umbætur á lífskjörum.
Atvinnuvegi, sem ekki verður
við þessum kröfum, er ekki líf-
vænt. Þetta er lögmál allra þjóð-
félaga, og á móti því fær enginn
mannlegur máttur staðið.
Með skilningi þessara stað-
reynda sameinuðust hinir beztu
menn bændastéttarinnar um land
allt og mynduðu nýjan stjórn-
málaflokk. Við fyrsta landskjörið,
þegar hinar síðustu leifar erlenda
valdsins (hinir konungkjörnu)
höfðu verið þurkaðar út úr þing-
inu, var í fyrsta sinn fram bor-
ið merki 'hinna nýju hugsjóna.
Á næsta Alþingi (1917) fékk
flokkurinn fast form og heiti.
Gömlu flokkarnir, sem þá voru,
hafa dáið, haft hamskipti,
klofnað eða nýir risið upp um
stundarsakir, en Framsóknar-
flokkurinn hefir staðið af sér
stormana, og lcjai'ni æskumann-
anna í landinu hefir skipað sér í
þá sveit, sem gleggst auga hafði
fyrir hinum nýju viðfangsefnum.
H.
Áhrif Framsóknarflokksins á
hina nýju landbúnaðarlöggjöf, í
16 ár, fyrst í stjórnarandstöðu,
með meira og minna vald gagn-
vart hinum sundurlausu aftur-
haldsflokkum, og síðar í meira-
hlutaaðstöðu, munu verða metin
óhlutdrægt á sínum tíma. En
skilgreina má í fáum dráttum
hina sögulegu röð nýmælanna í
málefnum sveitanna á Alþingi:
Byggingar- og landnámssjóð,
Jarðræktai-lögin, Búnaðarlána-
deildina, Ræktunarsjóðinn, kæli-
skipið og frystihúsin, aukning
strandferðanna, tilbúna áburð-
inn, héraðsskólaaa í sveitunum,
löggjöfina um vélar og verkfæri,
innflutning á erlendum fjárstofr.i
— auk hinnar stórfelldu almennu
byltingar í samgöngum á landi.
Og samhliða öllu þessu er hin
margháttaða starfsemi Búnaðar-
félagsins, sem bein afleiðing
hinnar nýju stefnu í málum
landbúnaðarins á Alþingi. Mönn-
um er að verða það ljóst, að
heimaræktaðar matjurtir (sum-
ar þeirra lítt eða ekki þekktar
áður almennt hér á landi) geta
að verulegu leyti komíð 1 stað-
inn fyrir innflutt matvæli. Það
þykir nú einnig sannað, að hægt
sé að rækta korn á sumum stöð-
um hér á landi eins og fornmenn
gjörðu á landnámsöld. — Allt
það, sem nú er talið, og fjölda-
margt ótalið, einkennir anda
þess hluta þjóðarinnar, sem skildi
hina óhjákvæmilegu nauðsyn
breytinganna á atvinnuvegi og
lífskj örum bændastéttarinnar.
Það er hægt nú þegar, í nokkr-
um aðalatriðum, að g'jöra sér
grein fyrir árangrinum, sem
orðinn er af hinni nýju löggjöf.
Ef nefna ætti einhverjar ákveðn-
ar tölur, sem gefi hugmynd um
hina gífurlegu landbúnaðarbylt-
ingu, liggur hendi næst að taka
jarðræktina, eins og hún er met-
in í opinberum skýrslum. Eftir
útreikningum Sigurðar Sigurðs-
sonar búnaðarmálastjóra, sem
birtir voru hér í blaðinu í vor,
hefir jarðræktin (þar með taldar
girðingar og áburðarhús) numið
í dagsverkum sem hér segir síð-
ustu 130 ár:
Á 19. öldinni alls 765 þúsund
dagsverkum.
Á árunum 1900—1920 ca. 2
milj. dagsv.
Á árunum 1921—31 nærri 4
milj. dagsv.
Þannig hefir j arðræktin á síð-
asta áratug verið 5—6 sinnum
meiri en á heilli öld áður 0g
helmingi meiri en samanlagt á
tveim áratugunum næstu á und-
an.
Styrkur hins opinbera til jarð-
ræktarinnar á árunum 1924—31
er samkvæmt skýrslum Búnað-
arfélagsins rúmlega 2 miljónir og
660 þúsundir króna. *
Um það blandast mönnum nú
ekki lengur hugur, að jarðrækt-
in er undirstaða hins nýja land-
búnaðar. Ræktunin er frumskil-
yrðið til. þess að gjöra landbún-
aðinn að nútíma atvinnuvegi.
Nýju sléttu túnin bjóða heim
vélunum, sem létta bændunum
handtökin og spara vinnukraft-
inn.
Samfai'a ræktuninni og í spor
hennar er breytingin í þá átt að
framreiða mai'kaðshæfa vöru úr
Reykjavík, 1. október 1932.
framleiðslu landbúnaðarins. —
Fi'ystihús samvinnufél. geta nú
í haust veitt viðtöku 3/5 hlut-
um af útflutningskjöti bænd-
anna. Þessi breyting mátti ekki
seinna koma, því að ef frystihús-
in hefði ekki verið nú, hefði
þessi hluti fi'amleiðslunnar verið
með öllu óseljanlegur. Á sama
hátt er hagnýting annarar aðal-
framleiðsluyöru bændanna, mjólk-
inni, vel á veg komið. Til hinna
nýju mjólkurbúa á Suðurlandi, í
Borgarfii'ði og við Eyjafjói'ð,
hefir ríkið lagt fram hátt á
þriðja hundi’að þús. ki'óna á
allra síðustu árum, auk lána. Sá
þáttur viðreisnai-innar þýðir
hundruð þúsunda ái’lega í nýj-
um gjaldeyri fyrir bændastétt-
ina.
Og jafnhliða jai'ðræktinni . og
breyting markaðsvaranna er hin
þriðja stóra umbót: Hin nýju
húsakynni með skilyi’ðum til að
bæta aðbúð sveitafólksins.
Við hvert fótmál, í hverju hér-
aði, blasir við hin sama útsýn:
Hin nýja endursköpun. Þúsund
ára ganxall atvinnxxvegur í nýj-
um morgunroða með lífsskilyrði
og franxtíð, ef ekki er hvikað í
baráttunni og skynsamlega byggt
á þeirn grunni, sem lagður hefir
verið. En margra alda kyrstaða
verður ekki unnin upp á fáum
árum. Foi’sjál þjóð heimtar þrek-
virki, en ekki kraftavei’k. Og þó
að mikið hafi á unnizt er meira
fi’anxundan og bíður úrlausnar.
III.
Um stundarsakir er lxinn nýi
íslenzki landbúnaður í hættu
staddur. Ki'eppan með hinu óskap-
lega verðhruni hefir skollið yfir
hinar ungu franxfarir í sveitununx
eins og vorhret yfir nýgrænkaða
jörð. Og nú er ekki sparað að
telja kjark úr bændastéttinni.
Það er svo sem ekkert undarlegt,
þó að reyixt sé að lxræða fram-
faramennina með því, sem hiixni
skilvísu bændastétt er viðkvæm-
ast: Skuldunum. Með hrakspám
og dökkum blaðalýsingum á nú-
veranda fjárhag landbxxnaðar á
að fá bændastéttina til að bann-
syngja fi'amtíðai'vonir sínar um
11 ýlífsskilyi’ði.
Það er illt vei’k og skaiximsýn-
uirx sæmandi. Allir þeir, sem
trúa á framtíð sveitanna óska
þess, að sú viðleitni beri ekki
árangur. Og íslenzkir bændur eru
í eðli sínu þrautseigir og vor-
hretunum vanir.
IV.
Fyi'ir hinn nýja landbúnað er
ein hætta alvarlegust, af því að
hún er framtíðarhætta. Það er
hin ægilega dýrtíð Reykjavíkur,
sem nú teygir arma sína út um
landið nxeir og meir.
Ýmsir rnenn úr Framsóknar-
flokkxiuixx hafa þegar fyrir löngu
bent á lxinar fyrii'sj áanlegu af-
leiðingar þessa óeðlilega ástaixds
fyrir höfuðstaðinn sjálfan. En
þeir seixx þar hafa xáðin, hafa
jafnan skellt skolleyrum við þeim
aðvörunum. Nú er reynslan að
anna á sorglegan hátt, hverjir
á réttu höfðu að standa.
Margar oi’sakir valda þessai'i
óeðlilegu dýrtíð, senx íxú þjakar
höfuðstaðinn: Of mikill gróði
einstakra manna, óhóf í lifnaðai'-
háttum, óforsjálni í framkvænxd-
uixx og viðskiptunx og loks at-
vinnuleysið.
Af þessari óeðlilegu dýrtíð
Reykjavíkur stafar framtíðar-
hætta fyrir hinn nýja landbúnað.
Vinnuki’afturinn, senx sveitirnar
þux’fa að kaupa úr kaupstöðunum
verður of dýr fyrir gjaldþol
bændanna. Þetta er auðvelt að
sjá og skilja nxeð því að hugsa
sér t. d„ að bóndi flytji á vetui-
nóttum með afurðirnar sínar til
Reykjavíkur og ætli að lifa á
þeim þar, nxeð því að borga 200
ki’ónur á mánuði fyi'ir hús-
næði, ljós og hita og annað
eftir því. Á sama hátt vei'ður
námskostnaður sveitaunglinga,
sem skóla sækja í höfuðstaðnum,
óhæfilega mikill fyi’ir heimilin.
Og loks það sem tilfinnanlegast
er svo að segja hverjum íslenzk-
um bónda nú : Á öllum verzlunar-
skuldum bænda og nokkuð miklu
af lánum til hinna nýju fram-
kvænxda hvíla óbæi'ilega háir
vextir, sem eru bein afleiðing af
töpum bankanna á persónulegri
eyðslu og viðskiptabi’aski ein-
stakra nxanna. Háu vextirnir í
sveitunum eru einn þátturinn af
dýrtíð höfuðstaðarins.
Kjöroi’ð hins nýja landbúnaðar
á næstu árum á að vera: Að
vernda sveitirnar fyrir dýrtíðinni.
Þessvegna verða vextir bankanná
að lækka. Þessvegna verður rækt-
acfa landið að aukast enn nxeir
til að spara þann vinnukraft, sem
42. blað.
ekki er hægt að fá í sveitunum
sjálfum. Þessvegna verður að sjá
svo um, að sem flestir unglingar
geti fengið menntun sína í ódýr-
um skólum utan kaupstaðanna.
Þessvegna verður, með viturlegri
löggjöf, að koma í veg fyrir að
j arðirnar hækki óeðlilega í verði
eins og lóðii’nar í Reykjavík, eft-
irkomendununx til þyngsla.
Hinn íslenzki landbúnaðar þolir
ekki óeðlilega dýrtíð. Bændurnir
skilja það sjálfir, að nxeð tilliti
til framtíðarafkomunnar í sveit-
unum, verður að takmai’ka svo
sem mest má útgjöld til þeirra
fi'amkvæmda á jöi’ðunum, senx
ekki miða að því að auka eða
bæta framleiðsluna eða láta hana
béra sig betur en áður. Þessvegna
verða bændui'nii’, sín vegna og’
fi'amtíðarinnar, að byggja lítil
íbúðarhús. Þessvegna ríður á því,
að sú nýja byggð, seixx hlýtur að
skapast í sveitunum til að taka
við fólksfjölguninni þar, sé reist
með skipulagi og fyrii’hyggju,
sem ti'yggja það, að hver einasta
fi’anikvæmd, sem kostai’ peninga,
vei’ði svo mörgum nxönnum til
nota senx unnt er. Með þann raun-
/eruleika fyrir augum mun, þrátt
fyrir allar kreppur, verða full-
konmað það vei’k, sem hafið er
— að byggja upp hinn nýja land-
búnað á íslandi.
Kjördæmamálið og íhaldið
Nú þegar líður að vetri þykir
lilýða að gera yfirlit um kjördæma-
málið og sýna aðstöðu flokkanna
til málsins eins og lmn virðist vera
nú.
Eftir kosningarnar 1927 boðaði rit-
sfjóri ihaldsmanna, Kr. Albertsson,
gagngerða breytingu á kjördæma-
skipuninni, á þeim grundvelli að
skaða binar dreifðu bygðir. Jón þorl.
og M. Guðm. urðu þá dauðbræddir
og afneituðu ritstjóra sínum. Sóru
þeir og lögðu sárt við, að aldrei
kæmi flokki þeirra í hug sú fá-
sinna sem ritstjórinn mælti með.
Var hann gerður ómerkur að tillög-
um sínum.
íbaldið vonaðist eftir að geta
unnið á í sveitakjördæmunum. það
kom með tvær veiðibrellur handa
liinum dreifðu bygðum. Rafmagn
inn á hvert heimili, og var sú
framkvæmd vii-t á 8Ó—100 miljónir
króna. Auk þess smábanka um allt
land, og áttu þeir að drepa kaupfé-
lögin. En sveitafólkið vissi að þess-
ar uppástungur voru beita, til að
ginna og blekkja, en að hvorugt átti
að framkvæma. Ihaldið varð meir
og meir flokkur eyðslustéttanna við
sjóinn. Og eftir því sem minni von
varð um fylgi i sveitunum handa
kyrstöðuflokknum, því fúsari varð
Jón þorl. og lið hans að snúast í
málinu, og á móti hinu ganxla skipu-
lagi og bygðavaldinu.
Við landskjörið 1926 fengu þrír
landsmálaflokkarnir sinn manninn
liver. Sig. Eggerz var með lista sér
og komst ekki að. íhaldið sá sér
leik á borði að verzla við Sig. Egg-
erz og Möller til að ná í fylgi þeirra
og auka þannig lið sitt. Ginu þeir
við flúgunni og gengu á vald íhald-
inu. Jakob var lofað efsta sæti í
Rvík, en Sigurði ráðherrastöðu, ef
flokkurinn ynni við næstu kosn-
irigar.
íhaldið fékk nokkurn liðsauka á
þennan hátt og við landkjörið 1930
lilaut það 2 sæti af 3. Jafnaðarmenn
urðu ekki hálfdrættingar við íhald-
ið, eftir að það hafði gleypt „frelsis-
lierimí".
Að allri flokkaskipun óbreyttri
var sýnilegt að eftir landskjörið 1934
hefði íhaldið 4 landskjönxa, Franx-
sóknarfl. 2 og jafnaðarnxenn engan.
Nú ‘eiga 14 nxenn sæti í Efri deild.
Eftir næstu Alþingiskosningar yrðu
þangað kosnir 8 menn í sameinuðu
þingi. þó að íhaldið verði í minna-
hluta meðal kjósenda, getur það
aldrei fengið færri en 3, og þá hefir
það 7 af 14, og getur eitt samaii
drepið hvert mál á Alþingi um óá-
kveðinn tíma. íhaldið getur þá lifað
eftir eðli sínu, og stöðvað allar um-
bætur í landiixu, sem gera verður
með löggjafarbreytingum.
þetta útlit var þess valdandi, að
Fk’amsóknarstjórnin konx með frv.
um stjórnarskrárbi’eytingu á Alþingi
1931, þar sem gert var ráð fyrir að
leggja landskjörið niður og girða
þannig fyrir að nxinnihluti þings-
ins gæti stöðvað allar almeixnar
franxfai’ir í landinu.
Nú þóttu íhaldinu góð ráð dýr.
það var farið að lilakka til að geta
drepið öll nxál í efri deild, án þess
að fá dýrkeyptan liðsauka frá
Franxsókn eða socialistum. Stjórnar-
skrárbi’eytingin tók af þeim þennan
óeðlilega nxöguleika til að gera landi
og þjóð tjón.
íhaldið sá að eins og þá stóð á
þýddi ekkert að ieita á náðir Franx-
sókriar og biðja um hjálp. Bjarghíð-
ið varð að lxoma frá socialistum. Og
þá gerir íhaldið það auðmýkingar-
bragð, að það gengur til Jóns Bald-
vinssonar og Héðins og segir við þá:
Við skulum gera allt að ykkar vilja
í kjördæmamálinu. Allir þurfa-
menn skulu fá atkvæðisrétt. Allir
2l' ái’s unglingar skulu mega kjósa
til þings, og öll hin gömlu kjör-
dænxi skulu verða eyðilögð og breytt
i 6—7 stór kjördæmi með hlutfalls-
kosningum. íhaldið hafði áður bann-
sungið allar þessar nýjungar. Nú
bauð það að vera nxeð þeim, ef það
með því móti gæti þóknast social-