Tíminn - 01.10.1932, Blaðsíða 2

160
TlMINN
Framsóknarfótag Rtykjavíkur
heldur fund í Sambandshúsinu mánud. 3. okt. n. k. kl. 8V2 e. h.
Umræðuefni:
Togaraútgerðin í Reykjavík. — Eysteinn Jónsson skattstjóri
hefur umræður.
Þeir, sem óska inntöku í félagið, gefi sig fram á afgreiðslu
Tímans á mánudag. Félagar sýni skírteini við innganginn.
Félagsstjórnin.
islum, og fengið stuðning þeirra til
stjórnarmyndunar. Leiðtogum social-
ista fór eins og lambinu sem opnaði
kofann fyrir úlfinum, af því hann
jarmaði eins og ærin móðir þess.
Socialistar gleymdu hinni vitru
reglu Hörups, að heiðarlegir menn
semja ekki frið við rangiætið.
Socialistar héldu að íhaldið myndi
standa við samninga sína og ekki
svíkja þá.
Svo kom þingrofið, og síðan kosn-
ingarnar. Hinar dreifðu bygðir vildu
ekki láta ræna rétti þeirra, og þær
gáfu Framsóknarflokknum hreinan
þingmeirahluta að launum fyrir að
hafa staðið á verði um gott mál.
Ihaldið kom nú með hverja .tillög-
una annari vitlausari um málið. það
hætti við sjö kjördæmin af ótta við
íhaldsbændur. það bauð upp á ó
takmarkaða þingmannatölu, en sú
tillaga var molduð með spotti. pá
bauð íhaldið upp á takmarkaða tölu
þingsæta, en að uppbótarþingmenn
skyldu geta rekið löglega kosna
þingmenn úr sætum og tekið um-
boð þeirra. Ekki var þessari vitleysu
tekið betur en hinum fyrri. þá kom
M. G. loks með þá tillögu að inn-
leiða hlutfallskosningar í tvímenn-
ingskjördæmum og tryggja þannig
að Árni í Múla, Árni Pálsson, Garð-
ar þorsteinsson og Lúðvig Nordal
geti flotið inn á minnahluta í Fram-
sóknarkjördæmum. þessari tillögu
hefir verið harðlega mótmælt úr
öllum kjördæmum, sein hlut eiga að
máli, og talið móðgun við lands-
menn að slík tillaga hafi komið
fram.
Framsóknarfl. stóð gegn öllum
þessum tillögum. íhaldið hugðist þá
að beita óv.enjulegúm fólskubrögðum
og gera þjóðfélaginu ókleift að starfa
nema látið væri að þeirra vilja, Jón
þorl. fór nú enn til socialista og -bað
þá að fella með íhaldinu fjárlög og
skattalög í efri deild. — Á móti
þessu liétu íhaldsmenn socialistum
að standa fast með þeim í kjör-
kjördæmamálinu. þar skyldi vera ó-
rjúfanlegt bræðralag. Leiðtogar
socialista tóku þetta fyrir góða og
gilda vöru, og eftir einum af for-
kólfum þeirra eru höfð þau orð, að
ekki dygði að svíkja íhaldið. Social-
istar léku sinn þátt af leiknum með
fullri trúmennsku, en ekki mikilli
íramsýni eða veraldarþekkingu.
þegar þingið var búið að standa
lengur en venja var til, taldi for-
inaður stjórnarinnar einsýnt, að
ekki næðust fjárlög og skattalög,
og baðst þá lausnar fyrir stjórnina.
þá var sem stífla væri tekin úr
á. íhaldið lagði kjördæmamálið á
hilluna og gaf bandamönnum sin-
um, socialistunum, langt nef, með
viðeigandi þalsklæti fyrir dygga
þjónustu. íhaldið var til með að
svíkja lika þann bandamann sem
hafði sýnt svo litla veraldarvizku
að trúa flokki þeirra til drengskap-
ar.
íhaldið sýndi hug sinn og menn-
ingu með því að velja sem fulltrúa
sínn 1 stjómina mann sem var
undir mjög áberandi kæru, m. a. frá
lögfræðingafirma, sem rekið er af
tveim þekktum íhaldsmönnum,
Guðm. Ólafssyni og Pétri Magnús-
syni. Og fyrsta verk þessa manns
í dómsmálum landsins var að
stinga undir stól réttarrannsókn út
af hinu mesta og svívirðilegasta
fjársukki sem nokkurntíma hefir
þekkst á íslandi.
íhaldið vildi ekki tapa stöðvunar-
valdinu í efri deild nema þá með
því að fá svo hagstæða stjórnar-
skrárbreytingu, að það fengi enn
óeðlilegri hluttöku í þingvaldinu.
Með tylliboðum sínum við socialista
hafa þeir hindrað breytinguna á
þingunum 1931 og 1932. Takist þeim
að verja landskjörið á þinginu 1933
hafa þeir tryggt sér stöðvunarvaldið
um óákveðna framtíð.
Eftir stjórnarskiftin í vor lýsti
Jón þorl. því yfir í blaðagrein, að
vilji sinn væri sá að fá vissan hluta
af Framsóknarflokknum í þjónandi
aðstöðu við íhaldsflokkinn, fram-
vegis, og að á þann hátt yrði hægt
að stjóma þjóðinni eftir lífsstefnu
íhaldsins um ókomin ár. Og til að
undirstrika enn betur óvild sína og
fyrirlitningu á socialistum, bætti
hann þvi við, að einmitt þann flokk
þyrfti að kefja sem mest. Um sama
leyti var Guðm. Skarphéðinssyni
rutt úr vegi íhaldsins með hinni fá-
heyrðustu og skipulagsbundnustu
ofsókn. En meðan bandalagið stóð
hafði íhaldið sótt fast eftir að Guðm.
heitinn yrði í kjöri vorið 1931 til að
hjálpa til að brjóta niður veldi
Framsóknarflokksins i landinu. Sást
á þessu sem öðru hve gott var að
treysta ihaldinu.
Takmark íhaldsins er að ná völd-
um til að geta haldið uppi siðgæði
Ilnífsdalskosninganna, vaxtatökunum
af ekknafé, guðsdýrkun Ólafs Step-
hensen, réttargerðum Einars Jónas-
sonar og fésýsiu íslandsbanka. Kjör-
dæmamálið var yfirskyn til að tæla
socialista til fylgdar við sig meðan
verið var að tryggja íhaldinu stöðv-
unarvald um allar framfarir.
Af ýmsum sólaimerkjum má ráða
það, að íhaldið vilji enga breytingu
á stjórnarskránni, heldur láta M. G.
sitja í næði, taka ný lán erlendis,
meðan nokkuð fæst, halda uppi dýr-
tíðinni í Reykjavík og eyðslulífi
iandeyðanna í flokki sínum.
Að öllum líkindum koma íhalds-
menn þó til málamynda með ein-
hverja breytingartillögu við stjórn-
arskrána, sem gengur lengra en frv.
Framsóknarfl. frá í vetur, vel vit-
andi að slíkt frv. verður drepið. þá
íá íhaldsmenn tvenn gæði í einu:
Stöðvunarvaldið 1934 og von um að
geta stjórnað enn um stund eins og
M. G. hefir verið látinn gera síðan i
vor.
Framsóknarþingmenn töldu sig
vorið 1932 neydda til að ganga inn
á bræðingsstjóm til næsta þings,
úr því sem komið var, til að geta
rætt kjördæmamálið við kjósendur
sína. þessar umræður hafa nú farið
fram allvíða í Framsóknarkjördæm-
unum, og alstaðar þar sem til hefir
spurst, liarðneita kjósendur Fram-
súknarfl. að gengið sé hænufeti
lengra í kjördæmamálinu lieldur en
gert var í tillögu Framsóknarflokks-
þing-manna í efri deild í vetur, þar
sem lagt var til að fjölga þing-
mönnum um þrjá — og ekki meira.
það má heita íullvíst nú þegar,
að enginn þingmaður í Framsóknar-
flokknum fer — með umboði kjós-
enda sinna — lengra en flokkstil-
lögurnar frá síðasta þingi.
Ihaldsmenn og socialistar geta
ekki ráðið kjördæmamálinu til
iykta saman. Og íhaldsmenn liafa
eiginlega aldrei óslcað annars en að
fá stöðvunaraðstöðu í efri deild og
völd til að blessa þjóðina með rétt-
arfari M. G. og bankastefnu E.
Claessens.
Fyrir Framsóknarmenn er nauð-
synlegt, ef hægt er með skaplegu
móti, að kyrstöðuflokkur geti ekki
lamað vinnu þingsins til umbóta,
þó að hann sé í minnahluta. þess-
vegna liljóta allir sannir Framsókn-
armenn að óska breytinga á stjórn-
arskránni nú í vetur — en þó því
aðeins að ekki sé stefnt til skip-
brots um stjórnarfar í landinu.
Socialistar munu líka vilja breyt-
ingu. En þeir geta ekki, að því er
virðist, fengið aðra breytingu en þá
sem Framsóknarfl. gengur inn á. Og
Framsóknaríl. virðist ekki líklegur
til að ganga hænufeti lengra en
með ' tillögum þeim, sem þingmenn
flokksins báru fram í efri deild og
samþykktu við 2. umræðu í neðri
deild.
Forlög málsins velta á því hvort
socialistar vilja heldur gefa íhald-
inu stöðvunarvald eða samþykkja
með Framsóknarfl. hinar hóglátu
en sanngjörnu breytingar sem Fram-
sóknarflokkurinn íylkti sér um í
vetur sem leið.
Fi’estum myndi finnast sennilegt,
að leiðtogum socialista þætti nú
nóg komið af sviksemi og blekking-
um af hálfu íhaldsmanna í þeirra
garð, þó að þeir léðu þeim ekki
lengur fylgi, eftir allan þann lodd-
araskap sem íhaldið hefir haft í
frammi við þá undanfarið. Social-
istar gætu þó ef til vill haldið því
íram, að vel geti skeð, að Jón þorl.
hafi á réttu að standa, að hann hafi
ráð á fáeinum Framsóltnarflokks-
mönnum til að þjóna Mbl.stefnunni,
og ekki þurfi nema 1 í efri deild
og 3 í neðri deild af Framsóknar-
flokksmönnum til að koma í gegn
breytingum á stjórnarskránni með
ihaldi og socialistum, breytingum,
sem væru í andstöðu við kjósendur
Framsóknarflokksins og 19 af þing-
mönnum hans.
En því er til að svara, að Jón
þorl. hefir svo oft reiknað skakt í
sínum verkahring, að þessi „hor-
leiðing'1 hans .á 4 Framsóknarflokks-
þingmönnum sýnist ámóta fjarstæð
eins og áætlunin um Kveldúlfs-
búkkann eða Gljúfurárbrúna. Allir
þingmenn Framsóknarfl. afneita í-
haldinu og öllu þess athæfi. Allir
Framsóknarfl.-þingmenn eru kosnir
til að standa á móti íhaldinu og
alveg sérstaklega í kjördæmamál-
inu. Ef einhverjum Framsóknar-
flokksþingmanni yrði á að láta
„herleiðast" til ihaldsins eftir spá-
sögn J. p. frá í vor, þá væri sá mað-
ur sekur um hin verstu tryggðar-
rof við umbjóðendur sína, og ætti
eftir siðvenjum í þingræðislöndum
tafarlaust að segja af sér.
En þó að Alþingi i vetur sam-
þykkti vegna slysni þvílíka stjórnar-
skrá, sem byggðavaldið vildi ekki
við una. þá kæmi þar á eftir þing-
rof og kosningar, og skilyrði fyrir
Framsöknarmenn að rétta að nýju
hlut sinn með því að senda þá eina
á þing,sem ekki gljúpnuðu fyrir sjón-
um þeirra vanþroskuðu fjárplógs-
manna og úrkyrijuðu embættlinga,
sem fram að þessu liafa myndað
kjarnann í þeim flokki, sem ætlar
að beygja atorkumenn landsins und-
ir hin sjúku og spiiltu áhrif sín.
J. J.
----0-----
Hrópyrðum
hnekkt.
Mbl. 25. þ. m. ber mér undirrituð-
um á brýn einkum þetta tvennt:
1. Að ég hafi, eftir að mér var veitt
útvarpsstjórastaðan, „krækt mér í
dýrtíðaruppbót ofan á launin". Og
að þetta liafi „átt að fela fyrir AI-
þingi og þjóðinni“.
2. Að ég hafi sjálfur gert. mig að
eftirlitsmanni með Viðtækjaverzlun
ríkisins og „taki" 2000 kr. á ári fyr-
ir eftirlitið.
Birtist hér eftirrit af bréfi At-
vinnu- og samgöngumálaráðuneytis-
ins dags. 10. jan. 1930:
„Atvinnu- og samgöngumálaráðuneytið.
■Reykjavík, 19. janúar 1930.
Afrit.
Hérmeð eruð þér, hérra ritstjóri,
settur til þess fýrst um sinn þangað
til öðruvísi kann að verða ákveðið*),
að vera útvarpsstjóri samkvæmt 5.
gr. laga nr. 31, 7. maí 1928 um
heimild handa ríkissjóminni til
ríkisrekstrar á útvarpi. Verða yður
greidd auglýst árslaun 7500 krónur
ásamt dýrtíðaruppbót eins og til ann-
ara embættismanna rikisins, með
1 /j2 mánaðarlega fyrirfram frá 1.
]’. m. að telja.
sign. Tryggvi þórhallsson.
sign. /Páll Pálmason.
Til
herra ritstjóra Jónasar þorbei'gssonar.
Rétt eftirrit staðfestist hérmeð.
Atvinnu- og samgöngumálaráouneytið,
29. septemher 1932.
F. h. r.
E. u.
Páll Pálmason
ftr.“.
Af bréfi þessu verður ljóst, að dýr-
tíðaruppbótin var í öndvei'ðu álcveð-
in af ríkisstjórninni. Eru því um-
mæli Mbl. þar að lútandi staðlaus
ósannindi.
þá fara hér á eftir tvö vottorð við-
komandi hinni síðarnefndu sakar-
gift:
„Vottorð (I).
Samkvæmt beiðni vottast hérmeð,
að sumarið 1930 fór ég, sem atvinnu-
málaráðherra, þess á leit við Sam-
band íslenzkra samvinnufélaga, að
það tæki að sér rekstur á einkasölu
á viðtækjum fyrir útvarp, sem ráðu-
neytið hafði þá ákveðið að stofn-
setja samkvæmt heimild í lögum nr.
62, 19. maí 1930. Eftir að hafa at-
hugað þessa málaleitun, ákvað for-
stjóri Sambandsins, herra Sigurður
Kristinsson, að verða ekki við henni.
Samdi ég þá við útvarpsstjórann,
herra Jónas þorbergsson, um að
hann tæki að sér að stofnsetja og
liafa yfirumsjón með rekstri verzl-
unarinnar.
Um þóknun fyrir starfið höfðu
íarið fram lauslegir samningar milli
mín og útvarpsstjórans og var end-
anlega frá þeim gengið, þegar Sig-
urðui' Kristinsson, forstjóri, gegndi
atviimumálaráðherraembættinu.
Reykjavík, 30. sept. 1932.
Tryggvi þórhallsson".
*) Skipunai'bréf var gefið út 12.
nóv. 1930. J. þ.
„Vottorð (II).
Samkvæmt beiðni vottast liérmeð,
að sumarið 1930 fór þáverandi at-
vinnumálaráðherra Tryggvi þór-
hallsson þess á leit við Samband ís-
lenzkra samvinnufélaga, að- það tæki
að sér, að annast um einkasölu rík-
isins á viðtækjum fyrir útvarp, sem
ráðuneytið hafði þá ákveðið að stofn-
setja, samkvæmt heimlid í lögum nr.
62, 19. maí 1930. Eftir að jeg liafði
athugað þessa málaleitun ráðherr-
ans ákvað ég, að verða ekki við
henni.
Síðar varð mér kunnugt um það,
að ráðherrann samdi við Jónas þor-
bergsson, útvarpsstjóra, um að sjá
um stofnsetningu verzlunarinnar og
hafa yfirumsjón með henni.
Sumarið 1931, þegar ég gegndi at-
v i nnumálaráðherraembættinu, gekk
ég, með ráðuneytisbréfi dags. 16. júlí
1931, endanlega frá samningi, sem
áður liafði verið gerður láuslega
milli atvinnumálaráðherra og út-
varpsstjórans um þóknun fyrir þetta
sérstaka starf.
Reykjavík, 30. ‘sept. 1932.
Sigurður Kristinsson".
Vottoi'ð þessi sýna, að hvorugur
þeirra fyrverandi ráðherra, sem gefa
þau, liat'a litið svo á, að yfirumsjón
með svo umfangsmiklu fyrirtæki
sem Viðtækjaverzlunin er, ætti að
vera hluti af embættisskyldum út-
varpsstjórans. Enda var einkasölu-
verzlun þessi hvorki heimiiuð í lög-
um né ráðin fyr en nokkru eftir að
útvarpsstjóraembættið var ákvcðið
og veitt.
Er það einkum eftirtektai’vei-t, að
sá ráðherrann, sem áður hafði haft
séi'staka ástæðu, til þess að gera sér
grein fyrir eðli starfsins, um leið
og hann, fyrir hönd Sambandsins,
færist undan að taka það að sér,
gengur endanlega frá samningum
um þessa margumtöluðu þóknun.
Má af þessu marka, liversu stað-
góðar eru árásir Mbi. á mig persónu-
lega. Munu þær og sízt sprottnar af
umliyggjusemi fyrir velfarnaði út-
varpsins eða sæmd þjóðarinnar, lield-
ur spunnar af lakasta toga: — öfund-
sýki og illvilja Valtýs Steíánssonar.
Reykjavík, 30, sept. 1932.
Jónas þorbergsson.
------0-----
Kaupfélagið á Sandi á Snæfells-
nesi var stofnað 18. júlí s. 1. í því
eru nú um 30 íélagar, verkamenn,
sjómenn og bátaútvegsmenn á Sandi
og nokkrir bændur í nágrenni þorps-
ins. Viðskipti á Sandi liafa verið í
mesta öngþveiti undanfarið. Gömul
útlend selstöðuverzlun er þar fyrir
skömmu farin á höfuðið við títinn
orðstir. S. 1. ár voru þorpsbúar i
megnustu vandræðum sökum vöru-
leysis og erfiðleika á söiu fiskjarins,
vsem er aðalframleiðsla þorpsins. Hið
nýja kaupfélag fer myndarlega og
gætilega af stað. Hefir því þegar tek-
ist að lækka verð á nauðsynjavör-
um um 20%. Mun ætlunin vera sú,
að félagið annist jöfnum liöndum
vörukaup og afurðasölu fyrir félags-
menn. Hefir komið til mála, að þuð
tæki á leigu eitthvað af gömlum
verzlunai’- og fiskhúsum úr gjald-
þrotabúuin. Eru liúsin nú í eigu
bankanna og ónotuð. Má telja sjálf-
sagt, að bankarnir styðji þessa
sjálfsbjargarviðleitni efnalítilla þorps-
búa, úr þvi að þeir geta það sér að
meináfhusu. •— í stjórn kaupfélags-
ins eru: þorvarður þorvarðarson for-
maður, Ágúst þórarinsson varafor-
maður, þorsteinn þorsteinsson ritari,
Pétur Kr. Pétursson og Guðlaugur
Sigurðsson.
Nýjar bækur, sem Tímanúm liafa
borizt: Ársrit Ferðafélags lslands
með Jýsingu á Snæfeiisnesi, prýtt
mörgum ágætum myndum. Námsbók
í kristinfræðum efttr sr. Böðvar
Bjarnason á Hrafnseyri. Gríma 6.
hefti og Ferðaminningar Sveinbjörns
Egilssonar II. bindi 4 hefti, gefið út
af þorsteini M. Jónssyni, Akureyri.
Tíl athugunar
fyrir bændur
Hin siðustu ár hafa Framsóknar-
menn vei'ið að koma föstu skipulagi
á umbótabaráttuna i landmu með
Framsóknariélögunum. pau eru nú
stariandi í mjög möi'gum sveitakjör-
dæmum og í nokkrum kaupstöðum.
A þann hátt fær þing'flokkurinn
margfaldan stuðning af samherjum
sínum utan þings. Með umræðum og
ályktunum um hin félagslegu vanda-
mál, geta utanþingsmenn komið með
tillögu og nýjungar, sem hafa áhrif
á meðferð mála í þinginu. Og með-
ferð vandamál verður öll önnur, þar
sem samherjar gagnrýná málin í ró
og næði á félagsfundum og í full-
tiúaráðum kjördæmanna, heldur en
á opinberum deilufundum flokkanna.
Nú með haustinu er bæði ærin
þörf og mjög auðvelt fyrir Framsókn-
armenn, bæði í sveitum og kaupstöð-
um að ræða ítarlega á fundum sín-
um íjárhagsleg vandamál yfirstand-
andi tíma.
Hér í blaðinu liafa nýlega veyið
rædd tvö stærstu framtíðarmál land-
húnaðarins, sem vafalaust verður
reynt að þoka áleiðis á Alþingi nú
í vetur. Annað er ábúðarlög-
gjöfin, þar sem helmingur af bænd-
um landsins, leiguliðarnir, eiga við
mai'gskonar réttleysi að búa og sum-
ir við vansæmandi kúgun. Hin nýja
ábúðarlöggjöf þai'f að v.era gagngerð
stefnubreytmg frá þvi sem nú þekk-
ist. Hin nýja ábúðarlöggjöf þarf að
hjálpa til að fjölga sjálfseignárbænd-
um með því að gera fremui' litið
gróðavænlegt að leggja höfuðstól í
að kaupa lönd og leigja þau öðrum.
En að því leyti sem land er leigt til
ræktunar, þá þarf að tryggja svo
sem frekast er unnt, að leiguliðinn
vinni að því að rækta jörðina og að
niðjar hans hafi tryggingu fyrir að
geta notið verka feðra sinna og
mæðra.
Hitt stórmálið er hin nýja sam-
vinnubyggð, sem rædd hefir verið
hér i blaðinu. Ameríka er lokuð.
Kaupstaðirnir eru í raun og veru
lokaðir fyrir aðstreymi sem um mun-
ar. Nýju heimilin geta hvergi mynd-
ast nema í sveit. En. til þess þarf fé,
sein ekki má krefja af vaxta í venju-
legum skilningi. Vextirnir komaaðal-
lega með aukinni framleiðslu og með
þeim styrk, sem nýju heimilin veita
þjóðfélaginu. Féð í nýbýlin, að því
leyti sem landnemarnir láta það ekki
í té, verður að koma frá ríkissjóði,
og þar sem það svarar ekki arði
fceinlínis er óliugsandi að taka það
að láni, livorki utanlands né innan,
það fjáimagn verður að koma með
sköttum. Og sú leið að láta þá skatta
koma á óhóf, brask og „spelculation"
sýnist hin eina færa. Ótti Páls Stein-
grímssonar ritstjóra Vísis og fyrir-
svarsmanns Kvcldúlfs, við það að
samvinnulandnáminu myndu fylgja
kvaðir einmitt á þann lýð, sem fram
að þessu hefir flúið undan byrðum
þjóðfélagsins, er eðlilegur. Atorku-
menn landsins hljóta að hugsa sig
vel um áður en þeir neita að láta
landnámskostnaðinn leggjast á óhófs-
lifnaðinn í landmu.
«
En nær en þessi tvö stóru fram-
tíðarmál liggur kreppan sjálf. það
r vitanlegt að meginhlutinn af at-
orkuniönnum landsins á við gífur-
j lega erfiðleika að stríða nú í ár um
greiðslur af skuldum, og kostnað við
framleiðsluna. það þarf ekki nema
að líta yfir Lögbirtingabl. til að sjá,
að yfir vofir, að inargir svokallaðir
sjálfseignarbændur tapi jörðum sín-
um, til opinberra lánsstofnana, og þá
fyrst og fremst Landsbankans og
Búnaðarbankans. Auk þess eiga
sparisjóðir að sjálfsögðu veð í mörg-
um jörðum. það sem ekki má koma
fyrir ,er að dugandi bændur verði
j hraktir frá jörðum sínum, þó að
I dilkar þeirra geri í haust ekki nema