Tíminn - 08.10.1932, Blaðsíða 1

©jaíbferi
09 afgrci&sluma&ur Cimans et
Hannceig £>orstcins&óttlr,
Ccefjargötu 6 a. jSryfjoDÍf.
^Xfgreibsía
C í m n n s cr í Scefjargötu 6 a.
CDpin &a$lega- fL 9—6
Simi 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 8. október 1932.
43. blað.
Utvarpið og sveitirnar.
e-
Sanmingurimi við Norðmenn.
Yiðtal við Jón Arnason, framkvæmdastjóra.
I.
Takmark Ríkisútvarpsins og
ætlunarverk er að ná til allra
borgara landsins með hverskonar
fræðslu og skemmtun, sem með
þeim hætti er unnt að veita
landsmönnum.
Það mun, ekki hvað sízt, hafa
vakað fyrir Alþingi, þegar ráðið
var að reisa útvarpsstöðina, að
þessi merka framkvæmd mætti
orka því, að draga nokkuð úr ein-
angrun hinna dreifðu bygða
landsins; varpa nýjum yl, nýju
Ijósi þjóðfélagssamhyggðar og
samstarfs gegnum vetrarmyrkrið,
yfir allar fjarlægðir íslenzkra ör-
æfa.
Það leikur ekki á tveim tung-
um, enda votta það hundruð
bréfa, sem útvarpinu hafa borist,
að þeir af landsmönnum, sem
þegar hafa gerst útvarpsnotend-
ur og verið sæmilega heppnir
með notkun tækja sinna, telja,
að fyrir heimili sín sé útvarpið
mikil blessun. Að vísu getur ávalt
orkað nokkuð tvímælis um ýmis-
legt í tilhögun útvarpsstarfsem-
innar og um val útvarpsefnis. En
slík atriði lmekkja ekki þeim
meginrökum, að sumir fastir lið-
ir í dagskrá útvarpsins eins og
til dæmis fréttimar og veður-
fregnirnar, setja nýjan svip á líf
'og starf heimilanna. Og útvarpið
mun því meir, sem not þess verða
almennari 1 landinu, hafa alls-
lierjaráhrif um breytt hugarfar
manna. Sú undursamlega stað-
reynd, að landslýð öllum mun,
er stundir líða fram, veitasl
kostur á að gerast samtímis á-
hlýðendur margháttaðrar út-
varpsfræðslu, daglegra fregna
innlendra og erlendra, þjóðlegra
fræða og þjóðlegrar tónlistar,
gerir landið allt að einum áheyr-
endasal. Meðvitundin um það, að
þjóðin hefir með útvarpinu eign-
ast máttugan, sameiginlegan far-
veg fyrir þjóðfélagsfræðslu, sem
samkvæmt uppruna sínum og
ætlunarverki lætur sér jafnant
um hlut allra manna í landinu,
hvað sem líður flokkum og á-
greiningsmálum, veitir nýja út-
sýn yfir land og þjóð; nýja von
um sameiginleg framtíðarafrek,
þó að margt beri á milli.
II.
Þann 31. ágúst 1932 voru út-
varpsnotendur á öllu landinu
rösklega 4500. Skiftust þeir nið-
ur á sýslur og kaupstaði eins og
sýnt er hér á eftir. Hlutfalls-
talan er miðuð við fólksfjölda í
héraði:
Tala Af
, útvarpsn. liundi'aði
Akureyri 151 3,95
Árnessýsla 243 4,28
Barðastr.sýsla .. .. 105 3,18
Boi'gai'íj.sýsla .. .. 170 6,73
Dalasýsla 82 4,8
Eyjafj.sýsla 91 1,8
Gullbi'. & Kjósai'S.. 228 5,0
Hafnarfjöx'ður .. .. 205 5,9
Húnavatnssýsla . .. 161 4,0
ísafjörður 148 6,1
ísafj.sýsla 203 3,46
Mýrasýsla 119 6,6
Neskaupstaður .. .. 54 4,7
Norðurmúlas 30 1,1
Rangárvallas 83 2,3
Reykjavík .. .. .. 1507 5,3
Seyðisfjörður 33 3,6
Siglufjörður 150 8,4
Skagafj.sýsla .. .. 79 2,0
Skaftaf.sýsla... .. 127 4,3
Snæf. & Hnappad.s. 144 3,9
Sti’andasýsla 89 4,95
Suðurmúlas 90 2,0
Vestmannaevjar.. .. 146 4,4
þingeyjarsýsla .. .. 145 2,6
Alls 4583 4,21
Nánari athugun hefir sýnt, að
af um 4500 notendum alls munu
vera í sveitum landsins aðeins
1300, en um 3200 í kaupstöðum
og sjávarþorpum.
Samkvæmt manntalinu 1930
eru bæjarbúar taldir rúmlega 59
þús., en sveitabúar rúmlega 49
þús. Ef útvarpsnot í sveitum
væru hlutfallslega jafnmikil og
í bæjum, ættu að vera í sveit-
unum 2658 viðtæki nú þegar eða
meira en tvöföld tala þeirra
tækja, sem nú teljast vera þar í
notkun.
m.
Af framangreindu. sést að
kaupstaðir og sjávarþorp hafa
þegar farið langt fram úr sveit-
unum um hagnýtingu útvarps-
ins. Enn hefir því miðað skammt
að því upphaflega megintak-
marki, að færa bygðina saman
fyrir tilverknað þessa menning-
artækis. Þetta verður því eftir-
tektarverðara og raunalegra, sem
það er ljóst, að þörfin fyrir út-
varpið er, vegna strjálbýlis og
örðugra samgangna, jafnvel enn
meiri í sveitunum en í kaupstöð-
um og sjávarþorpum. Og ekki
mun þessu heldur valda brestur
á almennri löngun manna í sveit-
um, til þess að verða útvarpsins
aðnjótandi.
Útvarpið á um það sammerkt
við ýmsar mikilsyerðar þjóðfram-
kvæmdir síðustu ára, að falla á
bernskuskeiði undir þunga ein-
hverrar hinnar mestu kreppu,
sem gengið hefir yfir löndin. Al-
mennir fjárhagsörðugleikar hafar,
af þeim ástæðum, mjög hamlað
hagnýtingu útvarps í landinu.
Samkvæmt reynslu annara þjóða
ætti tala útvarpsnotenda hér á
landi að komast upp í 10—12
þús. á fáum árum, ef ekki stæðu
í vegi sérstakir örðugleikar.
En því miður hamlar margt á
þessari leið, sem miklu skiftir,
að ahnenningur, löggjafarþing
og ríkisstjórn geri sér ljóst, svo
að unt megi verða að ráða þar
á bót og efla með þeim hætti
almenn not útvarpsins í landinu.
IV.
Höfuðástæðan til þess, að svo
hægt hefir miðað hagnýtingu út-
varpsins í sveitum landsins, er sá
geysilegi aðstöðumunur þeirra,
sem ekki búa við raforku og
hinna, sem hafa rafmagn. Kaup-
staðir landsins allir og nálega öll
sjávarþorp eiga nú kost á raf-
orku, þó við misjafna kosti sé
að búa í því efni. En þar sem
raforka er fyrir hendi verður
reksturskostnaður útvarpsvið-
tækja naumast teljandi miðað
við reksturskostnaðinn, þar sem
ekki er raforka. Mun láta nærri
að þessi kostnaðarmunur nemi
allt að 70 kr. á ári, þegar miðað
er við reksturstíma Útvarps-
stöðvar íslands og móttöku á
3ja lampa viðtæki. Þessi munur
getur vitanlega orðið enn meiri
þar sem tækin eru stærri og
hlustað er jafnframt til erlendra
stöðva. Ber að vísu á það að líta,
að viðtæki þau, sem taka raf-
straum beint úr ljósaneti raf-
magnsveitu eru nokkru dýrari í
öndverðu. Eigi að síður verður
þessi aðstöðumunur svo mikill og
hefir í för með sér svo marghátt-
aða örðug-leika og skakkaföll, að
hann einn veldur, að nálega öllu
leyti, hinum tiltölulega mikla
mun á hagnýtingu útvarps í
sveitum og bæjum.
V.
Auk mikils kostnaðar við
rekstur útvarpsviðtækja, þar sem
ekki er raforka fyrir hendi, er
hagnýtingin bundin ýmsum al-
varlegum annmörkum, sem hér
skal stuftlega drepið á:
1. Rafgeyma þarf að hlaða og
rafhlöður að endurnýja jafn-
hraðan og þær tæmast. Þetta
veldur töfum og truflunum á
hagnýtingu útvarpsins auk þess
umstangs og áhættu sem er sam-
fara tíðum flutningum við-
kvæmra og vandmeðfarinna hluta.
2. Rafgeymarnir geta ekki
orðið hlaðnir nema þar sem er
kostur raforku. Þarf því allvíða
að flytja þá um langan veg til
hleðslunnar. En þeir eru í mesta
lagi ómeðfærilegir og þeirra
mjög vandgætt í flutningum.
Hleðsluna ber að vanda og haga
henni eftir ákveðnum reglum, til
þess að komast hjá skemdum.
Loks þarf að hafa tvo rafgeyma
við hvert viðtæki, ef ekki á að
falla niður hagnýting útvarpsins
meðan á hleðslu stendur.
3. Tenging viðtækis við raf-
hlöður og rafgeyma krefst nokk-
urrar kunnáttu og nákvæmni. Ef
verulega ber út af um rétta not-
kun þessara hluta, geta af hlot-
ist alvarlegar skemdir á viðtæk-
inu. ,
4. Loks má nefna, og ekki hvað
sízt, örðugleikana við að fá gert
við tækin, er þau bila til muna.
Viðgerðir þessar, ef til hlítar
eiga að vera, krefjast mikils lær-
dóms og langrar æfingar. Eins
og nú er háttað getur jafnvel
lítilfjöiTeg bilun valdið því, að
senda þurfi tæki um langan veg,
— og oftast til Reykjavíkur —
til viðgerðar. Þetta veldur mikl-
um kostnaði, auk þess sem niður
fellur hagnýting- útvarpsins með-
an á viðgerðinni stendur.
Þegar á það er litið, að auk
hins háa reksturskostnaðar fylgja
hagnýtingu útvarps í sveitum
landsins allir framantaldir ann-
markar, er það sízt að furða, að
þær hafa dregist aftur úr bæj-
unurn um hagnýtingu útvarps-
ins og að seint miðar að því upp-
haflega markmiði að flytja með
útvarpinu nýtt ljós og nýja gleði
inn í sveitarheimilin íslenzku.
VI.
Á síðasta þingi bar ég fram
við 3. umræðu fjárlaganna í Nd.
tillögu þess efnis, að úr rjkis-
sjóði yrði varið allt að 65 þús.
kr., til þess að jafna þann að-
stöðumun, sem hér hefir verið
gerður að umtalsefni. Þingið sá
sér ekki fært að verða við þess-
um tiknælum. Munu fremur hafa
valdið miklir fjárhagsörðugleikar
ríkissjóðs, heldur en hitt, að
þingmönnum séu ekki ljósir örð-
ugleikar þessir og illar búsyfjar
þeirra, sem ekki búa við raforku.
Tel ég, að eklvi megi við svo bú-
Frh. á 4. síðu.
Jón Árnason framkvæmda-
•
stjóri, fulltrúi landbúnaðarins í
samningunum við Norðmenn, kom
heim úr utanförinni á sunnu-
daginn var. Tíminn hefir haft
tal af J. Á. og fengið hjá honum
yfirlit um gang þessa máls og
úrslit, að svo miklu leyti, sem þau
verða birt að svo stöddu. J. Á. er
nú vegna langrar reynslu sá
maður, sem mesta þekkingu hef-
ir á sölu íslenzkra landbúnaðar-
afurða, enda átt mjög mikilsverð-
an þátt í flestu því, sem á síð-
ustu árum hefir verið gjört til
að greiða fyrir sölu á fram-
leiðsluvörum bændanna. Og í af-
greiðslu kjöttollsmálsins bæði nú
og eins í hið fyrra sinni hefir
hann átt mikinn þátt og góðan.
Hér fara á eftir þær upplýs-
ingar og yfirlit um málið, sem
blaðið hefir fengið í viðtalinu
við Jón Árnason. J. Á. segist svo
frá í aðaldráttum:
Samkomulagið 1924,
og fiskveiðalöggjöfin.
Kjöttollssámningnum var sagt
upp af norsku stjórninni 11. febr.
s. 1. Þann samning gjörði Sveinn
Björnsson, fyrir íslands hönd, ár-
ið 1924. I þeim samningi hafði
grunntollurinn á íslenzku salt-
kjöti verið ákveðinn 15 aurar pr.
kg., með gengisviðbótum. Eftir
það samkomulag var tollurinn alls
(með gengisviðbótum) 38 aurar
pr. kg., en hafði áður verið 63
aurar pr. kg.
Gegn þessari ívilnun lofuðu ís-
lendingar árið 1924, að fiskveiða-
löggjögin skyldi verða fram-
kvæmd mjög vinsamlega gagnvart
Norðmönnum.
Þetta samkomulag hefir tví-
mælálaust orðið til mikils góðs
fyrir íslendinga, segir J. Á. Kjöt-
verðið var hátt í Noregi fyrstu
árin. Verzlunarviðskipti uicust
milli landanna.
En hitt ákvæðið, um fram-
kvæmt fiskveiðalöggjafarinnar
varð hvað eftir annað að ásteit-
ingarsteini. Hver og einn norskur
fiskimaður vildi sjálfur vera
dómari í því, hvað væri vinsam-
legur skilningur á fiskveiðalög-
gjöfinni. Þetta varð orsök mikilla
umkvartana af Norðmanna hálfu.
Þegar fiskveiðalöggjöfin gekk í
gildi og bannaði útlendum fiski-
mönnum að starfa að afla innan
landhelgi, höfðu Norðmenn tekið
upp það ráð að salta síldina um
borð ýmist í fiskiskipunum eða
stórum flutningaskipum, sem
tóku við síldinni af veiðiskipun-
um. Þessi aðferð hefir reynzt vel,
og aðrar þjóðir, Danir, Svíar og
Finnar, hafa tekið hana eftir
Norðmönnum.
í uppsögn samningsins s. 1. vet-
ur, er þess getið, að samkomulag-
ið frá 1924 sé nú orðið þýðingar-
laust (værdilös) fyrir Norðmenn,
og var það skilið svo, að Norð-
menn þju'ftu ekki lengur ívilnan-
ir af hálfu íslendinga vegna síld-
veiðanna.
Fyrstu samkomulagstilraunirnar
í vetur og vor.
Samkomulaginu frá 1924 var
sagt upp, eins og áður er tekið
Ífram, 11. febr. s. 1. Uppsögnin
átti að koma til framkvæmda 1.
maí, en fresturinn var síðar fram-
lengdur til 1. júlí.
Þamrn 21. febr. var Sveinn
Björnsson sendiherra, af íslenzku
ríkisstjórninni, sendur til Oslo.
En norska stjórnin taldi sig þá
ekki viðbúna að ræða málið eða
semja, og þrátt fyrir ítrekaðar
tilraunir tókst ekki að koma á
samningaumleitunum þá.
Þetta voru alvarleg tíðindi fyr-
ir íslenzka bændur, segir J. Á.
Og þar sem ekkert hafði gerzt
í málinu ritaði Samband ísl. sam-
vinnufélaga ríkisstjórninni bréf
um málið dags. 3. júní. Þann
6. júní kom svo fram í þinginu
þingsályktunartillaga um að „at-
huga hvort ekki sé ástæða til að
segja upp gildandi verzlunar- og
siglingasamningum við Noreg“.
Tillagan var samþykkt á Alþingi
sama dag í einu hljóði.
I Skömmu eftir þingslit fór Ás-
geir Ásgeirsson forsætisráðherra
utan m. a. á þingmannafund í
Oslo. Ákvað hann þá að leita um
leið. samninga við norsku stjórn-
ina. Fyrir Lilmæli forsætisráð-
herra fór J. Á. þá einnig til Oslo
1 og tók þátt í samningaumleitun-
um. Þessar samningaumleitanir
stóðu yfir í hálfan mánuð, og
voru þá bornar fram kröfur af
hálfu íslendinga um lækkun
kjöttollsins. Tollurinn var þá
29,54 aurar pr. kg. — 15 aura
grunntollur og gengisviðbót. —
En 1. júlí hækkaði grunntollurinn
upp í 30 aura pr. kg., en tollur-
inn alls upp í 57,08 aura pr. kg.
Skipun samninganefnda.
Málaleitanir forsætisráðherra um
niðurfærslu til bráðabirgða eða
endanlega báru engan árangur.
En jafnframt hafði hann gjört
tillögu um, að norsku og íslenzku
ríkisstjórnimar skipuðu nefnd til
að taka upp samninga um tollinn
og fleiri viðskiptamál landanna.
Á þetta féllst norska stjórnin.
Skipaði hún í nefnd af sinni hálfu
Andersen-Rysst fyrv. ráðherra og
S. Johannessen verzlunarráðunaut.
Ritari norsku nefndarinnar var
Askeland landbúnaðarráðunautur.
Af hálfu íslenzku stjórnarinnar
voru skipaðir Ólafur Thors alþm.
og J. Á., en ritari íslenzku nefnd-
arinnar var Stefán Þorvarðarson
fulltrúi í stjórnarráðinu.
Það er orðið ljóst af margra
ára reynslu, segir Jón Árnason,
að markaðurinn fyrir íslenzkt
saltkjöt fer rénandi í Noregi, og
það er mönnum kunnugt hér á
landi. Strax eftir að samninga-
umleitanimar hófust í vor, í sam-
bandi við utanför forsætisráð-
herra, stakk ég upp á því til sam-
komulags, að fastákveða hámark
kjötinnflutnings í Noregi nú, og
að það hámark fari síðan lækk-
andi árlega að vissu lágmarki.
Þessi tillaga hefir yfirleitt mætt
góðum viðtökum, og greitt fyrir
því að samningar tækjust, með
því að í henni er einmitt fólgin
trygging fyrir því, sem Norð-
menn annars ætluðu að ná með
tolli, þ. e. að takmarka kjötinn-
flutninginn.
*