Tíminn - 22.10.1932, Blaðsíða 1
(öjaíbfeci
09 afgrct&sluma&ur Címans ef
Kannoeig p o rs f cinsöóttir,
Ccefjargötu 6 a. iJcYfjomf.
^Kfgccibðía
<T t m a tt s er i £œf jar«jðtu 6 a.
©pin öaglega fl. 9—6
Simi 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 22. október 1932,
46. blað.
Frægur erlendur rithöfundur
segir frá í æfintýri eitthvað á
þessa leið: Smásílin við strönd-
ina, sem daglega sáu systkini sín
upp etin af stórlöxunum, gerðu
út nefnd á fund stórlaxanna og
létu segja: Vér munum gera með
oss félag og hindra það, að smá-
sílin verði eftirleiðis fæða stór-
laxanna. Vér munum flytja oss
þangað sem vatnið er grunnt,
þangað sem stórlaxamir komast
ekki. En stórlaxarnir báru ráð
sín saman og svöruðu: Vér vilj-
um gjöra samkomulag, svo að
friður megi ríkja meðal íbúa
vatnanna. Árlega munum vér sjá
svo um, að tíu af hverjum hundr-
að smásílum fái lífi að halda og
geti sjálf orðið stórlaxar. En
smásílin gengu inn á þetta sam-
komulag, því að sérhvert þeirra
hugði, að það myndi sjálft verða
eitt af hinum tíu.
Þetta er dæmisagan um fagn-
aðarboðskap íhaldsstefnunnar í
öllum þjóðfélögum. Það er „evan-
gelíum“ stórlaxanna: Vér bjóð-
um auð og allsnægtir, völd og
frægð fyrir fáa menn, en hinir
verða að vera fátækir.
Hver sem kemur til vor, hefir
von um að verða einn af þessum
fáu, segir íhaldið. Og af því að
margir hafa þessa von, hefir í-
haldsstefnan fylgi.
Hér á landi eru uppi fjórar
stjórnmálastefnur nú sem stend-
ur, og fjórir stjórnmálaflokkar.
Ihaldsstefnan er stefna stór-
laxanna. Hver er hennar boð-
skapur til þjóðarinnar? Það á að
leggja niður kaupfélög bændanna
og Sambandið. Ágóðinn af sveita-
verzluninni á ekki að renna í
sjóði, sem séu eign bændanna
sjálfra. Ihaldsstefnan vill fá aft-
ur hina „góðu gömlu daga“, þeg-
ar kaupmaðurinn mætti með höf-
uðbók verzlunarinnar á kjördegi.
Húseignir og lóðir eiga að vera
eign fárra manna, því að ágóði
af húsaleigu margra manna get-
ur gjört fáa menn ríka. Slíkar
eignir á að selja, sem oftast, því
að við hverja sölu fellur nýr
peningur í vasa „stórlaxanna“
um um leið og afgjaldið hækkar.
Sjómenn og verkamenn mega
ekki skipta sér af rekstri útgerð-
arinnar. Skattar til hins opinbera
eiga að leggjast á eftir fjöl-
skyldustærð, en ekld fjármunum.
Sé öðruvísi að farið, truflar það
„efnahagsstarfsemi“ stórlaxanna,
sem eru „máttarstólpar þjóðfé-
lagsins“. Og þjóðin á að hafa
stórlaxaréttarfar til að vernda
þessa „efnahagsstarfsemi“.
Kommúnistar eru byltinga-
flokkur. Þeirra stefna er ofbeld-
isstefna. Eftir þeirra dómi, er
almenningur ekki fær um að
ráða sér sjálfur á þingræðislegan
hátt. Kommúnistaflokkurinn seg-
ist vera forsjón alþýðunnar. Þeir
virðast líta svo á að umboð þeirra
til að stjórna þjóðfélaginu sé af
einhverskonar „guðsnáð“, eins
og konunganna forðum. Þess-
vegna telja þeir sér leyfilegt að
beita aðferðum, sem ekki er
hægt að viðurkenna í þjóðfélagi,
sem trúir, að lög og réttur séu
almenningi til tryggingar.
Socialistar hér á landi og ann-
arsstaðar eru aðallega studdir af
kaupstaðafólki, sem vinnur erfið-
isvinnu. Stefna Socialistanna hér
hefir verið einhliða kauphækk-
unarpólitík. Slík stefna er næsta
fávísleg, því að lífsafkoma verka-
manna fer ekki eftir því fyrst og
fremst, hversu hátt kaup þeim
er goldið, heldur hinu,-hve mikið
þeir fá fyrir kaupið. Forsjár-
lausar kröfur um kauphækkun
lama oft á tíðum atvinnuvegina
og koma niður á verkamönnunum
sjálfum í auknu atvinnuleysi. En
kauphækkunin lendir löngum alls
ekki hjá verkamönnunum sjálf-
um heldur einstökum mönnum,
sem okra á nauðsynjum, þegar
ekki eru jafnframt kauphækkun-
inni settar skorður við því, að
dýrtíðin aukizt.
En hvað er þá Framsóknar-
flokkurinn ? Hann er fyrst og
fremst byggður og vaxinn upp
utan um samvinnustefnuna. Sam-
vinnan er alþjóðahreyfing. Undir
hennar merki skipa sér nú um
100 miljónir manna um víða ver-
öld. Samvinnustefnan kennir, að
margir menn eigi með skipu-
lagi að hjálpast að við að koma
á alhliða umbótum í lífskjörum
sínum. Gleðiboðskapur stórlax-
anna um upphefð hinna fáu og
oíbeldi byltingarmannanna er
hvorttveggja hættulegt fyrir al-
menningsheill að dómi samvinnu-
manna. — Með samtökum geta
fátækir menn keypt ódýrar
vörur, eignast holl og ódýr heim-
ili, aflað fræðslu sjálfum sér og
börnum sínum og komið á þeim
vinnubrögðum í atvinnurekstri
sínum, sem annarskostar eru
ekki möguleg nema þar sem auð-
urinn er afl þeirra hluta, sem
gjöra skal. Samvinnan er ekki
í eðli sínu stefna neinnar sér-
stakrar stéttar. En hún verður
á hverjum tíma stefna þeirrar
stéttar eða stétta, sem bezt skilja
gildi hennar og taka hana 1 sína
þjónustu. Þessvegna hefir Fram-
sóknarflokkurinn íslenzki hingað
til aðallega verið bændaflokkur.
Og þessvegna eykst honum nú
óðfluga fylgi í kaupstöðunum,
jafnframt því, sem almenningur
þar vaknar til skilnings á gagn-
semi samvinnunnar.
Sú kenning um skiptingu þjóð-
arinnar í hagsmunaheildir, sem
fram er sett af ýmsum socialist-
iskum og kommúnistiskum trú-
arbragðahöfundum, hefir ekki og
mun ekki verða viðurkennd af
Framsóknarflokknum. Því fer
mjög fjarri, að allir svokallaðir
atvinnurekendur hafi sömu hags-
muna að gæta. Og því síður á
slíkt við um alla þá, er laun
taka af öðrum. Baráttan um lífs-
gæðin er háð eftir öðrum herlín-
um. Hún er háð milli fátækra og
ríkra, milli lítilsráðandi og vold-
ugra, milli hnefaréttarins og
hins óeigingjama réttlætis, sem
kennir, að allir menn séu jafn-
bornir til lífsins.
Það er boðskapur samvinnunn-
ar, og það er skylda hvers Fram-
sóknarmanns, sem vill vera
stefnu sinni trúr, að vera þeim
megin í baráttunni, þar sem unn-
ið er að því að rétta hlut lítil-
magnanna, í hvaða stétt sem er
og hvar sem er á landinu.
Morgunblaðið stingur
á skuldakýlinu
Undanfarið hefir Morgunblaðið og
ísafold gert skuldir bœnda að um-
ræðuefni og þá sérstaklega vérzlun-
arskuldir kaupfélaganna. í skrifum
þessum er svo hallað réttu máli, að
full þörf er á að einhverjum and-
mælum sé hreyft.
„Hvers vegna má ekki losa bænd-
ur af skuldaklafanum“ spyr Morgun-
blaðið og svar blaðsins við þeirri
spumingu er þetta:
„Verzlunarskulda áþján bænda er
veigamikill þáttur í pólitískri starf-
semi þeirra Hriflumanna, þess vegna
má ekki lirófla við kaupfélagsskuld-
unum".
Ilér er um aðdróttun að ræða, sem
fyrst og fremst er beint að kaup-
félagsstjórum víðsvegar um landið
og ennfremur að forstjóra og forráða-
mönnum Sambandsins. Til að tryggja
lcjósendafylgi ákveðins flokks, eða
ákveðinna manna, eiga þessir aðiljar
að hafa sökkt öllum þorra bænda
í óbotnandi skuldafen, sem þeir
aldrei megi úr komast. þessi um-
mæli eru að mínum dómi það ómak-
legasta níð, sem samvinnufélögin
hafa orðið fyrir, enda hefir Morgun-
blaðið aldrei með einu orði reynt að
finna þessum orðum sínum stað,
heldur eru ósannindin endurtekin í
þeirri von að einhversstaðar kunni
að finnast auðtráa fáráðlingar.
Eftir 14 ára starf í þjónustu sam-
vinnufélaganna og náin kynni af
starfsemi hinna einstöku félaga víðs-
vegar um land allt, get ég fullyrt,
að enginn þáttur starfseminnar er
eins áberandi, eins og einmitt bar-
áttan við skuldirnar. Til að forðast
skuldaaukningu og draga úr skuld-
um, hafa félögin og Sambandið
hvorki sparað fé né fyrirhöfn allt
frá því fyrsta. Að árangurinn af
þessari starfsemi ekki hefir orðið
meiri en orðið er, mun siðar vikið
að.
Ég vil skjóta því undir dóm þeirra
0000 bænda, sem hafa viðskipti sín
að mestu eða öllu við kaupfélögin,
hvort þeir hafi nokkru sinni verið
hvattir til lántöku eða ógætilegrar
vöruúttektar af forstöðumönnum
þeirra félaga, sem þeir hafa átt
skifti við. Vill Morgunbl. ekki nefna
þess eintiver dæmi, að slíkt hafi
ótt sér stað?
Öllum er kunnugt um að Sam-
bandið og kaupfélögin fóru að draga
úr innflutningi erlendra vara
snemma á árinu 1930, þegar líkur
bentu til, að afurðir landsmanna,
mundu lækka i verði, svo ekki sé
minnst á þær sparnaðarráðstafanir,
sem gerðar hafa verið árin 1931 og
1932. Ég vil í þessu sambandi minn-
ast þess, að árið 1930 ruddu kaup-
menn hér í bæ inn í landið óþarfa-
Varningi og glingri, meir en nokkur
eru dæmi til og sömu aðfarir héldu
áfram árið 1931, þar til tekið var í
taumana með innflutningshöftum.
þeim sem eitthvað þekkja til, er
kunnugt um að kaupfélagabúðirnar
eru fáskrúðugar að óþarfavarningi
og liafa alltaf verið, hinsvegar hafa
kaupmenn ætið lagt aðaláherzluna á
innflutning á þesskonar varningi,
sem og eðlilegt er, þar sem þeir á
því sviði eru án samkeppni frá
kaupfélögunum og álagning á slík-
um varningi ætíð hærri en á nauð-
synjavörum. Er auðgert að nefna
þess fjölmörg dæmi, hvernig sæl-
gætiskaupmenn, tóbakssalar og smá-
Vefnaðarvöruverzlanir liafa sprottið
upp hver af annari i kring um
kaupfélögin, þó engin önnur nauð-
synjavöruverzlun hafi getað þrifizt í
samá umhverfi.
Til samanburðar er einnig rétt að
athuga hvernig verzlunarskuldum
kaupmanna er varið, þvi við hliðina
á kaupmannaskuidunum eru verzl-
unarskuldir káupfélaganna smávaxn-
ui'. Má minna á það, að verzlunar-
skuldir við verzlun Stefáns Th. Jóns-
'sonar á Seyðisfirði voru stuttu fyrir
gjaldþrot iians, kr. 1.020.293,93 eða
sjötti hluti af öHum verzlunarskuld-
um 37 kaupfélaga. það kemur því
úr liörðustu átt þegar Morgunbl. fer
að áfella kaupfélögin fyrir verzlun-
arskuldir. Veit Morgunbi. ekki að
heildsalar hér í bæ eiga útistand-
andi hjá kaupmönnum svo miljón-
um skiftir og að varia er til sú búð-
arhola hér í Reykjavík, að útistand-
andi skuldir nemi ekki tugum þús-
unda, svo ekki sé minnst á stærri
verzlanir. þannig er ástandið i þess-
ari paradís kaupmennsku og skulda,
.þár scm allir fá kaup sitt greitt viku-
eða mánaðarlega og verzlunarskuld-
ir því að réttu lagi ættu ekki að
þekkjast.
Univandanir Morgunbl. við kaup-
iélögin koma því úr hörðustu átt,
en livað um það, sama er hvaðan
gott kemur og ef Morgunbl. hefði
einhver góð ráð að gefa, þá veit ég
að þeim yrði tekið feginsamlega af
forráðamönnum sámvinnufélaganna,
þvi þeirra aðal áhugamál er, að losa
bændur og félögin undan skulda-
'byrðinni.
llvað hefir Morgunbl. þá fram að
tæra (il að ráða bót á því böli, senr
samvinnufélögin hafa barizt við ár-
um saman með misjöfnum árangri?
Jú, í Morgunbl. 28. f. m. stendur
svohljóðanda klausa:
„Að fengnum þessum skýrshim
yrði að finna ráð til þess að létta
skulda-okinu af bændum. pað spor
yrði eigi stigið án eftirgjafa á skulri-
um"*),
það er að vísu ekki að undra, þó
talsmenn þeirra stétta, sem síðast-
liðinn áratug hafa fengið eftirgefna
tugi miljóna bendi bændum á að
íara sömu leiðina. Osanngjarnt get-
ur það heldur enganveginn talizt,
þó bændur fengju einhverja hlut-
dcild í skuldaeftirgjöíunum og stór-
um betur væri, að þeim peningum
hefði verið varið til fullrar greiðslu
á öllum verzlunarskuldum bænda
við öll kaupfélög landsins, sem fjár-
aflamaðurinn Copland á sínum tíma
hafði af íslandsbanka.
llvort bændur lndsins geta greitt
þær skuldir til fulls sem á þeim
hvíla, skal engu um spáð, en liitt er
eigi nema rétt og sjálfsagt, að greitt
verði það af skuldunum, sem frek-
ast er kostur á, þannig, að hver fói
sitt eftir því sem föng standa til.
Hitt mun alla undra, að forráða-
menn Morgunbl. skuli vera svo
gegnsýrðir af þeim fjárglæfra liugs-
unarhætti, sem því miður hefir gætt
of mikils hér á landi þessi síðari ár-
in, að þeir skuli fara að lialda því
að bændum, sem einhverju bjarg-
ráði, að svíkjast undan greiðslu á
skuldum.
Hvcrjar afleiðingar það hefði, ef
sá hugsunarháttur yrði ráðandi, að
ekki þyrfti annað en að snúa sér til
bankanna eða ríkisins og krefjast
eftirgjafar í livert skifti sem að
kreppti, mun Morgunbl. eklci hafa
gert sér fyllilega ljóst. Óreiðumenn
hafa þegar sorfið svo að bönkum
þeim scm hér starfa, að ef áfram-
hald verður á óreiðunni, er ekki ann-
að sjáanlegt, en næst komi röðin að
sparifé landsmanna. Er það hug-
mynd Morgunbl., að nú eigi spari-
féð að fara sömu leiðina^ og eigið
*) Auðkennt af mér. S. G.
fé og arður bankanna hefir farið
uudanfarin 15 ár? Er ekki nóg kom-
ið af óreiðu í viðskiptum manna á
meðal? Á að sökkva því sparifé sem
bönkunum hefir verið tráað fyrir, i
sama pyttinn og þeim 30 milj., sem
þegar eru farnar, með því að hvetja
almenning í opinberum blöðum til
óreiðu og sviksemi í viðskiptum?
þrátt fyrir alla aðgæzlu, hefir
skuldabyrði samvinnufélaganna auk-
izt að nokkrum mun á undanförnum
árum, orsakirnar til þessarar skulda-
aukningar cru margar, en einkum
þessar:
^ívaxandi viðskipti lcaupfélaganna
/eru því valdandi, að samvinnufélög-
in hafa orðið að fá aukið starfsfé
til umróða. Erlendar og innlendar
verzlanir um land allt, hafa ýmist
bætt, verzlunarstarfsemi sinni með
öRu, eða dregið stórlega úr verzlun-
arrekstrinum. Má í þessu sambandi
minnast á Sameinuðu íslenzku verzl-
anirnar, Höepfnersverzlanirnar, Riis-
verzlunina á Borðeyri og Tang &
Riis í Stykkishólmi, auk margra
smærri verzlana, sem algjörlega hafa
hætt starfsemi. þa.r sem kaupfélög-
in oft hafa verið einu verzlanirnar
á stöðum þeim, sem fyrirtæki þessi
liöfðu bækistöðvar sínar, hafa við-
skiptin flutzt yfir á kaupfélögin og
yfiríeitt má segja að viðskipti þess-
ara verzlana séu nú að mestu leyti
í höndum kaupféiaganna. Ennfrem-
ur liafa risið upp ný samvinnufé-
lög víðsvegar um land allt, svo sem
Kf. Árnesinga, Kf. Stöðfirðinga, Pf.
Verkamanna í Hafnarfirði o. fl. —
Með þessum. auknu viðskiptum
koma hinsvegar auknir möguléikar
til skuldagreiðslu, þegar atvinnu-
vegir landsmanna skila einhverjum
arði.
þessi viðskiptaaukning hefir oft
verið örari en forróðamenn sam-
vinnufélaganna liafa óskað eftir, en
hinsvégar hefir verið erfitt að bægja
fró sér viðskiptunum, þegar ekki
hefir verið í annað hús að venda en
í kaupféiagið.
]iá hafa hinar stórfelldu umbætur
á jörðum og liúsum, sem bændur
I hafa ráðizt í að gera á síðari árum,
j aukið skuldirnar að nokkrum mun,
og jafnframt dregið úr innieignum
hjá félögunum. Framkvæmdir þess-
ar liafa átt að greiðast að nokkru
mcð lánum úr Ræktunarsjóði og
öðrum sjóðum og með styrkjum frá
ríkinu, en lánin og styrkirnir koma
fyrst til útborgunar þegar verkið er
fullgert, þannig, að bændur hafa
orðið að auka skuldir sínar í bili
við kaupfélögin til að fullgera þær
umbætur, sem þeir þegar voru byrj-
aðir á.
Með því kaupgjaldi sem vcrið hef-
ir hin síðari ár, var knýjandi nauð-
syn fyrir bændur, að auka sem mest
ræktað land og því ekki nema rétt
og sjálfsagt, að kaupfélögin styrktu
slíkar framkvæmdir eftir því sem
kringumstæður leyfðu. I-Ivort of
langt hafi verið gengið í þessu efni,
er erfitt um að segja, en að aukinn
og fljóttekinn heyfengur muni stór-
lega auka greiðslumöguleika bænda
getur ekki orkað tvímælis.
þó framangreindar ástæður og
: rnargar fleiri séu til skuldaraukn-
! ingar þeirrar, sem orðið hefir hjá
kaupfélögunum, þá er þó ótalin
veigamesta orsökin, sem sé verðfall
afurðanna.
Kreppa sú, sem landbúnaðurinn á
við að stríða, er miklu stórfelldari
en sjávarútvegurinn hefir haft af að
i segja, eins og sjó mó af því, að verð-
1 fall á helztu afurðum bænda hefir
orðið sem hér segir sl. 3 ár:
Hvít ull hefir fallið úr 20—22 d.
niður í 6—8 d. pr. lbs.
Gærur hafa fallið úr 12 d. niður
í 3 d. pr. lbs.
Kjöt hefir fallið úr d. kr. 115,00 í
d. kr. 40,00 pr. tunnu, eins og það
var lægt í fyrra.
Garnir eru verðlausar.