Tíminn - 12.11.1932, Síða 1

Oialbfeti
09 afgrctöslumaður (E I m a n s tt
Han nreig þorsteinsöótMr,
€cefjargötu 6 a. .Xeyfjamf.
^fgteibsía
í i m a n s er i Scefjarðötu 6 a.
(Dpin öaglega fL 9—6
Sirni 2353
XVI. árg.
Reylcjavík, 12. nóvember 1932.
50. blað.
Vidtal
við Hermann Jónasson
lögreglustjóra.
Tíminn hefir í gærkveldi átt
viðtal við Hermann Jónasson lög-
reglustjóra viðvíkjandi ýmsum
atriðum í sambandi við óeirðirn-
ar á miðvikudaginn var.
Iívað líður rannsókn út af at-
burðunum á miðvikudaginn ?
Ég ritaði dómsmáJaráðuneytinu
bréf morguninn eftir að óeirð-
irnar áttu sér stað — segir lög-
reglustjórinn — tilkynnti því at-
burðina og jafnframt, að ráðu-
neytið þyrfti að sjálfsögðu að
skipa setudómara í málið, þar
sem það snerti mig sem bæjar-
fulltrúa og að ég, eins og lög-
regluþjónamir, hefði sjálfur orð-
ið fyrir árásum. Lögreglan, hefir
unnið að því, seinustu daga, að
safna gögnum í málinu. En setu-
dómarinn hefir enn ekki verið
sldpaður, og mun það stafa af
því, að dómsmálaráðherrann
sagði af sér og einhver dráttur
hefir orðið á, að ákveða hversu
skipað yrði störfum hans.
Mbl. ásakar yður fyrir það, að
þér hafið ekki haft varalið til að
aðstoða lögregluna á bæjar-
stjórnarfundinum. Hvað segið
þér við því?
Eftir kommúnistaóeirðirnar í
sambandi við bæjarstjórnarfund-
inn 7. júlí sl. sumar, þegar fjöl-
mennur hópur réðist á lögregluna
að fyrra bragði, áleit ég ekki
forsvaranlegt að ætla lögreglunni
einni að halda uppi reglu undir
slíkum kringumstæðum án skipu-
legs varaliðs í einkennisbúningi.
Á fundinum 7. júlí hafði ég
nokkra menn, sem áttu að koma
til hjálpar, ef á þyrfti að halda,
en þeir voru ekkert einkenndir
frá öðrum og komu því ekki að
tilætluðu liði, vegna þess að í
slíkum sviftingum í margmenni
ber atvikin ört að og lítt eða
ekki mögulegt fyrir lögregluna
að þekkja óeinkennda hjálpar-
menn frá öðrum og hafa við þá
samstarf. Það kom líka í ljós
eftir á, að þessir menn, sem ekki
voru skoðaðir sem eiginlegir lög-
reglumenn af því áð þeir höfðu
ekki einkenni, urðu fyrir miklum
óþægindum, bæði hér í bænum og
einnig úti um land við atvinnu.
Þess vegna benti ég dómsmála-
ráðuneytinu á, að mjög erfitt
væri að fá menn til aðstoðar á
þennan hátt við einstök tæki-
færi, heldur yrðu mennirnir að
vera skipaðir og látnir bera ein-
kennisbúninga, en það myndi ó-
hjákvæmilega hafa nokkur út-
gjöld í för með sér. Ráðuneytið
tók þessu vel í fyrstu en ákvörð-
un um það var frestað. Ég lét þó
málið ekki niður falla en ræddi
um það við ráðuneytið á ný.
Gerði ég þá tillögu, að hlutverk
þessa varaliðs yrði takmarkað á
þann hátt, að það hjálpaði til að
afstýra óspektum í bænum og
halda uppi friði á fundum en
blandaði sér hinsvegar ekki í
vinnudeilur. En þegar til kom,
vildi stjórnin ekki fallast á þetta.
Vildi stjórnin eða a. m. k. sumir
úr henni. forðast skipun slíks liðs
í lengstp lög og treysta á friðar-
vilja og varkárni borgaranna, á
meðan reynslan sannaði eigi
nægilega hið gagnstæða. Við þetta
varð svo að sitja, að ég fékk
ekki heimild fyrir varaliði, heldur
aðeins að kalla til hjálpar óein-
kennda aukamenn, eftir því sem
til næðist. Þetta var líka gert á
miðvikudaginn var, en það sýndi
sig eins og áður mjög tilgangs-
lítið, enda þótt þama væri um
ágæta menn að ræða.
Hefir nokkuð borið á ókyrrð í
bænum síðan á miðvikudag?
Við höfum ekki orðið varir við
neinar óeirðir af neinu tagi, og
hefir þó lögreglan haft mjög ná-
kvæmt eftirlit með allri umferð
um bæinn eftir að farið var að
skyggja á kvöldin.
Eru margir lögregluþj ónar ó-
vinnufærir enn eftir viðureign-
ina?
Þeir eru níu, sem ekki geta
gegnt varðstörfum sem stendur.
En við höfum þegar fengið menn
í þeirra stað og eru þeir í ein-
kennisbúningum og lögreglan
þannig fullskipuð. Auk þess hefir
nú í samráði við ríkisstjórnina
verið unnið að skipulegri liðsöfn-
un, og hefir hún gengið mjög
greiðlega og fjöldi manna gefið
sig fram.
Hafa nokkrar frekari varúðar-
ráðstafanir verið gerðar?
Ég get t. d. nefnt það, að þeg-
ar í stað eftir að ég kom upp í
lögregluvarðstofuna eftir uppþot-
ið, gaf ég fyrirskipun um að gera
upptæk í bráðina öll skotvopn
og skotfæri, sem til voru í verzl-
unum hér í bænum. Mér þótti
rétt að gjöra þetta til frekari
varúðar, þar sem hugir manna
voru æstir, þó að ég hinsvegar
teldi ekki líkindi til að neinir
myndi grípa til þeirra óyndisúr-
ræða að fara að beita slíkum
vopnum.
----0----
Úr hæstaréttardómi
í gjaldþrotamáli 5. febr. 1932.
Eins og vikið er að á öðrum stað
hér í blaðinu, liafa Mbl. og Vísir haf-
ið svæsnar árásir á lögreglustjór-
ann í Rvík út af dómnum yfir C.
Behrens og Magnúsi Guðmundssyni
og hafa lýst því yfir, að þeim dómi
verði breytt í hæstarétti.
Timinn hefir í tilefni af þessum
skrifum^ athugað nokkra dóma hæsta-
réttar út af sviksamlegum gjaldþrot-
um. En eins og kunnugt er, hafa
nokkrir menn síðustu árin verið
dæmdir fyrir þessar sakir í undir-
rétti í Reykjavík og dómamir stað-
festir í hæstarétti í öllum aðalatrið-
um.
Sem sýnishorn, og þvi máli skyld-
ast, sem nú er mest um rætt, skal
hér tekinn dómur í gjaldþrotamáli
kaupmanns í Rvík, uppkveðinn í
undirrétti 27. maí 1931 og staðfestur
óbreyttur í hæstarétti 5. febrúar
1932.
í forsendum undirréttar í því máli
segir m.‘a.:
„Hvað viðkemur éfnahagnum, tel-
ur endurskoðandinn áreiðanlegt, að
ákærðui' hafi verið orðinn insolvent
1. jan. 1929, því þá hafi skuldir um-
fram eignir verið orðnar krónur
2664,85*). En við þetta er það að at-
huga, að hér er ekkert verulegt af-
skrifað af útistandandi skuldum og
síðar hafa komið fram við rannsókn-
ina skekkjur í bókhaldinu sem virð-
ast benda til þess að ákærður hafi
áður vorið orðinn insolvent. Er hér
sérstaklega átt við þær skekkjur
sem komu í ljós er tekið var að
innheimta útistandandi skuldir".
„Með tilliti til þess sem nú hefii'
*) Allar leturbr. Tímans.
verið sagt, má því telja víst, að á-
kærður hefir verið orðinn insolvent
þegar í byrjun ársins 1928, þó ekki
sé ósennilegt að honum hafi fyrst
orðið það ljóst vegna þess hve bók-
liald hans var lélegt, um áramótin
1928 og 29, eins og hann sjálfur ját-
ar og heldur fram“.
„þrátt fyrir það, þótt ákærður
þannig sæi að gjaldþrot hans var yf-
irvofandi, liélt hann áfram að taka
vörur að láni, enda þótt að fyrirsjá-
anlegt væri af því sem að framan
er sagt, að hann gæti ekki greitt
þær vörui'. Hann kaupir vörur fyrir
61 þúsund 219 krónur 51 eyri á ár-
inu 1929, og var talsvert verulegur
hluti þeirra vara ógreiddur er á-
kærður varð gjaldþrota. Við rann-
sóknina hefir það upplýst, að sumt
af þessum vörum og öðrum vörum
sem ákærður átti frá fyrra ári, seldi
hann undir innkaupsverði og notaði
hami þessa peninga meðal annars
til að greiða ýmsum skuldheimtu-
mönnum, bæði eldri og yngri, og
gengu þær greiðslur að sjálfsögðu
nokkuð ójafnt yfir eins og verða
vill“.
í forsendum hæstaréttar, þar sem
undirréttardómurinn var staðfestur
óhreyttur, segir:
„Ákærði liefir kannast við það, að
í janúarmánuði 1929, hafi lionum
vcrið orðið það ljóst, að hann átti
eigi fyrir skuldum og að gjaldþrot
hans var yfirvofandi, en eins og
efnfthag hans var varið, sérstaklega
með það fyrir augum, að aðaleignir
hans auk vörubirgða voru útistand-
andi skuldir, sem ákærði mátti vita,
að voru ótryggar og vafasamar,
hlaut ákærða að hafa verið orðið
það ljóst, þegar á árinu 1928, að
liann þá átti engan veginn fyrir
skuldum. þrátt fyrir þetta hefir hann
huldið áfram að panta vörur og út-
vega sér vörulán, og loks hefir á-
kærði, eptir að hann sá, að gjald-
þrot var yfirvofandi, ívilnað einstök-
um af skuldheimtumönnum sínum
með skuldagreiðslum, og má í því
efni nefna, að á árinu 1929 hefir
hann greitt einum skuldheimtu-
manni kröfu hans, um 7000 kr., að
íullu“.
„Afbrot ákærða, N. N., er í undir-
dóminum réttilega heimfært undir
262., 263. og 264. gr., 2. mgi hinna
almennu hegningarlaga, og þýkir
refsing lians liæfilega ákveðin af
undirdómaranum 2ja mánaða fang-
elsi við venjulegt fangaviðurværi.
Svo ber og að staðfesta ákvæöi
dómsins urn að ákærði vei’ði svift-
ur leyfi til að reka eða stjórna
verzlun eða atvinnufyrirtæki um
næstu 5 ár og um málskostnað".
pað er erfitt að sjá, hvernig hæsti-
réttur, eftir að hafa kveðið upp þenn-
an dóm, ætti að geta kveðið upp
sýknudóm í máli Behrens og M. G.,
þar sem að í máli því, er talað
er úm hér að framan, virðist vera
um öllu minni sakir að ræða en í
máli Behrens og M. G.
-----0----
Mbl. tvisaga.
Einn af bæjarfulltrúum ílialdsins
skipaði Mbl. að segja satt frá bæjar-
stjórnarfundinum. þessi maður lofaði
framkomu lögreglustjórans og viður-
kenndi, að hann og lögreglan liefði
bjai'gað flokksmönnum Mbl. úr
liáska. Samkvæmt þessu skrifaði
Mbl. eina tiltölulega rétta frásögn um
fundinn og lýsir þar að verðleikum
framgöngu lögreglunnar. En í öðrum
greinum um sama efni ræðst blaðið
með ósannindum og brigslum á
manninn, sem lét bjarga samherjum
þess frá limlestingum. það borgar
sig að lijálpa íhaldsmönnum úr lífs-
háska!
-----0----
Hvar eru sjóðirnir?
Til hughreystingar fyrir bændur,
er vert að geta þess, að ritstjóri
Morgunblaðsins telur sig hafa fund-
ið leið til að greiða skuldir þeirra
að fullu og jafnvel að miðla þeim
nokkru handbæru fé til að standa af
sér kreppuna. Stendur nú ekki á
öði’u en að finna 6 milj. króna sjóð,
sem blaðið telur falinn í fórum sam-
vinnufélaganna. Getur varla orðið
langur dráttur á að sjóður þessi
finnist, þar sem ritstjórinn liefir ver-
ið að lýsa því í sama blaði, að fund-
izt hafi Inkafjársjóður í Ecuador,
sverð úr skýru gulli og 140 gull-
molar.
1 Morgunblaðinu 1. þ. m., þar sem
skýrt er frá þessum földu sjóðum,
er skorað á mig að segja afdráttar-
laust til hvar sjóður sá, sem sam-
vinnufélögin eiga að hafa í fórum
sínum, sé niður kominn. þó ég geti
ekki orðið við þeim tilmælum rit-
stjórans að framselja honum sjóð
þenna, þá vil ég þó rétta honum
hjálparhönd með því að benda hon-
urn á aðra sjóði, sem hann ef til
vill hefir ekki liaft fregnir af til
þessa.
II.f. Völundur, II.f. Smjörlíkisgerð-
in, H.f. Sjóvátryggingarfélag íslands,
H.f. Nýja Bíó, Mjólkurfélag Reykja-
víkur, H.f. Kveldúlfur, H.f. Alliance,
H.f. Isafoldarprentsmiðja, H.f. Ham-
ar munu öll hafa digra sjóði í fór-
um sínum, að þvi sagt er. Mundi
það koma sér vel fyrir atvinnulausa
Reykvíkinga ef sjóðum þessum yrði
skipt á milli þeirra nú í kreppunni.
Má gera ráð fyrir því, að sjóðir
þessir séu ávaxtaðir í samræmi við
hugmyndir Morgunblaðsins og að
fornum sið, þannig, að ormur liggi á
gullinu, en væntanlega verður „Don
Quixote" Morgunblaðsins ekki mikið
fyrir að vinna orminn 9g útdeila
gullinu.
það er mér með öllu ofvaxið að
koma Morgunblaðinu i skilning um
myndun sjóða og ávöxtun þeirra, en
hinsvegar er rétt fyrir samvinnu-
menn að gera sér ljóst hvernig sjóðir
samvinnufélaganna hafa myndast og
hvernig þeir eru ávaxtaðir, á meðan
Morgunblaðið leitar að fólgnum fjár-
sjóðum hér og erlendis.
Ef bóndi græðir á búskapnum
1000 krónur, getur liann auðvitað
tekið þessar krónur í seðlum eða
skiptimynt og geymt þær í kofforts-
handraðanum. Á þann hátt eru pen-
ingarnir handbærir, en arðiausir með
öllu. Hver skynsamur maður, sem
ætti slíkan sjóð og þyrfti að byggja
sér hús eða kaupa fénað til bústofns-
auka mundi verja þessum handba’-ru
og arðlausu peningum til þeirra þarfa
en ekki láta sjóðinn liggja arðlausan
og taka fé að láni fyrir 8% árlega.
Við þessa ráðstöfun bóndans er sjóð-
urinn að vísu ekki lengur handbær,
en hann er til í húsum eða búpen-
ingi, með öðrum orðum í arðberandi
eignum. Ef bóndinn hefir áður átt
100 ær og kaupir 40 til viðbótar, er
'afkoma hans þeim mun tryggari og
lánstraustið vex að sama skapi.
Á sama hátt er því varið méð sjóði
samvinnufélaganna, þeir eru sam-
safnaður arður af margra ára við-
skiptum, sem félögin að sjálfsögðu
ekki liafa látið liggja óarðbæran í
fórum sínum, heldur varið til inn-
kaupa á vörubirgðum, byggingu húsa
og til að afla sér annara verðmæta.
Verðmæti þessi eru grundvöllurinn
undir lánstrausti félagana og sé
þessum grundvelli kippt burtu, er
lánstraustið farið, starfsemi félag-
anna lömuð eða þau neydd til að
hætta rekstri.
Sama regla gildir um hlutafélög
og aðra einstaklinga. Hver sá ein-
staklingur, sem á mikil verðmæti,
hvort heldur eru peningar, hús, vél-
ar, skap, jarðeignir eða annað, á til-
tölulega greiðan aðgang að lánsfé,
en sá sem ekkert á eða hefir til
tryggingar, hefir engar horfur á að
fá reksturefé að láni til eins eða
noins.
Samvinnumönnum verður því ætíð
að vera það hugfast, að sjóðirnir eru
sá grundvöllur, sem félagsskapur-
inn hvílir á og að krefjast þess að
þeim sé skipt upp manna á meðal
er sama og að krefjast þess, að fé-
lögin séu lögð niður.
Sjaldan eða aldrei hafa erfiðleikai'
bænda og samvinnufélaganna verið
jafn miklir og nú og það er.því ekki
að undra þó óvildarmenn félags-
skaparins noti þessa neyðartíma til
að ala á tortryggni manna til félag-
anna og reyni á þann hátt að koma
þeim á kné, en væntanlega verður
árangurinn af þessari starfsemi sá
sami og af skrifum Björns Krist-
jánssonar á sínum tima.
Jiegar litið er á það að undanfar-
in ár liafa verið í bezta lagi, livað
veðráttu snertir, bústofn manna
meiri en nokkru sinni áður og til-
kostnaður við búreksturinn lægri en
verið hefir um lengri tíma, þá er
elcki hægt að neita því að miklar
horfur eru til þess, að fljótt lifni til
i sveitum ef verðlag á afurðum fær-
ist eitthvað til betri vegar.
Árið 1920 stóðu bændur stórskuld-
ugir, bústofnslitlir og fénaður að
liausti gerði ekki betur en borga
þann fóðurbæti, sem keyptur hafði
verið veturinn áður. Samt rofaði til
og eftir 1924 voru þrengingarnar að
mestu gleymdar. þetta ættu þeir að
muna, sem þegar eru farnir að
hlakka yfir fjárþroti bænda og sam-
vinnulélaganna.
Svafar Guðmundsson.
-----0----
Uppeldi og kristindómjsfræðsla.
Á sunnudaginn var flutti séra Sig-
urður Einarsson kennaraskólakenn-
ari fyrirlestur hér í bænum, um, of-
angreint efni, fyrir troðfullu húsi á-
heyrenda. Séra Sigurður er kunnur
að því, að vera meðal þeirra manna,
er nú flytja snjallast íslenzkt mál.
Var og íyrirlestur hans hinn prýði-
legasti og saminn af mikilli þekk-
ingu guðfræðings og kennara á um-
ræðuefninu. Rakti ræðumaður rökin
að því, live þverrað hafa tök kirkj-
unnar á hugum þjóðar vorrar, og
benti á, hverja sök stirðnuð og stein-
runnin kristnifræðsla ætti i þessu
eíni. Hann nefndi átakanleg dæmi
tviskinnungs þess, sem er i kristi-
legri fræðslu í orði og daglegu lífi.
Og hann ræddi um átök þau, sem nú
standa og aukast hljóta á næstu ár-
um, milli kyrstöðuafla kirkjunnar og
heimatrúboðsmanna annarsvegar, og
hinum megin þeirra manna, sem
unna frjálsri hugsun og beita vilja
vísindalegum vinnubrögðum í kristi-
legu og almennu uppeldi. Benti hann
i þvi sambandi á athyglisverð ráð til
bóta.
Fyrirlestur þessi á erindi til allra.
En sérstakt erindi á hann til foreldra
og þeirra annarra, er hugsa og fjalla
um uppeldi.
Eg liefi heyrt, að séra Sigurður
ætli að endurtaka fyrirlesturinn á
sunnudaginn kemur. þá væri vel að
sem flestir hugsandi foreldrar úr
borginni yrðu meðal áheyrenda hans.
A. Sigm.
-----O-----
100 ára varð 2. þ. m. Vigdís Eiríks-
dóttir frá Miðdal í Mosfellssveit. Hún
liefir síðustu 15 árin dvalið á heimili
dóttur sinnar, Guðbjargar, konu
Skúla Norðdahl, að Úlfarsfelli. Vigdís
hefir verið að mestu leyti rúmföst
síðustu 4 árin og er nú því sem næst
lieyrnarlaus og rnjög fai'in að sjón.
— 2. nóv. er einnig afmælisdagur frú
Guðbjargar. Varð hún 59 ára.
-----O-----