Tíminn - 15.11.1932, Qupperneq 1

I
©jaíbfert
og afgrci&slumaður Cimani et
Sannrei® |>orsteinsbóttjr#
Ccefjargötu 6 a. SiytiaBÍt.
^.fgtEibsía
Cimans er f €œfjar<jðtu 6 a.
©ptn &u$!ega fL 9—6
Sitái 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 15. nóvember 1932,
51. blað.
Vavnavlögregla og
vinnulöggjöf
Tvennstonar verð.
Tvennskonar réttlæti
Eins og getið er um í síðasta
blaði, lagði Hermann Jónasson til
í sumar, eftir að kommúnistar
réðust á bæjarstjómina, að bætt
yrði við lögregluna sérstöku
vamarliði til að halda í skefjum
þvílíkum ofbeldismönnum, sem
þar áttu hlut að máli. Hann vildi
að lið þetta yrði einkennisklætt
og æft sérstaklega. Hann fullyrti
við landsstjómina að mjög gagns-
lítið væri að ætla að safna saman
alveg óæfðum mönnum, fyrir
varalið, til að hjálpa svo um mun-
aði. Jafnframt tók Hermann Jón-
asson það fram, sem sína skoðun,
að varnarliðið ætti að nota ein-
göngu til að verja líf og eignir,
en alls ekki til að ráða úrslitum
í vinnudeilum.
Nú hefir ofbeldi kommúnista
gert óhjákvæmilegt að koma upp
hér í bænum slíku varnarliði, og
landstjórnin hefir nú mjög fús-
lega veitt leyfi til stofnunar
vamarliðs, sem neitað var um í
sumar. Síðustu daga hefir lög-
reglan unnið að því að koma á
fót slíku vamarliði. Vegna skipt-
anna á mönnum í dómsmálaráðu-
neytinu hefir dregizt, að stjómin
gæti fyrir sitt leyti skipað fyrir
um hversu hátta skyldi æfingu,
útbúnaði og skyldum vamarliðs-
ins.
Það má telja fullvíst, að innan
skamms hafi lögreglustjóri og
landstjóm eflt svo lögregluna, að
friði á götum og í heimilum verði
ekki framvegis raskað af óhlut-
vöndum mönnum, eins og of-
stopamenn íhaldsins gerðu eftir
þingrofið í fyrra, og ofstopa-
menn kommúnista við bæjar-
stjómina í sumar og nú á þriðju-
daginn var. Varnarliðið má ekki
vera í þjónustu neins pólitísks
flokks eða stéttar. Það verður að
verja líf og eignir borgaranna,
og starfsfrið opinberra stofnana,
bæjarstjóma, Alþingis og land-
stjómar.
En það er áríðandi, að koma í
veg fyrir, að slíkt vamarlið verði
misnotað og því beitt af einni
stétt móti annari stétt. Þannig
átti ríkislögregla Jóns Magnús-
sonar að vera. Hún átti að vera
vopn í höndum efnamanna í bæj-
unum móti verkamönnunum, enda
frumvarpið beinlínis framí komið
í tilefni af nýafstöðnum: vinnu-
deilum og kröfum stórútgerðar-
manna. Hún var sérstaklega gerð
til að brjóta niður verkamanna-
stéttina. Þess vegna varð frv. J.
M. aldrei annað en grýla. Það
var byggt á ranglátum hugsunar-
hætti. Kjósendur vildu ekki láta
innleiða almenna herskyldu til
þess að kúga verkamannastéttina
í atvinnumálum hennar.
En um leið og þrengir að af
kreppunni, verkföll og verkbönn
verða tíðari og tíðari í stærri
bæjunum, og á hinn bóginn til
varnarlið, sem er stofnsett til að
verja líf og eignir og fundafrið,
en sem koma verður í veg fyrir
að hægt sé að misnota í póli-
tískuni tilgangi, þá er orðið óhjá-
kvæmilegt.að setja löggjöf um
vinnudeilur. 1 þeirri löggjöf þarf
að ákveða hvað só löglegt í deil-
um og hvað ólöglegt, og jafn-
framt að skilgreina, hvernig rík-
isvaldinu beri að nota varnarlið-
ið, svo að það geti haldið í skefj-
um byltingaröflum þjóðfélagsins,
án þess að grípa inn í löglegar
vinnudeilur.
Tíminn hefir í vetur sem leið
flutt allítarlega ritgerð um skipu-
lag á slíkri vinnumálalöggjöf eins
og á þeim málum er tekið í
næstu löndum. Þá var af hálfu
Framsóknarmanna unnið að því
að koma á löggjöf í þessu efni og
mun mega fullyrða, að vel und-
irbúið frumvarp um það efni
verður lagt fyrir þingið í vetur.
Sumir fáfróðir menn halda, að
löggjöf um vinnudeilur sé aðeins
fjötur um fót verkamannanna.
Svo er ekki. Vinnulöggjöfin er
um rétt og skyldur beggja aðila,
verkamanna og vinnukaupenda,
gagnkvæmt og gagnvart þjóðfé-
laginu. Þar er komið föstu skipu-
lagi á um vinnusamninga, upp-
sagnarfresti, sáttatilraunir, og
loks, hvað sé leyfilegt og hvað ó-
leyfilegt í baráttu atvinnurek-
enda og verkafólks, þegar komið
er á verkbann eða verkfall.
Framsóknarflokkurinn kom á
löggjöf um sáttasemjara, sem
haft hefir mikla þýðingu hér á
landi. Og Framsóknarflokknum
er líka skyldast að hafa forgöngu
um vinnudeilulöggjöf og varn-
arlið, einmitt af því að hann get-
ur litið óhlutdrægar á þau mál,
heldur en baráttuflokkar kaup-
staðanna, og stillt í hóf um við-
kvæmustu deilumálin. Verkamenn
og atvinnurekendur myndu þá
smátt og smátt læra að útkljá
deilumál sín öðruvísi en með bar-
eflum. Meðan verið er að feta
sig áfram á þessari vandasömu
leið myndi bezt henta að inn-
leiða þær einar nýjungar, sem
hafa verið reyndar í nábúalönd-
unum, þannig að bæði atvinnu-
rekendur og verkamenn hafi
sannfærzt um, að löggjöfin væri
báðum þeim aðilum og þjóðfélag-
inu til gagns.
----o-----
íhaldið og dómurinn.
„Ég álít að hæstiréttur eigi að
sýkna Magnús", sagði íhaldslögfræð-
ingur einn, „en ég hefði ekki viljað",
bætti hann við, „ráðleggja skjólstæð-
ing inínum það, sem kom honum í
tugthúsið". þannig er tal hinna skyn-
samari ihaldsmanna. þeir játa fylli-
lega sekt Magnúsar og að dómurinn
&é réttur og sannur — auk þess
óvenjulega vel gerður. Fordæmingin
á málstað Magnúsar er almenn og
eiginlega undantekningarlaus, alveg
eins og áður fyr var í bæjarfógeta-
málinu. Hinsvegar trúa margir
íhaldsmenn Mbl. og fullyrða, að
Magnús verði sýknaður í hæstarétti
— alveg eins og Jóhannes. þeir gefa
enga skýringu á því, að nokkur
skynsamleg leið sé til að sýkna fyrir
slíkt afbrot. þeir tala eins og lægi
fyrir skriflegur samningur um sýkn-
un, en það er þó vitanlega alveg
óhugsandi. Meðferð íhaldsins á
hæstarétti, er orðin þjóðinni til
hnekkis, þar sem blöð flokksins tala
eins og þau ættu dómstólinn, og
þykjast geta lofað ákveðið um niður-
stöður löngu fyrirfram.
I.
Áður en samvinnufélögin tóku að
starfa hér á landi, og að nokkru
leyti meðan þau voru ung, var
tvennskonar verðlag í búðum margra
helztu andstæðinganna. Kaupmenn
þessir höfðu annað verðið fyrir fá-
tæklingana, en hitt fyrir „heldra
fólk" og efnamenn. Fátæklingurinn
fékk minna fyrir sína vöru og varð
raunverulega að borga meira fyrir
erlenda varninginn, heldur en hinn
svokallaði efnamaður. Kaupmaður-
inn gerði sér mannamun og hallaði
á þá, sem minnimáttar voru, en
gerði sér þvi meiri blíðmæli við hina
sem „betur máttu".
Samvinnufélögin hafa eyðilagt
þessa gömlu venju. þau settu sann-
virðið í öndvegi við hvern, sem átt
var. Og- það verð var ekki nema eitt.
því urðu alir að hlíta, ríkir og fá-
tækir. Samvinnufélögin settu réttlæti
yfir ranglæti, létu drengskap koma
fyrir níðingslund. Með því að gera
réttlætið að einkunnarorðum i verzl-
unarmálum landsins, hafa samvinnu-
félögin þi’oskað þjóðina í siðferði-
legum efnum meir en nokkur önnur
félagsmálahreyfing samtíðarinnar.
II.
Frá verzlun fluttu samvinnumenn
áhrif og starfsaðferðir yfir í lands-
málin. Og þar, ekki sízt í réttarfars-
málunum, fyrirfundu samvinnumenn
hið tvöfalda verðlag í fullu gildi.
Lögin sýndust yfirleitt ekki vera til
nema fyrir fátæklinga. Umkomulaus-
um mönnum var hegnt, ef þeir stálu
kind, eða nokkrum fiskum. Hegning-
arhúsið var lianda þeim varnarlausu.
þessvegna var það svo illa útbúið,
að hraustir menn urðu þar heilsu-
lausir á skömmum tíma. Hinir aft-
urhaldssömu embættismenn, sem
fjölluðu um réttarfarsmálin létu þar
við sitja. Engir „betri menn“ voru
nokkurntíma dæmdir í fangelsi. Og
smælingjarnir máttu verða heilsu-
lausir ef þeir voru dæmdir til að vera
þar. í augum hinnar kyrstæðu og
menntunarvana embættisstéttar voru
smælingjarnir svo gersamlega þýð-
ingarlausir, að engu skipti hvað um
þá varð. Eftir að samvinnumenn fóru
að hafa bein áhrif á stjórn landsins
hefi ég verið hinn eini fulltrúi þess
flokks, sem hefi haft aðstöðu til að
sinna réttarfarsmálunum. Og ég inn-
leiddi þar þá reglu sem fyrirrennarar
mínir og samherjar höfðu borið fram
til sigurs í verzlunarmálunum. þeir
höfðu sett eitt verð í stað tveggja. Ég
innleiddi þá reglu, að allir skyldu
vera jafnir fyrir lögunum. Að því er
snerti þá fátæku og umkomulausu,
þá þurfti engu eða breyta, nema að
gera fangelsin heilsusamleg, og með-
ferð fanganna mannúðlega, og það
var líka gert. Smælingjunum hafði
áður verið hegnt og það er gert enn.
Magnús GuðmundsSon leyfir Birni
Blöndal að taka og leiða fyrir dóm
umkomulausa bruggara og launsala.
En Bjöm bakari Björnsson og ísleif-
ur Briem eiga „malctarmenn" að, og
þeirra yfirsjónir gleymast furðu
fljótt.
Breytingin að láta lögin ná til allra
snerti éingöngu þá., sem áttu „makt-
armenn" að. Aðhald laganna hafði
ekki náð til þeirra. íhaldið taldi sig
eiga þessa menn, afbrotamennina,
líka ef þeir áttu einhverja að. Og
íhaldið sló hring um þá og varði þá
til síðasta blóðdropa. fhaldið ofsótti
Iialldór Júlíusson fyrir það, að hann
kom upp um Hnífsdalssvikin. Rit-
háttur Mbl. var svo ferlegur, að
íhaldsfólk i Borgarnesi, þar sem móð-
ir Halldórs Júlíussonar bjo, háöldr-
uð, faldi Mbl. fyrir henni til að láta
hana ekki sjá hinn siðlausa rithátt,
þeirra sem niddust á syni hennar
fyrir að gera skylduverk rannsóknar-
dómara í augljósu sakamáli. Á sama
hátt réðist Lárus Jóhannesson með
botnlausum ærumeiðingum á setu-
dómarann í Hnífsdalsmálinu. Og nú
í vetur líkti einn af leiðtogum íhalds-
manna einum af núverandi dómur-
um í Hæstarétti við sjálfan fjandann,
fyrir að sá maður hafði ekki viljað
dæma honum heiðurslaun fyrir að
setja íslandsbanka á höfuðið.
Ef íhaldsstjórn hefði átt að gæta
réttarfarsins á síðasta kjörtimabili,
myndi aldrei hafa verið rannsökuð
sjóðþurð Brunbótafélagsins, né Ein-
are Jónassonar, aldrei komizt upp
um Hnífsdalssvikin eða vaxtatökuna.
Fölsunarmál ísleifs Briems og smylg-
un Björns bakara á 500 whisky-
flöskum hefði verið vafin í mjúkar
umbúðir, sömuleiðis fjársvik þórðar
Flygenrings og gjaldþrot Gísla John-
sen í Eyjum. Alt þetta hefði verið
varið í sömu umbúðir eins og toll-
svikin á dögunum.
Ihaldið hefir gert mér þann sóma
að kenna hið nýja réttarfar — að
láta alia vera jafna fyrir lögunum —
við þann bæ, þar sem ég er alinn
upp. það er oflof. Hið nýja réttar-
far er ekki eingöngu mín stefna
heldur allra samvinnumanna. Og ef
íhaldið vonast eftir að geta aftur
fengið tvennskonar réttlæti, þá verð-
ur það að byggjast á þvi að engir
samvinnumenn muni framar hafa
áhrif í landinu.
Eftir kosningarnar í iyrra tóku
íhaldsmenn mjög að vinna að því, að
ég liefði ekki áhrif á meðferð rétt-
arfarsmálanna i landstjórninni. þetta
kom fram í blöðum flokksins dag
eftir dag. Ég varð var við þessa
mótstöðu á þrem stigum. Fyrst var
reynt af þeim, sem vildu hafa algert
frelsi fyrir þá, sem vildu að „heldri-
menn“ mættu að ósekju drýgja laga-
brot, að hindra að ég ætti sæti i
landsstjórninni, þar næst að ég hefði
yfirstjórn dómsmálanna, og loks í
þriðja lagi, að nokkuð yrði hægt að
gera í réttarfarsmálunum. Allt þetta
mistókst fyrir íhaldinu. Samvinnu-
bændurnir vildu ekki ótilneyddir fá
tvennskonar réttlæti.
En ihaldið var ekki í rónni samt.
í allan fyrravetur vann það að því
að eyðileggja aðstöðu Framsóknar
til að láta lögin vera í gildi fyrir
„fina fólkið". Og með því að lofa
socialistum að gera áilt að vilja
þeirra í kjördæmamálinu (þau loforð
átti aldrei að efna, en voru miðuð
við að ná verndarvaldi vegna hátt
settra afbrotamanna) tókst íhaldinu
að hindra framgang fjárlaga og
skattalaga og koma á stjómarskipt-
um.
Fjögur mál vom afgreidd til dóm-
arans rétt fyrir stjórnarskiptin, með-
al fjölmargra annara, sem ekki hefir
verið fjölrætt um. Vegna þessara
mála voru stjórnarskiptin gerð. Ef
ég hefði viljað hilma yfir þessi mál,
myndi Mbl. hafa hrósað mér, og ósk-
að að ég yrði langlífur í landstjóm-
inni.
En alveg eins og engum kaupfé-
lagsstjóra á íslandi dettur í hug að
hafa mismunandi verð á sömu vöru,
til að fara i manngreinarálit, þannig
kom mér auðvitað ekki til hugar að
setja upp „heldri manna" réttlæti til
að þóknast íhaldinu. Mér þótti alveg
sjálfsagt að láta dómstólana dæma
um þessi fjögur mál, alveg eins og
ef í hlut hefði átt umkomulaus
heimabruggari i kjördæmi Ólafs
Thor«.
Landsfólkið veit vel um þessi mál,
sem íhaldið óttaðist, svo að þau
máttu ekki g’anga til dóms.
Hið stærsta og þýðingarmesta voru
miljónatöpin í fslandsbanka. Um þau
var prófessoradómurinn genginn, og
hafði dæmt um „meðsekt" banka-
stjóranna. Undir hjúp miljónasukks-
ins hjá íslandsbanka var falin ein
hin svívirðilegasta eyðsla til „betra
fólks“ í íhaldsflokknum. Á þessu
ináli hefir Magnús Guðmundsson
sofið í sumar. Hann álítur það of
slæmt fyrir hæstarétt.
Annað var mál Knúts borgarstjóra.
Hann gat m. a. ekki gert grein fyrir
7000 kr. „milliliðaþóknun", sem ekki
liefði átt að renna til hans. Sömu-
leiðis var hann riðinn við tvöfalda
vinnureikninga, sem smælingjar hafa
liðið harðan dóm fyrir. íhaldið
heimtaði að þetta mál væri svæft.
það snerti „heldri mann“, — borgar-
stjórann i Reykjavik. Magnús Guð-
mundsson svæfði þetta líka. En
Knútur sýndi þann smekk að yfir-
gefa land sitt, alfarinn að því er
virðist, heldur en að þola umræður
og dóm almennings um mál sitt. Er
þessa getið hér honum til maklegs
heiðurs.
pá hafði sannast að öll mæliker
Iíveldúlfs á Hesteyri vom of stór.
Ekkert var of lílið. Hér var að ræða
um svik á mæli og vog hjá börnum
„heldri manna“. þetta mál hefir sof-
ið í sumar og vetur, vafalaust að
ósk miðstjórnar íhaldsins.
Og að lokum er svo mál M. G.
sjálfs. Lesendur Timans hafa kynnt
sér það. Dómurinn er uppkveðinn i
héraði.. Lögin eru túlkuð viðvíkjandi
M. G. eins og ef hann hefði verið
smábóndi norður i Skagafirði, sem
hefði orðið á að hjálpa til við óleyfi-
lega eignatilfærslu.
Út af þessu ærist nú ílialdið. Bæði
M. G. og blöð flokksins tala eins og
liæstiréttur sé búinn að lofa M. G.
sýknun áður en málið kemur til þess
réttar. Hvort það er rétt skal látið
ósagt. Hvort slík fyrirframheit eru
samboðin góðum dómstóli, dæmir
þjóðin um. En Mbl. virðist byggja
mikið á því að lögin séu nú eklci
farin að ganga jafnt yfir alla. því
að það er fullvíst, að ef annar Skag-
firðingur, Pétur Jakobsson, sem líka
fæst við kaup og sölu og er þar að
auki miklu meiri maður en M. G.,
hefði farið í spor M. G. í Behrens-
málinu, þá myndi enginn héraðs-
brestur hafa orðið, þó að lögfræð-
ingurinn, sem stýrt hafði athöfnum
hins gjaldþota manns, yrði að líða
þá hegningu, sem lögin mæla fyrir.
Mbl. vonast eftir, að það heyri
aldrei framar um það að allir borg-
arar landsins séu jafnir fyrir lögun-
um. það er spádómur — ekki giftu-
legur — og ekki líklegur til að ræt-
ast. J. J.
-----o-----
Hin þrjú málin.
Mönnum finnst að vonum mikið
til um að maður með þvílíkt mál í
eítirdragi eins og M. G. hafði, skyldi
verða yfirmaður réttvísinnar, þó
ekki væri nema eitt missiri. En nú
hefir hin mikla sekt, hin glögga
rannsókn, og hinn hispurslausi og
réttláti dómur skotið ihaldinu skelk
í bringu. það hikaði um stund, en
afneitaði svo Magnúsi, fann, að mál
hans var meir en vonlaust. En þó
var þetta mál ekki nema eitt af
fjói’um, sem íhaldið vildi kæfa. það
er sannað, að síldarmálin á Hesteyri
voru svikin. þar eru engar máls-
bætur. En M. G. hefir stöðvað þetta
mál. — Næst var Knútur Zimsen
með 7000 kr. þóknun til sjálfs hans
fyrir vinnu, sem var skylda hans
að annast. Og loks var íslands-
bankagjaldþrotið, langstærsta fjár-
svikamálið, sem nokkurntíma hefir
komið fyrir hér á landi. Hvað
myndi þjóðin hafa sagt, ef hún hefði
heyrt og séð jafn vel undirbúinn og
réttlátan dóm i því eins og gjald-
þrotamáli Behrens?