Tíminn - 03.12.1932, Page 1

©falbfeti
09 afgrci&slumaöur Cimani «r
Xannueig p o r s t ei ns&ótt jr,
Cœfjargötu 6 a. iíeffjamf.
^Afgteibeía
(T í :u a n s er i Cœfjargötu 6 a.
©pin bdijlega' fL 9—6
Simi 2353
XVI. árg.
Reykjavík, 3. desember 1932.
éL.
56. blað.
Skuldamálið
Frá því var skýrt í síðasta tbl.
Tímans, að landbúnaðarráðherr-
ann, Þorsteinn Briem, hefði 23.
nóv. sl. skipað þriggja manna
nefnd til að „athuga hag land-
búnaðarins og fjárhagsástæður
bænda og gjöra tillögur um þær
ráðstafanir, sem tiltækilegast er
að gjöra fjárhag bænda til
styrktar og landbúnaðinum til
viðreisnar í þeim örðugleikum,
er heimskreppan veldur“.
Meðal bænda um land allt mun
nefndarskipun þessi verða talin
til mikilla tíðinda, og beðið með
eftirvæntingu eftir árangrinum
af starfi hennar.
Um mannaval í nefndina má
segja það, að tveir af nefndar-
mönnunum, þeir Tryggvi Þór-
hallsson og Sigurður Kristinsson,
liafa vegna starfs síns fyrir að-
allánsstofnun bændanna og sam-
vinnufélögin, sérstaklega góða
aðstöðu til að vera þessum mál-
um kunnugir. Bera bændur hvar-
vetna til þeirra hið bezta traust.
Viðvíkjandi skipun þriðja manns-
ins, Péturs Ottesens, má taka það
fram, að úr því að valinn var í
nefndina maður úr þingflokki í-
haldsmanna, lá það auðvitað
lang-næst, sem gjört var, að velja
til þess eina bóndann, sem til er
í þeim flokki.
Nefndin á nhkið starf fyrir
höndum. Henni er ætlað að safna
saman sem allra nákvæmustum
gögnum um fjárhag hvers ein-
staks bónda á landinu í því
skyni, að gjöra eftir á heildar-
yfirlit um ástandið og gjöra sér
grein fyrir, hvaða ráðstafanir
myndu auðveldastar og koma
flestum að gagni.
Fyrsta og aðalstarf nefndar-
innar nú í byrjun mun verða að
safna upplýsingum um skuldir og
innieignir bænda í bönkum og
sparisjóðum. Eru lánsstofnanir
skyldaðar til að láta nefndinni í
té allar upplýsingar þessu við-
víkjandi. Þá mun nefndin afla
sér upplýsinga um verzlunar-
skuldir, vangoldin opinber gjöld,
skuldaskipti manna á meðal og
loks um eignir bænda í jörðum,
búpeningi eða öðru verðmæti.
Á þennan hátt, er það ætlurnn
með nefndarskipun þessari að
hæg-t verði að gjöra sér ein-
hverja grein fyrir, hvaða mögu-
leika bændur hafi til að standa
straum af þeim fjárhagslegu
byrðum, sem á þeim hvíla nú.
Er nefndinni þá jafnframt falið
að „gjöra tillögur um þær ráð-
stafanir, sem tiltældlegast er að
gjöra fjárhag bænda til styrktar
og landbúnaðinum til viðreisn-
ar“ í örðugleikunum.
Það mun nú vera orðin nokk-
urnveginn almenn krafa bænda-
stéttarinnar um land allt, að
landbúnaðinum verði, af hálfu
þjóðfélagsins, veitt einhver frek-
ari aðstoð en orðið er, til að
standa straum af skuldabyrð-
inni.
Þegar litið er til fyrri ára ráð-
stafana, margra hverra, um með-
ferð á lánsfé, sem þjóðfélagið í
heild stendur í ábyrgð fyrir, er
ekkert undarlegt, þó að þessi
krafa komi frá bændunum nú.
Bændastéttin þarf engan kinn-
roða að bera fyrir það, þó að
nokkur greiðslutregða hafi orðið
og sé yfirvofandi af hennar
hendi, og þó að hún reynist þess
nú, á slíkum tímum, vanmáttug,
að standa í skilum gagnvart lán-
ardrottnum sínum.
Bændastéttin hefir ávalt gert
strangar kröfur um heiðarleika
í viðskiptum, bæði til sjálfrar sín
og annara. Það mun vera leitun á
bónda, hvar sem er á landinu,
sem stofnað hafi til skuldar í
meðvitund um það, að hann ætl-
aði að koma sér hjá að standa í
skilum.
Ekki þarf heldur að sakast um,
að bændurnir hafi verið eyðslu-
stétt, sem sóað hafi lánuðum
fjármunum til óþarfa eða dýrra
lífsþæginda.
Skuldabyrði íslenzkra bænda
er ekki sjálfskaparvíti. Það sér
og skilur hver viti borinn og
sanngjarn maður. örðugleikar
bændanna núna koma fyrst og
frem’st af hinu mikla og ógur-
lega verðhruni landbúnaðarafurð-
anna, sem dunið hefir yfir hina
ungu framsókn sveitanna eins og
vorhret. Það má segja, að ef
bændur hefðu unnið minna að
framkvæmdum undanfarið, hefðu
þeir líka minna að borga nú.
En norðanvindurinn á vorin er
ekki nýgræðingnum að kenna.
----o-----
Síðasta hálmstráið
Eina von Mbl. um, að því takiat
að fá almenning á sína skoðun(!)
í Magnúsarmálinu, er sú, að reyna
að breiða það út, að Hermann Jón-
asson hafi komizt yfir landspildu
suður með sjó á eitthvað vafasam-
an hátt. Raunar verður ekki séð,
að þetta, þó að rétt væri, geti kom-
ið sekt eða sýknu Magnúsar Guð-
mundssonar nokkum skapaðan hlut
við.
En Mbl. er mjög óheppið i þetta
sinn sem oftar, því að hitt íhaldsdag-
blaðið í Reykjavík, „Vísir", hefir fyrir
tveim mánuðum*) birt grein um
þetta mál, sem hefði átt að kenna
Mbl., að það myndi ekki vel fallið til
árásar á H. J.
Greinin, sem hér ræðir um, birtist
í Vísi 1. okt. sl. En 3 dögum síðar
blaðið eftirfarandi leiðréttingu, sem
liér skal tekin upp orðrétt:
„Erfðafestuland
Hermanns Jónassonar lögr.eglustjóra.
Út af aðsendri fyrirspurn, sem
birt var hér i blaðinu, eftir beiðni,
1. þ. m., hafa blaðinu borizt eftirfar-
andi upplýsingar:
það er alveg rangt, að H. J. hafi
fengið keypt, og því síður gefið,
nokkurt landsvæði úr Garðatorfunni
á Álftanesi.
Á síðastliðnu vori voru gerð landa-
skifti milli jarða í Garðatorfunni,
þannig, að hver jörð hefði afmark-
að land út af fyrir sig. Vora þá
jafnframt mæld út lönd til fjögurra
nýbýla. Tvö af nýbýlunum voru
leigð ábúendunum á jörðunum Móa-
koti og Bakka til lífstíðarábúðar, en
tvö voru leigð á erfðafestu. Annað
þeirra, mýrarfláka, 26,6 ha. að stærð,
neðanvert við Hafnarfjarðarveginn,
fékk H. J. á leigu; landsvæðið á
móti, hinumegin vegarins, fékk Eyj-
ólfur Jóhannsson frkv.stj., sem feng-
ið hafði lífstíðarábúð á Bakka, árið
1926.
Erfðafestuskilmálar H. J. eru yfir-
leitt strangir og leigan há, eftir því
*) Um það leyti, sem síðustu yí-
irheyrslur i máli M. G. íóru fram.
sem tíðkast liefir um leigu á lönd-
um á þessu svæði. Ræktunarfrest-
urinn er stuttur, 12 ár. Landið fellur
til rikisins endurgjaldslaust, ef skil-
málarnir eru ekki haldnir, og ríkið
getur tekið landið til sinna þarfa,
hvenær sem það „telur sig þarfnast
— — — til notkunar undir opinber
mannvirki ríkisins, svo og til sér-
staks atvinnureksturs — — — gegn
sannvirði þess, sem kostað hefir að
rækta landið, að mati tveggja óvil-
hallra dómkvaddra manna“**) Á
meðan landið er óræktað, greiðist
5 kr. pr. ha., og eftir að það er-
komið í rækt 15 kr. pr. ha. eða 399
kr. alls á ári. Til samanburðar má
geta þess, að ársleigan eftir ríkis-
jörðina Digranes, þarna rétt hjá, er
kr. 129.80. Eyjólfur Jóhannsson
borgar í ársleigu eftir sitt land (34
ha., þar af um 20 ha. ræktanlegir)
90 kr. á ári. Ársleigan eftir alla
jörðina Garða, sem þessar landspild-
ur eru mældar úr, hefir verið 400
kr. H. J. hefir því ekki verið íviln-
að í leigukjörum, nema síður sé.
það mun vera rétt, að Hafnar-
íjarðarkaupstaðu r hafi viljáð fá
Garðaland keypt, og þar á meðal
þessa landspildu. En þeim kaupum
var bréflega mótmælt af öllurn
bændum í Garðahreppi, sem töldu
slíka sölu rýra gjaidgetu hreppsins
meir en forsvaranlegt væri, þar sem
hreppurinn væri sviftur gjaldstofni
hjá ábúendum landsins. Hafnfirð-
ingum var þó, um leið og skift var,
gefinn kostur á 20—30 ha. af góðu
garðræktarlandi, en þeir neituðu.
Loks má taka það fram, að H. J.
hefir fyrir tveim mánuðum boðið at-
vinnumálaráðherra að afsala sér
leigurétti landsins, gegn því að fá
leigt álíka landsvæði, sem ríkið gæti
sér að meinalausu leigt annarsstað-
ar, og mun það tilboð hafa staðið
hingað til af hans hálfu".
Sennilega hafa ritstjórar Mbl. ver-
ið búnir að gleyma þessari leiðrétt-
, ingu Vísis eða aldrei tekið eftir henni.
En óefað vita þeir vel það sanna í
þessu máli, og að Mbl. gat ekki
haldizt uppi til lengdar, að fara með
blekkingar um svo augljóst mál. En j
í þessu atriði eins og öðrum afskipt- ;
vendnin og einfeldningshátturinn hjá j
ritstjórum Mbl.
Ferð um Strandir
------- Frh.
það var komið sunnudagskvöld
þegar aftur fór að halla undan fæti
hjá mér niður i Steingrimsfjörðinn.
Og ég vildi lielzt komast að Kirkju-
bóli í Tungusveit, því Benedikt
Grímsson bóndi þar, er einn af þeim
fáu Strandamönnum, sem ég er
kunnugur.
Steingrímsfjörðurinn er eins og
flestir vita, stór og fagur fjörður,
bæði breiður og langur. Undirlendi
er þar víða mikið og mörg ágætis
býli. Fjöllin umhverfis eru ekki
mjög há, þau sem næst firðinum
standa, en mikið er þar um kletta-
borgir stórar og daladrög milli
þeirra. Og víða í þeim er hinn feg-
ursti gróður, þó skógur sé nú með
öllu horfinn þaðan, nema víðir á
stöku stað. En allur jurtagróður ber
þess vott að fjörðurinn er allnorðar-
lega á landinu. pó er Steingríms-
fjörður ekki fáskrúðugur, heldur
þvert á móti, og hinn viðkunnanleg-
asti. í mynni fjarðarins er Grímsey,
allstór og æði brött. Hana átti Skál-
holtskirkja fyrrum, og var hún þá
bygð. Frá eyjunni og inn í fjarðar-
botn mun vera á 4. mílu. Og víða
er fjörðurinn um 8/4 mílu á breidd
og fiskisæll hefir hann oft verið.
Ég kom niður í Steingrímsfjörð
hjá Heydalsá til Guðbrandar bónda
**) Leturbr. Timans.
og hann tók mér ágætlega og fylgdi
mér síðan að Kirkjubóli, sem er
stutt bæjarleið. þar var ég um nótt-
ina. Á hverjum bæ stunda menn
eitthvað garðyrkju, og varð ég var
við sömu viðleitnina, að auka hana,
svo að minna þurfi að kaupa að til
lieimilanna. Gulrófur má rælcta þar
með góðum árangri og kartöflur
stundum, þó uppskera af þeim sé
ekki eins árviss. Á flestum bæjum,
sem ég kom á, eða fór framhjá, sá
ég nýja garða.
Skemtilegt þótti mér um að litast í
Tungusveit. Benedikt á Kirkjubóli
reið með mér næsta dag inn með
firðinum, og þar er víða fagurt með
ströndinni. Við komum ti) Páls
bónda á Víðidalsá og er þar eitt liið
stærsta og reisulegasta hús sem ég
liefi séð í sveit á íslandi. Og enn-
fremur sýndi Benedikt mér gullfall-
egan hvamm, sem kvenfélagið á
Iiólmavík liafði tekið til ræktunar
og hann plægt fyrir það í vor. Ætlun
kvenfélagsins er að gera hvamminn
að nytsemdar garði og liann sýnist
ágætlega valinn til slíkrar starfsenu.
Víða þar við Hólmavík hafa kaup-
staðarliúar tekið sér lönd til rækt-
unar, en þar er ekki um samfelld
lönd að ræða heldur bletti hér og
]?ar.
Við riðum um Hólmavík á leið-
inni inn með firðinum. ])ar sáum
við, á aðalgötunni, hylla undir
heljarmikið skegg. Héldum við Bene-
dikt að þar væri Móse til jarðar
stiginn — eða einhver annar spá-
maður — en er við nálguðumst það
meir, þá sáum við að sá sem skegg-
ið bar, var Jakob Thórarensen. Svo
nú á þjóð vor máske von á kvæði
um hákarlalegu í norðanstonni og
grimmdargaddi, eða einhverju álíka
uppbyggilegu. — Annars sáum við
þá fátt á Hólmavik, allir voru þar í
önnum vegna Lagarfoss, sem lá þar
á höfninni og fékk afgreiðsu. Og
þar sem það var ætlun mín að kom-
ast norður í Bjarnarfjörð að skoða
jarðliitasvæðin þar og átta mig á
hverjir möguleikar væru þar til
garðyrkju, þá hélt ég áfram inn með
firði.
Við komum að Osi til Gunnlaugs
Magnússonar. Ós liggur eins og nafn-
ið bendir til, við fjörðinn og sézt
bærinn ekki fyr en komið er að
honum, ef komið er með firðinum.
En svo víkkar dalverpið upp frá
firðinum til fjallanna og er stórfag-
urt þar viða. J)egar ég hafði sagt
Gunnlaugi bónda frá erindi minu í
Bjarnarfjörðinn, þá bauð hann mér
fylgd sína þangað daginn eftir. þótti
mér vænt um það, að fó samfylgd
kunnugs manns þangað. Stutt er yf-
ir fjörðinn frá Ósi. Var ég svo kyr
þar um nóttina, en Benedikt fór
heimleiðis. Undi ég mér hið bezta
hjá þeim hjónum á Ósi og ekki
spillti það ánægjunni, að ég þekkti
dóttur þeirra frá dvöl liennar á
Laugavatni í vor. Frú Marta á Ósi
er sunnlenzk og fædd i Flóanum
og hin mesta myndarkona, og er
ein af þeim mörgu, sem komin eru
af ætt Guðmundar á Keldum. En
hann var þrígiftur og átti 24 börn.
Daginn eftir héldum við Gunn-
laugur ó stað yfir í Bjarnarfjörðinn
og fórum ó hestum inn fyrir Stein-
grímsfjörð. Margt var að sjá á þeirri
leið og margt að heyra, því Gunn-
laugur kunni frá mörgu að segja.
í Ýmsar fornar menjar er enn að sjá
| kringum fjörðinn. Smaladys er við
Grjótá, milli Óss og Hrófbergs og
munnmælasaga er lil um hana.
Maður sem hét Tómás og kallaður
var hinn víðförli, gróf eitt sinn í
liana og kom þar niður á eggjárn,
sem hann skar sig á. Hjá Hrófbergi
sézt móta fyrir hrófi, við festarstein
mikinn. þar nálægt er Gálgaklif, en
annar gálgakletturinn er nýlega
hruninn. Skammt þar frá era 10—12
dysjar á litlu svæði og allar falln-
ar saman í miðju. Og við botn
Steingrímsfjarðar, á Stakkanesi,
standa veggir af stóru nausti. Svo
þarna er sitt af hverju að grúska í
fvrir þá sem hafa vit á þessum hlut-
um. Inn af Steingrimsfirði ganga
tveir dalir, Staðardalur og Selárdal-
ur og í hinum síðarnefnda er mér
sagt að sé mesti víðiskógur á land-
inu, en dalirnir báðir ganga langt
inn í heiðar. Von bróðar erum við
Gunniaugur komnir upp á Bjarnar-
fjarðarhálsinn. Við förum þar af
baki við Selkollustein, „Grettistak"
stórt. þaðan var Selkolla upp runn-
in — en hún var alþelckt á Strönd-
um áður fyrri og ýmsir fleiri magn-
aðir draugar, svo sem Bessi og
þorpagudda og Pjakkur og Kjálki og
síðast en ekki sízt Ennismóri, sem
var landsfrægur draugur á sinni tíð.
En nú er þetta allt horfið af Strönd-
um og engir nýir draugar komnir í
staðinn, en i ungdæmi Gunnlaugs
á Ósi, voru sumir þeirra sem ég
nefndi, við beztu heilsu. Jafnvel
Benedikt á Kirkjubóli, sem er ó
aldur við mig, kunni frá ýmsum af-
rekum Ennismóra að segja, er skeð
höfðu þegar liann var barn. — En
nú, á þessari trúleysisöld, trúa
engir heldur á drauga, þeir eru ekki
lengur staðreynd, eins og í gamla
daga.
])að var á Bjarnarfjarðarhálsi, að
Svanur á Svanshóli vilti um menn
Ósvífs forðum, þegar þeir leituðu
eftir J)jóstólfi fóstra Hallgerðar syst-
urdóttur Svans. — „Lítils mun við
þurfa", sagði Svanur, gekk út og tók
geitarskinn og veifaði því yfir höfði
sér og tautaði: „Verði þoka og verði
skripi og undur öllum þeim er eftir
þér sækja". J)á brá sox-ta fyrir augu
manna Ósvífs, svo þeir sáu ekki,
féliu af baki, týndu hestum og
gengu í fen ofan sjálfir en sumir í
skóginn svo að þeim hélt við meið-
ingar. þannig tók Svanshólsbóndinn
á móti þeim er sóttu hann heim
forðum.
En enginn vilti um okkur Gunn-
iaug á Bjarnarfjarðarhálsi í þetta
sinn, enda áttum við aðeins frið-
samleg erindi við bændur.
í Bjarnarfirði er töluvart undir-
lendi og nokkrir bæir. Næstum við
hálsinn, þar sem við komum niður,
er Skarð. J)ar komum við og fengum
hressingu en héldum síðan inn að
Goðdal, sem er afdalur inn af Bjarn-
arfirði. Heldur var leiðin ógreið inn
að Goðdal. Hann er þröngur og him-
ingnæíandi snarbrött fjöll til beggja
hliða. Innst inni í dalnum er bærinn
og mun það vera einasti staðurinn
þar sem nokkurnveginn er óhult
fyrir snjóflóðum. Neðar í dalnum
'sjást gamlar bæjarrústir á hól lítl-
um. J)ar stóð bærinn í Goðdal fyrr-
um, en snjóflóð grandaði honum
þar. — Engan dal hef ég séð sem
eins hefir minnt mig á heimkynni
útilegumanna, úr íslenzkum þjóð-
sögum, eins og Goðdal.
í þjóðsögum okkar er búskapur
útilegumanna oftast fyrirmynd. í
flestu vora þeir meiri fyrir sér en
byggðarmenn. Hjá þeim var grasið
hærra, sauðirnir feitari og mennirnir
stærri og sterkari. Margar útilegu-
mannasögurnar okkar eru draumar
þjakaðrar kynslóðar, um það sem
hún varð að vera án.
En hvernig var nú umhorfs á
þessum afskekkta bæ? Stórar túna-
sléttur mæta fyrst auganu og helj-
armiklir grjótgarðar, hlaðnir úr því
sem upp úr flögunum kom, þegar
holtið var brotiö til ræktunar. Frám-
ræzluskurðir blasa við í mýrinni
ofan við bæinn, því nú er þeim Goð-
I dælum orðið ljóst, að þar er bezta
túnstæðið. Og heima við húsin stend-
ur Herkúles sláttuvél. Útvarpsloft-
net er yfir bænum, því viðtæki hafa
þeir þessir afdalamenn. Aligæsahóp-
ur gengur heima á túni, við bæjar-
lækinn, sem rennur glóðvolgur upp
úr iðrum jarðar.
Framh.
Ragnar Aagefrsson.
0