Tíminn - 20.12.1932, Síða 1

(ðfaíbferi
og afgrci&sluma&ur Címans et
Hannucig þ o r s t eins&ólfjr,
€cc?jargöíu 6 a. SeYfjamf.
^Afgreibðía
íimans cr i £œfjargötu 6 a.
©pin öaglcga- fL 9—6
Sími 2353
XVL árg.
Reykjavík, 20. desember 1932.
Stórkostlegt
réttarhneyksli
Stjórnarskráin og' liæstaréttarlögin þverbrotin
af dómendunum sjálfum.
Það, sem mesta undrun mátti
vekja hjá þeim, sem viðstaddir
voru í hæstarétti á miðvikudag
og fimmtudag s. 1., og síðan hefir
vakið almennt umtal, er að Einar
Arnórsson skyldi sitja þar til
dóms í máli Magnúsar Guðmunds-
sonar. Svo sjálfsagt var það tal-
ið, að E. A. viki sæti og vara-
dómari myndi verða kvaddur til
að taka sæti í réttinum í hans
stað, að engum hafði dottið í
hug að benda þyrfti réttinum á
eða vekja máls á opinberlega, að
þessi ráðstöfun væri óhjákvæmi-
leg. Var á þetta bent stuttlega
hér í blaðinu þegar í stað, og
skal nú nánar gerð grein fyrir
hvílíkt réttarhneyksli hér er um
að ræða.
Ákvæði 30. gr.
stjórnarskrárinnar.
f niðurlagi 30. gr. stjórnar-
skrárinnar segir svo:
„Þeir dómendur, er ekki hafa
umboðsstörf á hendi, eru þó ekki
kjörgengir“.
Þeir „dómendur, sem ekki hafa
umboðsstörf á hendi“ eíu aðeins
dómararnir í hæstarétti, því að
allir aðrir dómendur hér á landi
hafa umboðsstörf á hendi fyrir
ríkið, svo sem innheimtu opin-
berra gjalda og fleira í þágu um-
boðsvaldsins. Þessum dómurum
er því ekki bannað að sitja á
þingi eða hafa afskipti yfirleitt
af opinberum málum.
Öðru máli gegnir um dómarana
í hæstarétti. Þeir hafa, svo sem
fyr segir, ekkert umboðsstarf á
liendi og eru því samkv. framan-
greindu ákvæði stjórnarskrárinn-
ar, ekki kjörgengir til Alþingis.
M. ö. o., að dómendurnir mega
ekki eiga sæti á Alþingi.
Það, sem menn verða fyrst og
fremst að gera sér ljóst í þessu
sambandi, er hvaða tilgangur
fellst í framangreindu ákvæði
st j ómarskrárinnar.
Tilgarigurinn með þessu ákvæði
stjómarskrárinnar er sá, að koma
í veg fyrir, að það geti nokkurn-
tíma komið fyrir, að dómararnir
í hæstarétti hafi sem alþingis-
menn með pólitískri afstöðu á
Alþingi fyrirfram bundið afstöðu
sína sem dómarar, sem komið
gæti fyrir á margan hátt. Að
slíkt geti komið fyrir, hefir lög-
gjafinn viljað hindra svo ram-
byggilega, að ákvæði um þetta
setur hann inn í sjálfa stjórnar-
skrána, sem ekki er hægt að
breyta nema á sérstakan hátt.
Af þessu ákvæði leiðir það, að
alþingismaður, sem tekur við
dómaraembætti í hæstarétti,
verður að segja af sér þing-
mennsku þegar í stað. Þetta gerði
Einar Arnórsson að sjálfsögðu
um leið og hann tók við hæsta-
réttardómaraembættinu á s. 1.
sumri.
En þó að hæstaréttardómari
hafi sagt af sér þingmennsku, er
sú sama hætta, sem á að fyrir-
byggja í stjórnarskránni, á sama
hátt yfirvofandi, ef það tilfelli
kemur fyrir, að rétturinn þarf að
dæma í máli, sem dómarinn hefir
tekið afstöðu til sem alþingismað-
ur, áður en hann sagði af sér
þingmennskunni.
Afstaða E. A. í máli Magnúsar
Guðmundssonar er ákaflega skýrt
dæmi um slíkt tilfelli.
Einar Arnórsson hefir sem al-
þingismaður og einn af fremstu
mönnum íhaldsflokksins ráðið og
tekið á sig ábyrgðina á því, að
M. G. var kjörinn til þess af
íhaldsflokknum, að taka við
dóm smálaráðherraembættinu, eft-
ir að sakamálaákæra lá fyrir á
hendur*honum.
Sektardómur yfir Magnúsi Guð-
mundssyni hlaut því óhjákvæmi-
lega að verða jafnframt mjög
þungur dómur um framkomu
Einars Amórssonar sem alþingis-
manns og mikilsráðandi manns í
þeim flokki, sem fól M. G. þetta
óvenjulega trúnaðarstarf eftir að
sakamálsákæran var komin fram.
Með þessu framferði hæsta-
réttar, að láta Einar Arnórsson
ekki víkja úr dómarasæti í máli
M. G., hefir nú komið fyrir ein-
mitt sá atburður, sem á að fyrir-
byggja með ákvæðum í 30. gr.
stjórnarskrárinnar — að maður
sitji til dóms í hæstarétti í máli,
þar sem hann áður hefir bundið
hendur sínar sem alþingismaður.
Ákvæði hæstaréttarlaganna.
En eins og áður er fram tekið, |
hafa einnig hæstaréttarlögin ver- j
ið brotin með dómsetu Einars I
Arnórssonar í þessu máli.
f 7. gr. hæstaréttarlaganna nr.
22, 6. okt. 1919 segir svo m. a.:
„Eigi má hæstaréttardómari ;
taka þátt í meðferð máls:
1. Ef hann er sjálfur aðili eða i
úrslit þess skipta hann máli*).
6. Ef svo er að öðru leyti
ástatt, að telja má hætt við, að
hann líti eigi óhlutdrægt á mála-
vexti*)“.
í framangreindum ákvæðum
hæstaréttarlaganna fellst m. a.
sama varúðarráðstöfun löggjafans
og í ákvæðinu í 30. gr. stjórnar-
skrárinnar, sem tilfært er hér að
framan. Það, sem hér hefir verið
sagt um brot á stjómarskránni, á
því einnig við með tilliti til hæsta-
réttarlaganna.
En til þess að gjöra þetta atriði
málsins enn gleggra, skulu hér
rifjuð upp þau atvik, sem skýr-
ustu ljósi varpa yfir afstöðu
hæstaréttardómarans Einars Am-
órssonar til þessa máls og þess
manns, sem átti hlut að máli:
Þann 23. maí s. 1. er sakamáls-
ákæran fram komin á hendur
Magnúsi Guðmundssyni.
Þann 1. júní, 8 dögum síðar,
tekur Einar Arnórsson á sig þá
ábyrgð að gjöra M. G. að dóms-
málaráðherra, sem þá þegar var,
með fyrirspumum í þinginu, knú-
inn til að lýsa yfir því, að mál
hans skyldi verða lagt undir úr-
skurð dómstólanna.
Þann 1. sept. s. 1. skipar M.
G. Einar Arnórsson sem dómara
í hæstarétti, en á þeim tíma var
*) Leturbr. Tímans.
vitanlega þeim báðum ljóst, að
mál M. G. hlaut að koma fyrir
réttinn, því að slíku máli hlaut,
samkvæmt venju, að verða áfrýj-
að til hæstaréttar, hvemig sem
undirdómurinn hefði fallið.
Þann 19. des. sama ár á Einar
Arnórsson hæstaréttardómari að
kveða upp dóm um það, hvort
Magnús Guðmundsson, sem ný-
búinn er að skipa hann sem dóm-
ara, sé saklaus eða sekur, og þá
jafnframt að dæma um það,
hvort alþingismaðurinn Einar
Arnórsson hafi gert rétt eða
rangt, þegar hann á Alþingi 27.
maí s. 1. tók ábyrgð á því að
gjöra Magnús Guðmundsson að
handhafa réttvísinnar og æðsta
manni í dómsmálum landsins.
Getur nú nokkur maður, sem
nokkru lætur sig skipta réttar-
öryggið í þessu landi, varizt að
spyrja:
Hvenær er hægt að segja, að
nokkurt mál „skipti máli“ fyrir
dómara, ef úrslitin í máli Magn-
úsar Guðmundssonar skiptu Ein-
ar Arnórsson ekki máli?
Hvenær getur verið svo „ástatt“
„að telja megi hætt við“, að dóm-
ari „líti eigi óhlutdrægt á mála-
vexti“, ef sú lögskýring hæsta-
réttar væri rétt, að ekki hafi
þurft að telja neina hættu á, að
Einar Arnórsson „líti eigi óhlut-
drægt“ á mál Magnúsar Guð-
mundssonar?
Pöniunin afgreidd
í hæsiavétii í gær
Einkenni dómsins.
Dómur hæstaréttar í máli Magnús-
ar Guðmundssonar í gær (um C.
Bolirens vita allir, að hann er sýkn-
aður vegna Magnúsar) sýnir, að
Morgunblaðið hefir verið „í góðri
trú“, þegar það fyrir rúmum mánuði
síðan, lofaði því að M. G. yrði sýkn-
aður af ákæru réttvísinnar. En erfið-
lega hefir gengið að afgreiða hina
langþráðu pöntun. Má fullyrða —
og þó mikið sagt —, að forsendur
þessa dóms séu eitt hið aumasta
plagg, sem komið hefir frá þessari
umtöluðu stofnun, i réttlætisins
nafni.
I forsendunum er ýmist sagt rangt
frá staðreyndum úr réttarprófunum
eða gengið algjörlega fram hjá þeim.
Órökstuddar fullyrðingar verjend-
anna fyrir réttinum, eru hinsvegar
teknar sem góðar og gildar sannanir.
Hvert einasta atriði, sem hinir
ákærðu sjálfir hafa borið fram sér
til afsökunar, er tekið trúanlegt uf
réttinum, — og það sem ólíklegast
mætti þykja, en sannað mun verða
liér á eftir með tilvitnunum: í for-
sendunum eru hvað eftir annað borin
fram bein ósannindi, af hálfu dómar-
anna sjálfra, sem ekki getur stafað
nema af því, að dómararnir hafi
ekki lesið réttarprófin eða hafi orðað
frásögn sína móti beti'i vitund.
Efnaha gsreikningurinn.
Dómararnir komast að þeirri niður-
stöðu, að þegar Behrens afhenti h.f.
C. I-Ioepner meginhlutann af því, sem
hann hafði undir höndum í vöru-
birgðum og útistandandi skuldum
(milli 50 ogöOþús. kr.), hafi efnahagur
hans, eftir efnahagsreikningi 28./10.
1929 (þar sem allar eignir eru færð-
ar langt yfir sannvirði), verið þann-
ig, að skuldir umfram eignir hafi
numið kr. 25.768.61.
þetta er rétt hjá dómurunum, eins
og fram er komið áður, í undirrétt-
ardómnum.
Við skuldarupphæðina bæta svo
dómararnir ógreiddu útsvari, kr.
4466.75, sem vantalið var á efna-
hagsreikningnum.
þetta er líka rétt.
Ennfremur bæta dómararnir við
skuldarupphæðina, sem vantöldu á
efnahagsreikningi, kr. 1500.00, sem
eru skuld Behrens við danskt vá-
tryggingarfélag, sem hann hafði haft
innheimtu fyrir. þarna kemur fram
fyrsta viðleitni dómaranna til að
byggja á staðhæfingum hinna á-
kærðu eingöngu. í réttarprófinu seg-
ir Behrens sjólfur, að þessi skuld
hafi verið „líklega þó ekki meira en
kr. 1500.00“. það eina sem upplýst er,
er að þegar B. varð gjaldþrota, var
þessi skuld kr. 4843.15. En af því
að B. segir að skuldin hafi „líklega"
ekki verið hærri en kr. 1500.00, er
aðeins sú upphreð talin til skuldar
af dómurunum.
])ó ekki sé meira talið, eru þó
skuldir umfram eignir orðnar kr.
31735.36 eftir útreikningi dómaranna.
Hæstiréttur dregur frá.
En þegarhinn „virðulegi hæstiréttur"
verður að fara að sanna að liinn á-
kærði hafi þrótt fyrir þetta átt fyr-
ir skuldum, fer að vandast málið.
I fyrsta lagi draga (lóinarai'nir frá
skuldarupphæðinni umfram eignir
kr. 6085.00, sem B. hafði verið bú-
inn að greiða Höepfner, en ekki kom
fram 7. nóv., en kvittun fannst fyrir
síðar. þetta er rétt hjó dómurunum.
Kn samt eru eftir skuldir umfram
eignir rúmlega 25600 kr. þessa upp-
hæð verða dómararnir a, m. k. að
geta strykað út líka.
þá er fyrst gripið til þess ráðs,
að telja lífsábyrgð C. Behrens, kr.
3400.00 og draga frá skuldunum, en
sú lífsábyrgð var ekki tatlin í efna-
hagsreikningnum. þetta er alveg
rangt hjá dómurunum vegna þess,
að upplýst var í málfærzlunni og
játað af verjanda, að lífsóbyrgðar-
skírteinið stóð að veði í Landsbank-
anum fyrir viðskiptamannavíxlum,
sem ekki voru heldur taldir til skuld-
ar í efnahagsreikningnum. þessa
tryggingu varð B. að setja vegna
þess hvo vixilsamþykkjendurnir voru
ótryggir, enda féllu víxlarnir ó B.
og varð að greiða þá með andvirði
skírteinisins. það er því rangt hjá
dómurunum, að þessi lífsábyrgð
skipti nokkru til eða frá um efna-
haginn.
Skyldmennaskuldirnar.
Næst kemur svo rétturinn að skuld
unum við skyldmenni B. og skuld-
inni við bankafirmað Bruhn & Bo-
strup, sem bróðir B. stóð í ábyrgð
fyrir. Ailai' þessar skuldir (kr.
23489.93) draga dómararnir frá.
Röksemdaleiðslan fyrir þessu er
fullyrðing ákærða, C. Behrens sjálfs
og ekkert annað. Um þetta farast
dómurunum svo orð:
„þessi skýrzla ákærða um ættingja-
skuldirnar er sennileg, enda hefir
annað, sem fram er komið í mállnu,
styrkt hanat)“.
„Styrkti" það þessa staðhæfingu á-
kærða, að hann i þrem fyrstu rétt-
arhöldunum reynir ekki að halda
þessari staðhæfingu fram, þótt hann
sé ítarlega spurður um efnahaginn
og að hann hélt þessu fyrst fram
eftir að böndin fóru að berast að
hinum ákærðu og eftir að endurskoð-
andinn, N. Manscher, hafði minnst
á þetta atriði í réttarhaldi?
„Styrkti" það staðhæfingu ákærða,
áð hann lét telja þessar skuldir ó-
t) Leturbreyting hér.
samt öðrum skuldum í efnahags-
reikningnum 28. okt. 1929?
„Styrkti" það þessa staðhæfingu,
að Magnús Guðmundsson fyrir hönd
ákærða sendir skuldheimtumönnum
lians tilboð um 25% greiðslu í maí
1930, og telur þá einnig allar þessar
skuldir, sem kröfur á verzlun C.
Behrens*).
„Styrkti" það þessa staðhæfingu,
að ákærði hafði beiniínis sett veð —
meira að segja í innanstokksmunum
sínum — fyrir einni af þessum
skuldum?
„Styrkti" það þessa staðhæfingu,
að ákærði fyrst 2 órum eftir eigna-
yfirfærsluna 7. nóv. 1929, nokkru
eftir að þetta atriði var fram komlð
í réttinum, snéri sér bréflega til
skyldmennanna og bað þau að gefa
sér eftir skuldirnar, og að bróðir á-
kærða verður fyrst við því að lýsa
ekki kröfu i búið, eftir að vitanlegt
var, að enginn gat fengið neitt úr
búinu, og komið var á daginn, að
ýmsir skuldheimtumenn aðrir liöfðu
álitið alveg þýðingarlaust að lýsa
kröfum í búið, enda ekki gjört það?
Á ekkert af þessu er minnst einu
oi'ði í forsendunum! Enda er sann-
ieikurinn sá, að ekkert hefir komið
fram i málinu, sem styrkir þessa
staðhælingu ókæi'ða, heldur þvert "&
móti. Dómararnir fara hér því með
bein ósannindi í forsendunum, af
hverju sem það stafar.
En með þessari algjörlega tilefnis-
lausu staðhæfingu strika dómararn-
ir yfir kr. 23489,93 af skuldum á-
kærða og komast að þeirri niður-
stöðu, að hann hafi reikningslega
átt kr. 1239,57 fram yfir skuldir.
Innanstokksmunirnir.
í þessu sambandi er rétt að geta
þess, til að sýna vandvirkni og sam-
vizkusemi dómaranna, að jafnvel
þótt fullyrðingin um skyldmenna-
skuldirnar liefði verið rétt, (sem vit-
anlega ekki er), er niðurstaðan samt
röng, þvi að dómararnir ganga fram
hjá þvi, að innanstokksmunir, sem
taldir eru í efnahagsreikningnum kr.
1458,15, voru veðsettir bróður Be-
lirens. þessum veðsettu munum áttu
þá dómararnir að sjólfsögðu að
sleppa eignamegin, því að vitanlega
gátu þeir ekki gengið upp í aðrar
skuldir, og gerðu það heldur ekki,
þegar B. varð gjaldþrota, því að þá
var veðið enn í gildi.
Ákærði ætti þvi, — jafnvel eftir hinum
dæmalausa útreikningi hæstai’éttar
—, að hafa átt kr. 218,58 minna en
ekki neitt, og skiptir það að vísu
litlu máli, en sýnir þó mikla hroð-
virkni í viðbót við allt annað.
Húsaskiptfn.
í dóminum, sem yfirleitt er mjög
ruglingslega saman settur, er næst
komið að húsaskiptum Behrens, en
liann hafði eins og upplýst er, haft
skipti ó lítilli húseign i Hafnarfirði,
sem liann reiknaði sér á 8500 kr.,
(sem raunar var allt of hátt) og
liúseigninni Lindargötu 14 í Rvík, og
yfirtók um leið 50 þús. kr. í veð-
skuldum á þeirri eign. þessa eign
reiknaði hann sér á 60 þús. kr. (50
þús. kr. veðskuld + 8500 kr. Hafn-
arfjarðareignin + 1500 kr. maka-
skiptakostnaði o. fl.). Til þess að
geta haldið því fram, að þessi eign
hafi raunverulega verið svo mikils
virði, verða dómararnir að kollvarpa
fasteignamati Reykjavíkur, sem
verður þó að teljast undirstaða undir
mati ó verðgildi fasteigna í bænum.
Dómararnir segja svo:
„Reykjavíkureignin var að vísu
ekki nema kr. 28.800,00 að fasteigna-
mati, en af því mati er ekki unnt
að leiða neinar ábyggilegar álykt-
*) þetta gjörir M. G., þótt B. eigi
að hafa verið búinn að segja honum
7. nóv. 1929, að þessar skuldir þyrfti
ekki að borga, nema allir aðrir
fengju sínar kröfur greiddar að
fullu!
Framh. á 4. síðu.