Tíminn - 05.02.1936, Blaðsíða 2

18
TlMINN
Benedikt Kristjánsson
frá Einholti
Bændaöldungurinn Benedikt
Kristjánsson frá Einholti á
Mýrum í Austur-Skaftafells-
sýclu lést að heimili tengda-
sonar síns Bjama Eyjólfssonar
á Hólabrekku hinn 6. okt. síð-
astliðinn.
Benedikt var fæddur 26. apríl
1851 og var því á 85. ári, er
hann andaðist. Hann var fædd-
ur að Kálfafelli í Suðtirsveit
þar sem foreldrar hans bjuggu
þá, þau Kristján Jónsson
Steinssonar og Guðrún Pálsdótt-
ir Jónssonar frá Eskey. Með
þeim fluttist hann að Viðfirði
á Mýrum, 10 ára gamall. Um
fermingaraldur fór Benedikt að
Þinganesi í Nesjum, vinnupilt-
ur; og var þar og víðar í Nesj-
um næstu þrjú ár, en fór þá
aftur heim til foreldra sinna.
Árið 1876 giftist Benedikt
eftirlifandi konu sinni, Álfheiði
Sigurðardóttur Einarssonar frá
Lambleiksstöðum og byrjaði
búskap á Lambleiksstöðum
árið eftir, að hálfu á móti
tengdaföður sínum, en flutti að
Viðborði 1882 og bjó þar þang-
að til hann flutti að Einholti
árið 1898, en þar bjó hann all-
an sinn búskap eftir það til
1922, en brá þá búi, og var
eftir það oftast hjá bömum
sínum á vetrum, en vann löng-
um í vegagerð á sumrum, eða
við heyskap hjá bændum. En
Álfheiður kona hans dvaldi
mest hjá Kristjáni syni þeirra
í Einholti.
Benedikt var í ættir fram
kominn af höfðingjum — sýslu-
mönnum og prestum — Guðný
föðuramma hans, kona Jóns
Steinssonar, var dóttir Krist-
jáns sýslumanns Vigfússonar
prests að Einholti og Kálfa-
fellsstað Öenediktssonar prests
í Vestmannaeyjum, Jónssonar
prests í Meðallandi, Vigfússon-
ar prests að Sólheimum. Kona
séra Vigfúsar á Kálfafellsstað,
var hin nafnkunna Málmfríður
Jónsdóttir frá Blikalóni á Mel-
rakkasléttu, sem var talin
margvís og fjölkunnug, og var
jafnan á varðbergi að vemda
séra Vigfús fyrir illum send-
ingum frá óvinum hans fyrir
norðan. Málmfríður hafði jafn-
an. betur í þessum viðskiptum,
aldrei sakaði séra Vigfús, og
Lög
um nýbýli og samvinnubyggðir.
I. KAFLI.
Almenn ákvæði.
1. gr. Ríkið vinnur að því, að
skapa skilyrði til þess, að sem
mest af árlegri fólksfjölgun þjóð-
arinhar eigi kost á að fá býli í
'sTeitum til ábúðar, þar sem land-
'búnaður verði stundaður sem aðal-
atvinnuvegur. Veitir rikið þann
stuðning við stofnun býlanna, að
stofnverð þeirra verði ekki meira
en það, að meðalfjölskylda geti
baft þar sæmileg afkomuskilyrði
samkvæmt því, sem ákveðið er í
lógum þessum.
2. gr. Nýbýli nefnist í lögum
þessum hvert það býli, sem reist
er hér á landi eftir að lög þessi
öðlast gildi og þar sem landbún-
aður er rekinn sem aðalatvinnu-
giæin, enda fái hið nýja býli út-
skipt land með ákveðnum landa-
rnerkjum, eftir því sem við á og
þörf krefur.
Til nýbýla má stofna, hvort sem j
vill með því að reisa það í órækt-
uðu landi, eða skipta túni heima-
jarðarinnar til beggja eða allra
hýianna. þegar jörð er skípt í ný-
býli, skal þess gætt, að hvert býl-
ið um sig hafi svo mikið land-
rými, að áliti nýbýlastjómar, að
nægi meðalfjölskyldu til fram-
dráttar, miðað við þann búrekst-
gengu um þetta ýmsar munn-
mælasagnir
Mikið lífsmagn og frjósemi
sýnist vera í ætt Benedikts.
Talið var að afkomendur þeirra
hjóna væru 86, er hann lézt.
Þar af 75 á lífi, eru sporin ým-
iskonar, sem þessi fjölskylda
markar í þjóðlífinu. Yfirleitt
virðist það svo um börn Bene-
dikts, að þau eru framsækin og
una ekki í kyrrstöðufarvegi
forfeðranna. Er fjör og áhugi
fyrir umbótum og breyttú og
bættu lífi, einkennandi fyrir
þau. Er þetta sérstaklega á-
berandi í fari 3ja bræðranna,
þótt leiti þar að mismunandi
farvegi. Kristján bóndi og odd-
viti í Einholti er frjálslyndur
framfaramaður, sem hefir mik-
inn áhuga fyrir hverskonar
umbótum og bættu lífi, en lítur
á hlutina með augum hins
gætna og hyggna bónda, sem
getur beðið dálítið, eftir eðli-
legri þróun þjóðlífsins, þótt
hin þráðu umskipti komi elcki á
einum degi. Hefir hann í þjóð-
málum skipað sér undir merki
samvinnumanna, og er þar
framarlega í flokki og í farar-
bi’oddi um öll framfaramál, þar
sem hann nær til.
Séra Gunnar og Guðjón eru
þjóðkunnir vegna afskipta
sinna af stjórnmálum, og séra
Gunnar þar að auki sem prest-
ur og rithöfundur. Hjá þeim
báðum kemur fram rík skáld-
hneigð og skáldeðli, og eins og
oft vill verða um slíka menn.
eru þeir óþolnir að bíða eftir
þróuninni, en vilja taka stökkið
í einu og gera gjörbyltingu í
þjóðfélaginu og þjóðlífinu yfir
höfuð, eins og komið hefir
fram af starfsemi þeirra og
baráttu fyrir kommúnisma. —
öll eru þau systkini mennileg,
og munu yfirleitt vera andstæð
íhaldi í stjórnmálum, þótt séu
misjafnlega langt til vinstri.
Þau hjón eignuðust 12 börn, 6
pilta og 6 stúlkur, eru þau öll
á lífi nema ein stúlka, sem dó
í æsku. Talin eftir aldri eru
þau þessi: Sigurður bóndi á
Gljúfri í ölfusi, Guðrún, gift
Magnúsi bónda Hallssyni, Holt-
um, Kristján oddviti í Einholti,
var giftur Steinunni Sigurðar-
dóttur frá Miðskeri, sem ný-
ur, sem fyrirhugaður er á hverj-
um stað.
Jörð, sem lagzt hefir í eyði áður
en lög þessi öðlast gildi og ekki
eru á nothæf hús fyrir fóllc cða
fénað, telst nýbýli, sé hún tckin til
endúrbyggingar og ræktunar.
3. gr. Heimilt er eiganda jarðar
að stofna til nýbýia á þann hátt,
að landnot séu að nokkru eða öllu
l.eyti sameiginleg fyrir heimajörð-
ina og nýbýlið, enda samþykki ný-
l.ýlastjórn ríkisins að svo sé.
því aðeins er þetta þó heimilt,
að nægileg hús fyrir fólk og fénað
séu til á jörðinni eða verði reist
þar til afnota fyrir bæði býlin. Ó-
heimilt er eigendum þessara jarða
að sameina býlin aftur, en sé það
þó gert, er styrkur ríkisins endur-
kræfur, og er nýbýlið til trygging-
nr þeirri greiðslu.
4. gr. Samvinnubyggðir nefnast í
lögum þessum minnst 5 býli, sem
rcist eru í sama hverfi, þar sem
framkvæmdir allar við byggingu
býlanna hafa verið gerðar eftir
ákveðnu skipulagi.
5. gr. Ef nýbýlafélög eða ein-
staklingar, sem ætla að gerast ábú-
endur á nýbýlinu, vinna að því að
koma þeim upp, skulu slík nýbýli
aíhent væntanlegum ábúendum
við kostnaðarverði, að frádregnum
ríkissjóðsstyrknum. Ef slík nýbýli
oru leigð um stundarsakir, skal
leigan metin þannig, að ekki sé
tekin leiga af framlagi ríkissjóðs
lega er látin, Bergur, fór á
unga aldri til Ameríku, Mar-
grét, gift Bjama Eyjólfssyni
bónda Hólabrekku, Jónína, gift
Jóhanni Árnasyni búfræðing,
Fáskrúðsfirði, Pálína, gift Ein-
ari bónda Sigurðssyni að Helli
í ölfusi, séra Gunnar, fyrv.
prestur, Unnar bóndi á Hall-
gilsstöðum í Jökulsárhlíð, Guð-
jón, múrari í Reykjavík og Þor-
björg, gift • Sigurjóni bónda
Einarssyni hreppstjóra, Þor-
varðssonar á Brunnhól. —
Bræðumir eru allir kvæntir, en
Kristján er ekkjumaður, eins
og áður er sagt.
Aðallífsstarf Benedikts var
búskapurinn, verður ekki annað
sagt en að það hafi famast
honum vel. Bjó hann á gamla
vísu, sem mest að sínu, og við-
hafði forsjá og sparsemi um
allt. Skepnur sínar fóðraði hann
vel, en átti þó oftast hey af-
lögum. Veiðimaður var hann
mikill og sjósóknari. Var hann
formaður á róðrarbát á vetrum,
þótti gætinn og forsjáll, og afl-
aði manna bezt. Veðurglöggur
var hann svo, að hann fór
stundum ekki á sjó þótt aðrir
réru, er hann þóttist sjá fyrir
að veður versnaði, og brást það
þá varla, að þeir kæmust í
hann krappan er á sjó réru. —
í æsku naut Benedikt lítillar
tilsagnar, sem þá var títt um
bændabörn, þó var honum
kennt að lesa, en skrift lærði
hann sjálfur eftir sendibréfum
og prentletri. Ýmsum trúnað-
arstörfum gegndi Benedikt fyr-
ir sveit sína; t. d. var hann
lengst af í hreppsnefnd og
sýslunefndarmaður um langt
skeið. Einnig í fræðslunefnd,
eftir að fræðslulögin gengu í
gildi, hafði hann áhuga fyrir
fræðslumálum, og kappkostaði
að uppfræða börnin eftir föng-
um, og hélt kennara til að
kenna þeim áður en fræðslu-
lögin gengu í gildi. Einnig
hafði hann mikinn áhuga fyrir
stjórnmálum, og fylgdist þar
vel með. Las hann jafnan óll
alþingistíðindin. I upphafi
fylgdi hann heimastjórnar-
flokknum, en snérist öndverður
gegn uppkastinu 1908, og
fylgdi eftir það sjálfstæðis-
mönnum að málum; en síðan
Framsóknarflokknum eftir að
liann var stofnaður. Benedikt
var jafnan fastur fyrir og á-
kveðinn og lét ekki af
sannfæringu sinni, var hann
til býlisins. Verði ágreiningur um
leigumála, skal leigan metin af út-
tektarmönnum viðkomandi hrepps.
6. gr. Heimilt er hverjum jarðar-
ciganda að byggja flciri en eitt
nýbýli á landi jarðar sinnar, ef
ákvæðum 2. gr. um lágmarksstærð
hýlanna er fylgt. þó getur enginn,
er reisa vill nýbýli, notið þess
stuðnings, sem ríkið veitir, nema
nýbýlastjórn samþykki hið nýja
býli og fram hafi farið sú rann-
sókn, sem um getur í 7. gr.
7. gr. Áður en ráðizt er 1 fram-
kvæmdir til stofnunar nýbýla eða
samvinnubyggða, fari fram rann-
sókn á allri aðstöðu, og sérstaklega
á eftirtöldum atriðum:
1. Að náttúruskilyrði og aðstaða
tii markaðs og samgangna sé svo
hagstæð, að líklegt sé, að fram-
leiðslan beri sig.
2. Að land til býlanna geti feng-
izt með hæfilegu verði.
3. Á efni til húsagerðar o. fl.
4. Hvort skilyrði séu til nýtingar
jarðhita eða virkjunar vatnsorku.
II. KAFLI
Stjóm nýbýlamála.
6. gr. Atvinnumálaráðuneytið
(landbúnaðarráðhcrra) skal hafa
með höndum yfirstjórn allra ný-
býlamála í landinu.
9. gr. Landbúnaðarráðherra skip-
ar nýbýlastjóra og getur falið bún-
Sidiistit vidb^röi s?
í dulskeyt^inálinu
30-40 dulmálslyklar fundust I brezka togaraimm 9VInur*
sem Ægir tók í landhelgi við Snæfellsnes 30. jan. s.l.
Varðskipið Ægir tók togar-
ann „Vin“ frá Grimsby að veið-
um í landhelgi undir Svörtu-
loftum og kom með hann hing-
að til Reykjavíkur 30. f. m.
Tilkynnti Ægir með skeyti,
að hann væri á leiðinni með
togarann.
Þegar lögreglan vissi um
töku skipsins, var af Jónatan
Hallvarðssyni kveðinn upp úr-
skurður um, að tekið skyldi
fyrir skeytasendingar til skips-
ins gegnum loftskeytastöðvarn-
ar í Reykjavík eða Vestmanna-
eyjum. Og samstundis og skip-
ið kom hér til hafnar, voru
sendir sjö lögregluþjónar út í
það, til þess að gera leit í skip-
inu. Var leitin framk.væmd við-
stöðulaust hjá skipstjóranum,
Edward Little. En loftskeyta-
maðurinn mótmælti leitinni, og
óskaði eftir, að hann fengi að
hafa tal af brezka ræðismann-
inum áður en frekara væri
að _ gert. Var það heimilað.
Én eftir að hann hafði
átt tal við ræðismanninn, Sig-
urð B. Sigurðsson, og lögfræð-
öruggur til fylgis og fram-*
göngu, þar sem hann var í
flokki. Trúmaður var hann
mikill og hugsaði mikið um
þau mál; einkum á seinni ár-
um.
Benedikt var fjörmaður og
gleðimaður mikill, og hrókur
alls fagnaðar á samkomum og
mannfundum. Hann hafði og
gaman af íþróttum og var fim-
ur glímumaður.
Að vallarsýn var Benedikt
tæplega meðalmaður á hæð, og
fremur grannur, kvikur á fæti,
og snar í hreyfingum. Hann
var ljósskolleitur á hár og
skegg, með mikið loðnar auga-
brúnir. Augun voru ljósgrá og
snör og skein út úr þeim fjör
og glettni.
Benedikt var jarðsunginn að
Brunnhólskirkju 18. október, að
viðstöddu miklu fjölmenni.
I desember 1935.
Þorbergur Þorleifsson.
aðarmálastjóra það starí,
Nýbýlastjóri sér um og hefir mcð
höndum allar framkvæmdir í ný-
býlamálum.
Verði skipaður sérstakur nýbýla-
stjóri, skulu laun hans ákveðin af
ráöherra, þar til þau verða ákveðin
í launalögum.
10. gr. Landbúnaðarráðherra skipar
þriggja manna nýbýlanefnd til
þriggja ára í senn, og skal einn
þeirra skipaður formaður. Hún
skal vera ráðgefandi um allar
framkvæmdir og gera tillögur um,
hvaða nýbýli njóta styrks ár hvert.
Nefndarmenn fá þóknun fyrir
starf sitt, 10 kr. fyrir hvern fund,
er þeir sitja, og þó ekki yfir 300
lti’. á ári hver.
11. gr. Skylt er Búnaðarfélagi ís-
lands að láta starfsmenn sína að-
stoða nýbýlastjóra í störfum hans
eftir því sem þörf krefur og um
semst milli þess og landbúnaðar-
ráðherra.
III. KAFLI
Um réttindi og skyldur ábúenda.
12. gr. Hver sá, sem vill reisa
nýbýli í landi jarðar sinnar, eða
vill láta af höndum iand til ný-
býlastofnunar, sendir nýbýlastjóra
rikisins tillögur sínar .Nýbýla-
stjórn lætur athuga alla aðstöðu
til nýbýlastofnunar á þessum stað,
Jónatan HallvarSsson
rannsóknardómari í dulskeyta-
málinu.
ing hans, Lárus Fjeldsted,
sem báðir komu út í skipið, fór
leitin fram.
Fundust hjá Ioftskeytamanni
miUi 30—40 dulmálslyklar og
ýms önnur skjöl, sem virðast
munu geta haft þýðingu til þess
að varpa ljósi frekar en orðið
er yfir hina umfangsmiklu
njósnarstarfsemi í þágu land-
helgisþjófa.
Einar M. Einarsson,
sldpherra á Ægi, sem tók brezka
togarann „Vinur“ með 30—40 dul-
málslykla.
ef það hefir ekki verið gert áður,
og úrskurðar síðan hvort hann sé
hæfur fyrir nýbýli.
13. gr. Hinu nýja landnámi sé
komið í framkvæmd á þann hátt,
sem hér segir:
A. Nýbýli byggð i landi, sem ný-
býlingur á sjálfur, eða trygging er
fyrir, að hann eignist samkvæmt
álcvæðum 5. gr. Býlin reisa eig-
endur jarða eða nýbýlingar sjálf-
ir, eftir því sem um semst við ný-
býlanefnd og undir eftirliti ný-
býlastjóra.
B. Nýbýli reist i landi rílds,
baijar- eða sveitarfélaga. þeir
menn, sem hafa í hyggju að reisa
slík nýbýli, senda nýbýlastjóra
umsólcn um það.
Uppfylli umsækjendur ákvæði
15. kr., gerir nýbýlastjóri samning
við þá um framkvæmd verlcsins,
og skal þar meðal annars ákveða,
bvenær verlcinu skuli lokið og á
hvern hátt það sé unnið. Fram-
kvœmd þess hluta verksins, sem
styrkur er miðaður við, má þó
ekki standa lengur yfir en 3 ár.
þegar ráðstafað er landi sveitar-
eða bæjarfélags til nýbýla eða
samvinnubyggða, og skipulagðar
framkvæmdir við stofnun þeirra,
verður nýbýlastjóri að fá sam-
þykki hlutaðeigandi sveitar- eða
Dulmálslyklar þessir eru ým-
ist til notkunar við skeyta-
skipti við einstaka menn í
landi, eða til skeytaskipta við
emstök veiðiskip.
Þá voru í fórum skipsins dul-
málslyklar dómsmálaráðuneyt-
isins til varðskipanna íslenzku
og danska sendiherrans til
dönsku varðskipanna. Ennfrem-
ur „viðbótarlykill“ Skipaútgerð-
ar ríkisins, sem fólginn er í
,,stafskiptum“.
Alla þessa dulmálslykla virð-
ist skipið hafa fengið hjá ís-
lenzkum loftskeytamanni, sem
áður hefir verið f þjónustu
landsímans.
Gögn þau, sem lögreglunni
bættust við töku togarans „Vin-
ur“, hafa þegar leitt í ljós
óyggjandi upplýsingar um
njósnarstarfsemi þriggja ís-
lenzkra manna, til viðbótar því,
sem áður hefir verið upplýst.
Einn þessara manna er
Georg Gíslason -kaupmaður í
V estmannaey jum.
Georg er einn helzti leiðtogi
Sjálfstæðisflokksins í Vest-
mannaeyjum og í stjóm Sjálf-
stæðisfélags Vestmannaeyja.
Framan á einn lykilinn hefir
loftskeytamaðurinn límt vélrit-
að minnisblað með upplýsing-
um um hina nýja lofskeytastöð
í Seyðisfirði, sem tók til starfa
1934, og hvernig njósnaramir
í landi geti notað hana til þess
að senda sér og öðrum veiði-
þjófum skeyti og lögð áherzla
á hve þægilegt sé að nota þessa
stöð fyrir skip, er toga fyrir
Austurlandi.
Þessi lykill hefir verið sam-
inn fyrir innbyrðis samband
„Vinar“ við þrjú skip. Hefir
loftskeytamaðurinn skrifað
nöfn þeirra greinilegu letri
framan á hægra efra hom lyk-
ilspjaldsins svo ritað:
WARVICKSHIRE
BERKSHIRE
BELGAUM
Eins og menn muna, sannað-
ist landhelgisbrot á Warwick-
bæjarstjómar fyrir ákvörðunum
sinum.
C. Samvinnubyggðir, reistar í
landi ríkis, bæjar, sveitar eða ný-
býlafélaga.
Um undirbúning framkvæmd-
anna gilda eftirfarandi ákvæði:
1. Allar nauðsynlegar rannsókn-
ir til undirbúnings stofnunar sam-
vinnubyggða hafi verið fram-
kvæmdar samkv. 7. gr.
2. Áður en hafizt er handa um
stofnun samvinnubyggða, skal ný-
býlastjóri tryggja það, eftir því
sem hann telur þurfa, að nægilega
margir ábúendur í væntanlegri
samvinnubyggð séu reiðubúnir að
mynda félag og gera með sér
samþykkt samkvæmt 26 gr.
3. Væntanlegir ábúendur í sam-
vinnubyggðum skulu, eftir því
sem um semst og unnt er, vinna
að stofnun býlanna. Teljast slik
vinnuframlög sem hluti af því, er
þeim ber að leggja fram sem
stofnverð.
4. Nýbýlastjóri og nýbýlaneínd
ákveða býlafjölda í hverri sam-
vinnubyggð, hversu mikið land
skuli fylgja hverju býli, í sam-
ráði við ábúendur, svo og hvers-
konar búskapur skuli aðallega
stundaður á býlunum.
5. Nýbýlanefnd og nýbýlastjóri
ákveða gerð húsa og skipulag
/