Tíminn - 11.02.1936, Síða 1
©faíbbagi
b 1 afta t ae at ). )ðai
Í&xgengasínri tootur 7 Cs»
S^fgreifcsla
c9 toafjeJnjta d £<mgaoeg ip.
€ini 2353 — Pdetg&t} 061
XX. árg.
Reykjavík, 11. febrúar 1936.
Jakob
Hálfdánarson
Þann 5. þ. m. var 100 ára
afnaæli Jakobs Hálfdánarsonar
fyrsta íramkvæmdastjóra elzta
ltaupfélagsins í landinu. Að til-
hiutun Sambands ísl. samvinnu-
félaga flutti Arnór Sigurjóns-
son útvarpserindi þennan dag
um Jakob og brautryðjanda-
starf hans. Svo prýðilegt var
arindi þetta, að vekja hefði
mátt þjóðarathygli. Og í hug-
um íslenzkra samvinnumanna
.vekur aldarafmæli Jakobs Hálf-
dánarsonar endunninningar um
viðburði, sem aldrei mega
gleymast.
Jakob Hálfdánarson fæddist
árið eftír að Fjölnir hóf göngu
sína. 50 árum áður var svo bág-
lega komið hag Islendinga, að
til mála kom að leggja landið
í auðn og flytja íbúana til Dan-
merkur. Hálfum öðrum áratug
síðar var þing Islendinga lagt
niður. En nú var tekið að hylla
undir brún nýrrar aldar. Það
var öld frelsisins. Fyrsti áfang-
inn á þessari nýju öld var
vakning þjóðemisins. Það var
baráttan fyrir endurreisn og
viðurkenningu hinna ytri frels-
iseinkenna, móðurmáls og lög-
gjafarvalds í landinu. Það var
andi þessarar frelsisbaráttu,
sem vakti yfir vöggu Jakobs
Hálfdánarsonar.
Enn líður hálf öld, öld Fjöln-
ismanna, öld Jóns Sigurðsson-
ar. Baráttunni fyrir endurreisn
íslenzkrar tungu og bókmennta
er lokið. Andlegur gróður Matt-
híasar-tímabilsins stendur í
fullum blóma. Alþingi hefir ver-
ið endurreist með löggjafar-
valdi. Hið nýja ísland hefir
haldið sína þúsund ára hátíð.
Fyrsti þáttur baráttunnar er
liðinn. En nú hefst ný vakning
í landinu. Það er vakning hinn-
ar fátæku og umkomulitlu
bændastéttar — sem er megin-
hluti þjóðarinnar — til meðvit-
undar um mátt sinn og rétt-
indi. Það er tímabil átakanna
ínnan þjóðfélagsins, sem nú er
að hefjast. Bændurnir í Suður-
Þingeyjarsýslu hefja þessa
nýju baráttu. Og eðlilega verð-
ur baráttan fyrst háð á þeim
vettvanginum, þar sem almenn-
ingur þessa lands fann, að hann
hafði verið harðast leikinn, í
verzluninni. Tveim árum eftir
að sjálfstæðishetjuna, Jón Sig-
urðsson, leið, standa þingeysku
bændumir hervæddir gegn sel-
stöðuverzluninni í Húsavík. Og
leiðtogi þeirra í framkvæmdun-
um er bóndinn á Grímsstöðum
í Mývatnssveit, Jakob Háldán-
arson. Snemma á árinu 1882 er
Kaupfélag Þingeyinga stofnað.
Það var ekki fyrst og fremst
glæsileiki og vopnabrak, sem
sinkenndi baráttu hinnar
fyrstu íslenzku samvinnu-
manna. Þeirra hlutverk var
•kki að vinna augnablikssigra.
Verkefnið, sem blasti við bónd-
anum á Grímsstöðum og sam-
verkamönnum hans, var að
hefja kynslóð sína á nýtt stig
lífsins, efnalega og andlega.
Þeirra verk var að vekja hreyf-
ingu, en ekki að leiða hana að
fcakmarki. Því að viðleitni al-
FVamh. & 4. síðu.
Samvinnu*
úigerð
Framsóknannenn í neðri
deild hafa á tveim undanförn-
um þingum flutt frumvarp til
laga um útgerðarsamvinnufé-
lög. 1 frumvarpinu felast þessi
aðalatriði:
Að hvert veiðiskip eða bátur
eigi að vera eign sjómannanna,
sem á bátum eða skipum
vinna, og þeirra manna, sem
stöðugt vinna við aflann í
landi.
Að fyrirfram sé ákveðinn
aflahlutur, en ekki fast kaup.
Að safnað sé í sjóði, sem
standi til að tryggja framtíð
félagsins og þeirrar atvinnu,
sem útgerðin veitir. Gerir
frumvarpið ráð fyrir, að hlut-
aðeigandi bæjar- eða sveitarfé-
lag leggi af mörkum nokkurt
árlegt framlag til þessara sjóða.
Að útgerðarsamvinnufélög-
um verði veitt mun hærri lán
úr Fiskiveiðasjóði en nú tíðk-
ast til skipa- og bátakaupa. Er
gert ráð fyrir, að lánið megi
nema allt að 4/6 af verði skips,
en nú veitir Fiskiveiðasjóður
ekki meira en helming. En
hækkun lánsheimildanna myndi
byggjast á því, að sjóveðshætt-
an fyrir lánveitanda myndi
minnka stórkostlega, ef afla-
hlutur yrði fastákveðinn í stað
kaups, og ennfremur yrði
myndun sjóðanna afkomu út-
gerðarsamvinnufélaganna til
mikillar tryggingar.
Ef slík lög yrðu samþykkt,
væri það mönnum auðvitað í
sjálfsvald sett á hverjum stað,
hvort þeir stofnuðu til félags-
útgerðar eða ekki. En hlunnindi
þau, sem útgerðarsamvinnufé-
lögin fengi í lánveitingum og
með framlögum til sjóða frá
bæjar- og sveitafélögum,
mynuu hinsvegar hvetja menn
til að hefjast handa.
Bæði íhaldsmenn og soeialist-
ar hafa látið sér fátt um þetta
mál finnast. íhaldinu þykir hart
að svifta útgerðarmennina allri
stórgróðavon á góðu árunum.
Og . hinn einstrengingslegi
kaupstreituandi Reyk j avíkur-
socialistanna þolir ekki að
minnst sé á hlutaskipti. Ymsir
menn eru enn ekki búnir að
láta sér skiljast það, að að-
þrengt fólk í verstöðvum, sem
liggur við auðn, skoðar það
ekki sem neitt neyðarúrræði að
sættast upp á það, að hver eigi
það, sem hann úr sjónum dreg-
ur.
Opinberlega hafa verið færð
tvenn rök gegn þessu máli: Að
útgerðarsamvinnufélög, sem
stofnuð hafa verið, hafi ekki
borið sig, og að hlutaskiptin séu
óvinsæl hjá mörgum sjómönn-
um.
Þessi félög hafa eingöngu
starfað á versta tíma og tæpast
með réttu samvinnusniði.
En í útgerðarsamvinnufélagi,
þar sem hinir vinnandi menn
eru sjálfir ráðamenn og eigend-
ur útgerðarinnar, fá þeir báða
hlutina jafnt, hinn smáa hlut
illærisins og hinn stóra hlut
góðærisins.
Þetta er skynsamlegt rétt-
læti. Og þetta er leið framtíð-
arinnar.
A víðavangi
Viðskiptin í janúar.
Samkvæmt bráðabirgðaskýrsl-
um Hagstofunnar var verð-
mæti innfluttrar vöru í síðast-
liðnum mánuði 1 millj. 686 þús.
ki\, en 3 millj. 19 þús. kr. í
janúar 1935. Er því innflutn-
ingurinn 1 millj. 333 þús. kr.
lægri nú en í sama mánuði í
fyrra. Útflutningurinn í janúar
þ. á. var 8 millj. 812 þús. kr.,
en aðeins 1 millj. 463 þús. kr.
í jan. 1935. Verzlunarjöfnuður-
inn er því hagstæður í janúar
1936 um 1 millj. 626 þús. kr.,
en var óhagstæður um 1 millj.
556 þús. kr. í sama mánuði árið
1935. Er verzlunarjöfnuðurinn
því 3 millj. 182 þús. kr. betri
en í fyrra, fyrsta mánuð árs-
ins.
íhaldið fer hrakför
á Skagaströnd.
Leiðarþing hélt Jón Pálma-
son alþm. á Skagaströnd 7. þ.
mán.
Var fundur vel sóttur og
stóð lengi yfir. Af hálfu Fram-
sóknarmanna töluðu Bjarni Frí-
mannsson, Efri-Mýrum, og Pét-
ur Einarsson frá Ási. Jón
Pálmason var einn til varnar af
hálfu íhaldsins. Ýmsar tillögur
komu fram og voru m. a. sam-
þykktar eftirfarandi tillögur
frá Pétri Einarssyni:
I. „Fundurinn telur nauðsyn-
ltgt á yfirstandandi kreppu-
tímum, að ríkið gæti þess, að
fátækasti hluti þjóðarinnar og
smáatvinnurekendur hennar fái
þann stuðning, sem hægt er að
veita og virðist því rétt að
hækka skatta á hátekjumönn-
um eins og núverandi stjóm
hefir orðið að gera, til þess að
standa straum af nauðsynlegum
umbótum".
II. „Fundurinn lýsir fyllsta
trausti á dómsmálaráðherra í
landhelgismálunum“. (Þessi til-
laga var samþykkt mótat-
kvæðalaust).
III. „Fundurinn skorar á
þingmann kjördæmisins, að
beita sér af alefli fyrir því að
byggður verði viti á Skaga-
strönd".
Jón Pálmason bar fram dul-
búna vantraustsyfirlýsingu á
ríkisstjórnina, en sú tillaga var
felld með nokkrum atkvæða-
mun.
Bílstjóraverkfallið.
íhaldsmenn hafa sumstaðar
úti um land reynt að telja
fólki trú um, að bílstjóraverk-
fall það, er þeir, ásamt kom-
múnistum, komu af stað í
Reykjavík í vetur, hafi borið
einhvern árangur. I Reykjavík
veit hver maður, að verkfallinu
var hætt algerlega skilyrðis-
laust, þegar bílstjórarnir sáu
út í hvert óefni þeir höfðu
verið ginntir, og vakti það því
meiri athygli, sem þetta mun
vera eina verkfallið, sem alger-
lega hefir tapazt hér á landi,
að undanteknum nokkrum
minnaháttar vinnudeilum, sem
kommúnistar hafa staðið fyrir.
Kommúnistar reyndu að vísu
að friða bílstjórana með því, að
veitt hefði verið innflutnings-
leyfi fyrir rússnesku benzíni,
sem myndi verða ódýrara en
annað benzín. En veiting þess
innflutningsleyfis var verkfall-
inu alveg óviðkomandi, og hefði
þetta leyfi verið veitt hvort eð
var, ef beiðni um það hefði
legið fyrir. Tveim dögum eftir
að verkfallinu var aflýst, hækk-
aði hinsvegar benzínverðið um
5 aura, og tilkynntu allar aðal-
benzínverzlaniniar þetta með
auglýsingu í dagblöðunum.
Greinilegri gat ósigur verk-
fallsmannanna ekki orðið, og
fór það eftir forsjá. Ef eitt-
hvert vit hefði átt að vera í
þessu tiltæki, hefði auðvitað
átt að láta verkfallið bíða a. m.
k. þangað til útsöluverðið
hækkaði og rísa þannig gegn
veröhækkuninni en ekki lögun-
um. Þetta sáu líka hinir greind-
ari verkfallsmenn eftir á. En
samkvæmt hinum spaklegu fyr-
irmælum íhaldsmanna og kom-
múnista, voru bílarnir, sem
sagt, látnir standa kyrrir í 10
daga, á meðan hægt var að
oka þeim með ódýrara benzín-
inu, en settir af stað aftur um
leið og benzínverðið hækkaði!
Upp úr þessari forsjá íhalds og
kommúnista höfðu bílstjórarnir
fyrst skaðann og síðan ósigur-
inn.
Egilsstaðafundurinn.
Síðan Nýja dagblaðið og
Timinn sögðu frá vantrausts-
tillögu hinna 34 stjórnarand-
stæðinga á Egilsstöðum, hefir
Valtý og Jóni í Dal þótt við-
kunnanlegra að þegja ekki um
hana með öllu, enda munu þeir
hugsa sem svo, að skárra sé að
„veifa röngu tré en engu“.
Ekki geta þeir félagar neitað
því, að fundurinn hafi verið fá-
mennur. Geta þeir heldur ekki
mótmælt því, að tíminn var ó-
hentugur til fundarsóknar,
sökum harðindanna. Að vísu
myndi Framsóknarmönnuin
hafa verið innan handar að
tryggja meirahluta, ef þeir
hefðu beitt samskonar ofur-
lcappi og stjórnarandstæðingar
gerðu, og þótt minna hefði ver-
ið. En vel má geta þess í þessu
sambandi, að eftir framkomu
Sveins á Egilsstöðum og sam-
herja hans á fundi í fyrravet-
ur, eru margir héraðsbúar
mjög tregir eða jafnvel ófáan-
legir til að sækja fundi að Eg-
ilsstöðum. Verður þetta þeim
félögum sízt til sóma talið.
Jóhann Árnason
bókhaldari í Útvegsbankan-
um og Jón frá Dal hafa báðir
gert tilraun til að svara grein
Jóns Árnasonar „um afurðasölu
bænda o. fl.“, er birt var hér í
blaðinu nýlega. Komu „svör“
þessi út í blaði Jóns um síðustu
helgi. Grein Jóhanns er nokk-
uð óljóst fimbulfamb um geng-
ismál, og væri þessum höfundi
áreiðanlega fullt svo mikil þörf
á því og bændum landsins að
glöggva sinn eigin hugsana-
gang í þessum efnum. — Jón í
Dal byrjar „svar“ sitt á því að
afsaka sig, og telur það eigi
hafa verið ætlan sína að hafa í
frammi persónulegar „ýfingar"
við J. Á. Þá reynir hann af
veikum mætti að vei’ja þá af-
Guðmundur Hlíðdal
póst- og símamálastjóri átti
fimmtugsafmæli í gær. Hann
lauk prófi í rafmagnsverkfræði
í Þýzkalandi, og var um tíma í
þjónustu eins stærsta raf-
magnsfirma þar í landi. Hann
hafði umsjón með byggingu
rafveitunnar í Reykjavík, en
árið 1924 varð hann verkfræð-
ingur landsímans. Landsíma-
stjóri varð hann 1932, og í
fyrra var hann skipaður póst-
og símamálastjóri samkvæmt
hinum nýju lögum um samein-
ing pósts og síma. Hann er
prýðilega menntaður maður í
sérfræði sinni og einn af ötul-
ustu og vinnusömustu starfs-
mönnum ríkisins.
stöðu sína, að vilja útiloka
Húnvetninga og Dalamenn o.
fl. frá kjötmarkaðinum í
Reykjavík. Heldur hann því nú
fram, að hagnaður af því að
selja kjöt innanlands sé „nokk-
uð vafasamur“! Kemur þetta
fremur illa heima við úlfúðina,
sem Jón og félagar hans eru að
reyna að vekja í Sláturfélagi
Suðurlands út af kjötsölu að
norðan. Þá játar Jón að frysti-
húsið á Hvammstanga, sem
Ilannes Jónsson stóð fyrir, hafi
orðið tiltölulega dýrt saman-
borið við önnur frystihús. En
skýring sú sem Jón gefur á
þessu, er því miður röng. Þá er
Jón eitthvað að tala um það,
að hægt sé að selja miklu
meira en nú af landbúnaðaraf-
urðum til Þýzkalands. Er þetta
sjálfsagt mælt gegn betri vit-
und, því að ekki getur það
hafa farið fram hjá Jóni, að til
Þýzkalands er ekkert hægt að
selja nema í vöruskiptum, og
er það mál margrætt, félögum
Jóns til lítils sóma. Hitt veit
Jón ef til vill ekki, að fram að
þessu hefir verið innflutnings-
tollur á kjöti í Þýzkalandi, sem
nam einu ríkismarki (kr. 1,79)
á kílógramm, en sem nú loks
hefir fengizt lækkaður fyrir at-
beina ríkisstjórnarinnar og
Sambands ísl. samvinnufélaga.
Jafnframt heldur Jón áfram
tali sínu um gengislækkun.
Hefir hann nú fundið upp þá
kenningu, að landbúnaðarafurð-
ir á innlenda márkaðinum muni
lika hækka í vei’Si við gengis-
lækkun. Segist Jón byggja
þessa von sína á „sanngimi"
kaupstaðabúa. Er þarna komið
annað hljóð í strokkhm heldur
en þegar hann er að rægja
verkamenn og fulltrúa þeirra
fyrir að þeir vilji í hverju
máli troða skóinn niður af
bændum. Enda er þetta álíka
bamalegt hjá Jóni og kenning
6. blað.
TJian úr heimi
I Austur-Asíu magnast við-
sjár milli Rússa og Japana með
hverjum degi og sömuleíðis
yfirgangur Japana í Kína. I
Egyptalandi hefir verið róstu-
samt í allan vetur og andúð
með eftirliti því, er Bretar
liafa með stjórn landsins. En
þeir hafa þar her manna og eru
yfirleitt mikils ráðandi. Er
þessi andblástur Bretum sér-
staklega viðkvæmur nú, vegna
Abessiníudeilunnar. Hefir verið
inynduð ný stjórn í Egypta-
landi með þátttöku allra flokka,
og á hún að gera nýja samn-
inga við Breta um aðstöðu
þeirra gagnvart hinu hálf-
sjálfstæða egypska ríki.
I desembermánuði síðastl.
hófst flotamálaráðstefna í
London. Tóku þátt í henni
fimm ríki, England, Bandarík-
in, Japan, Frakkland og Ítalía.
Þessi fimm ríki tóku þátt í
Washingtonsamningnum svo-
nefnda, sem gerður var 1922.
Aðalatriði þess samnings var
um takmörkun á herskipaeign
þessara ríkja og máttu Banda-
ríkin og England samkvæmt
honum hafa jafnstóra flota
(525 þús. tonn). Herskipaeign
Japana mátti nema s/6 af
flota þessara landa (315 þús.
tonn) og herskipaeign Frakka
og ítala i/3 (175 þús. tonn).
Japanar heimtuðu að mega
hafa jafn stóran flota og Bret-
land og Bandaríkin hvort um
sig. En þegar þeirri kröfu var
hafnað, gengu fulltrúar þeirra
af ráðstefnunni.
Það er enn mjög vafasamt,
hvort Þjóðabandalagið muni
banna olíuflutninga til Italíu.
En heppnaðist slík ráðstöfun,
þá væri ítalía búin að tapa ó-
friðnum, því að hún getur ekki
komizt af án olíu til iðn-
rekstrar, samgangna og hernað-
arframkvæmda.
Italir hafa að vísu aukið mik-
ið hagnýtingu vatnsaflsins á
scinni árum. 15% af jám-
brautum þeirra ganga fyrir
hvítum kolum. Árið 1908 nam
orka rafmagnsstöðva þar 1.098
millj. kw„ 1925 7.055 millj. kw.
og 1934 11.560 millj. kw.
Eigi að síður þarfnast Italía
mikils innflutnings af orkuvör-
um, og þó haldið verði áfram
hagnýtingu vatnsaflsins, leyfir
fjárhagurinn það ekki í svo
stórum stíl á næstu árum, að
hægt verði að takmarka veru-
lega notkun olíu og kola. Inn-
flutningur þessara vara hefir
jafnvel farið vaxandi seinustu
árin. Árið 1932 nam t. d. inn-
flutningur á kolum og koksi
8.78 millj. tonna, en 1934 12.78
millj. tonna. Árið 1932 var inn-
flutningur á olíu og benzíni
470 þús. tonn, en 1934 500 þús.
tonn.
Sveins á Egilsstöðum um að
Reykvíkingum sé alveg sama (!)
hvað þeir borgi fyrir kjöt. —
Loks gleymir Jón alveg að gefa
skýringu á því, hversvegna
fulltrúar „Bændaflokksins11 í
gengisnefnd og bankaráðum
hafa aldrei borið þar fram
neina tillögu um gengislækkun!
s