Tíminn - 19.02.1936, Side 2
26
TIMINN
Alþixa.gt ssett
Alþingi var sett 15. þ. m. Hófst
athöfnin með guðsþjónustu
í dómkirkjunni, eins og venja
er til. Sr. Qarðar Þorsteinsson í
Hafnarfirði prédikaði, og gerði
að umtalsefni hversu mikils
virði þjóðinni væri þing sitt og
lýðræði, og hver hætta henni
stafaði af einræðis- og ofbeldis-
faraldri þeim, er nú gengur
víða um lönd. Að henni lokinni
gengu þingm. í þinghúsið. For-
sætisráðh., Hermann Jónasson,
lás upp konungsbréf um setn-
ingu Alþingis, og kvaddi ald—
ursforseta Sigfús Jónsson til
að stjórna fundi. Minntist
hánn tveggja nýlátinna þing-
manna, sr. Sigurðar Gunnars-
sonar og Sigurðar H. Kvaran.
Forsetar voru kosnir hinir
sömu og áður: Jón Baldvinsson
í sameinuðu þingi, Jörundur
Brynjólfsson í neðri deild og
Einar Árnason í efrideild. Vara-
forsetar eru eins og áður; í
sameinuðu þingi: Bjarni Ás-
géirsson og Emil Jónsson. 1
neðri deild: Stefán Jóh. Stef-
ánsson og Páll Zophoniasson. I
efri deild: Sigurjón Ólafsson og
Ingvar Pálmason.
Skrifarar í sameinuðu þingi:
Bjarni Bjarnason, Jón A. Jóns-
son. í neðri deild: Jónas Guð-
muhdsson, Eiríkur Einarsson.
í efri deild: Páll Hermannsson,
Jón A. Jónsson.
Kosning fastanefnda í sam-
einuðu þingi og í báðum deild-
um för fram 17. þ. m.
Kosning í f járveitinga-
nefnd.
Á fundi í sameinuðu þingi
var kosið í fjárveitinganefnd
og hlutu kosningu: Bjarni
Bjarnason, Bernharð Stefáns-
son, Þorbergur Þorleifsson,
Jónas Guðmundsson, Sigurður
Einarsson, Jón Sigurðsson,
Pétur Ottesen, Þorsteinn Þor-
steinsson, Jakob Möller.
Kosningu utanríkismála-
nefndar var frestað.
Nefndarkosningar í
neðri deild.
I neðri deild féllu kosning-
arnar þannig:
Fjárhagsnefnd: Sigfús Jóns-
son, Stefán Jóh. Stefánsson,
Ásgeir Ásgeirsson, Ólafur
Thors, Guðbrandur Isbei’g.
Samgöngumálanefnd: Gísli
Guðmundsson, Þorbergur Þor-
leifsson, Finnur Jónsson, Gísli
Sveinsson, Jón Ólafsson.
Landbúnaðarnefnd: Bjarni
Ásgeirsson, Páll Zóphóníasson,
Emil Jónsson, Jón Pálmason,
Pétur Ottesen.
Sjávarútvegsnefnd: Gísli Guð-
mundsson, Finnur Jónsson, Páll
Þorbjörnsson, Jóhann Jósefs-
son, Sigurður Kristjánsson.
Iðnaðarnefnd: Bjarni Ás-
geirsson, Páll Zóphóníasson,
Emil Jónsson, Guðbrandur ís-
berg, Sigurður Kristjánsson.
Menntamálanefnd: Bjarni
Bjarnason, Ásgeir Ásgeirsson,
Sigurður Einarsson, Pétur
Halldórsson, Eiríkur Einarsson.
Allsherjarnefnd: Bergur
Jónsson, Héðinn Valdimarsson,
Stefán Jóh. Stefánsson, Garðar
Þorsteinsson, Thor Thors.
Nefndarkosningar í
efri deild.
Þar íéllu kosningar þannig:
Fjárhagsnefnd: Bernharð
Stefánsson, Jón Baldvinsson,
Magnús Jónsson.
Samgöngumálanefnd: Jónas
Jónsson, Sigurjón Ólafsson, Jón
Auðunn Jónsson.
Landbúnaðarnefnd: Páll Her-
mannsson, Jón Baldvinsson,
Pétur Magnússon.
Sjávarútvegsnefnd: Ingvar
Pálmason, Sigurjón Ólafsson,
Jón Auðunn Jónsson.
Iðnaðarnefnd: Jónas Jóns-
son, Ingvar Pálmason, Guðrún
Lárusdóttir.
Menntamálanefnd: Jónas
Jónsson, Páll Hermannsson,
Guðrún Lárusdóttir.
Allsherjarnefnd: Ingvar
Pálmason, Páll Hermannsson,
Sigurjón Ólafsson, Magnús
Guðmundsson, Þorst. Briem.
Jónas Jónsson hafði beðist
undan því í Framsóknarflokkn-
um, að hann yrði áfram kjör-
inn í fjárveitinganefnd. Er það
vegna annríkis við mikilsvarð-
andi störf önnur, sem hann
[ hefir með höndum fyrir flokk-
Lystigarður
og bariómsbumba
Sveinn Jónsson á Egilsstöð-
um er einna mannvænlegastur
af þeim bændum sem lemja
barlómsbumbuna, þeirra, sem
sífellt eru kvartandi, sífellt
heimtandi allt af öðrum, og
stefna beint að því, að gera ís-
lenzkan sveitabúskap að von-
lausu tekjuhallafyrirtæki á rík-
issjóði. Fyrir þá menn, sem
vilja skilja hugsunarhátt þess-
ara manna, er tæplega unnt að
fá betra dæmi en Svein á Eg-
ilsstöðum. Hann litur á sig sem
útvörð í barlómnum. Hann er
eínn hinn drýldnasti meðal
hinna drýldnu innan þess safn-
aðar, sem kennir sig við bar-
lóminn. Auk þess er Sveinn
staddur í höfuðstaðnum um
þessar mundir við að reikna út
grundvöllinn fyrir því að gera
íslenzkan landbúnað hliðsettan
atvinnurekstri kommúnista
austanlands. Hann mun eiga
aðgang að öllum blaðakosti í-
haldsins, til að gera alþjóð
manna grein fyrir búskapar-
háttum sínum, sem leitt hafa
hann út í kröfugöngu sem lík-
ist engu meir en atferli kom-
múnista.
Sveinn Jónsson hefir nýlega
staðið fyrir fundarsamþykkt í
sveit sinni, sem beinlínis heimt-
ar að framleiðslu bænda sé
komið á ríkið. Þetta er nýstár-
leg kenning fyrir bændur, og
mjög í ósamræmi við hugsun-
arhátt bændastéttarinnar eins
og' hún hefir starfað hingað
til, eltki sízt eins og samvinnu-
bændur landsins hafa komið
fram við að byggja upp hið
nýja Island, með frjálsri sam-
hjálp, með eigin atorku, með
miklum framlögum frá sjálfum
sér og mikilli óbeit á betli og
fjárprettum.
Sveinn Jónsson er þannig
boðberi frumlegrar nýjungar,
og sú trú sem hann boðar, er
ný og framandi öllum mönnum
með heilbrigða og þroskaða
sjálfbjargarviðleitni. En þar
sem hér er að ræða um svo
frumlega nýjung, verður ekki
komizt hjá að athuga þann
jarðveg, sem þessi hin undar-
lega og nýstárlega jurt dafnar
í með ágætum.
Kröfur Sveins á ríkissjóðinn
eru ekki litlar, fyrir hönd trú-
arbræðra sinna. En ef Sveinn
þarf við mikilla fríðinda árlega,
til að jafna hallann á fram-
leiðslu sinni, þá mun mikils
þurfa við handa öðrum bænd-
um, sem setið hafa í skuggan-
um meðan sólin skein á hann.
Sveinn á Egilsstöðum er sann-
arlegt lukkubarn í búskapar-
legu tilliti. Foreldrar hans
höfðu gert garðinn frægan.
Þau áttu Egilsstaði, bjuggu þar
glæsilegu rausnarbúi, húsuðu
bæinn stórmannlega og gerðu
miklar umbætur á jörðinni á
allan hátt. Jón, faðir Sveins,
bjargaði algerlega við sam-
inn. Var Bernharð Stefánsson
kosinn í hans stað.
Fjárveitinganefnd hélt fyrsta
fund sinn sama dag. Var Bjarni
Bjarnason kosinn formaður og
Sigurður Einarsson ritari.
Tvær breytingar, sem íhalds-
flokkurinn hefir gðrt á fulltrú-
um sínum í nefndum, eru eftir-
tektarverðar. Magnús Guð-
mundsson fer úr fjárveitinga-
nefnd og Guðbrandur ísberg
úr landbúnaðarnefnd neðrf
deildar.
Skýring á þessum manna-
skiptum er fyrir hendi. M. G.
gaf á síðasta þingi opinbera yf-
irlýsingu um það, að fjárlögin
1936 væru varlega áætluð. Og
fsberg gekk í landbúnaðar-
nefnd inn á stefnu Framsókn-
armanna í jarðamálinu og
hjálpaði til að sálga „óðals-
réttar“ frumvarpi ólafs Thors
<fc Co., svo að ekkert stóð eftir
nema nafnið. Þetta gerði Jón á
Akri raunar líka, og er Isberg
krossfestur fyrir báða.
Kveldúlfur agar sína!
vinnufélagsskap Héraðsbúa,
þegar aðrir menn voru að
leggja hann í rústir. Jörðin
var mikið og glæsilegt höfuðból
og lá betur við samgöngum en
nokkur jörð á Austurlandi.
Þegar foreldrar Sveins bregða
búi, fær hann til ábúðar og
eignar meirihlutann af þess-
ari prýðilegu eign. Fáir bænd-
ur í landinu hafa fengið lagt
upp í hendur sér betri aðstöðu
til að vera efnalega sjálfstæðir
og þurfa ekki að berja barlóms-
bumbuna til að gera óðal feðra
sinna að tekjuhallafyrirtæki á
ríkissjóði.
Vinir og trúarbræður Svejns
stóðu mjög að útlánum í
Kreppusjóði. Jón í Stóradal og
Pétur Magnússon voru brjóst-
vinir hans, og þangað leitaði
hann skjóls árið sem leið. Sé
litið yfir skifti hans við
Kreppusjóð, sézt nokkuð um
grundvöllinn undir lífsskoðun
barlómssafnaðarins.
Á þessum plöggum kreppu-
sjóðs sézt að undireins og Ás-
geir Ásgeirsson og Þorsteiim
Briem tóku sæti í ríkisstjórn-
inni, steinhætti Sveinn að
borga vexti og afborganir af
lánum sínum í Búnaðarbank-
anum, og hann lætur þessi van-
skil þróast með þvílíkum fá-
dæmum, að um það bil sem
Briem flutti til Akraness, voru
vanskilin á þessum eina stað
orðin 9180 kr., en það hafa
sennilega verið hæstu vanskil
hjá búandi manni, að frátöldum
nokkrum skoðanabræðrum
Briems í nánd við Reykjavík.
Sveinn virðist hafa tekið
hina nýju trú hér um bil sam-
hliða valdatöku Þorsteins
Briem. En stórhugur hans er
óbilaður heima fyrir. Samhliða
því að hann hættir að borga
af lánum sínum, gerir hann
lystigarð framan við bæ sinn á
Egilsstöðum og leggur til þess
að minnsta kosti 3000 kr. Eng-
in fyrirmynd er til að svo vold-
ugum steinsteypuveggjum eins
og þeirn, er umlykja hin stóru
aðfluttu tré í garði Sveins,
nema múrgirðingarnar utan um
plöntur Jensenssona í Reykja-
vík.
Að sjálfsögðu leitaði Sveinn
í- Kreppusjóð, enda átti hann
sínum bezta og hjálpsamasta
vini að mæta þar sem Jón Jóns-
son réði húsum. Fóru svo leik-
ar, að Sveini voru gefin eftir
82% af skuldum sínum við
banka, sjóði og einstaka hjálp-
armenn austanlands. Honum
virðast hafa verið gefnar eftir
allar afborganir og vextir, sem
hann hafði vanrækt að boi’ga í
Búnaðarbankann í stjói’nartíð
samherja sinna. Hér fylgir listi
yfir þá sem lánuðu Sveini og
misstu 82 %:
krónur
Fyrsta lánsstofnun . . 9553,42
önnur lánsstofnun . . 2242,34
Fyrsti Austfirðingur . 9126,60
Annar Austfirðingur . 3000,00
Þi’iðji Austfirðingur . 1075,00
Þriðja lánsstofnun . . 740,00
Fjórða lánsstofnun . . 132,33
Fimmta lánsstofnun . 236,97
Samtals kr. 26,106,66
Á þennan hátt gefur þjóð-
félagið og noklirir sérstakir
Múlsýslungar Sveini Jónssyni í
einu lagi ca. 21,330 kr. Auk
þess hafði ríkissjóður á undan-
gengnum 10 árum gefið honum
tæp 4000 kr. til að leggja í
umbætur á jörð sinni.
Aðstaða Sveins til f ram-
leiðslu er þá sú, að honum eru
af ætt sinni íengin ein hin
bezt setta, bezt meðfai’na og
bezt húsaða jörð á íslandi.
Ríkið leggur í lófa hans allt að
4000 kr. til að bæta þessa jörð,
og að lokum fær hann fyrir at-
beina trúai’bróður síns, Jóns
Jónssonar, gefin rúmlega 21
þús. kr. af annara fé.
Og þrátt fyrir allt þetta, og
allt sem núverandi stjórnax’-
flokkar eru búnir að gera til að
bæta fjárhagsstöðu þessa
manns með kjötsöluskipulaginu,
þá lemur hann enn barlóms-
bumbuna og heimtar meira úr
ríkissjóði, meiri gjafir handa
sér.
Athugum nú hvar þjóðarbú-
skapurinn lendir, ef þessi mað-
ur hefir á réttu að standa ?
Iivað á að segja um smábænd-
urna, sem tóku við litlum býl-
um, lítt húsuðum, oft í veg-
lausum sveitum? Margir þessir
menn eru af fátækt sinni búnir
að gefa Sveini 82% af því sem
þeir unnu fyrir og hann eyddi.
Einn Austíirðingur, sem sýnist
hafa miklu verri aðstöðu, gefur
honum yfir 2000 kr. í einu lagi.
Annar gefur Sveini upphæð,
Frá undírbúníngi fiárlaga
Fjái’lögin hafa í tvö síðustu
skiftin verið afgreidd í sam-
einuðu þingi og undirbúin af
9 manna nefnd úr öllum þrem
þingflokkunum. Bæði árin hafa
verið sömu menn í nefndinni,
en nú í byrjun hins þriðja
þings verða nokkur manna-
skifti en tæplega nokkur vinnu-
bragðabreyting. Og þar sem
rneð hinu nýja skipulagi hefir
verið byrjað nýtt vinnulag, sem
yíirleitt hefir borið góðan á-
rangur, má telja viðeigandi að
skýra þjóðinni frá þeirri
reynzlu, sem hefir fengist.
Nefndannenn voi’u þessir:
Úr Framsóknai’fl. Bjarni á
Laugarvatni, Þorbergur í Hól-
um og sá sem þetta ritar. Úr
Alþýðufl. Jónas Guðmundsson
og sr. Sigui’ður Einarsson. En
frá Mbl.-mönnum Jón á Reyni-
stað, Magnús Guðmundsson,
Pétur Ottesen og Þorsteinn
Þoi'steinsson.
Strax á haustþinginu eftir
hosningai*nar 1934 var sam-
komulag í báðum stjórnarflokk-
unum um að freista að gera
gætileg fjárlög og rétt fjárlög.
Var þetta atriði meginþáttur í
samningi stjóraarflokkanna og
frá.hálfu Eysteina ráðherra vai’
lögð megináherzla á að þetta
yrði gert. Ein af þeinx nýjung-
um sem fjármálaráðherrann
hafði boðað var sú, að hann
vildi stöðva ábyrgðafargan rík-
issjóðs, sem var orðið afarmik-
ið. Meðan verið var að semja
f járlögin íyrir 1935 sátu þeir í
Ptokkhólmi Jón Krabbe, Jón
Þoi’láksson og Sigui’ður Jónas-
son til að reyna að útvega
Reykjavíkurbæ miljónalán í
rafveituna með áður fenginni á-
byrgð ríkissjóðs. Þetta tókst að
lokum, en Jón heitinn Þorláks-
son mun hafa fundið æðiglöggt,
bæði að ekki var viðlit að fá
lánið nema gegn ríkisábyrgð, og
að skuldasöfnun bræðingsstjórn
arinnar, í Englandi, lá þungt
á trausti landsins og var oft
til þess vitnað af Svíum í þess-
um umræðum, að fjármála-
stjórn íslands hefði verið veik
á undangengnum missirum.
Minntu þeir á ógætilega af-
greiðslu fjárlaganna og mikinn
tekjuhalla á fjárlögum, mikinn
og vaxandi halla á verzlun við
útlönd óhagstæðan Islandi, og
loks hin miklu skyndilán sem
Á. Á. hafði tekið erlendis vegna
bánkanna og í’íkisins. Þessi lán
höfðu „frosið“ og nú þuifti að
fára að afborga þau.
Eysteinn Jónsson hafði haft
afar stuttan tíma til að undir-
búa fjárlögin fyrir 1935, en
liann hafði lagt í það mikla
vinnu o g nákvæmni. Hann
hafði betra yfirlit um fjárhag
landsins en nokkur annar mað-
ur, frá stai’fi sínu í stjómar-
ráðinu hjá hinni fyrri Fram-
sóknarstjórn, og sem skatt-
stjóri í Reykjavík. — Sjálfur
hafði hann undirbúið hið nýja
bókhald í’íkisins meðan hann
var svo ungur að hann hafði
ekki kosningari’étt, og komið á
það mál föstu, nýtísku skipu-
lagi, sem reynzt hefir ágætlega
og Reykjavíkurbær hefir síð-
an reynt að líkja eftir fyrir sitt
leyti. Eysteinn Jónsson tók nú
upp þá reglu að freista að setja
alt á fjárlög sem búast mætti
við að þyrfti að greiða, en oft
áður hafði Alþingi svo að segja
viljandi áætlað bæði telcjur og
gjöld lægra en menn vissu að
þau myndu reynast. Þannig
höfðu tekjurnar eitt ár orðið
helmingi hærri en gert var i*áð
fyrir og greiðslur jafnframt far
ið langt fram úr áætlun.
Hin fyrsta vinnubragðabreyt-
ing, sem tekin var upp í fjár-
veitinganefnd, var að spara
nefndinni óþarfa gestkomur og
lestur þýðingarlítilla skjala.
Það var gamall siður að alls-
konar menn með fjárbænir þótt
ust eiga rétt á að skýra mál
sitt fyrir nefndinni auk hins
skriflega erindis. Tafði þetta
stórlega störf nefndarinnar og
var þannig eytt fyrir henni
miklum tíma til lítils gagns. Nú
hélt nefndin sig að því að taka
tæplega á móti öðrum gestum
en forstöðumönnum ríkisstofn-
ana. Næsta skrefið var að
spara lestur fjárbeiðna sem lít-
ið eða ekkert fylgi var með í
þinginu. Um langan aldur var
venja að nefndin las slík skjöl
líkt og húslestur. Einn las og
hinir hlustuðu. Fjárbeiðnir fara
sívaxandi og minnstu hægt
að sinna og var þetta aðeins
tímatöf Nefndin tók nú upp
það vinnulag að fá skrifara
sinn til að ganga í gegn um
öll erindi, gera úr örstuttan út-
drátt og fá það síðan fjölritað
til afnota fyrir alla þingmenn.
Á þennan hátt hafði allt þing-
ið stutt og glöggt yfirlit yfir
öll erindi sem fyrir Alþingi lágu
og gat hver þingmaður kynnt
sér það sem hann þóttist með
þurfa. En mestu allra fjárbæna
hlýtur jafnan að verða ósvar-
að, ekki síst á krepputíma. Á
þennan hátt var girt fyrlr
mikla og óþarfa tímaeyðslu,
gestagang og fánýtan lestur
skjala.
Nefndin sneri sér í þess stað
að megin viðfangsefninu, að
reyna að áætla tekjurnar sem
nákvæmlegast og taka hin föstu,
áhjákvæmilegu útgjöld til ná-
kvæmrar rannsóknar. Var um
þetta algerð samvinna milli
stjórnar og stjórnarandstæð-
ijiga á þingi 1984.
Jafnhliða og unnið var að
fjárlögunum var af stuðnings-
mönnum stjórnarinnar undir-
búið fast skipulag um af-
greiðslu fjárlaganna. Stjórnin
hafði aðeins eins atkvæðis
meirihluta í sjálfum stjórnar-
flokkunum og auk þess stuðn-
ing um ýms mál, en engan-
veginn altaf, frá tveim öðrum '
þingmönnum. Ef stjómarliðið
skiftist eitthvað í atkvæða-
greiðslunni um fjárlögin mátti
búast við að hún missti 1
alla stjórn á fjárlögunum og |
þar með á fjármálunum. Sá ’
siður hafði lengi viðgengist að j
þingmenn sem studdu stjórn
reyndu að koma einstökum á-
hugamálum fram með sam-
komulagi við andstæðingana.
Ef andstöðuflokkurinn var stór
og notaði hvert slíkt tækifæri,
að greiða atkvæði með sem
flestum útgjaldaliðum þá var
allt skynsamlegt aðhald dauða-
dæmt. Þegar Jón Þorláksson
var fjármálaráðherra 1924—27,
reyndi hann að hafa harðan
aga og handjárn í ihaldsliðinu
og tókst það oftast. Reyndi
hann að binda flokksmenn sína
á flokksfundum til að fylgja
sér um allt í fjármálunum, og
var það rétt stefna. Þó brást
honum stundum bogalistin, t.
d. um fjárveitingu til Eiða-
skólans. Stjómarandstæðingar
settu það mál inn í neðri deild,
56 þúsund krónur, að Jóni
nauðugum, og misti hann einn
af sínu liði, þingmann að aust-
an, út úr handjárnunum. I
efri deild gat hann tekið þenn-
an lið út, en þar var þá annar
íhaldsmaður að austan, sem
ekki vildi vera með í því að
vinna á móti kjördæmi sínu og
varð Jón að láta við það sitja.
Fjárveitingin til að byggja
Eiðaskóla gekk fram fyrir at-
fylgi stjórnarandstæðinga, móti
vilja þáverandi fjármálaráð-
herra.
En á tímabilinu 1924—27
kom slíkt sjaldan fyrir. Ihaldið
handjáraaði lið sitt í nálega öll-
um málum og á hinn bóginn
gerði Framsóknarflokkurinn
allt sem hann gat yfirleitt ti)
að hjálpa íhaldinu með fjár-
lögin. Framsóknarmenn fluttu
sjálfir frv. um tekjustofn
handa ríkinu og lögðu hina
mestu áherzlu á gætilega fjár-
stjórn. En eftir stjórnarskiftin
1927 kom annað hljóð í strokk-
inn. Menn Mbl. gerðu yfirleitt
allt sem þeii- gátu til að auka
fjármálaerfiðleikana Þeir voru