Tíminn - 16.04.1936, Blaðsíða 1

(Öjaíbbagi
fe la í>a 1 n e !t t. JÚOÍ
Áröansutían tooUu 7 tt»
jRfereibsía
9g tnnbelmta <S £aasaocfl IO.
dnl 2353 - péatfeiy ðOI
XX. árg.
Reykjavík 16. aprfl 1936.
15. blað.
Ingólfur Bjaraarson í Fjósatun
formaður Sambands ísl. samvinnufélaga
i.
Fnjóskadalurinn er sólskins-
kista landsins. Báðum megin
eru há blágrýtisfjöll. Vaðla-
heiðin lokar fyrir norðannæð-
inginn, ef hann gerist of áleit-
inn gegnum dyr Eyjafjarðar.
Og kuldagjósturinn frá Skjálf-
andaflóa kemst ekki að veru-
legum mun gegnum Ljósa-
vatnsskarð. Fnjóská hefir á
óralöngum tíma brotið sér leið
niður í gegnum hörð kletta-
beltin. I austurbrekkum Rínar-
dalsins, á bröttum klettasillum,
vex vínviðurinn bezt í Þýzka-
landi. í austurhlíðum Fnjóska-
dals eru tveir af stærstu skóg-
um landsins. Angan þeirra fyll-
ir. dalinn á sumrum.
í þessum dal bjó Ingólfur
Bjarnarson og gerði garð sinn
frægan. Bærinn stendur vestan
við Fnjóskána undir Vaðlaheiði.
Túnið er mikið og slétt. Fyrir
neðan túnið er hið slétta, góða
engi niður að ánni. Beint á móti
bænum austan Fnjóskár er einn
fegursti skógur landsins. Húsa-
kynni í Fjósatungu eru eins og
bæir gerast beztir hér á landi,
allt úr traustum steini, vandað,
yfirlætislaust, hlýtt og bjart.
Húsaskipun gerð á þann veg,
sem ætla má að vel muni henta
nokkrum næstu kynslóðum.
Sími liggur eftir öllum hinum
strjálbyggða dal, sem síðar
mun færast inn á hvert heimili
sveitarinnar. Á sumrin er bíl-
fært eftir dalnum og frá
Fnjóskárbrú liggur einn hinn
dýrasti og vandaðasti þjóðveg-
ur landsins yfir Vaðlaheiði til
Eyjafjarðar. Það er í einu
þjóðleið um Norðurland og
verzlunarleið Fnjóskdælinga
til hins norðlenzka höfuðstaðar.
II.
Æfi Ingólfs Bjarnarsonar og
lífsstarf er fyrst og fremst
bundin við Fnjóskadal. Móður-
ætt hans var úr dalnum, föður-
ættin austur úr Þingeyjarsýslu.
Hann óx upp í Fnjóskadal, fór
þaðan til náms, fékk þar konu
sína og flutti á æskuheimili
hennar. Þau byggðu saman
heimilið, gerðu þar óteljandi
umbætur, ólu þar upp þrjú
mannvænleg börn og bjuggu við
rausn og sæmd í 80 ár. Heima
í Fnjóskadal vann Ingólfur
auk heimilisstarfa að öllum
þeim trúnaðarstörfum, sem til
eru í sveit á íslandi. Þaðan
barst hróður hans um héraðið,
og síðar um landið allt. En í
hinum mesta sólskinsdal lands-
ins gerðist lífsstarf þessa
óvenjulega giftudrjúga manns
og þar verður líka leiði hans í
kirkjugarðinum á Illugastöðum,
við hlið sveitunga og frænda.
III.
Ingólfur Bjamarson fseddist
í Haga í Gnúpverjahreppi 6,
nóv. 1874. Foreldrar hans voru
bæði úr Þingeyjarsýslu, en
höfðu flutt suður yfir Sand
Þegar drengurinn var fjögra |
ára druknaði Björn faðir hans i
í sjóróðri í Þorlákshöfn. Þrem j
árum síðar fór Ingólfur sína
fyrstu stóru ferð, með móður
sinni, norður yfir Sprengisand.
Hann óx upp hjá henni á fleiri
en einum bæ í Ljósavatns-
skarði og Fnjóskadal. Hann var
bráðþroska á allan hátt og
sendur í skóla að Möðruvöllum,
16 ára gamall, yngri en þá var
venja um drengi úr sveit. Hann
reyndist ágætur námsmaður á
Möðruvöllum og skömmu eftir
að hann lauk þar námi, gerðist
hann aðstoðarmaður hjá Klem-
ens Jónssyni sýslumanni á Ak-
ureyri. Var hann um mörg ár
önnur hönd sýslumanns og
gegndi störfum hans er Klem-
ens var á þingi. Meðan Ingólf-
ur var á Akureyri giftist hann
ágætri konu, Guðbjörgu Guð-
mundsdóttur frá Fjósatungu.
Þó að vel færi um þau á Akur-
eyri, og Ingólfi væru þar marg-
ar leiðir opnar til starfs og
írama, þá kusu þau hjón held-
ur meira erfiði heima í sveit
sinni en um leið meira frelsi.
Keyptu þau Fjósatungu litlu
síðar og settu þar saman rausn-
arbú. Voru þau hjón i einu at-
hafnasöm í bezta lagi, framsýn
og hagsýn í ráðagerðum, en
jafnframt því hjálpsöm og
gestrisin á þann hátt, sem bezt
mátti verða. Þegar Ingólfur
byrjaði búskap í Fjósatungu
var í vesturhluta Þingeyjar-
sýslu lítið pöntunarfélag, sem
átti vöruhús á Svalbarðseyri.
Var honum falin forstaða þess
og gegndi hann því starfi til
dauðadags. Á þessum árum
breyttist Kaupfélag Eyfirðinga
frá því að vera ein hin minnsta
verzlun á Akureyri og í það, að
vera stærsta smásöluverzlun á
íslandi. Pöntunarfélagið á Sval-
barðseyri var svo að segja á
vegi þessa volduga kaupfélags,
og síðan 1906 hefir meira og
meira af allri annari verzlun
við Eyjafjörð hnigið til Kaup-
félagsins á Akureyri. En hið
litla félag Ingólfs Bjarnarsonar
hélt áfram sinni tilveru eins og
ekki hefði í skorizt. Það var
jafnan hið nánasta samstarf og
persónuleg vinátta milli Ing-
ólfs Bjarnarsonar og þeirra
þriggja manna, sem stýrt hafa
Kaupfélagi Eyfirðinga síðustu
30 árin. En félagsmenn úr pönt-
unarfélagi Svalbarðseyrar vildu
ekki yfirgefa sitt eigið félag,
meðan þeir áttu völ á slíkum
leiðtoga, en þegar hann er fall-
inn frá, hverfur það væntan-
| lega fyr en varir inn í hið vold-
I uga félag á AkureyrL
Árið 1917 byrjaði Samband-
ið að reka heildsöluverzlun í
Reykjavík, og það sama ár var
Ingólfur Bjarnarson kosinn i
stjórn þess, en formaður 1925
við fráfall Ölafs Briem á Álf-
geirsvöllum og gegndi hann því
starfi síðan. Við andlát Péturs
Jónssonar á Gautlöndum var
hann kosinn þingmaður, og var
endurkosinn sama sem gagn-
sóknarlaust, þar til kjördæma-
málinu var fulllokið 1934, að
hann vildi ekki halda áfram
þingsetu. Landsbankanefndin
kaus hann sem formann sinn
fáum dögum áður en hann
lagðist banaleguna, og það var
síðasta þátttaka hans í stjórn-
málalífi lands síns, að stjórna
aðalfundi Landsbankanefndar
rétt áður en hann lagðist á
sjúkrahúsið.
IV.
Þannig er atburðaröðin í æfi
þessa merkilega manns. Hann
bað aldrei um neitt, en mann-
félagið þurfti hans með og það
lagði stöðugt á herðar hans nýj-
ar byrðar. Það var stöðugt ó-
samræmi milli óska hans, að
starfa heima í dalnum sínum,
að því að fegra og prýða heim-
ilið með sínum nánustu vanda-
mönnum, og þess sem aðrir
vildu, að fá hann til að starfa
fyrir aðra í sveitinni, sýslunni.
í samvinnufélagsskapnum og að
landsmálum. Þegar hann gaf
kost á »ér til þingmennsku 1922
j gerði hann það fyrst og fremst
fyrir afar eindregnar óskir
Hallgríms Kristinssonar. En
fáum árum áður neitaði hann
Sigurði Jónssyni í Ysta-Felli að
flytja til Reykjavíkur og gerast
einn af þrem bankastjórum
Landsbankans. Sú staða þótti þá
sem nú einna álitlegust í land-
inu til fjár og valda. En Ing-
ólfur Bjarnarson hélt þá götu,
sem hann hafði markað sér. —
Hann ætlaði að vera bóndi í
Fjósatungu meðan æfin entist.
Ilann gat tekið í mál að vera
langdvölum burtu, vera á þingi
um lengri eða skemri tíma. En
hann vildi ekki slíta þráðinn
sem tengdi hann við óðal sitt,
byggð sína og hérað.
V.
Ingólfur Bjarnarson var þing
maður Suður-Þingeyinga frá
1922 til 1934, og á þeim tíma
urðu, undir fastri en hóglátri
forustu hans, svo gagngerðar
breytingar í héraðinu, að sýsl-
an býr lengi að þeim átökum.
Á þessum árum varð fært fyrir
bifreiðir nálega um alla sýsluna.
Höfuðátakið var að brjóta skarð
í Vaðlaheiði, og það var gert
með hinum mikla og dýra þjóð-
vegi sem byggður var í hans
þingmannstíð og mest fyrir
hans forustu um málið. Þá var
gert akfært um Fnjóskadal
vestanverðan, um Dalsmynni til
Grenivíkur, um Bárðardal báð-
ummegin Skjálfandafljóts og
akbraut yfir Mývatnsheiði um
Reykjadal að Skútustöðum.
Brúin yfir Skjálfandafljót hjá
Goðafossi var endurbyggð og
byrjað á vönduðum vegi eftir
Ljósavatnsskarði, brú gerð á
j Fnjóská hjá Laufási og á Laxá
; hjá Grenjaðarstað. Byrjað á
Tjörnesvegi og gert sumarak-
fært yfir Reykjaheiði frá Húsa-
vík. I hans þingmannstíð komst
á einkasími milli allra bæja í
Mývatnssveit. Símakerfi um
Bárðardal og Kinn og gengið
frá öllum undirbúningi síma
um Fnjóskadal. Þegar hann
skildi við sem fulltrúi Þingey-
inga var nokkurnveginn full-
komið símakerfi um alla sýsl-
una, nema eina litla byggð,
Reykjahverfið. Á síðustu þing-
mannsárum sínum fekk hann
samþykkt hafnarlög fyrir Hús-
avík, og hefir það mannvirki
verið framkvæmt af öðrum
mönnum og mjög á annan veg !
en hann myndi hafa gert, ef j
til hans hefði verið leitað um
það mál.
En hið fyrsta stórmál, sem
hann átti þátt í að leysa fyrir
bérað sitt var bygging héraðs-
skólans á Laugum í Reykjadal.
Á alþingi 1923 tókst honum að
fá samþykkta fjárveitingu til
skólabyggingar í Þingeyjarsýslu
35 þús. kr. gegn tveim þriðju
hiutum annarstaðar að. Það var
mikil andstaða gegn því máli
frá ýmsum mönnum í þinginu,
en Ingólfur var í fjárveitinga-
nefnd og einn af leiðandi mönn-
um nefndarinnar. Smátt og
smátt tókst honum að sannfæra
þá sem andstæðir voru, um að
málið væri gott, að framlög
héraðsins sýndu áhuga og fórn-
arvilja þeirra sem stæðu að
skólahugmyndinni. Árið eftir
var meginhluti skólahússins
reistur og þar með grundvölluð
hin frumlegasta upp.eldishreyf-
ing, sem fram hefir komið á
Islandi. Litlu síðar tókst Ing-
ólfi Bjarnarsyni að fá 5000 kr.
fjárveitingu til sundlaugarinnar
á Laugum. Er hún 1 kjallara í
austurálmu skólans. Það var hin
fyrsta yfirbyggða sundlaug á
landinu, en síðan hafa margir
fylgt í þá slóð.
Með tólf ára þingstarfi sínu
hefir Ingólfur Bjarnarson mót-
að framtíðarlíf héraðs síns.
Samgöngubætur þess, hafnar-
mannvirki þess og hin frumlega
heimavistarskólastofnun á Laug
um verður undirstaða sem vax-
andi atvinnulíf og menning hér-
aðsins byggist á.
VI.
Ingólfur Bjamarson tilheyrði
kynslóð sem skapaði Framsókn-
arflokkinn á þingi Samhliða
honum stóðu nokkrir eldri
menn flokksins á þingi: Þor-
leifur í Hólum kom á þing 1908,
Guðmundur í Ási 1915, Sigurð-
ur í Ysta-Felli, Einar á Eyrar-
landi og Sveinn í Firði 1916.
Ingólfur Bjarnarson kom að
vísu ekki í hópinn fyr en 1922,
en hann var afarnátengdur
þessum mönnum öllum. Þeir
höfðu allir verið um langa stund
leiðandi menn í málefnum hér-
aða sinna og í samvinnufélags-
skapnum. Þeir voru allir góðir
bændur með mannaforráð í
héraði. Þeir voru allir einbeitt-
ir og hófsamir samvinnu- og
umbótamenn. Sigurður í Yzta-
Felli var algerlega sjálfmennt-
aður, Guðmundur í Ási var
lærisveinn úr Flensborgarskóla,
en hinir allir voru Möðruvell-
ingar frá þeim tíma þegar í
þeim skóla sátu margir hinir
mestu efnismenn byggðanna.
Þessir menn áttu mikinn þátt í
að móta starf og stefnu Fram-
sóknarflokksins. Þeir fluttu
þangað áhugamál og starfs-
hætti sámvinnufélaganna úr
hinum dreifðu byggðum. Þeir
voru algerlega lausir við per-
sónulega hagsmunabaráttu, eða
valdastreitu fyrir sjálfa sig.
Þeir voru æfðir í að vinna með
drengskap og festu að almenn-
um málum og þeir beittu áhrif-
um sínum innan þings og utan
eins og bezt hæfði í flokki ráð-
settra en djarfra umbótamanna.
Milli þessara manna var örugg
samheldni og hin tryggasta
sambúð. Meðan flokkurinn var
ungur voru þessir menn og sam
heldni þeirra afar þýðingarmikil.
Þjóðin á þessum mönnum að
þakka, og öðrum er fylgdu í
þeirra spor, að íslenzkt sveita-
líf og sveitamenning bjargaðist
yfir holskeflur hinnar miklu at-
vinnubyltingar síðustu 20 ára.
Ingólfur Bjarnarson hafði
verið tregur til að taka að sér
þingmennsku 1922, en eftir að
í' þing kom undi hann vel hag
sínum og störfum, bæði með
þeim samherjum, sem nú hafa
verið nefndir og stóðu honum
næst að aldri og lífsreynslu, og
með þingmönnum yfirleitt.
Andstæðingar hans virtu hann
mikils og treystu honum vel.
Þeir vissu, að hann myndi
aldrei vega að baki þeim, en
reynast vera ákveðinn og
drengilegur andstæðingur. Ein-
mitt vegna þessarar skapgerð-
ar tókst Ingólfi Bjarnarsyni að
leysa svo mörg stór og vanda-
söm mál, án þess að um þau
væri styr eða barátta.
VII.
lngólfur Bjaniarson kom í
miðjum marzmánuði til Reykja-
víkur til að halda hinn venju-
lega miðsvetrarfund í stjórn
Sambands ísl. samvinnufélaga.
Þegar komið var að fundarlok-
um sagði hann nánustu vinum
Frh. á 3. síðu.