Tíminn - 22.04.1936, Qupperneq 2

62
TIMINN
þann frumleg'a hátt, að vera
um lengri eða skemmri tíma
fastur heimilismaður á sér-
stökum myndarheimilum í
fjarskyldum héruðum, til þess
að þekkja sem bezt heimilis-
menninguna í landinu, í öllum
landshlutum.
Staðarvalið.
Nú var komið að vandasamri
hlið á málinu, sem í mörgum
héruðum hefir orðið að hættu-
legu atriði. í sumum héruðum
hafa deilur um stað fyrir ung-
mennaskóla tafið fyrir fram-
gangi málsins í aldarfjórðung.
Svo fór ekki í Þingeyjarsýslu.
Réði óvænt gifta þar hinum
heppilegustu úrslitum.
Sá skólastaður, sem margir
af helztu formælendum málsins
höfðu helzt augastað á, var
prestssetrið Gren j aðarstaður.
Þar er náttúrufegurð mikil,
við Laxá, mitt 1 frjósömu hér-
aði. Stutt frá prestssetrinu
eru fossar í Laxá og hin bezta
aðstaða til virkjunar og raf-
magnsframleiðslu. Þóttu þetta
allt góðir kostir. Auk þess vildu
sumir forgöngumenn skólamáls-
ins gjarnan hafa nána sam-
vinnu milli kirkju og skóla. Þá
var prestur á • Grenjaðarstað
Helgi P. Hjálmarsson. Hann
var ekki hlyntur skólamálinu,
en á hinn bóginn vildi hann
gjarnan, ef skólinn kæmist á,
að hann yrði í allnánum tengsl-
um við kirkjuna. Lét hann til-
le.iðast að leyfa, að byggt yrði
á Grenjaðarstað, með því skil-
yrði, að prestur staðarins ætti
jafnan sæti í skólanefnd. For-
göngumenn skólamálsins ætl-
uðu að ganga að þessu fyrir
sitt leyti. En þá kom óvænt
hindrun. Prestur varð að fá
1 eyf i kirk j umálast j órnarinnar
til að mega gera samning við
byggingarnefnd skólans. Stjórn-
arráðið vildi fallast á sam-
komulagið, nema það að prest-
ar, sem yrðu á eftir sr. Helga,
væru skyldir til að vera í skóla-
nefndinni. Sr. Helgi gæti bund-
ið sjálfan sig slíku skilyrði, en
eftirkomendur hans væri ekki
hægt að binda til að taka á sig
slíka kvöð, nema með lögum.
Er enginn vafi á, að stj órnar-
ráðið hafði hér lög að mæla.
En úr því ekki var hægt til
frambúðar að tryggja Grenj-
aðarstaðapresti yfirráðai'étt í
stjórn skólans, vildi prestur
ekki sinna málinu og neitaði
um stað í landi prestsetursins.
Komið hafði til orða að
b.vggja skólann í landi Lauga
í Reykjadal og hita húsið með
hveravatni; en áhugamenn
heima í sýslunni litu fremur á
hið forna nafn Grenjaðarstað-
ar, og fegurð og kosti jarðar-
innar. Tveir Framsóknarmenn
úr Þingeyjarsýslu höfðu í Degi
cg Tímanum hreyft því að
loetra væri að vera við hvera-
hitann á Laugum, en fegurðina
á Grenjaðarstað. En þeir höfðu
cnga aðstöðu til að hafa áhrif
á málið, fyr en stjórnarráðið
skaut brandi fyrir dyr á Grenj-
aðarstað. Þá var horfið að
Laugum, sem skólastað, vegna
jarðhitans, og þess hve vel sá
staður lá við öllum samgöng-
um í héraðinu. Sigurjón Frið-
jónsson skáld bjó þá á Laug-
um, og tók málaleitun bygg-
ingarnefndar hið bezta, bæði
vegna nauðsynjar málsins
og þess, að Arnór sonur hans
var einn af brautryðjendum
skólans. Seldi hann skólanum
hveraoi'ku frá lind uppi í fjalls-
hlíðinni og nokkurt land niður
undir Reykjadalsá, hóflegu
verði. Afráðið var að byggja
húsið á háum melhól niður við
ána. Frá hólnum gengu tvær
melálmur í suðurátt og lægð á
milli. Hafði áður verið gerður
torfgarður milli þessara mela
og heitu vatni hleypt í lægð-
ina. Hafði þarna verið sund-
laug og sundskóli um alllanga
stund. Varla getur betra hús-
stæði en þar sem Laugaskóli
stendur, á háum ísaldarmel.
I
í
mæla með 85 þús. kr. fjárveit-
mgu, ef 3/5 kæmu á móti frá
héraðsbúum. Var þessi upp-
hæð síðan samþykkt af þing-
inu. Þei r Þórólfur Sigurðsson
og Arnór Sigurjónsson voru
báðir í Reykjavík mikið af þing-
tímanum 1923, til að vinna að
málinu, og var aðstoð þeirra
bæði nauðsynleg og þýðingar-
mikil. Jón heitinn Þorláksson
var einna tregastur í málinu en
stóð vel við ákvörðun þingsins
árið eftir, þegar hann varð f jár-
málaráðherra. Vorið 1923 var
ég staddur á Breiðumýri er
Ingólfur Bjarnarson hélt leiðar-
þing. Urðu þar talsverðar um-
ræður um málið. Þótti hinum
ungu og áhugasömu stuðnings-
mönnum málsins að þingmaður
kjördæmisins og Framsóknar-
flokkurinn hefði haldið vel og
giftusamlega á málinu. En frá
sumum eldri mönnunum heyrð-

Bókaskápur.
álman var byggt um sumarið
og lokið við að miklu leyti að
innan fyrir áramót, þannig að
námsskeið var haft i húsinu á
ú.tmánuðum 1925, en ekki er
talið að skólinn hafi byrjar fyr
en haustið 1925. Átti skólinn
þannig raunverulega 10 ára af-
mæli í byrjun en ekki lok þessa
slíólaárs. Hitinn gerði undur og
kraftaverk. Fylgdu hinum ótak-
markaða hitunarmöguleika
margir kostir, sem fáa hafði
órað fyrir, svo sem það, að nem-
endur gátu sofið fyrir opnum
gluggum í hinum mestu kuld-
um. Heita vatnið úr húsinu
rann út í sundþróna fyrir fram-
an húsið og notuðu nemendur
það óspart og syntu í þrónni,
stundum milli jaka. Ekki var
kennurum skólans um þá vos-
búð og nú var næsta skrefið
að byggja sundlaug í kjallara
austurálmunnar. Ingólfi Bjam-
kaupa þær utan við félags-
verzlun sína á Húsavík. En við
hlið hinna yngri manna kom
eldri kynslóðin til stuðnings í
þéttri fylkingu og var Kristján
bóndi Sigurðss. á Halldórsstöð-
um í Kinn þeirra fulltrúi. Hann
var búhöldur hinn bezti, fram-
sýnn og ráðagóður, og hafði
hvers manns traust bæði um
fjármál og aðra vandasama
hluti. Skólinn varð að taka lán
til byggingarinnar, því að gjaf-
ir og gjafavinna nægði ekki
móti hinu óhjákvæmilega fram-
lagi ríkissjóðs. Var þá tekið
það ráð að mynda félag með
25 gildum bændum í sýslunni
og tóku þeir að láni jafnmörg
þúsund til skólahússins. Er lán
það síðan afborgað með húsa-
leigugreiðslu nemenda. Kristján
Sigurðsson var kjörinn fulltrúi
þessara stuðningsmanna í bygg-
ingarnefnd og síðan í skóla-
Stólar og borð.
Reykjadalsá liðast í bugðum
vestan við hólinn, og er þaðan
örskammt á þjóðveginn til Mý-
vatnssveitai'. Framan við skól-
ann er hin hlýja tjöm. Að
austan er fjallshlíðin allbrött
með frjóum jarðvegi 0g gróin
upp á brún. í miðri hlíðinni
eru hinar heitu laugar, og má
heita að vatnið kólni ekki í
hitaveituni niður að skólanum,
vegna þess hve fallið er mikið.
Stór og góð rafstöð með 50
hestafla orku hefi r nú verið
byggð við ána lítið eitt ofar en
skólinn. Bygðin er þétt í
Reykjadal, og líkur til að hún
verði enn þéttari síðar meir í
nánd við skólann, þar sem nota
má jarðhitann.
Byggingarmálið.
Stjórn þingeyska ungmenna-
sambandsins hafði sent Alþingi
1919 áskorun um framlag til
skólabyggingar, en því máli var
ekki sinnt. Leið svo þar til á
þingi 1923. Ingólfur Bjarnar-
son var þá nýkosinn þingmað-
I ur, og hafði mikinn hug á að
l’ylgja málinu fram. Stjórn
ungmennafélaganna bjó nú
málið í hendur hans svo vel
sem unnt var og jafnframt var
allt gert til að innheimta gjafa-
loforðin, svo að ,ekki þyrfti að
standa á framlaginu heimafyr-
ir. Ingólfur átti sæti í fjár-
veitingarnefnd, og tókst hon-
um, með lægni og löngum á-
róðri, að fá nefndina til að
ust óánægjuraddir. Þótti þeim
tíminn illa valinn til slíkra stór-
ræða, þar sem bæði væri kreppa
og óhentugt tíðarfar. En mjög
voru slíkar raddir í minnahluta,
því að meginþorri sýslubúa
studdi málið af heilum hug.
Var nú ákveðið að byggja
skyldi aðalhúsið sumarið 1924.
Frú IJelga Kristjánsdóttir hafði
komið með teikningu frá Eng-
landi, sem henni þótti við hæfi
sem fyrirmynd. Fengu þau hjón
Sveinbirni Jónssyni bygginga-
meistara þá teikningu. Hann
gerði eftir henni frumdrætti
að Laugaskóla. Var sá upp-
dráttur fenginn í hendur Jó-
hanni Kristjánssyni bygginga-
íræðing í Reykjavík. Gerði
hann hina, endanlegu teikningu
af Laugaskóla eftir hinni fyrri,
þannig að jafnan hélst nokk-
urt svipmót eftir af hinni
ensku hallarteikningu, sem
f.rú Helga Kristjánsdóttir flutti
heim með sér frá dvöl sinni í
Englandi.
Saga fyrsta hússins á Laugum.
Ekki blés birlega þegar byrja
átti bygginguna á Laugum vor-
ið 1924. Tíðin var köld fram
eítir öllu vori. En verst af öllu
var mænuveikin, sem geisaði
um héraðið og lagðist einkum á
ungt fólk. Þurfti mikla þraut-
seigju til að geta haldið áfram
með slíkt nýmæli, en vinir skól-
ans létu engan bilbug á sér
finna. Meginhúsið og vestur-
arsyni tókst að fá 5000 króna
fjárveitingu í þessa laug. Var
henni lokið meðan íhaldið fór
með völd. Er sundlaugin á
Laugum formóðir allra annara
yfirbyggðra sundstöðva á land-
inu. Næsta happ skólans var
það er Framsóknarmenn fengu
samþykkt lögin um héraðsskóla
é Alþingi 1928. Var þar ákveðið
að ríkið skyldi leggja fram
helming móti héraðsbúum til
slíkra bygginga. Laugaskóli
fekk þá endurgreitt það sem
héraðið hafði ofborgað í húsið
og var austurálma hússins
byggð fyrir þessa fjárhæð
sumarið 1928. Stóð meginbygg-
ingin þá fullger eins og hún er.
Eldri kynslóðin hleypur undir
bagga.
Hér að framan hefir einkum
verið skýrt frá baráttu unga
fólksins fyrir skólabygging-
unni, og er þar margt verkið
vel unnið, þó að eigi verði frá
því skýrt í þessu yfirliti. Eitt
dæmi um fómfýsi hinna ungu
var framganga Sigurgeirs Frið-
rikssonar í Skógarseli, nú bóka-
varðar í Reykjavík. Hann gaf
skólanum föðurarf sinn, 1000
kr. og mikla vinnu við fjár-
söfnun og skipulagningu ung-
mennafélaganna. Hafði faðir
hans verið hinn prýðilegasti
bóndi og svo einlægur samvinn-
umaður, að hann lét heldur
vanta í bú aitt vörur en að
nefnd, og má segja að í mörg
ár hafi hitinn og þunginn af
cllum byggingaframkvæmdum
skólans og fjárráðin hvílt á
þessum fjórum mönnum: Arn-
óri, Ki’istjáni, Þórólfi og Jóni
Sig. í Yzta-Felli. Hafði hver
þeirra sína hlið af starfinu. Á
Kristjáni hvíldi vandinn að út-
vega lán heima fyrir, um lengci
og skemmri tíma. Tókst honum
það manna bezt, vegna þess
að hann hafði sjálfur allmikil
fjárráð og þó enn meira traust.
Er erfitt að meta til fulls starf
hans í hinni örðugu fjármála-
baráttu skólans frá byrjunar-
árunum. Lagði hann þar fram
alla krafta sína og hugsaði
aldrei um sinn eiginn hag, held-
ur setti oft fjárhag sinn í
hættu, vegna framkv. skólans.
Húsmæðraskólinn á Laugum.
Austanvert við tjörnina, sem
Ijaugaskóli stendur við, hefir
verið reistur húsmæðraskóli
Þingeyinga. Hann er að vísu
sjálfstæð stofnun, en starfar þó
að allmiklu leyti í náinni sam-
vinnu við héraðsskólann. Þing-
eyskar konur byggðu þennan
hússtjórnarskóla með styrk úr
sýslusjóði og frá ríkinu. Frá
því um aldamót höfðu kvenfé-
lög í Þingeyjarsýslu og Eyja-
firði haft áhuga fyrir þessari
framkvæmd og fjölmargir
fundir haldnir um málið. En
allt strandaði á stað fyrir skól-
ann. íhaldskonur á Akureyri
Leifur Ásgeirsson.
vildu hafa skólann hjá sér og
undir sínum verndarvæng, helzt
inni í bænum, en annars í
Gróðrarstöðinni sunnan við bæ-
inn, eða á Kjama. En sam-
vinnukonur bæði úr Eyjafirði
og Þingeyjarsýslu vildu. hafa
skólann í sveit. Samkomulag
var í rauninni ómögulegt, því
að bæjakonur og sveitakonur
vildu hvorar fyrir sig miða
skólann við sín lífskjör. Árið
1917 kom Magnús Kristjánsson
fram lögum um húsmæðra-
skóla á Norðurlandi. En hann
var ekki reistur vegna tog-
streitu um staðinn, hvort skól-
inn ætti að vera við Akureyri
eða upp í sveit. Þingeyskar
konur notuðu frestinn og söfn-
uðu 4—5 þús. kr. til skóla-
stofnunar og lögðu í sjóð, og
auk þess talsverðum loforðum
um meiri framlög. Nokkru eft-
ir stofnun héraðsskólans á
Laugum ákváðu þingeyskar
konur að reisa þar húsmæðra-
skóla fyrir 15 stúlkur. Kvenfé-
lögin lögðu fram 15 þús. kr.,
sýslan og einstakir menn 8000
kr., en ríkið lagði fram helming
stofnkostnaðar á móti, en hann
var samtals um 50 þús. kr. Var
skólahúsið reist 1929. Húsið er
fremur lítið, en einkar vel búið
að húsgögnum og öllum áhöld-
um. Er tæplega nokkur opin-
ber bygging á Islandi svo vist-
leg innan dyra eins og þessi
húsmæðraskóli. Námstíminn er
einn vetur. Aðaláherzlan er
lögð á hagnýta vinnu, mat-
reiðslu, saumaskap, vefnað og
línþvott. Bókleg kennsla er
nokkur og auk þess leikfimi
og sund. Kristjana Pétursdótt-
ir frá Gautlöndum hefir verið
forstöðukona frá byrjun, og
ráðið mest um hinn prýðilega
útbúnað skólans, Aðsókn er
meiri að þessari kvennadeild en
að nokkrum öðrum skóla á
landinu. Umsóknir eru oft um
70, en ekki hægt að taka á
rnóti nema 15. Sýnir þetta, að
ekki hefir verið vanþörf á þess-
ari framkvæmd húsmæðranna í
Þingeyjarsýslu.
íþróttahúsið og rafstöðin.
Sundlögin var mikils virði og
hafði mikið aðdráttarafl á unga
fólkið. En það vildi líka stunda
leikfimi. Og sumarið 1931 réð-
ist skólastjóri og byggingar-
nefnd í að reisa úr steinsteypu
voldugt leikfimishús, sem kost-
aði urn 40 þús. kr. Stendur það
mitt á milli héraðsskólans og
húsmæðraskólans, og snýr gafli
íram að tjörninni. Er það mest
leikfimishús á landinu að frá-
töldum íþróttaskóla Jóns Þor-
steinssonar. Tveim árum síðar,
sumarið 1933, var rafstöðin
byggð 1 km. ofan við skólann.
Hún framleiðir 50 hestöfl. Raf-
orkan er notuð til að lýsa skóla-
bygginguna og til suðu, og auk
þess til ljósa og suðu á næstu
bæjum.
Nú var komið út í sjálfa
kreppuna. Á átta árum höfðu
Þingeyingar komið sér upp
höfuðsetri upp til dala, þar sem
ekki skorti á rauan og myndar-