Tíminn - 29.04.1936, Qupperneq 1

©jaíbbagi
61«6sla» ci 1. |4tli
^Cssangacíati Ceotat 7 tSa
5^fetcibðía
Ofl hmgetmta d taBgaDes 10.
6ist 2553 — Z>Á0tbólS 061
XX. árg.
ReyKjavík, 29. apríl 1936.
17. blað.
Ný jarðræktarlög
Núverandi landbúnaðarráð-
herra hefir undanfarið látið i
fram fara gaumg’æfilega endur- |
skoðun á jarðræktarlögunum og
framkvæmd þeirra frá upphafi.
0g frumvarp til nýrra jarðrækt
arlaga hefir nú veið flutt á Al-
þingi af Jörundi Brynjólfssyni.
Að frumvarpi þessu hafa ýmsir
þeir menn unnið, sem þessum
málum eru kunnugastir, svo
sem þeir Steingrímur Stein-
þórsson búnaðarmálastjóri (o.
fl. starfsmenn Bf. ísl.), Jón
Hannesson bóndi í Deildar-
tungu, Gunnar Þórðarson bóndi
í Grænumýrartungu og loks
flutningsmaður þess á Alþingi,
Jörundur Brynjólfsson. En Jör-
uhdur var, eins og kunnugt er,
formaður milliþinganefndar
þeirrar í landbúnaðannálum, er
starfaði á fyrra stjómartíma-
bili Framsóknarflokksins og
veruleg áhrif hafði á hina stór-
merku landbúnaðarlöggjöf
þeirra ára.
Jarðræktarlögin hafa nú ver-
ið það lengi í gildi (samþ. á
Alþingi 1923), að vart mátti
lengur dragast að endurskoða
þau og gera á þeim þær breyt-
ingar, sem reynzlan sýnir að
heppilegar eru.
H.
1 greinargerð frv. eru mjög
merkilega skýrslur um það,
á hvem hátt jarðræktarstyrk-
urinn hefir komið bændastétt-
inni að notum og hvernig hann
hefir skipzt milli einstakra
býla og einstakra héraða á
landinu.
Á árunum 1924—1934, að
báðum árum meðtöldum, eða
um 11 ára skeið, hefir jarð-
ræktarstyrkurinn orðið samtals
á öllu landinu rúml. 3 miljónir
og 400 þús. kr. (nánar tilgreint
3401212 kr.). Styrkurinn skipt-
ist þannig á býlin, samtals öll
árin:
496 býli hafa aldrei fengið
neinn styrk.
753 býli hafa á þessum 11 ár-
um fengið samtals innan við
100 kr. hvert. Meðalstyrkur
þeirra býla er 49 kr.
2141 býli hafa fengið samtals
100—500 kr. hvert. Meðalstyrk-
ur þeirra býla er 276 kr.
1158 býli hafa fengið sam-
tals 500—1000 kr. hvert. Með-
alstyrkur þeirra er 716 kr.
741 býli hafa fengið samtals
1000—2000 kr. hvert. Meðal-
styrkur þeirra býla er 1366 kr.
178 býli hafa fengið samtals
2000—3000 kr. hvert. Meðal-
styrkur þeirra býla er 2420 kr.
110 býli hafa fengið yfir 3000
kr. samtals á þessum 11 árum.
Meðalstyrkur þeirra býla er
4565 kr.
Af þeim 110 býlum, er síð-
ast vom talin, hafa þrjú býli
í nágrenni Reykjavíkur fengið
7—10 þús kr. hvert og tviS býli,
sem eru í eign sama manns,
hafa fengið (bæði samtals)
nál. 48 þús. kr.
Alls hafa á þessum 11 ámm
5081 býli notið einhvers styrks.
Meðalstyrkur þessara 6081 ’
býla er 669 kr.
Á þessu yfirliti sést, hve því
fer fjarri, að tekist hafi með
jarðræktarlögunum, eins og
þau nú eru, að gera ræktun-
ina almenna og skiptinguna
hlutfallslega jafna milli býla.
Annars vegar eru 110 býli, sem
fengið hafa rúmlega hálfa milj.
króna eða nærri sjöunda hluta
af öllum j arðræktarstyrknum.
Hins vegar 496 býli, sem aldrei
hafa fengið neitt og 753 býli,
sem hvert fyrir sig hefir ekki
fengið nema 49 kr. samtals I
11 ár. Þetta eru eftirtektarverð-
ustu dæmin. En allar tölurnar
vitna á sömu leið, að hin opin-
beru framlög til jarðræktarinn-
ar hafa komið ójafnt niður, og
að þessi skipting þarf að breyt-
ast, svo framarlega sem jarð-
ræktarlögin eiga að ná tilgangi
sínum.
m.
í eínstökum sýslum er meðai-
talsstyrkur á býli samtals í 11
ár sem hér segir:
Kr.
Borgarfjarðarsýsla 911
Mýrasýsla 673
Snæfellsn.- og Hnappadalss 379
Dalasýsla 425
Austur-Barðastardarsýsla 311
Vestur-Barðastrandasýsla 467
Vestur-lsafjarðarsýsla 504
Norður-ísafjarðarsýsla 732
Strandasýsla 468
Vestur-Húnavatnssýsla 582
Austur-Húnavatnssýsla 547
Skagafjarðarsýsla 876
Eyjafjarðarsýsla 709
Suður-Þingeyjarsýsla 574
Norður-Þingeyjarsýsla 721
Norður-Múlasýsla 378
Suður-Múlasýsla 860
Austur-Skaptafellssýsla 836
Vestur-Skaptafellssýsla 504
Rangárvallasýsla 807
Ámessýsla 841
Gullbringusýsla 672
Kjósarsýsla 1807
Til kaupstaða ok kauptúna
hafa farið samtals ca. 662 þús.
kr. á þessum 11 árum, eða rúml.
20% af jarðræktarstyrknum,
þar af rúml. 180 þús. kr. til
Reykjavíkur, vegna ræktunar á
bæjarlandinu þar. Því fer þess
vegna fjarri, að allt þetta fé
hafi farið til sveitanna.
IV.
Á síðari árm hafa verið
uppi margar raddir um það, að
styrkhlutföllin milli hinna ein-
stöku búnaðarframkv. væra
ekki heppileg. Því hefir verið
haldið fram, að of mikil áherzla
hafi verið á það lögð að gera
jarðabæturnar sem mestar, en
of litlar kröfur gerðar um vand-
aðar framkvæmdir. Þá hafa og
margir verið þeirrar skoðunar,
að meira þyrfti að gera að því
en verið hefir að bæta áburðar-
og fóðurgeymsluna, og að hún
hafi ekki tekið þeim framför-
um, sem svarað gætu til hinn-
ar auknu jarðræktar.
Á þeim niðurstöðum, sem nú
hafa verið raktar, verða hin
nýju jarðræktarlög byggð.
Frumvarp það, sem nú liggur
Framh á 2. aiöa
Fisksölumálin
eftír Jón Árnason, framkvsemdastjóra
Síðustu dagana hefir verið
þyrlað upp miklu moldviðri
um fisksölumálin og einkum
gerð hörð árás á Fiskimála-
nefnd af ýmsum Sjálfstæðis-
mönnum, sem telja sig ein-
hverskonar málsvara Sölusam-
bands ísl. fiskframleiðenda.
Fram að byrjun ársins 1932
ríkti hér hin gegndarlaus-
asta samkeppni um sölu á fisk-
íramleiðslu landsmanna til út-
landa, með öllum þeim ókost-
um, sem þeirri verzlunarstefnu
er samfara. Útflytjendur bár-
ust á banaspjótum og féllu í
valinn hver af öðrum. Má þar
nefna Copland (tvisvar), Boolc-
less, Proppébræður, Þorstein
Jónsson, Guðmund Albertsson,
„Isólf“ o. fl. Þessir menn og
fyrirtæki töpuðu ekki einasta
sínu eigin fé, hafi þeir nokk-
umtíma átt nokkuð, heldur
einnig fé frá fiskframleiðend-
um og bönkunum.
Árið 1931 rak svo allt í harð-
an hnút í fisksölumálunum. Þá
fór svo að útflytjendur gáfust
upp allir með tölu, hættu að
kaupa fisk og buðu fiskfram-
leiðendum þjónustu sína, sem
umboðssalar. Áttu fiskframleið-
endur ekki annars úrkosta en
að sæta þeim boðum, en árang-
nrinn varð hörmulegur, sár-
lágt verð og léleg reikningsskil
að lokinni sölu.
Fyrra hluta ársins 1932 er
það, að menn fara að tala um
samtök fiskútflytjenda og
gekkst Magnús Sigurðsson
bankastjóri mest fyrir því máli.
Lyktaði því svo, sem kunnugt
er, að þrír helztu útflytjend-
umir, sem þá vóru uppistand-
andi, Alliance, Kveldúlfur og
Ólafur Proppé, slá sér saman
og bjóðast til að selja fisk-
framleiðslu landsmanna, sem
umboðsmenn, en þeir banka-
stjóramir Magnús Sigurðsson
og Helgi Guðmundsson verða
cinskonar tilsjónarmenn eða
meðst j ómendur.
Fiskframleiðendur tóku þess-
um samtökum fremur vel, enda
áttu þeir fárra úrkosta, sam-
takalausir, eins og þeir vóru.
Hér var þó alls ekki um að
ræða félagsskap í venjulegri
merkingu, enda störfuðu þessi
samtök aðeins frá ári til árs,
og' stjómendur fyrirtækisins
héldu hver um sig dauðahaldi
í viðskiptasambönd sín í mark-
aðslöndunum, enda gátu þeir
búizt við að samstarfið hætti
þá og þegar, og vildu þeir þá
geta tekið upp sín gömlu við-
skipti aftur. Samstarf forstjór-
anna þriggja var af þessum á-
stæðum elcki með þeim heilind-
um, sem þurft hefði að vera,
þó aldrei logaði upp úr. Var það
að þakka meðstjómendunum,
sem nokkuð gátu jafnað mis-
ldíðarefnin.
Þó samtök þessi væru hálf-
gert vandræðafálm, vóru þau
mjög mikil bót frá ástandinu,
sem áður ríkti og er það nú al-
mennt viðurkennt.
Þegar leið á árið 1934 var
það þó augljóst, að samtökin
mundu ekki halda áfram. Það
var vitað að ólafur Proppé
vildi með engu móti halda á-
fram, Kristján Einarsson var ó-
fús til áframhalds og Helgi
Guðmundsson bankastjóri vildi
koma á nýju fyrirkomulagi:
safna fiskframleiðendum sam-
an í hópa um þessa þrjá út-
flytjendur, og reyna svo að
koma á samstarfi með þeim um
verðlag, skiftingu markaða o.
fl. Magnús Sigurðsson banka-
stjóri og Richard Thors vildu
halda áfram með óbreyttu, eða
lítt breyttu fyrirkomulagi.
Þegar hér var komið, var
ástandið í markaðslöndunum
þannig, að farið var að herða
mikið á innflutningshömlum á
fiski héðan. Það var því með
öllu óhjákvæmilegt, að hafa
hér sölumiðstöð, sem hefði með
höndum útflutning á mestum
hluta af fiski landsmanna. Nú
var það vitað, eins og áður er
sagt, að Sölusambandið í sinni
þáverandi mynd, mundi ekki
geta haldið áfram. Var þá um
þrjár leiðir að velja: láta allt
slceika að sköpuðu og gera ekki
r.eitt; taka alla fisksöluna í
hendur ríkisins, eða þvinga
fiskframleiðendur og útflytj-
endur til samvinnu. Fyrsta
leiðin mun enga eða fáa for-
mælendur hafa átt. Einkasölu-
leiðin fékk engan verulegan
byr, og var svo sá kostur tek-
inn, að velja síðustu leiðina, og
af þeirri ákvörðun eru sprott-
in lögin um Fiskimálanefnd,
útflutning á fiski, hagnýtingu
markaða o. fl.
í skjóli þessara laga er Sölu-
samband íslenzkra fiskfram-
leiðenda stofnað eins og það er
nú. Án aðstoðar löggjafai*valds-
ins hefði Sölusambandið gliðn-
að í sundur á árinu 1935 og
líklega sótt í svipað horf með
fiskverzlunina eins og var, áð-
ur en Sölusambandið var stofn-
að 1932, og þó að því leyti
verra, sem ástandið nú, um
sölumöguleika var miklu verra
en 1932.
Ég held að það sé ekki of-
mælt, þótt fullyrt sé, að fáir
fiskframleiðendur í landinu
myndu óska aftur eftir ástand-
inu sem var hér 1931. Og varla
geta verið skiptar skoðanir um
það, að löggjöfin um fiskimálin,
sem samþykkt var á haustþing-
inu 1934, hafi orðið landsmönn-
um öllum, og þá einkum fisk-
framleiðendum, til ómetanlegs
gagns. Á það skal þó ekki dreg-
in dul, að samvinnumenn lands-
ins, og þar á meðal margir fisk-
framleiðendur, harma það
mjög, að ekki skyldi takast að
ganga þannig frá löggjöfinni,
og stofnun Sölusambands ís-
lenzkra fiskframleiðenda, að
meira tillit væri tekið til fé-
lagsmanna en minna til fisk-
magnsins. En allt stendur til
bóta og væntanlega tekst að
breyta samþykktum S. 1. F. í
frjálslegra horf áður en langt
um líður.
Verksvið Fiskimálanefndar
getur verið mjög víðtækt sam-
kvæmt lögunum, er meðal ann-
ars hægt að veita nefndinni
einkarétt til útflutnings á öllum
fiski (12. gr.), en annars er
verksvið nefndarinnar einkum
tilgreint í 2 gr. og annari máls-
grein 3. gr., og verður að því
vikið síðar.
Þegar búið var að stofna
Sölusamband íslenzkra fisk-
framleiðenda í samræmi við lög-
in um fiskimálaneínd m. m.,
fékk það löggildingu sem aðal-
útflytjandi, enda hafði S. í. F.
um 85% af saltfiskmagni
landsmanna. Hinn hluti fiskjar-
ins var fluttur út af ensku
fimia, Hawes & Co., sem hefir
bækistöð sína, með þessi fisk-
viðskipti, í Hafnarfirði.
Vegna þess að S. I. F. var
ekki eini útflytjandi saltfiskjar,
þurfti Fiskimálanefnd að hafa
talsverð afskifti af saltfiskút-
flutningnum og varð ég aldrei
var við annað, en að hin bezta
samvinna væri milli S. í. F. og
Fiskimálanefndar um þessi mál.
Eins og kunnugt er, er stjórn
S. í. F. skipuð með þeim hætti,
að félagsmenn kjósa 5 menn í
stjórn, en ef félagið fær lög-
gildingu, sem aðalútflytjandi
saltfiskjar, skipar ríkisstjórnin
2 menn að auki. Stjórnina
skipa: Magnús Sigurðsson
bankastjóri, formaður, Helgi
Guðmundsson bankastjóri, Ól-
afur Einarsson útgerðarmaður
Hafnarfirði, Jóhann Jósefsson
alþm., Sigurður Ki’istjánsson
alþm. og skipaðir af ríkis-
stjórninni, Héðinn Valdimars-
son og Jón Árnason.
Samvinna stjóniarinnar hef-
ir mátt heita góð. Fyrsti á-
greiningurinn, sem orð er á
gerandi, var út af sendiför til
markaðsathugana fyrir fisk í
Norður-Ameríku. Þrír stjórnar-
nefndarmenn vildu senda
Runólf Sigurðsson í þessa för.
Ilann hefir verið starfsmaður
S. í. F. síðan það tók til
starfa og er viðurkenndur
dugnaðarmaður. Var ætlunin
að hann dveldi vestra 6—12
mánuði, tæki á móti fisksýnis-
hornum, annaðist sölu á þeim
og kynnti sér markaðinn yfir
höfuð.
Strax þegar byrjað var að
ræða um þessa sendiför fannst
það á öllu að Kristján Einars-
son framkvæmdarstjóri sótti
það af óskiljanlega miklu kappi
að fara í þessa sendiför og
fylgdu honum að málum fjórir
menn úr stjórninni. Var það þó
strax ákveðið, að hann gæti
ekki verið að heiman nema um
2 mánuði og þar af leiðandi
ekki veitt móttöku sýnishorn-
um af fiski, sem send kynnu að
verða til sölu þar vestra. Vlð
þrír stjómamefndarmenn, sem
töldum lengri dvöl nauðsyn-
lega, óskuðum þá eftir því að
Kr. Ein. dveldi vestra þann
tíma, sem við töldum nauðsyn-
legan, til þess að byrja á fisk-
sölu, ef sölumöguleikar virtust
fyrir hendi, en þetta var heldur
ekki tekið í mál, ferðinni varð
að ljúka á skömmum tíma,
hvað sem tautaði.
Það hefir jafnan þótt bera
nokkuð á metingi milli fram-
kvæmdarstjóra S. í. F. Hið
mikla kapp, sem lagt var á það,
að Kr. Ein. færi til Norður-
Gleðilegí
sumavl
Veturinn er liðinn. Sumar-
dagurinn fyrsti er í dag. Glíma
bændanna við veturinn í vetur
hefir verið ærið misjöfn. Suma
bændur hefir hann tekið hinum
mildustu tökum — varla lagt
á þá bragð — en við aðra hef-
ir hann glímt í berserksgangi
— verið í tröllaham —.
Og þá bændur hefir hann
glímt harðast við, sem voru
í sárum undan sumrinu í
fyrra. En bændurnir hafa var-
izt ei:is og hetjur. E:m er ekki
útséð um, hvernig þessi glíma
fer. Sumarið er þess ekki megn-
ugt alltaf, að ná undirtökun-
um, og skella veldi vetrarins
með komu sinni. Það glímir við
veturinn og það tekur oft tíma
að það sigri. En það sigrar altaf
því að gróðrarmátturinn í fram-
þróuninni á sigurinn ætíð viss-
an, er til lengdar dregur. Og
með sumrinu kemur vorhugur.
Og hann hefir áhrif á glímu-
manninn. Enginn hlutur er
glímumanninum hættulegri en
vonleysi um sigur sinn. Sá sem
haldinn er vonleysinu á ósigur
sinn vísan.
Mannanna mein eru mörg, en
eitt af þeim er svartsýnið og
vonleysið, sem af því leiðir.
Það dregur frá mönnum lífs-
gleði, það dregur úr mönnum
starfsþrótt. En bjartsýnin get-
ur verið um of. Hún getur leitt
athyglina frá skerinu, sem er
þó beint fram undan. Bjartsýn-
ið gefur lífsgleði og starfsþrótt,
er getur verið svo mikil, að for-
sjá vanti. Þórólfur sá drjúpa
smjör af hverju strái, en hann
gat ekki handsamað það allt.
En Herjólfur sá kost og löst á
landinu. Hann gat ekki varast
skerin, en kostirnir gáfu honum
hins vegar vissa von um sigur
í lífsbaráttunni og þá bjartsýn-
istrú, sem stjómast af forsjá.
Um leið og ég þakka bænd-
um fyrir veturinn, og alveg
sérstaklega fyrir eljuna og
dugnaðinn í glímunni við hann,
og um leið og ég óska þeim
gleðilegs sumars, þá vildi ég
óska þess, að þeir allir megi fá
sjón Herjólfs á landi sínu.
Þá sjá þeir kost þess og
galla. Þá verða þeir aldrei var-
búnir við erfiðleikunum, sem
af göllunum leiða Þá eignast
þeir þá bjartsýni, sem stjóm-
ast af forsjálni. Þá finna þeir
vinnugleðina. þá finna þeir að
þeir eru samverkamenn tilver-
unnar í því að skapa hana og
fullkomna. Og um leið og þeir
finna það, þá vex þeim ásmeg-
in, þá vex þeim andlegur þrótt-
ur, andlegt atgjörfi og mann-
gildi.
Þökk fyrir veturinn!
Gleðilegt sumar!
Sumardaginn fyrsta 1936
Páll Zóphóniasson
Ameríku, kann að stafa af því,
að Thor Thors valdist til Suð-
ur-Ameríkuferðarinnar. Hefði
annars hallast á.
Til að fyrirbyggja misskiln-
ing, skal ég taka það fram, að
ég vantreysti Kristjáni Einars-
Framh- á 8. síðu.