Tíminn - 29.04.1936, Blaðsíða 2

66
fXBlNH
Hún v.ar fædd að Húsey í
Hróarstungu á Fljótsdalshéraði
8. febrúar 1902, dóttir merkis-
hjónanna Katrínar Björnsdóttur
og Ásgríms Guðmundssonar, er
bjuggju þar í sveit, fyrst á
Brekku en síðar í Húsey. Var
Ásgrímur af ætt Hafnarbræðra.
Þegar Halldóra var fimm ára
gömul, fluttust foreldrar hennar
að Grund í Borgarfirði eystra.
Höfðu þau þar, ásamt Halldóri
syni sínum, 'forgöngu um stofn-
un Kaupfélags Borgarfjarðar, en
Halldór hefir veitt því félagi
forstöðu frá byrjun.
Halldóra var yngat sinna syst-
kina. Olzt hún uþp á heimili
foreldra sinna, og dvaldi þar að
mestu til 24 ára aldurs. En ár-
ið 1926 giftist hún Karli Hjálm-
arssyni, er þá var starfsmaður
hjá Kaupfélagi Borgarfjarðar.
Attu þau heima á Borgarfirði
næstu fimm árin. En árið 1931
fluttust þau til Þórshafnar á
Langanesi, því að Karl hafði þá
verið ráðinn framkvæmdastjóri
Kaupfélags Langnesinga, og
hefir verið það síðan.
Hún andaðist þann 21. febrúar
8.1., hafði veikst hastarlega af
skarlatssótt, að nýafstöðnum
barnsburði, og dró það hana til
bana svo sviplega sem verða
má. Og þeim myndi það sízt
hafa í hug komið, er hana þektu,
að hún myndi verða brott kvödd,
svo ung sem hún var, og líkleg
til langrar æfi.
Að fjölskyldu hennar og vanda-
mönnum er nú óvænturogþung-
ur harmur kveðinn. Þar hafa nú
þung örlög að verki verið, að
visu ekki ný, en þó jafn níst-
andi sár hverjum þeim er reyn-
ir. Og enn finnst mér það naum-
Herra forseti!
Eins og mál þau, sem lögð
hafa verið fram í þessu máli,
bera með sér, hefir nefndin
Idofnað. Við sem erum í meiri
hl., hv. þm. Mýr., liv. þm.
Ilafnf. og ég, leggjum til,
frv. verði samþ. eins og það
liggur fyrir, en minni hl. legg-
ur til, að það verði fellt.
Það, sem gerir það að verk-
um, að við þrír leggjum til, að
frv. verði samþykkt, er sérstak-
lega þrennt. I fyrsta lagi er
það, að við viljum láta sern
ílestar jarðir komast undir
ákvæði laganna um erfðaábúð
og óðalsrétt, sem gengið var
frá á síðasta þingi. Okkur er
ölium Ijóst, að með því fyrir-
lcomulagi fær bóndinn, sem á
jörðinni. býr allt aðra og betvi
aðstöðu til að afla sér lífsþarfa
og til að vinna að umbótum á
jórðinni heldur en undir öllu
öðru ábúðarfyrirkomulagi, sem
þekkt er.
ast geta verið veruleiki, að sproti
dauðans hafi lostið þetta hlý-
lega ög góða heimili, þar sem
eg sjálfur dvaldi sem gestur
fyrir nokkrum mánuðum. Þá var
þar yfir öllu birta sumars, og
starfsgleði. Nú tvö tregandi
börn, og hið þriðja ómálga, er
mist hafa svo snemma þess, sem
mest var um vert, umhyggju
ástúðlegrar móður. Og hinn
ungi heimilisfaðir, þeirri návist
sviftur, er honum mátti að mestu
liði verða í áhyggjusömu og erf-
iðu starfi.
Halldóra Ásgrímsdóttir var
hin gervilegasta kona og góð-
um gáfum búiri, svo sem hún
átti ætt til. Hún var ekki gjörn
á að láta á sér bera utan heim-
ilis, en fylgdi8t þó vel með því,
er fram fór á mörgum sviðum.
Hún var glaðvær og alúðleg
heim að sækja og sameinaði í
Framh. af 1. síðu.
fyrir Alþingi miðar að því að-
allega:
1. Að umbætur á bændabýl-
um landsins verði almennari og
jafnari en verið hefir.
2. Að tryggja það betur en
verið hefir, að umbæturnar
verði vandaðar og komi að sem
beztum notum.
V.
Um styrk til einstakra býla
kveður frumv. svo á, að hækk-
aður skuli styrkur til þeirra
býla, sem minnst hafa fengið
(samtals), en lækkaður til
þeirra, sem mest hafa fengið,
og ennfremur að samanlagður
styrkur til einstaks býlis megi
ekki fara fram úr tilteknu há-
marki.
I frumv. eru ákvæðin þessi:
Býli, sem fengið hefir sam-
tals minna en 1000 kr. fái styrk
sinn hækkaðan um 20%.
Býli, sem hafa fengið meira
en 1000 kr. og minna en 3000
kr. samtals fái venjulegan styi'k
að frádregnum 25%, þ. e. þrjá
íjórðu hluta styrks.
Býli, sem fengið hafa sam-
tals 4000—5000 kr. styi’k. fái
venjulegan styrk að frádregn-
um 50%, þ. e. hálfan styrk.
Býli, sem fengið hafa yfir
5000 kr. st.vrk fá engan styrk
eftir það.
Samkvæmt skýrslu þeirri, er
birt var hér að framan, ættu
Hér á landi er það svo, að
landverð allra jarða í sveit er
milli 27 og 28 millj. kr., en land-
verð jarða, sem eru í sjálfs-
ábúð, er í kringum 15 millj. kr.
ábúðarjörðunum er, en gera má
íáð fyrir, að það sé að minnsta
kosti eins mikið og landverðið.
Þessar jarðir eru alltaf öðru
hverju að skipta um eigendur,
en ekki liggja gögn fyrir um,
liversu oft það er, Þó er ó-
hætt að slá því föstu, að með
liverri kynslóð skipti allar jarð-
ir um eiganda, annaðhvort með
fölu eða þá með arftöku. Sú
kynslóð, sern við tekur, þarf þá
oftast að verja miklu fé og löng
um tíma — oft allri æfinni —
til að endurborga jörðina. Svo
tekur næsta kynslóð við á sama
hátt, og svona gengur það koll
af kolli.
Ef aftur á móti erfðafestu-
fyrirkomulagið Læmist á, mundi
viðræðu og viðmóti marga þá
kosti, sem einkenna menntaða
nútimakonu úr sveit á íslandi.
í viðbúð við fjölskyldu sína var
hún hin umhyggjusama hús-
freyja og móðir, og reyndi á
það eigi alllítið í veikindum, er
heimili þeirra hjóna átti við
að stríða um langt skeið. Dvaldi
hún lengi hér syðra yfir elzta
barni þeirra Bjúku, og sýndi
hinn mesta kjark í þeirri raun.
Og það veit eg, að eftir hana
er nú almennur söknuður í hér-
aði, þótt eigi hefði hún þar
langa dvöl, og Bkemrari en
margur hefði kosið. Áreiðanlega
fylgdu henni margir klökkir
hugir norðan að á hinni síðustu
för þaðan til æskustöðvanna.
En þangað er hún nú aftur
komin, og hvílir þar meðal áBt-
vina sinna, þeirra, er farnir
voru á undan henni. 6. G.
! eins og nú standa sakir um
! 4500 býli að geta fengið 20%
uppbótina á styrkinn. Hins
vegar myndi ekki nema eitt-
hvað á annað hundrað býla geta
orðið fyrir lækkuninni fyrst í
stað, en það eru þau, sem kom-
in eru yfir 3000 kr. Þau býli
skiptast svo eftir héruðum:
Borgarfjarðarsýsla 4 býli
Mýrasýsla 1 —
Dalasýsla 1 —
Norður-ísaíjarðarsýsla 4 —
Skagafjarðarsýsla 21 —
Eyjafjarðarsýsla 11 —
Suður-Þingeyjarsýsla 3 —
Suður-Múlasýsla 2 —
Austur-Skaptafellssýsla 2 —
\'estur-Skaptafellssýsla 1 —
Rangárvallasýsla 18 —
Ámessýsla 24 —
Gullbringusýsla 6 —
Kjósarsýsla 17 —
Aðrar sýslur 0 —
Af þessum býlum eru rúml.
2ð, þar af fullur þriðjungur í
Kjósarsýslu, nú kominn yfir há-
markið, 5000 kr. Langhæstir
eru þar Korpúlfsstaðir í Mos-
fellssveit með kr. 41246,10.
VI.
Breytingarnar, sem gert er
ráð fyrir á styrk til einstakra
búnaðarframkvæmda eru aðal-
lega þessar, samkv. samanburði
á giidandi jarðræktarlögum og
frumvarpi því, er fyrir liggur:
þetta hverfa, og í staðinn fyrir
að þurfa að verja miklu af af-
rakstri búsins til afborgunar á
jarðarverðinu, gæti bóndinn not
að það fé til sinna lífsþarfa og
jarðir komast undir þetta ábúð-
arfyrirkomul. Það liggur í hlut-
arins eðli og ætti að vera öllum
ljóst mál, að með þessu getur .
bóndinn búið betur í haginn fyr- j
ir sig og komandi kynslóðir, en j
með því að vera stöðugt að
rembast við að borga jörðina.
í öðru lagi er það ljóst, að
hin mikla sala sem verið hefir
á jörðum, hefir orðið til þess,
að mikið fé hefir runnið úr
sveitunum til kaupstaðanna. Eg
geri ráð fyrir að ekki þurfi að
verja mörgum orðum til að út-
skýra það, það er svo alkunn-
ugt, enda ekki skiftar skoðanir
um það hér í háttv. deild í
fyrra, þegar lögin um erfðaá-
búð og óðalsrétt voru samþykt.
1 lögum um erfðaábúð og óðals-
rétt er lagður grundvöllurinn
að því, að sá fjárflótti úr sveit-
unum stöðvist, hvað snertir
þær jarðir, eða verð þeirra
jarða, sem byggðar verða eftir
lógunum. Og með þessu frumv.
Lækkanir:
Nýrækt og þaksléttur. Styrk-
. .ur fyrir 100 fermetra nú kr.
2,00, eftir frv. kr. 1,40.
Nýrækt, græðisléttur. Styrk-
ur fyrir 100 fermetra nú kr.
1,66, en eftir frv. kr. 1,25.
Ób.vlt nýrækt fær nú kr. 0,25
styrk fyrir 100 fermetra, en
eftir frv. engan, og þykir ekki
æskilegt að styrkja slíka rækt-
un.
Þaksléttur í túni nú kr. 2,00
fyrir 100 fermetra, en eftir frv.
kr. 1,40.
Græðisléttur í túni nú kr.
l, 66 fyrir 100 fermetra, en eft-
ir frv. kr. 1,25.
Sáðsléttur í túni nú kr. 2,50
fyrir 100 fermetra, en eftir frv.
lcr. 2,00.
Sáðsléttur í nýrækt haldi ó-
breyttum styrk, kr. 2,50 fyrir j
100 fermetra.
Hækkanir:
Þvaggryfjur, alsteyptar nú
kr. 7,50 fyrir rúmmetra, en eft-
ir frv. kr. 8,50.
Áburðarhús, alsteypt nú 6
kr. fyrir rúmmetra, en eftir frv.
7 kr.
Haugstæði, steypt með
steyptu undirlagi fá nú ekki
styrlc, en eftir frv. 3 kr. fyrir
rúmmetra.
Fi'amræsluskurðir, allt að 1
m. djúpir nú kr. 1,11 fyrir 10
rúmmetra, en eftir frv. kr. 1,20.
Framræsluskurðir 1—1,8 m.
djúpir nú kr. 1,25 fyrír 10 rúm-
metra, en eftir frv. kr. 1,50.
Framræsluskurðir dýpri nú
kr. 1,66 fyrir 10 rúmmetra, en
eftir frv. kr. 2,00.
Lokræsi, grjótræsi, nú kr.
1,66 fyrir 10 m., en eftir frv.
kr. 1,70.
Lokræsi, viðan-æsi, nú kr.
3,11 fyrir 10 m., en eftir frv.
kr. 1,20.
Lokræsi, hnausaræsi, nú kr.
0.55 fyrir 10 m., en eftir frv.
kr. 0,70.
Lokræsi, pípuræsi, nú kr. 1,66
íyrir 10 m., en eftir frv. kr.
2,00.
Matjurtagarðar og sáðreitir
úr óræktuðu landi og þýfðu
túni nú kr. 1,66 fyrir 100 fer-
metra, en eftir frv. kr. 1,80.
Þurheyshlöður með veggjum
úr öðru efni en steini eru nú
ekki styrkhæfar, en fyrir þær á
að fást, eftir frv., kr. 0,50 fyr-
ir hvern rúmmetra, enda séu
er skapaður möguleiki til þess,
að enn fleiri jarðir geti komizt
undir erfðaábúðarfyrirkomulag-
ið, og þar með verið teknar úr
braskinu.
hluti af þeim bændum sem nú
búa á jörðunum, sem taldar eru
í sjálfsábúð,geti ekki risið sjálf-
ir undir þeim skuldum, sem á
þeim hvíla, og jarðirnar verði
því seldar undan þeim. Mundu
þær lánstofnanir, sem veð hafa
í jörðunum, verða þar fyrir töp-
um og skakkaföllum, en á láns-
stofnunum ber ríkissjóður á-
byrgð, og lentu töpin því á hon-
um á endanum. Eina leiðin til
þess að menn þessir geti búið
áfram á jörðunum, er að koma
jörðunum undir þá ábúðarlög-
gjöf, sem er heildinni fyrir
beztu og hjálpa bændunum þar
með til að búa á þeim áfram.
Þetta er þriðja ástæðan fyrir
þvi, að við viljum láta samþ.
frumvarpið óbreytt.
Til þess að sýna fram á þetta
ofurlítið öðruvísi, skal eg nefna
það, að nú búa 1200—1300
bændur á jörðum, sem syo há
þær með járnþaki. Er þetta
helmings styrkur á við þann,
sem veittur er fyrir steinhlöð-
ur.
Votheysgryfjur nú kr. 1,66
fyrir rúmmetra, en eftir frv.
kr. 2,50, enda séu þær steyptar
og með járnþaki.
í aðalatriðunum eru þá breyt
ingarnar á þá leið, að lækkaður
er yfirleitt styrkur fyrir yfir-
borð i'æktaðs lands, en hækkað-
ur til framræslu, matjurtarækt-
ar, áburðarhirðingar og fóður-
geymslu, og er það í samræmi
við þá reynslu, er fengizt hefir
á jarðræktarlögunum, og getið
er hér að. framan.
VII.
I frv. ér gert ráð fyrir að fela
Búnaðarfélagi Islands umsjón
með framkvæmd ræktunarmál-
anna eins og verið hefir. Og
jafníramt eru í frv. ákvæði þar
sem settar eru nokkrar reglur
um kosningar til Búnaðarþings,
er miðast við það, að sem bezt
sé tryggður almennur réttur
bændastéttarinnar til áhrifa í
félaginu.
Frv. gerir ráð fyrir að hver
sá, er styrks nýtur verði að
vera félagi í hreppsbúnaðarfé-
lagi og ársfélagi í Búnaðarfé-
lagi Islands. Greiði hver ársfé-
lagi 3 kr. árlega til Bf. ísl. sem
félagsgjald, en fær hinsvegai'
búnaðarblaðið ókeypis.
Samkvæmt frumvarpinu kjósa
búnaðarsamböndin fulltrúa til
Búnaðarþings eins og verið hef-
ir. Kjósa skal, eftir frv., einn
fulltrúa fyrir hvex-ja 300 félags-
menn eða færri. Kosning skal
vera bein og fara fram á aðal-
fundum hreppabúnaðarfélaga.
Kosningari’étt hafa allir ársfé-
lagar Bf. Isl. á sambandssvæð-
inu, sem hafa a. m. k. 20 hekl-
ara lands til umráða. Minnst
40 félagsmenn hafa rétt til að
bei’a fram kjörlista og komi
fram fleiri listar en einn, skal
hlutfallskosning viðhöfð.
Við þessa breytingu myndi
fulltrúum á Búnaðax-þingi eitt-
hvað f jölga, en þátttaka bænda-
stéttarinnar í þessu allsherjar
félagskap sínum yrði á þenn-
an hátt meix’i og x’aunvei’ulegri
en nú er með hinum óbeinu
kosningum til Búnaðarþings,
sem bændur almennt hafa lítil
afskipti af eða áhuga fyrir.
fasteignaveðlán hvíla á, að þeim
væri beinn fjárhagslegur ávinn-
ingur að því að jarðirnar væru
keyptar eftir þessum lögum og
þeir fengju þær bygðar í erfða-
ábúð.
Ég skal ennfi’. geta þess, að
nú eru í kringum 700 bændur
sem eiga eftir að boi’ga af þess-
um fasteignaveðslánum fyrir
síðasta ár, og er ekki annað
sjáanlegt, en að jai’ðir þeiri’a
verði seldai' ef þeir geta ekki
greitt. Það kann að vei’a ,að
þessi tala hafi breyzt, því að
það er vei’ið að smáborga þetta,
en svona var það um mánaða-
mótin síðustu.
Það sem hér er lagt til, er
fyrst og fremst að ríkið fái
heimild til að kaupa jarðir. —
Til þess að fá fé til þessara
kaupa, leggjum við til að til
þessa sé varið afgjaldi af þjóð-
og kirkjujöi’ðum, svo og sem
keyptar verða eftir þessu frum-
varpi ef að lögum verður.
Það var vakið máls á því
við 1. umræðu, og lögð á tals-
verð áhei’zla, hvort þetta væri
hægt, því að afgjaldið af þess-
um jörðum ætta að renna til
sérstakra sjóða, afgjald af þjóð-
jörðum til rækt.unarsjóðs og af-
gjald af kirkjujörðum til prest-
{jörbrolin
Eg hefi lesið grein til mín í
14. tölubl. „Fi’amsóknar“ þ. á.,
x'i’á Jóni á Laxamýi'i, sem á að
vera svar við grein, er ég skrif -
j aði í 8. tölubl. Tímans þ. á.,
I um fjöi’brot hans sem fori’áða-
l manns á sviði landbúnaðaríns
j og aðallega sagði frá afskipt-
I um hans af kosningu fulltrúa
! til Búnaðai’þings fyrir Búnaðar-
samband Þingeyinga.
En mikill hluti þessai’ar grein-
ar Jóns, sem á að vera innlegg
um málefni, er almenning varð-
ar, er persónulegur skætingur
til mín.
Þessi persónulegi skætingur,
sem er að mestu leyti heilaspuni.
höfundarins, er skrifáður af al-
veg óskiljanlegri óvild til mín,
en svo auðsæri’i, að vax’t mun
þöi’f andsvara. Þó hefði ég talið
í’étt að leiði’étta hinar stæx’stu
missagnir og dylgjur ef slíkt
hefði komið frá merkai’i manni
en Jóni. Hins vegar fæ eg ekki
skilið að mínir persónulegu verð
leikar hafi nokkra þýðingu við-
víkjandi þeirri spurningu hvort
Jón er sekur eða sýkn gagn-
vai’t hinni umræddu fulltrúa-
kosningu, og sé því ekki að hin
persónulega árás á mig í þessu
svari Jóns sé annað en eins-
konar vafasamt „punt“ á rit-
smíðinni, sem höfundinum hefir
vix'zt helzt til fátækleg án þesa.
Því í fám oi’ðum sagt hefir hon-
um ekki tekist að hrekja neina
af þeim sökum er ég hafði á
hann borið vegna afsKipta hans
af fulltrúakosningunni. Skal
sýnt fram á að þetta er svo,
með því að hrekja svartil-
raunir hans lið fyrir lið.
Jón segir að til fundai’ins í
fyrra hafi ekki yerið boðað
vegna kosningar fulltrúa á Bún-
aðarþing, heldur vegna annara
nauðsynlegra mála. ósennilegt
er þetta a. m. k. komu engin
mál fyrir þennan fund að und-
anskilinni athugun kjörbréfa,
önnur en kosningar og svo mjög
ómerkileg leiðarþingsræða Jóns,
er setið hafði á tveim Búnaðar-
þingum frá því síðasti fundur
var haldinn. I ræðu þessari var
ekkert, sem ekki allir vissu áð-
ur, og mun fulltrúunum hafa
fundist að henni hefði mátt
fresta um eitt ár að ósekju.
Jón hefir það x’anglega eftir
launasjóðs. Eg skal benda á það
aö þegar jai’ðræktai’lögin voru
sett, var leiguliðum á þessum
jörðum leyft að vinna afgjöldin
af sér í jarðabótum, en borga
þau ekki í sjóðinn. Þannig var
fé tekið úr sjóðunum. Það
hefir vei’ið svo, að bændur
á þessum jörðum hafa unnið
af sér alls um helming
afgjaldsins. Hér er því ekki
um neitt nýtt að ræða, þó að
afgjöldunum sé kippt burt úr
sjóðunum. Það hefir verið gert
öll þau ár, sem jarðræktarlögin
hafa staðið, án þess að nokkur
hafi haft neitt við það að at-
huga.
Til þess að tryggja það, að
ekki geti komið fyrir tilfelli,
fcins og háttvii’tur þingmaður
Akureyrar minntist á við 1. um-
í'æðu, að t. d. heiðarbóndi, sem
vildi losna við kot sitt, sem
væri að fara í eyði, gæti selt
það x’íkissjóði og þar með feng-
ið sitt, látið jöi’ðina fara í eyði
og ríkið svo bíða skaðann, eru
sett ákvæði í 4. gr. Þar er svo
ákveðið að ríkið megi ekki
kaupa þær jarðir, sem hoi’fur
séu á að verði fyrir skemmd-
um af völdum náttúrunnar eða
ef líkur eru til að þær íeggist
í eyði í náinni framtíð af öðr-
Jarðakaup ríkisins
Framsöguræða Páls Zophoníassonar aipm. við
2. umræðu í neðri deíld um frumvarp iil iaga
um jarðakaup ríkísins
að
Eg hefi ekki aðgætt, hvei’SU
mikið verð allra húsa á sjálfs-
Ný javÓrækiavlög
til endurbóta á jöi’ðinni.
Þetta er fyrsta ástæðan til
Þriðja meginstoðin, sem renn-
ur undir þetta frumvarp, að á-
þess að eg vil láta sem flestar [ liti okkar meirihlutamanna,
sú, að nú er svo komið, að ekk:
er annað sýnna.en að talsverðui