Tíminn - 29.04.1936, Blaðsíða 1

®>jaíi>i>agi
fe I a t e í n í> ti 1. f A t! i
Átsavisatíua foaÍQt 7 tu
J2^fecei5sía
•fl tottfeeltnta d SCaujjaocg 10.
6íb1 2353 - Póotfeóy 001
XX. árg.
Reykjavík, 29. aprll 1936.
18. blað.
Rsða dómsmálaráðherra
við 3. umræðu i neðri deild fllþingis 25. þ. m., um frumvarp fil laga um varn
ir gegn þvi að skipum sé leiðbeini við ólöglegar fískveiðar
I sambandi við frv. til laga
tim varnir gegn því, að skipurn
sé leiðbeint við ólöglegar fisk-
veiðar hefir verið deilt á mig,og
það dregið í efa, að ég hafi haft
heimild til þess að skipa tvo
menn til þess að skoða og rann-
saka loftskeyti til og frá veiði-
skipum hér við land. Því hefir
verið haldið fram, m. a. af
háttv. 5. þm. Reykjavíkur
(Pétri Halldórssyni), að þessi
aðferð mín, að láta skoða þessi
loftskeyti í þetta „eina sinn“,
væri hliðstæð því, að ég hefði
án dómsúrskurðar látið hlusta
á samtöl í símanum manna á
milli hér í bænum, og að ég
hefði á þennan hátt gert stjórn-
arframkvæmd án nægilegrar
heimildar í lögum og skapað
með því hættulegt fordæmi.
Það hlýtur að koma flestum
á óvart, og ég vil segja, að það
sé æði broslegt, að ádeilan út
af þessu atriði skuli einmitt
koma frá háttv. stjórnarand-
stæðingum, því að það eru ein-
mitt þeir, sem í mörg undan-
farin ár hafa haldið því fram,
að óþarft væri að samþykkja
hið, svokallaða „ömmufrum-
varp“, sem var um heimild fyr-
ir ríkisstjórnina til eftirlits
með loftskeytum, vegna þess,
að ríkisstjórnin hefði næga
heimild í lögum nr. 82 frá 1917
og reglugerð nr. 32/1918. Og
það eru einmitt andstæðing-
amir, sem í blöðum sínum hafa
svo oft þótzt vera að deila á
fyrv. ráðherra, þar á meðal
auðvitað tvo dómsmálaráðherra
sína, þá ólaf Thors og Magn-
ús Guðmundsson, fyrir það að
liafa ekki notað þessa heimild.
í sambandi við þessa ádeilu út
af uppljóstrun um þá afbrota-
menn, sem fyrir endurgjald frá
erlendum þegnum hafa haft
það fyrir atvinnu, að njósna
um íslenzk varðskip og greiða
þannig fyrir landhelgisbrjótum,
hafa svo andstæðingamir haf-
ið ádeilu á lögreglu og lögreglu-
stjóra fyrir að hafa samkvæmt
dómsúrskurði þar um, látið
hlusta á samtöl í tilteknum
símanúmerum hér í bænum,
sem rökstuddur grunur hvíldi á
að notuð væru til þess að auð-
velda lögbrot. En þetta var í
hinu svokallaða bílstjóraverk-
falli og í sambandi við upp-
ljóstrun um leynivínsala nú
fyrir skömmu. Þessar aðgerðir
lögreglunnar og lögreglustjóra
eru aðgerðir dómsvaldsins, sem
ríkisstjórnin getur ekki haft og
hefir því ekki haft neina íhlut-
un um. Það er því æðri dóm-
stóla að skera úr því, á sínum
tíma, hvort undirrétturinn hef-
ir 1 þessu tilfelli farið út fyrir
verksvið skyldu sinnar.
Eins og menn sjá af þessu,
er hér um tvö mál að ræða,
annarsvegar stjórnarfram-
kvæmd, sem ég á aðallega að
svara fyrir, en það er upp-
ljóstrun á afbrotum njósnar-
anna í landhelgismálunum. Hitt
er dómsathöfn, sem er ríkis-
stjórninni og stjórnarfram-
kvæmdum óháð.
Mínar aðgerðir snerust á sín-
um tíma einungis að skoðun
loftskeyta, en alls ekki að sím-
tölum.
Dómsúrskurðir lögreglustj ór-
ans snúast hinsvegar um það,
að hlusta á símtöl til og frá til-
teknum símanúmerum.
Ég mun nú athuga þessi at-
riði nokkuð, og þá fyrst það at-
riðið, sem mér ber að svara
fyrir. En það verður ekki gert
án þess að rekja nokkuð sögu
hins svonefnda „ömmufrum-
varps“.
Þegar frumvarp þetta kom
fram á Alþingi 1928, var því
vísað til sjávarútvegsnefndar
neðri deildar. f nefndinni áttu
þá m. a. sæti þeir Jóhann Þ.
Jósefsson og ólafur Thors, al-
þingism. Gáfu þeir út minni-
hlutanefndarálit og lögðu til,
að málinu væri vísað frá með
rökstuddri dagskrá. Niðurlag
nefndarálitsins og hin rök-
studda dagskrá er þannig:
„Minnihl. vill leiða athygli að
því, sem höfundum frv. virðist
hafa verið óljóst, að ríkis-
stjórnin hefir næga stoð í gild-
andi lögum til þess að hafa það
eftirlit með sendingu loftskeyta,
sem nægilegt er til að hindra
misnotkun þeirra í þágu land-
lielgisveiða, sbr. m. a. lög nr.
82, 14. nóv. 1917, og reglug.
nr. 32 frá 17. maí 1918, sam-
kvæmt þeim lögum.
Minnihlutinn leyfir sér því,
samkvæmt því sem hér hefir
sagt verið, að leggja til, að
málið verði afgreitt með svo-
felldri rökstuddri dagskrá:
Með því að ríkisstjómin hef-
ir næga stoð í gildandi lögum
til að hafa opinbert eftirlit
með sendingu loftskeyta, telur
deildin eigi þörf á nýrri laga-
sctningu í þessu efni og tekur
því fyrir næsta mál á dagskrá.
Alþingi 27. marz 1928.
Jóhann Þ. Jósefsson,
frsrn.
Ólafur Thors.“
Eins og menn geta séð af
þessu nefndaráliti, og sérstak-
lega þó af hinni rökstuddu
dagskrá, sem deildin sam-
þykkti, er það skoðun þessara
háttv. þingmanna, þar á meðal
háttv. núv. formanns Sjálf-
pfæðisflokksins, ólafs Thors, að
„ríkisstjórnin hafi næga stoð t
gildandi lögum til að hafa op-
bert eftirlit með sendingu loft-
skeyta“. Menn taki eftir því
að hér er því fortakslaust
slegið föstu, að ríkisstjómin
hafi ekki aðeins heimild til þess
að láta líta eftir loftskeytum
frá og til togara, heldur loft-
skeytum almennt. Af þessu
er auðsætt, að ríkisstjómin
hefir, með því að láta skoða
skeytin frá og til togara, ekVi
notað nema örlítið af þeirri
heimild, sem formaður Sjálf-
stæðisflokksins hefir lýst yfir
með þessari rökstuddu dag-
skrá, að ríkisstjórnin hafi.
Þegar þetta sama frv., um
eftirlit með loftskeytum, er
borið fram á þinginu 1931, þá
liggur fyrir í greinargerð frv.
bréf frá dómsmálaráðuneytinu
til landssímastjórans þáverandi,
Gísla heitins Ólafssonar, þar
sem spurzt er fyrir um það hjá
honum, hvort hann álíti ríkis-
stjórninni heimilt að skoða loft-
skeytin. Því bréfi svarar svo
landssímastjóri með bréfi til
dómsmálaráðuneytisins, dags.
30. ágúst 1930. Bréfið hljóðar
þannig:
„Út af bréfi hins háa dóms-
og kirkjumálaráðuneytis, dags.
24. f. m., skal ég leyfa mér að
geta þess, að ég hefi ekki látið
uppi álit mitt um þetta mál við
aðra en sjávarútvegsnefnd
neðri deildar Alþingis, enda
ekki aðrir urn það spurt, en
ltenni tjáði ég, að ég liti svo á,
að stjómin hefði samkvæmt
lögum nr. 83, 14. nóv. 1917
fortakslausa heimild
til að gera hverjar þær ráð-
stafanir, sem henni þðknaðist
til að reyna að koma í veg fyr-
ii misbrúkun loftskeyta.
Gísli J. Ólafsson.“
Álit fyrverandi landssíma-
stjóra á heimild ríkisstjórnar-
innar til þess að láta skoða loft-
skeyti eftir geðþótta, er því
engum vafa undirorpið.
Ákvæðin, sem þessi skoðun
fyrv. landssímastjóra byggist á
og þingmannanna tveggja, sem
gengu frá hinni rökstuddu dag-
skrá, er ég hefi áður minnst á,
er aðallega að finna í 19. gr.
reglug. frá 1918, og er niður-
lag hennar þannig:
„Einnig getur ráðuneytið
látið hafa eftirlit með öllum
loftskeytum, látið stöðva þau
skeyti, sem að þess áliti
geta verið skaðleg vel-
ferð landsins.“
Það er óneitanlega nokkuð
teygjanlegt hugtak, hvaða
loftskeyti geta skaðað velferð
landsins, og ákv. þessarar
reglug. því dálítið vafasöm, og
meira að segja vafasamt hvort
heimild hefir verið í lögunum
til þess að setja þau í reglug.
En eftir að landssímastjóri
hefir gefið út þenna úrskurð,
sem fram kemur í bréfi hans
til dómsmálaráðuneytisins, og
eftir að þessi rökstudda dag-
skrá var samþykkt, sem undir-
strikar þenna skilning á reglu-
gerðinni og lögunum, að ríkis-
stjórnin hafi þessa heimild, þá
tel ég alveg tvímælalaust, að
mér hafi verið fengnar í hend-
ur þær heimildir, þótt andstæð-
ingarnir hafi sennilega gert
það óafvitandi, að ég hafi haft
vafalausan rétt til þess að láta
skoða loftskeytin til og frá tog-
urunum, ef ég gæti fært veru-
lega sterkar líkur að því, að
slíkar skeytasendingar væru
misnotaðar. En án þess vildi ég
ekki grípa til þess að láta skoða
loftskeytin, þótt allir geti séð,
að bæði í hinni rökstuddu dag-
skrá frá formanni Sjálfstæðis-
flokksins og í bréfi landssíma-
stjóra til dómsmálaráðuneytis-
ins kemut' fram sú skoðun, að
ríkisstjómin hafi „fortakslausa
heimild“ til skoðunar allra loft-
skeyta án þess að hinn minnsti
grunur liggi á um misnotkun
þeirra. Ekkert kemur fram um
það, hvorki í hinni rökstuddu
dagskrá eða bréfinu, að um
grun þurfi að vera að ræða til
þess að stjórninni sé heimilt að
rannsaka skeyti. Stjórnin hefir
„fortakslausa heimild“ segir
fyrv. landssímastjóri.
Hvernig í ósköpunum geta nú
þessit’ menn, sem á Alþingi
1928 báru fram hina rökstuddu
dagskrá, um að ríkisstjómin
hefði heimild til þess að láta
rannsaka öll loftskeyti, menn,
sem fengu flokksbróður sinn,
landssímastjórann þáverandi,
til þess að segja í bréfi til
dómsmálaráðuneytisins, að rík-
isstjómin hafi „fortakslausa
heimild" til skeytaskoðunarinn-
ar, hvernig geta þeir deilt á
þann ráðherra, sem notar þau
gögn, sem þeir hafa sjálfir lagt
honum í hendur? Og hvernig í
ósköpunum dettur þeim í hug,
að nokkur maður taki þá ádeilu
alvarlega, sem þeir beina gegn
núv. landssímastjóra fyrir það,
að hann hefir hlýtt fyrirskip-
unum mínum, sem honum bar
skylda til samkvæmt þeirra
ejgin rökstuddu dagskrá og úr-
skurði fyrv. landssímastjóra í
þessu máli.
t þessu, máli taldi ég rétt,
þrátt fyrir þau vopn, sem háttv.
andstæðingar hafa mér í hend-ur
lagt, sumpart með hinni rök-
studdu dagskrá og sumpart meö
úrskurði landssímastjóra, að
fara mjög gætilega, og þess-
vegna aflaði ég mér ýtarlegra
sönnunargagna fyrir því, að
loftskeytin væru misnotuð, og
fyrst að þeim sönnunar-
gögnum fengnum krafðist ég
þess, að skeytin væru rannsök-
uð. Rannsóknin í þessu máli er
ekkert launungannál. Henni var
sumpart hagað þannig, að varð-
sltipin voru látin athuga,
hvenær skeyti væru aðallega
send til togaranna, og kom þá
í ljós, að hvenær sem varðskip-
in hreyfðu sig úr höfn eða komu
til hafnar, rigndi niðui loft-
skeytunum frá þeim mör.num,
sem síðar liafa orðið uppvísir ao
njósnum. Um þetta lágu fyrir
svo ýtarlegar skýrslur, að ekk:
gat verif um neitt að villast.
T. d. var það svo einu sinni, er
»Ægir« hafði legið lengi i
Reykjavíkurhöfn til viðgerðar,
að hann fór reynsluferð hér út
fyrir eyjar, og voru þá sam-
stundis send ógrynni af skeyt-
um til togaranna. Varðskipið
kom næstum strax inn aftur, en
þegar það lagði frá landi næsta
dag, hófst sama skeyta,regnið tii
togaranna og áður. Með þessi
eönnunargögn í höndum ásamt
fleirum, sem ég sé ekki ástæðu
til að geta um hér, var mér
tvímælalaust heimilt og meira
að segja skylt að gefa, út fyrir-
skipun um skeytarannsóknirnar.
En þrátt fyrir þetta tel ég það
alveg tvímælalaust, að lögin um
eftirlit með loftskevtum til og
frá togurum væru nauðsynleg
vegna þess, að með þeim er rík-
isstjórninni fengið vald til þess
að koma í veg' fyrir að loftskeyt-
in verði notuð til þess að gera
lögbrotin auðveldari.
Það er ekki hægt að neita þvi,
að málstaður andstasðinganna er
siæsta ömurlegur í þessu, máli.
í hinni rökstuddu dagskrá frá
* háttv. núv. formanni Sjálfstæð-
Íi' isflokksins. er þvl lýst yfir, og
einnig í bréfi fyrv.landssímastj.
• að ríkisstjórnin hafi »forta;,s-
lausa heimild« til þess að láta
í rannsaka öll loftskeyti. En hv.
i ">. þm. Rvíkur (Pétur Halldórs-
son) sem fyrstur bar bév fram
fyrirspurn í þessu rnáli, sagðist
nú álíta. að skoðun á loftskeyt-
um milli skipa og lands, milli
binna fjölmennu, heimila á sjón-
um og heimilanna í landi, sem
full væru af einkamálum þessa
fólks, væri alveg hliðstæð því,
að hlustað væri á samtöl í sím-
anum hér í bænum, m. ö. o. það
verk, sem þeir eru að deila á
lögregluna í Reykjavík ,og lög-
reglustjórann fyrir að hafa
Friðhelgi
framkvæmt samkvæmt dómsúr-
skurði.
Ég ætla að ljúka þessari
greinargerð minni fyrir þeirri
aðferð, sem notuð var til þess að
koma upp um njósnarana í land-
helgismálunum, með því að
benda andstæðingunum á það,
að þegar litið er á hvað hefir
rpplýsts í því máli og hvernig
framkoma þeirra hefir verið
þar, þá mun þessum góðu, mönn-
um ráðlegast að hafa hægt um
sig. Það væri e. t. v. fróðlegt
að þeir reyndu að gera grein
fyrir því hversvegna þeir Magn-
ús Guðmundsson og Ölafur Th.
notuðu ekki þessa heimild tii
skeytaeftirlitis þegar þeir voru
döfnsmálaráðherrar.
Ég kem þá að þeirri ádeilunni,
sem beint er gegn lögreglustjór-
anum í Reykjavík, fyrir 2 úr-
skurði, sem hann hefir kveðið
upp, um að hlusta á tiltekin
símanúmer.
Hvorugur þessi úrskurður er
kveðinn upp eftir kröfu eða
beiðni frá mér. Og hvorugan úr-
skurðinn lét dómarinn mig fá
nokkra vitneskju um eins og líka
vera bar. Dómarinn getur bezt
sítnans
á stjórnartimum íhaldsins
„Ár 1921, föstudaginn 18. nóvember kl. 12’/2 var lögreglu-
réttur Reykjavíkur settur í bæjarfógetaskrifstofunni og haldinn
af fulltrúa bæjarfógetans, Lárusi Jóhannessyni, nteð undirrit-
uðum vottum, var þá tekið fýrir:
Mætti fyrir réttinum Jón Kjartansson, lögreglufulltrúi, og
upplýsti, að hann teldi brýna nauðsyn bera til, ef mótstaða væri
sýnd af hálfu Ólafs ritstjóra Friðrikssonat’ við brottflutning
drengsins Nathan Friedman, að heimild væri til þess, að ein-
angra hús það, sem hann býr í, Suðurgötu 14. frá símasambandi
svo og afgreiðslu Alþýðublaðsins, sem Ólafur Friðriksson er
ritstjóri að. í húsinu Suðurgötu 14 eru símar nr. 401 og 980, en
afgreiðsla Alþýðublaðsins hefir síma nr. 988. Dómarinn kvað upp
svohljóðandi úrskurð:
Með því að lögreglan telur nauðsynlegt, að lokað verði sím-
um þeim, er liggja til hússins Suðurgata 14 og afgreiðslu Al-
þýðublaðsins við brottflutning drengsins Nathan Friedman úr
Itúsinu ef mótstaða verður sýnd, þá úrskurðast:
Lögreglan má, ef þörf þykir, láta loka síntanúmeium nr. 401,
980 og 988 meðan á brottflutningi Nathan Friedman stendur.
Rétti slitið.
Lárus Jóhannesson Jón Kjartansson
ftr. ftr.
Vottar: Kristján Jónasson. Guðlaugur Jónsson.“
„Ár 1921, fimmtudaginn 24. nóv., var lögregluréttur Reykja-
víkur settur í bæjai’fógetaskrifstofunni og haldinn af bæjarfógeta
Jóh. Jóhannessyni með undirrituðum vottum. Var þá tekið fyrir.
Fyrir réttinum mætti settur aðstoðarlögreglustjóri í Reykja*
vík, varaliðsforingi Jóhann P. Jónsson, og upplýsti að lögreglan
teldi nauðsynlegt að rannsaka bækur, bréf og skjöl, sem Ólafur
íitstjóri Friðriksson, sem tekinn hefir verið fastur fyrir mótþróa
gegn lögreglunni og fleira, hefir haft í vörzlum sínum, og ósk-
aði að fá réttarúrskurð fyrir því að þetta væri heimilt. Rétturínn
kvað upp svohljóðandi
ú f s k u r ð:
Með því að lögreglan telur nauðsynlegt, til upplýsingar í
máli, sem hún hefir með höndum út af mótþróa gegn henni o. fl.,
að rannsakað sé bækur, bréf og skjöl, er Ólafur ritstjóri Frið-
riksson hefir haft með höndum, en hann er tekinn fastur í nefndu
máli, þá ú r s k u r ð a s t:
Rannsaka má lögreglan bækur, skjöl og bréf, sem ólafur rit-
stjóri Friðriksson hér í bænum hefir haft í vörzlum sínum hvar
sem það finnst.
Úrskurðurinn var lesinn upp í réttinum.
Rétti slitið.
Jóh. Jóhannesson. Jóh. P. Jónsson.
Vottar: F. Árnadóttir. St. Jóh. Stefánsson.“
borið vitni um þetta sjálfur og