Tíminn - 20.05.1936, Síða 1

°fi ínutjelmta 4 Saugaocg 10.
Sint £353 - piBt&ýij eet
©faíbbagi
b I at oin » tt I. )&ni
átigaagniíQu toetoi 7 Ct»
XX. árg.
Reykjavík, 20. maí 1936.
21. blafi.
Fjármál sveiia-
félaganna
í blöðum íhaldsmanna hefir
verið g'ert talsvert veður út af
því, að ekki skyldi vera sam-
þykkt frumvarp það um nýja
tekjustofna handa bæjar- og
sveitarfélögum, sem fyrir síð-
asta Alþingi lá og samið var
af milliþinganefnd.
Saga málsins er í aðalatrið-
um þessi: Á þinginu 1935
komu fram frá þingmönnum
ýmsra kjördæma tillögur um
að leyfa nokkrum einstökum
kaupstöðum og kauptúnum að
leggja gjöld á aðfluttar og út-
fluttar vörur. Hafði slík heim-
ild áður verið samþykkt fyrir
Vestmannaeyjakaupstað*). 1
þinginu fékkst þó ekki sam-
komulag um, að samþykkja
neina nýja heimild í þessu efni.
En endirinn var sá, að þing-
menn úr öllum flokkum féllusí
á að skipa nefnd til að rann-
saka og gera tillögur um þessi
inál. í nefndinni tóku sæti þrír
menn, sinn frá hverjum aðal-
flokki þingsins.
Nefndin varð ekki einhuga,
en samdi þó ýmsar tillögur,
sem hún lagði fyrir þingið til
athugunar í frumvarpsformi.
Var þar stungið upp á ýmsum
leiÖum: Fasteignaskatti, vega-
skatti í kaupstöðum, vöru-
gjaldi og álagi á tolla á nokkr-
um vörur, og skyldi þetta fé
renna til bæjar- og sveitarfé-
laga. Þá var gert ráð fyrir, að
ríkiseinkasölurnar legðu fram
dálitla upphæð. Og loks var
tekin upp tillaga, sem Gísli
Guðmundsson hafði komið
fram með á þingi 1935, að síld-
arverksm. ríkisins skyldu greiða
nokkurt gjald eftir umsetningu
til sveita og kaupstaða, þar
sem þær eru starfandi. En eftir
gildandi lögum eru verksmiðj-
urnar útsvarsfrjálsar.
En þegar til kom, sýndi það
sig, að meðal þingmanna var
mjög erfitt að ná samkomu-
lagi um hin einstöku atriði, og
fór það engan veginn eftir
flokkum í þinginu. Sumir voru
á móti vörugjaldinu, aðrir á
móti álagi á tolla og enn aðrir
máttu ekki heyra síldai’verk-
smiðjugjaldið nefnt o. s. frv.
Tafðist því mjög afgreiðsla
málsins, þó var svo komið að
lokum á næstsíðasta degi
þingsins, að frumvarpið átti
aðeins eftir eina umræðu í síð-
ari deildinni, og var þá búið að
fella allmikið niður, sem þar
hafði staðið í upphafi. En þá
var neitað um afbrigði og dag-
aði málið þar með uppi. Voru
það íhaldsmenn, sem fyrir því
stóðu að neita um afbrigðin,
og ferst þeim því sízt að
harma það, að frumvarpið
náði ekki fram að ganga.
Ásakanir íhaldsblaðanna um
að Framsóknarflokkurinn hafi
lagt nýjar byrðar á hreppsfé-
Frh. á 4. síðu.
*)■ þau lög voru samþykltt í líð
íyi'v. ríkisstjórnar, og er það því
íleipur eitt hjá ihakisblöðunum,
að þessar kröfur frá bæjarfélög-
unum séu fyi-st fram komnar
vegna skattamólastefnu núverandi
stjórnar.
Þlega bændur
ekki kjósa
fullirúa sína?
Nokkrir íhaldsmenn hafa orð-
ið mjög' reiðir út af þeim kafla
jarðræktarlaganna nýju, þar
sem kveðið er á um það, að
Búnaðarfélagi íslands skuli því
aðeins falin framkvæmd jarð-
ræktarlaganna, að fulltrúar á
Búnaðarþingi séu kosnir bein-
um og almennum kosningum
af bændum landsins. Skal
hvert búnaðarsamband hafa
emn fulltrúa fyrir hverja 300
félagsmenn eða færri. Þó kem-
ur ekki réttur til nýs fulltrúa
fyr en konmir eru 100 félags-
menn fram yfir 300.
Það er nú reynt af sumum
að gera þetta ákvæði óvinsælt
hjá bændum, telja þeim trú
um, að verið' sé að taka af
þeim félagsfrelsi o. s. frv. Þeir
sem ætla bændum að trúa
slíku, hljóta að vera þeirrar
skoðunar, að það fólk, sem að
landbúnaði vinnur, sé heimsk-
ara en almennt gerist um aðr-
ar stéttir landsins. Hversvegna
ættu bændur að geta verið á
móti því að fá sjálfir að kjósa
fulltrúa sína beinni kosningu
og milliliðalaust ? Og hvaða
réttur er þar með af þeim tek-
inn? Vitanlega enginn, heldur
þvert á móti, því að með þess-
um ákvæðum er réttur bænd-
anna og íhlutun öll einmitt
stórlega aukið og fært í æski-
legra horf fyrir bændurna
sjálfa en hingað til hefir tíðk-
ast í Búnaðarfélagi Islands.
Með þessu er heldur ekki ver-
ið að setja Búnaðarfélaginu
nein lög. Fulltrúar, valdir af
bændum sjálfum, eiga að setja
félaginu lögin, og Alþingi hefir
þar engin afskipti af.
Vegna þeirrar fjölgunar, sem
gert er ráð fyrir á fulltrúum á
Búnaðarþingi, geta nú allar
sýslur landsins eignazt full-
trúa búsettan í sýslunni. Nú
fer því hinsvegar fjarri, að á
Búnaðarþingi séu menn bú-
settir í öllum sýslum. Mýra-
sýsla, Dalasýsla, Barðastrand-
arsýsla, Strandasýsla, Austur-
Húnavatnssýsla, Norður-Þing
eyjarsýsla og Austur- Skapta-
fellssýsla eiga þar engan
mann. Og þó að þessar sýsl-
ur hefðu viljað mynda búnað-
arsambönd út af fyrir sig, og
eignast þannig rétt til fulltrúa,
hafa þær ekki fengið það. Sum-
um „bændavinunum“ hefirþótt
of dýrt að verja einum prest-
launum frá ríkinu til þess, að
Hyggja öllum bændum lands-
ins nokkumveginn sama rétt á
Búnaðarþingi.
Það er heldur ekkert leynd-
armál, að í Búnaðarfélagi ís-
lands hefir oft á tíðum margt
gengið á allt annan veg en
bændur myndu viljað hafa.
Bændur * hafa þá varla al-
mennt haft það á tilfinning-
unni, að það væru þeir, sem
segðu fyrir verkum í þessari
stofnun. Og öll stjórn félagsins
befir verið búsett í Reykjavík
og Mosfellssveit. Það er ó-
neitanlega harla óviðkunnan-
legt, þótt hér hafi stundum á-
Franvh. á 4. aíðu.
Á víðavangi
Olíufélögin borga
benzínskattinn.
Frá og með 17. maí sl. lækk-
uðu olíufélögin British Pet-
roleum, Shell og Hið íslenzka
steinolíuhlutafél. benzínverðið
niður í 30 aura pr. lítra. Auk
þess er afsláttur gefinn föstum
\ iðskiptamönnum eins og áð-
ur var. Verðlækkun þessa má
telja til eftirtektarverðra tíð-
ijida.Því um leið og hún gengur
í gildi, er benzínið komið nið-
ur í sama verð og á því var 1.
des. sl., þ. e. áður en benzín-
skatturinn var lögleiddur á Al-
þingi.
Það er þá að fullu sannað,
að íhaldsmenn hafa haft rangt
fyrir sér, þegar þeir héldu því
fram, að benzínskatturinn
myndi koma niður á almenn-
ingi. Álit Framsóknarmanna,
að olíufélögin myndu borga
benzínskattinn, hefir reynzt
algerlega á rökum reist.
En vegna laganna um hækk-
un benzínskattsins, fær nú al-
menningur í landinu atvinnu
og nýja vegi fyrir 250 þús.
krónur, sem olíufélögin borga.
Síldarverksmiðjustjórnin.
Haraldur Guðmundsson at-
vinnumálaráðherra hefir með
samþykki Framsóknarflokks-
ins skipað Þórarinn Egilsson í
Hafnarfirði sem aðalmann í
stjórn síldarverksmiðju ríkis-
ins í stað Sigurðar Kristjáns-
sonar á Siglufirði, sem sagði af
sér vegna hótana frá miðstjórn
ílialdsflokksins.
Þórarinn Egiisson er fram-
kvæmdastjóri og meðeig-
andi í útgerðar- og fisksölu-
félaginu Akurgerði í Hafnar-
firði, og hefir hina beztu þekk-
ingu á öllum útgerðarmálum
þar á meðal síldarútgerð og
síldarsölu. Útgerðai’- og sjó-
mönnum syðra er hann að
góðu kunnur. Hann mun lítil
opinber afskipti hafa haft af
stjórnmálum.
Ýmsir íhaldsmenn fyrir
norðan höfðu látið þau boð
ganga til ríkisstjórnarinnar, að
þeir væru fúsir til að taka sæti
Sigurðar á Siglufirði, þrátt
fyrir bann flokksstjórnarinnai',
hér. Þar á meðal var a. m. k.
einn maður, sem íhaldsflokkur-
inn sem slíkur hefir kosið í
mikilsvarðandi opinbera trún-
aðarstöðu.
Svafar bankastjóri
Útvegsbankans á Akureyri
hefir nýlega í blaði Jóns í Dal
gert mjög óviðurkvæmilega á-
rás á Kaupfélag Eyfirðinga
fyrir það, að Stefán á Varð-
gjá var ekki kosinn endurskoð-
andi á síðasta aðalfundi félags-
ins. Sv. G. ætti þó að vita það,
að þrátt fyrir það, að Fram-
sóknarmenn hafa verið í yfir-
gnæfandi meirahluta 1 félag-
inu, hafa þeir jöfnum höndum
kosið pólitíska andstæðinga
sína til trúnaðarstarfa og sýnt
þar hin fyllstu tillit og sann-.
girni. Það var Svafar sjálfur,
sem í fyrsta sinn „leiddi asn-
ann í herbúðirnar“ sl. vetur,
þegar ' hann og hans nótar
gengust fyrir því, að gera full-
trúakosningar á deildafundum
pólitískar, allsstaðar þar sem
þeir náðu til, og það að óvör-
um. Tókst þeirn þannig með
svikum að smeygja inn á aðal-
fund mun fleiri mönnum, en
efni stóðu til. Fall Stefáns ber
nánast að skoða sem hógværa
áminningu til flugumannanna
um að minnast smæðar sinnar
og fara sér í öllu hóflega. Árás
Svafars á Ingimar Eydal fyrir
það, að hann hafi sérstaklega
beitt sér fyrir því í ræðum að
fella Stefán, er eftir því sem
Tíminn bezt veit, uppspuni
einn. Almenningsálitið mun þar
hafa að verki verið en ekki á-
hrif einstakra manna. Og
Svafari er óhætt að dvelja
núklu meira en gestanæturnar
á Norðurlandi áður en hann
fer að svívirða hinn alkunna
heiðursmann, Ingimar Eydal, í
blaðsnepli þeirra kumpána.
Meðal 'nýrra útgjalda
í hinum nýju fjárlögum eru
10 þús. kr. til að kosta rann-
sókn á orma- og riðuveiki í
sauðfé. Áður voru veittar 1300
kr. í þessu skyni, og er upp-
hæðin því alls 11300 kr.
Reykjaskóli eignast land.
Héraðsskólinn á Reykjum í
Iírútafirði hefir hingað til lítið
land átt, og hefir það verið
honum til baga. En nú nýskeð
befir Þorsteinn Einarsson
bóndi á Reykjum gefið skólan-
um 25 dagsláttur af ágætu,
ræktanlegu landi. Er það
myndarlega af sér vikið og’
mikið vinarbragð við þessa
rnerku menningarstofnun Hún-
vetninga og Strandamanna.
Fjórir þingmenn
eru héðan farnir á norræn-
an þingmannafund í Kaup-
mannahöfn: Bjarni Bjamason
fyrir Framsóknai’flokkinn, Jón
Baldvinsson fyrir Alþýðuflokk-
inn, Thor Thors fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn og Þorsteinn
Briem fyrir Bændaflokkinn.
Afgreiðsla Tímans
er flutt af Laugavegi 10 í
Hafnarstræti 16. Símar 2323
og 2353.
Útgeri ríkis og bæja.
Frumvarp Alþýðuflokksins
um útgerð ríkis og bæja var á
síðasta þingi til meðferðar í
sjávarútvegsnefnd neðri deild-
ar. Fulltrúi Fi’amsóknarflokks-
ins í nefndinni, Gísli Guð-
mundsson skilaði þá áliti um
málið. Þar segir hann svo
m. a.:
„Ég hefi á þessu þingi, ásamt
tveim öðrum Framsóknarmönn-
um, borið fram frv. til 1. um
útgerðarsamvinnufélög, brtt. á
lögunum um Fiskveiðasjóð ls-
lands. 1 þessum frv. er bent á
leið til þess, að fólk við sjáv-
arsíðuna geti stofnað til útgerð-
ar sér til lífsiramfæris. Þessi
frv. eru nú til umsagnar hjá
bæjarstjómum og hrepps-
nefndum á útgerðarstöðum. Og
þar sem ég álít, að heppilegast
sé að byggja upp löggjöf um
útgerð á þeim grundvelli, sem
þar er lagður, tel ég ekki koma
til mála að samþykkja frv. það
um útgerð ríkis og bæja, er
fyrir liggur, enda er það að-
eins miðað við takmarkaðan
lúuta af útgerðinni (stórút-
gerð kaupstáðanna, og þá fyrst
Halldór Vilhjálmsson
skólastjóri á Hvanneyri and-
aðist 12. þ. m. Um hann ritar
Bjami Ásgeirsson alþm. hér í
blaðinu í dag.
og fremst Reykjavíkur og
Hafnarfjarðar), en engin til-
raun er þar gerð til að bæta
úr þörf hinna „smærri“ út-
gerðarstaða.
Hinsvegar tel ég, að komið
gæti til mála, að heimild yrði
veitt til að verja einhverju af
atvinnubótafé ríkis og bæja til
að kaupa togara, sem leigðir
yrðu samvinnufélögum sjó-
manna og verkamanna".
G. G. lagði til að frv. yrði
afgreitt með svohljóðandi rök-
studdri dagskrá:
„Þar sem frv. tekur ekkert til-
iit til smáskipaútvegsins eða
útgerðarstaða utan kaupstað-
anna, og þar sem yfirleitt verð-
ur að telja, að heppilegra sé
að leysa atvinnumál sjávarsíð-
unnar á annan hátt en frv.
gerir ráð fyrir, tekur deildin
fyrir næsta mál á dagskrá“.
íslenzk raftækjaverksmiðja.
Þrír þingmenn, Páll Zóphoní-
asson, Emil Jónsson og Bjarni
Asgeirsson báru fram í sam-
bandi við fjárlögin eftirfar-
andi tillögu um heimild handa
ríkisstjórninni:
„Að verja úr ríkissjóði, eða
ai ágóða Raftækjaeinkasölunn-
ar, allt að 50 þús. kr., gegn
að minnsta kosti tvöföldu
framlagi annarsstaðar að, til
stofnunar verksmiðju til raf-
tækjaframleiðslu, annaðhvort
sem hlutafjárframlag, eða á
annan þann hátt, er ríkis-
stjórnin telur bezt henta, enda
náist samkomulag um, að Raf-
tækjaeinkasalan annist alla
sölu á framleiðslu verksmiðj-
unnar“.
Tillagan var samþykkt með
25:14 atkvæðum. íhaldið var á
móti því í þetta sinn sem oftar
að spara erlendan gjaldeyri og
efla íslenzkan iðnað.
Tvísaga.
Morgunblaðið í gær er í af-
skaplegum vandræðum út af
skipun Þórarins Egilssonar í
stjóra síldarverksmiðja ríkis-
ins.
Af veikum mætti er blaðið
að reyna að koma upp misklíð
milli stjórnarflokkanna með
því að gefa í skyn, að Þórar-
inn muni vera socialisti(!) og'
að þar af leiðandi hafi nú
„socialistar fengið tvo menn“ í
stjóra verksmiðjanna !
En ósannindin eru ekki bet-
ur útfærð en svo, að blaðið er
Frh. á 4. síðu.
Uian úr heimi
í Gyðingalandi hafa í vik-
unni, sem leið, brotizt út ó-
eirðir milli Gyðinga og Araba.
Hafa Arabar hafið þessar ó-
eirðir í mótmælaskyni gegn
innflutningi Gyðinga í landið.
Allmargir Gyðingar hafa verið
myrtir í Jerúsalem undanfama
sólarhi'inga, og borgin og um-
hverfi hennar eru í hemaðará-
standi
El’tir heimsstyrjöldina var
Gyðingaland gert að hálfsjálf-
stæðu ríki undir „vemd“
Breta. Var það þá hugmynd
margra manna, að gefa Gyð-
ingaþjóðinni, sem í 1900 ár
hefir verið tvístrað um heim-
inn, föðurland sitt aftur. En
sá hængur var á því ráði, að
landið var að mestu byggt
öðrum þjóðflokki, Aröbum,
svo að talið var að 8 arabiskir
íbúar væri móti hverjum Gyð-
ingi. Síðan hefir svo innflutn-
ingur Gyðinga átt sér stað
jafnt og þétt, og hlutföllin
milli þjóðflokkanna tveggja
hafa nú breyzt til mikilla
muna. Stendur hinum ara-
bisku íbúum af þessu ótti mik-
ill. En sumir gruna Itali um
að blása að kolunum af fjand-
skap við Breta og til að veikja
völd þeirra 1 löndunum sunnan
cg austan Miðjarðarhafs.
Frá Abessiníu berast nú
ýmsar hroðalegar fregnir um
st.jórn ítala þar síðan þeir tóku
höfuðborgina á sitt vald og
lýstu landið sína eign. Talið er
að Abessiníumenn hafi verið
teknir höndum og líflátnir í
hundraðatali, sakaðir um að
hafa vopn eða ófrjáls verðmæti
í fórum sínum. Ýmsum er-
lendum mönnum hefir verið
vísað úr landi, þar á meðal
fréttaritara stórblaðsins Times
í London. Italir hafa nú þegar
hafist handa um það, að koma
upp, undir ítalskri yfirstjórn,
abessinskum her, og aJlt bend-
ir á, að þeim sé fyllsta alvara
með að skoða Abessiníu sem
innlimaða í ríki sitt, hvað sem
hver segir.
1 Austurríki hafa orðið þau
tíðindi, að Stahremberg fursti,
sem er foringi hinna svoköll-
uðu austurrísku landvarnar-
manna (heimvehr), sem er
fasistiskur flokkur, andstæður
þó hinum þýzku nazistum, hef-
ir orðið að hverfa úr stjórn,
og hefir Schussnigg kanzlari
nú svo að segja alræðisvald í
landinu. Sumir segja, að Sta-
hremberg hafi orðið að hrökkl-
ast frá vegna þess, að hann
hafði sent Mussolini heilla-
cskaskeyti út af sigrinum í
Abessiníu og farið þar óvirðu-
legum orðum um lýðræðið og
Þjóðabandalagið. Hafi Bretum
og Frökkum líkað þetta stór-
iila, og krafizt þess, að tekið
væri í taumana.
Sum lönd eru nú farin að
letjast í refsiaðgerðum gegn
Italíu. Þar á meðal er Jugo-
Slavía, sem leyft hefir inn-
flutning á bannvöru í stórum
stíl til Ítalíu fyrir fáum dög-
um. Enn er þó látið í veðri
vaka, að refsiaðgerðunum verði
áfram haldið fyrst um sinn
fram í miðjan næsta mánuð.