Tíminn - 10.06.1936, Blaðsíða 2

92
TÍMINN
Bræðslusíldarverðið
h|a verksmidjum nkisms
BréS verksmíðjustjórnarínnar og greinargerð um
afurdasölu og rekstur verksmiðjanna
Hin nýja stjórn síldai*verk-
smiðja ríkisins, þeir Þorsteinn
M. Jónsson, Finnur Jónson og’
Þórarinn Egilsson. kom saman
til fundahalda í Reykjavík
laust fyrir síðustu mánaðamót
m. a. til þess, að gera tillögur
til atvinnumálaráðuneytisins
um bræðslusíldarkaup verk-
smiðjanna nú í sumar. Sam-
kvæmt tillögum meirahluta
Átvinnumálaráðherrann,
Reykjavík.
Þau atriði, sem verksmiðju-
stjórnin hefir sérstaklega tek-
ið til athugunar við verðlagn-
ingu á máli síldar fyrir kom-
andi vertíð, eru:
1. Hvað er hæfilegt að áætla,
að hver verksmiðja taki á
móti mikilli sOd?
2. Hvað má gera ráð' fyrir,
að fáist af mjöli og lýsi úr
hverju máli síldar?
3. Hvaða verð fæst fyrir af-
verksmiðjustjómarinnar hefir
ráðuneytið ákveðið að verk-
smiðjurnar kaupi síldina fyrir
kr. 5,30 pr. mál.
Hér fer á eftir bréf verk-
smiðjustjórnarinnar til ráðu-
neytisins og hin ýtarlega grein-
argerð meirahlutans. Þykir
Tímanum sjálfsagt að öll þjóð-
in kynnist til hlýtar þessu þýð-
ingarmikla máli.
Reykjavík, 3. júní 1936.
urðirnar ?
4. Hver eru útgjöld verk-
smiðjanna?
Þar sem gert er ráð fyrir, að
Sólbakkaverksmiðjan verði tek-
in eingöngu til karfavinnslu,
ef karfaveiði helzt, þá hefir
áætlunin, hvað síldina snertir,
verið eingöngu gerð fyrir verk-
smiðjurnar á Siglufirði og
Raufarhöfn. Verður þá fyrst
að athuga reynslu undanfar-
inna ára um síldarmagn, af-
urðaverð og reksturskostnað.
Árið 1930 framleiddi síldar-
verksmiðja ríkisins úr 63.664
málum síldar. Áætlunarverð
var það ár kr. 7,00 pr. mál, en
útborgað var aðeins kr. 4,50
fyrir mál. Það ár var lýsi selt
í fötum fyrir £10:9:10 cif. pr.
tonn, en mjöl fyrir £13:2:2 V%>
tonnið.
Árið 1931 var framleitt alls
ur 123553 málum síldar. Meðal-
verð á máli var kr. 3,35.
Tankalýsið var selt fyrir
£9:15:6 pr. tonn cif, fatalýsið
fyrir £9:0:0 cif og mjöl fyrir
£10:10:3 cif.
Árið 1932 var framleitt alls
úr 137458 málum. Fast síldar-
verð var kr. 3,00 pr. mál. Mað-
alsöluverð var fyrir tankalýsi
£9:11:7 pr. tonn cif, en úr-
gangslýsi í fötum N. kr. 0,171/2
pr. kg. cif. Mjölið var selt fyr-
ir £8:10:0 cif tonnið.
Árið 1933 var síldarmóttak-
an alls 206928 mál. Voru verk-
smiðjur ríkisins þá tvær, því að
þá var búið að kaupa verk-
smiðju Dr. Paul. Hafði verk-
smiðjan frá 1930 tekið á móti
133693 málum, en dr. Paul-
verksmiðjan 73235 málum.
Fast sfldarverð var þetta ár
kr. 3,00 pr. mál. Meðalsöluverð
var á tankalýsi £9:18:2 cif, en
á úrgangslýsi á fötum £9:10:0
cif. Mjölið var selt fyrir
£9:6:11/2 cif.
Árið 1934 var síldarmóttak-
an alls 194455 mál og skiptist
þannig á milli verksmiðjanna:
S.R.’BO (verksmiðjan, sem byggð
var 1930) . 116,773 mál
S.R.P. (dr. Paul verksmiðjan)
66,379 mál
S.R.S. (Sólbakkaverksmiðjan)
11,323 mál
Síldarverðið var á Siglufirði
kr. 3,00 pr. mál, en á Sólbakka
kr. 3,50. Meðalsöluverð á tanka-
Undirrituð stjórn sfldarverksmiðja ríkisins leyfir sér hér-
með að leggja til við hið háa ráðuneyti, að sfldarverksmiðjur
ríkisins á Siglufirði og Raufarhöfn verði allar starfræktar í
sumar og hefir einróma samþykkt að leita leyfis yðar að kaupa
síldina föstu verði. Finnur Jónsson og Þorsteinn M. Jónsson
leggja til, að síldarvejðið verði ákveðið fast kr. 5,30 pr. mál,
135 kg., yfir allan síldartímann, fyrir skip, sem leggja upp alia
bræðslusíld sína í verksmiðjurnar, en Þórarinn Egilsson leggur
til, að borgaðar verði kr. 6,00 pr. mál fyrir fyrstu 180000 málin,
sem verksmiðjurnar taka á móti til bræðslu, en þar eftir lægra
ídutfallslega, ef síldarlýsi fer niður úr £17:10:0 pr. smálest og
sfldarmjöl niður úr £8:5:0 pr. smálest. Ráðuneytið hefir sent
verksmiðjustjórninni áskoranir frá útgerðarmönnum um að
greiða rninnst kr. 6,00 pr. mál allan síldveiðitímann, en verk-
smiðjusíjórnin er samkvæmt framanskráðu á einu máli um það,
uð ekki sé unnt að verða við þessum kröfum með núverandi
markaðsútliti, eigi verksmiðjurnar að standa í skilum með lög-
boðin gjöld.
Virðingarfyllst
Stjórn Sfldarverksmiðja ríkisins
Finnur Jónsson. Þorst. M. Jónsson. Þórarinn Egilson.
Greanargerð meírihluta verksmiðjustjórnarínn-
ar fyrirtíllögunum um síldarverðíð:
lýsi £9:9:4,7 cif. Úrgangslýsi
á fötum kr. 0,22 pr. kg. fob.
Mjölið var selt fyrir £10:0:5
cif tonnið.
Árið 1935 var síldarmóttak-
an sem hér segir:
S.R/30 .... 67,515 mál
S.R.N...... 48,806 — *)
S.RP....... 40,022 —
S.R.S. .... 20,298 —
Raufarh.veiksm , 22.588 —
Samtals 199,229 —
Sfldarverð á Siglufirði og
Raufarhöfn var fyrir 168,527
mál á kr. 4,00 og fyrir 10.404
mál kr. 4,30 (öll veiðin til 20.
ágúst). Meðalverð var því í
þessum verksmiðjum ca. kr.
4,02.
Á Sólbakka var verðið:
15,926 mál á 4,50
3,974 - - 4,20
388 — - 4,00
Meðálsöluverð var á tanka-
lýsi £10:0:0 cif. Fatalýsi var
selt frá £15:10:0 upp í
£20:0:0 pr. tonn cif. Mjöl fyr-
ir N. kr. 180,00 pr. tonn cif.
Sfldarmóttakan á þessu ári
hefir verið áætluð:
S.R/30 .... 125,000 mál
S.R.N............. 125,000 —
S.R.P...............70,000 -
S.R.R. (Raufarh.) . 35,000 —
Samtals: 355,000 mál
Þau 6 ár, sem S. R. ’30 hefir
starfað hefir hún að meðaltali
tekið á móti 107106 málum á
ári. Árið 1930 tók verksmiðjan
svo seint til starfa, að rétt
þykir að taka ekki það ár með,
þegar reiknað er meðaltal sfld-
armóttökunnar. Hækkar þá
meðaltal þeirrar sfldar, sem
verksmiðjan hefir unnið úr á
ári upp í 115794 mál. En þar
sem svo óvenjulega lítið veidd-
ist s. 1. ár, þá þykir okkur
sennilegt að óhætt sé að áætla,
að verksmiðjan taki á móti
125000 málum sfldar til vinnslu.
S. R. N. á að geta tekið á móti
álíka miklu, en hefir aðeins
verið rekin eitt ár. Þau þrjú
ár, sem ríkið hefir haft dr.
‘) Nýja verksmlðjan á Sigluí.
Paul-verlcsmiðju hefir hún að
meðaltali tekið á móti 60216
málum, en síðasta ár setur
meðaltal þeirrar verksmiðju
svo mikið niður, að okkur sýn-
ist rétt að áætla síldarvinnsiu
þeirrar verksmiðju 70000 mál.
Mjölútkoma verksmiðjanna
hefir farið batnandi hin síðari
ár, vegna umbóta, sem gerðar
hafa verið á verksmiðjunum og
er í áætlun þeirri, sem gerð
hefir verið þetta ár, talið að
tvær nýrri verksmiðjurnar
framleiði 15,5% af mjöli úr
síldinni, en Raufarhafnarverk-
smiðjan og S. R. P. nokkru
lægra.
Úr sfldarþunganum hafa
verksmiðjurnar fengið að með-
altali 14,2% lýsi. En þar sem
S. R. N. er með fullkomnum
skilvinduútbúnaði, og auk þess
verður bætt við 2 skilvindum í
hinar verksmiðjurnar, þá telur
efnafræðingur verksmiðjunnar,
hr. Trausti ólafsson, fært að
reikna allt að 14,75% lýsis úr
síldinni, en óvarlegt að reikna
hærra, og hefir verksmiðju-
stjórnin byggt sína útreikninga
á þessari tillögu efnafræðings-
ins. S. 1. ár var sfldin óvenju-
lega feit og fékkst þá nokkru
meira lýsi úr henni.
Eftir þessari áætlun fæst úr
355000 málum síldar 7350 tonn
af síldarmjöli og 6958 tonn (þ.
e. 1016 kflóatonn) af lýsi. Af
mjölinu er búið að selja 1000
tonn fyrir £8:5:0 og af lýsi
2900 tonn fyrir £17:10:0. S. 1.
ár seldu verksmiðjurnar innan-
lands ca. 1500 tonn af síldar-
mjöli, en þar sem bannaður er
innflutningur á útlendum fóð-
urbæti, má búast við mun
meiri sölu innanlands á sfldar-
rnjöli, en áður hefir verið. Hef-
ir verksmiðjustjórnin því áætl-
að innanlandssöluna á síldar-
mjöli 2000 tonn fyrir kr. 160,00
pr. tonn. Nú sem stendur er
síldarmjöl ekki seljanlegt fyrir
meira en £8:0:0 tonnið cif. og
hefir stjómin því áætlað það
verð á því, sem óselt er og
selja má á erlendan markað.
Eins og sjá má af því, sem
að framan er skráð um lýsis-
verð undanfarandi ára, þá hef-
ii það verið 9—10 £, nema á
fatalýsi s. 1. ár, en seinni hluta
þess árs hækkaði verðið á lýs-
inu mjög mikið, og gat þá verk-
smiðjustjómin, sem þá sat, selt
fyrirfram, ef hún hefði viljað,
alla framleiðslu þessa árs
(1936) fyrir £17:10:0, en seldi
þá aðeins 2900 tonn. Hefir hún
sennilega haldið, að verðið
myndi enn hækka, og því ekki
þorað að selja meira. Þetta háa
verð mun aðallega hafa komið
af stríðshættunni hér í Ev-
rópu í sambandi við Abessiníu-
stríðið, því að um leið og því
lauk, læklcaði lýsisverðið aftur.
Nú er svo talið, að verð á sfld-
arlýsi sé £15:0:0, en það er
það þó ekki í raun og veru, því
að fyrir það verð er það óselj-
anlegt eins og sakir standa. En
sölutregðan kemur af því, með-
al annars, að nýlega er búið að
selja mest af því hvallýsi, sem
kemur á heimsmarkaðinn þetta
ár. Þar sem síldarlýsið er nú
talið að standa í 15 £ tonnið,
þá hefir verksmiðjustjómin
áætlað það verð á því, sem
óselt er. Verður þó að viður-
kenna, að þetta verð er óvar-
lega áætlað, þar sem meðalverð
á lýsi, samkvæmt reynslu und-
anfarinna ára, er aðeins
£ 10:0:0 og stundum lægra. En
þar sem ófriðarblika er enn all-
mikil og hervæðing þjóðanna
heldur áfram, þá þykir okkur
sennilegt, að þetta verð geti
haldist. Samkvæmt þessari á-
ætlun geta verksmiðjumar selt
síldarmjöl og síldarlýsi fyrir
samtals kr. 3738.207,00. Allur
kostnaður við rekstur verk-
smiðjanna, þar með taldar
vaxtagreiðslur, lögboðnar af-
borganir og sjóðagjöld, sam-
kvæmt áætlun, sem byggð er á
reynslu undanfarandi ára og
upplýsingum verksmiðjustjór-
ans, eru kr. 1.795.925,00 eða
kr. 5,06 pr. mál sfldar, þegar
reiknað er með 355000 málum.
Verði 355000 mál keypt fyrir
kr. 5,30 pr. mál, þá eru eftir
til óvissra útgjalda 60782 kr.,
eða sem nemur 17 aurum á
hvert síldarmál, er verksmiðj-
urnar kaupa. Viðurkennum við,
að það er í raun og veru óvar-
legt, að áætla ekki meira, en
hér er gert, fyrir óhöppum og
ófyrirsjáanlegum útgjöldum
verksmiðjanna.
Rekstrarhalli verksmiðjanna
s. 1. ár var kr. 207667,20, eða
Mjólkursalan 1935
EStír sr. Sveinbjörn Högnason iormann
Mjólkursölunefndar
Eftir uppgjör mjólkurbúanna
fyrir síðastliðið ár, fer nú
margt að skýrast betur í bar-
áttu þeirri, sem staðið hefir
íillt árið um mjólkursöluna. Tel
ég víst að margan fýsi að sjá
stutt yfirlit um það, hvað
þessi þöglu vitnj, tölurnar, hafa
frá að skýra, og færa skoðanir
sínar í samræmi við þær stað-
reyndir, sem þar koma fram.
Því að enn mun, sem betur
fer, mörgum íslenzkum bónda
vera þannig farið, að hann vfll
heldur vita rétt en hyggja
rangt.
Látlausar blekkingai' og of-
sóknir hafa torveldað mörgum
að mynda sér rétta yfirsýn í
þessu hitamáli, — og þá sér-
staklega þeim, sem fjær eru,
og hafa ekki uppskorið beinan
í'járhagslegan hagnað af mál-
inu.
Fyrir þá eru tölurnar hin
einu tákn staðreyndanna, sem
rísa upp úr mistri blekkinga
og baráttu, — enda er öllum,
sem mesta hneigð hafa til
blekkinganna, hin mesta skap-
raun að tölum, — nota þær
með mikilli ónákvæmni og án
þess að reyna að fá neina und-
irstöðu fyrir þær.
Það verður því nú að teljast
hinn rétti tími, til að birta
slíkt yfirlit, — og jafnframt
að draga fram stærstu drætt-
ina, frá því, sem á undan er
gengið, til samanburðar.
1. Það, sem á undan er gengið.
Ástand mjólkursölunnar
áður.
Mjólkursalan, eins og hún
var rekin áður í Reykjavík,
er eitt ljósasta og jafnframt
ljótasta dæmi þess hvert
skefjalaus samkeppni í við-
skiptum getur leitt.
Mjólkurbúin 5 kepptu um
markaðinn og auk þess margir
einstaklingar, sem stóðu utan
við mjólkurbúin og undirbuðu
þau í verði. Þetta leiddi til
þess, að enda þótt almenningur
í Reykjavík yrði að sæta
hærra mjólkurverði, en flestir
eða allir neytendúr í öðrum
bæjum landsins, þá voru flest-
ir bændanna, sem að markaðn-
um bjuggu, ver settir um verð
fyrir framleiðslu sína en
bændur annarsstaðar á landinu.
Þeir, sem bezta markaðinn
höfðu, — sölu neyzlumjólkur,
— gi'eiddu sextán aura á hvem
mjólkurlítra í kostnað við með-
ferð og sölu hans, — auk
flutningskostnaðar til markaðs-
staðar, skv. því, sem forstjóri
Mjólkurfél. Reykjavíkur birti
skömmu áður en mjólkurlögin
voru sett. Og er þó þar með
hvorki talinn skrifstofukostn-
aður né skattar.
Á annað hundrað búðir voru
reknar af mjólkurbúunum og
mjólkursölunum 1 Reykjavík,
og það var enganveginn sjald-
gæft að sjá 3—4 búðir sam-
liggjandi í sömu götu eða jafn-
vel við sama götuhom. Msð
vaxandi framleiðslu mjólkur og
þarafleiðandi vaxandi markaðs-
örðugleikum fyrir hana, harðn-
aði samkeppni þessi ár frá ári
og búðum fjölgaði að sama
skapi, — undirboðin urðu sí-
fellt meiri og meiri. Þeir, sem
vissastir voru taldir um
greiðslu, fengu jafnvel þriðj-
ungsafslátt og útlánin voru
svo takmarkalaus, að hvert
rnjólkurbú tapaði álitlegum
fjárupphæðum árlega á þeim.
Sem dæmi um undirboð á
markaðinum, má benda á bréf
frá Bakarameistarafélagi
Reykjavíkur, þar sem þeir
kvarta una að mjólk hafi hækk-
að um 20% og rjómi um 25—
Taflá um mjólkurmagn og mjólkurverð til bænda 1930—33.
1930 1931 1932 1933 Mjólkur- aukning Verð- lækkun
Mjólkurbú Magn mjólkur Verð á kg. Magn mjólkur Verð & kg. Magn mjólkur Verð ú kg. Magn mjólknr Verð á lcg.
Mjólkurbú Flóam. Mjólkurbú ölves. Mjólkursaml. Borgf. 3,3 mi]j. 0,57 - 19,4 au. 19,8 ~ 1.5 milj. 0,87 - 18,85 au. 10,5 - 1,8 milj. 0,76 - 0,3 - 16,8 av. 16,12 - 16,6 - 1,9 milj. 0,76 - 0,5 - 16.3 au. 15 16,5 - 0,0 milj. 0,19 - 0,2 - 3,1 eyrir 4,8 au. 0.1 eyrir
30%, eftir að mjólkurverðlags-
r.efnd hafði lækkað útsöluverð
mjólkur um 2 aura hvern lítra.
Salan var þannig, að þeir fátæk-
ustu greiddu hæst verð og hin-
ir ríkustu Iægst.
Tryggasti markaðurinn var
þannig eyðilagður fyrir fram-
leiðendum með undirboðum og
sá lakasti með gegndarlausum
útlánum.
Hvert stefndi?
öllum, sem að þessari sölu
stóðu, eða þekktu eitthvað til
hennar, var fyllilega ljóst,
hvert þetta ástand myndi leiða.
— Enda voru dæmin deginum
ljósari um það í nágranna-
löndunum öllum. Þar var að-
eins framundan fullkomið
verðhrun og mjólkurstríð, ef
ekkert væri að gert. Og eins
og síðar mun á bent, var þetta
ekki langt framundan. Ég set
hér töflu um mjólkurmagn og
mjólkurverð fjarliggjandi
mjólkurbúanna þriggja, frá
stofnun þeirra, og þangað til
mjólkurlögin voru setfc. Skýrslu
samsvarandi frá Mjólkurfélagi :
Reykjavíkur er ekki hægt að '
gefa, þar sem félagið er ekki !
við því búið að geta gefið ■
slíkar upplýsingar. En víst má !
telja, að sú skýrsla sé ekki
gefin vegna þess, að hún sýni
sízt betri stefnu en skýrsla
hinna búanna.
Taflan hér að ofan sýnir hvert
stefndi, betur en nokkur orð
fá lýst því. — Mjólkuraukn-
ingin heldur áfram ár af ári,
og hefir vaxið um ca 1 millj.
lítra hjá þessum þremur mjólk-
urbúum í árslok 1933. — Og
jafnhliða fellur verðið stöðugt,
eða um ca. 2,82 aura á hvem
lítra þessi fáu ár, þrátt fyrir
það þótt útsöluverðið haldist
óbreytt að nafni til.
Borgfirðingar byrja ekki
með samlag sitt fyr en 1932,
og þessi 2 ár, sem það starfar,
áður en mjólkurlögin eru sett,
virðist sveiflan niður á við í
verði ekki vera eins skörp og
hjá hinum búunum, og stafar
það vitanlega af því, að bú
þetta hefir sérstöðu með fram-
leiðslu sína, þar sem allveruleg-
ur hluti hennar fer til niður-
suðu, sem gefur fast verð og
sæmilegt miðað við aðrar
mjólkurvörur. — Auk þess eru
Borgfirðingar alveg einir um
þennan markað. —
Hin fáu samkeppnisstarfsár
mjólkurbúanna lækkar mjólkur-
verð þeirra um ca. 2,82 aura á
lítra, fyrir hverja 1 millj. lítra
aukningu. — Auk þess er vert
að gefa því gaum að hrapið
eykst með hverju ári, þannig
að næsta milljón mjólkuraukn-
ingar myndi sennilega hafa fært
með sér ennþá meira verðfall
en sú fyrsta. Er það enda al-
veg eðlilegt, því að allt af
harðnar samkeppnin eftir því
sem markaðurinn þrengist.
Þetta hlaut því að ieiða tíl
fullkomins hruns og mjólkur-
stríðs, eins og orðið hafði í
Noregi, ef ekki væri breytt um
stefnu og vinnubrögð. Þetta
var svo augljóst mál, að jafn-
vel hinir harðsvíruðustu sam-
keppnismenn sáu, að við svo
búið mátti ekki standa, og voru