Tíminn - 18.06.1936, Blaðsíða 3

flMINN
•7
Þökkum hjartanlega öllum þeim, sem sýndu
okkur samúð við andlát og jarðarför dóttur okk-
ar G-uðrúnar.
Valgerður og Kristbjörn Hafliðason
Birnustöðum
Skeiðum.
Kennslukonustaða
við húsmæðradeild Kvennaskólans í Reykjavík er laus
frá 15. september n. k. Umsóknir um stöðana ásamt
meðmælum og kunnáttu umsækjenda sendist fyrir 15,
ágúst eða sem fyrst tii formanns skólanefndar, frú Önnu
Daníelssen, Aðalstræti 11 Reykjavík.
A1 m e n n
s kemmtisamkoma
að Gunnarsholti á Rangárvöllum, verður haldin 27. þ.
m. Samvinnumenn héraðsins efna til samkomunnar.
Til skemtunar söngur, ræðuhöld, kappreiðar, dan«
og fleira.
Samkoman hefst kl. 1 e. h.
Undirbúningsnefndin.
ráðið, að hann hefir talið það
aðalhlutverk sitt í stjórn verk>
smiðjanna, að fá sjómenn og
útgerðarmenn til að g'era sem
hæstar kröfur til þessa ríkis-
fyrirtækis, sem flokksbræður
t.ans hafa falið honum að
stjóma og sjá borgið fjárhags-
lega. Hvað segja menn um
slíka framkomu hjá einum af
stjórnendum verksmiðjanna?
En í sambandi við þessa
miklu stefnubreytingu Sjálf-
stæðisflokksins, er full ástæða
til að beina til þeirra nokkrum
spumingum. Að vísu þarf ekki,
fremur en verkast vill.að búast
við skýrum svörum frá Ólafi
Thors, Sveini Benediktssyni
eða þeirra líkum. en 1 Sjálf-
stæðisflokknum eru enn til
ýmsir menn, sem eru gætnir í
fjármálum og fyllsta ástæða
er til að ræða við um þessi
efni. Hverjir eiga að borga tap
síldarverksmiðjanna, ef Ó. Th.
og Sv. B. tekst einhverntíma
að koma því til leiðar, að verk-
smiðjumar borgi meira en sann-
virði fyrir sfldina? Ekki geta
bankamir borið töpin, Hér að
framan hefir verið gerð nokk-
ur grein fyrir þeirra hag, og
rná það teljast vel sloppið, ef
þeir geta af eigin rammleik ris-
ið undir þeim töpum, sem þeg-
ar eru orðin. Á þá ríkissjóður
að borga brúsann? Og hvemig
á hann að afla fjár til þess? Á
hann að reyna að fá lán innan-
lands eða utan, og verja láns-
fénu til að greiða hallann? Er
sú leið fær og er hún skynsam-
leg? Eða á að vinna tapið upp
með nýjum álögum á þjóðina?
Er nú loksins óhætt að bæta
þungum pinklum við þær
„drápsklyfjar tolla og skatta“,
sem Sjálfstæðismeim hafa ver-
ið að reyna að telja fólki trú
um að væru að sliga þjóðina?
Allar þessar spumingar, og
ýmsar fleiri hljóta að vakna
í hugum manna við að hlýða á
þann kröfusöng, sem formaður
Sjálfstæðisflokksins stjómar.
IV. Stefna
Framsóknarmanna.
Þrír Alþingismenn úr Fram-
sóknarflokknum hafa á síðustu
þingum flutt frumvarp til laga
um útgerðarsamvinnufélög. Er
þar gert ráð fyrir stofnun
slíkra félaga, sem hafi það
markmið að reka fiskveiðar á
samvinnugrundvelli, og að ann-
bændur ættu að meðhöndlast
eins og menn í Landsbankan-
um, eða vera synjað um við-
skifti. Aðferð B. Kr. gagnvart
Sláturfélaginu og öðmm sam-
vinnufélögum, var byggð á því,
að bændur ættu helzt ekki að
sýna sig í bönkum landsins.
Það væru spekulantar og brask-
arar, sem ættu að hafa veltu-
fé bankanna milli handa. Svo
fór í stjómartíð Sigurðar í
Yztafelli, að veldi B. Kr. var
brotið á bak aftur og Hannes
Thorarensen forstjóri Slátur-
félagsins gat farið að tala um
viðskifti í þjóðbankanum fyrir
félag sitt, alveg eins og hver
annar atvinnurekandi í Rvík.
Þessi sigur var unninn fyrir
atfylgi samvinnubænda fyrir
vestan, norðan og austan. I
haldið átti þá öll þingsæti á
svæði Sláturfélags Suðurlands
nema Mýrasýslu.
Næsta átak samvinnumanna
var að brjóta hlekki ranglátrar
útsvarsálagnirtgar af sam-
vinnufélögum. Það var gert
með samvinnulögunum, sem
voru samþykt á Alþingi 1921.
Enginn af þeim mönnum í Slát-
urfélagi Suðurlands, sem nú
dansa gi'ímudans • eftir hljóð-
pípu Kveldúlfsbræðra, átti
þátt í að hjarga »unnlenzkum
ast í sambandi við þær innkaup
á vörum, hagnýtingu afla, sölu
hans o. s. frv. 1 fi’umvarpinu
er ákveðið að skipverjar hafi
ákveðinn hluta af afla, sem
greiðslu fyrir vinnu sína, og
c-nnfremur að hlutur skuli
hækka eða lækka í samræmi
við rekstursafkomu skipsins,
þegar uppgerð hefir farið fram.
Þetta ákvæði ætti vitanlega að
ná til allra starfsmanna út-
gerðarsamvinnufélaga, svo sem
sjómanna, framkvæmdastjóra,
skrifstofufólks og starfsmanna
við verzlun aflans í landi. 1
írumvarpinu eru einnig ákvæði
um sjóðamyndanir, til trygg-
ingar fjárhagslegri afkomu
félaganna.
Sömu þingmenn hafa einnig
flutt frumvarp til laga um
breytingar á fiskveiðasjóðslög-
unum, sem heimilar hækkun
lánveitinga tfl skipakaupa
handa útgerðarsamvinnufélög-
um.
Það getur í mörgum tilfell-
um verið óhjákvæmilegt, að
ríki og bæjarfélög aðstoði út-
gerðarsamvinnufélög til skipa-
kaupa, eða jafnvel kaupi veiði-
skip og selji samvinnufélögum
a leigu, en rekstur þeirra á að
vera þannig, að allir starfs-
menn félaganna séu ráðnir
gegn ákveðnum hluta af afla.
Með því fyrirkomulagi er hægt
að tryggja það, að hlutur fjár-
magnsins og vinnunnar fari á
hverjum tíma eftir því, sem
gjaldgeta fyrirtækisins leyfir.
Slík útgerðarfélög, sem stofn-
uð væru á þessum grundvelli,
svo að tryggt væri að launa-
greiðslur til stjórnenda og
starfsmanna færu eftir rekst-
ursafkomu fyrirtækjanna, ættu
að hafa forgangsi’étt til rekst-
ursfjárlána úr bönkunum.
Með því fyrirkomulagi, sem
hér hefir verið getið, yrði út-
gerðin rekin á sama grund-
velli og landbúnaðurinn. Bænd-
umir hafa að undanfömu feng-
ið margskonar stuðning frá því
opinbera, svo sem styrk til
ræktunar landsins, bætta láns-
möguleika o. s. frv. En rekstur
búanna hefir ætíð verið á
þeirra ábyrgð og hafa tekjur
þeirra farið eftir því, hvernig
búskapurinn hefir gengið. Á
sama hátt myndi samvinnuút-
gerðin fá stuðning þess opin-
bera til þess að eignast veiði-
tækin eða fá þau á leigu, en
bændum frá ranglátri féflett-
ingu í útsvarsmálum. Það mál
var undirbúið og sótt til sig-
urs af samvinnumönnum að
vestan, norðan og austan, en
ckki af Ottesen, Kolbeini
Högnasyni eða Jóni í Vorsa-
bæ. Bændur á Suðurlandi
mega þessvegna muna það vel,
að í öllum hinum stóru átök-
um til sóknar eða vamar í
samvinnumálum sínum, hefir í-
haldið í Rvík verið versti and-
stæðingur þeirra, og þar næst
íhaldsbændur á félagssvæðinu,
sem verið hafa í ósjálfbjarga
þjónustu hjá Mbl.-liðinu. En
bandamenn sunnlenzku bænd-
anna við hin stóru átök, hafa
eins og eðlilegt er, verið áður
samvinnumenn að vestan, norð-
an og austan.
V.
Þegar Sláturfélag Suðui'-
lands var stofnað, náði það yf-
ir landið sunnan- og suðvestan-
vert, austan frá Skeiðarár-
sandi og vestur að Snæfells-
jökli. Fyrstu árin var fé af
þessu svæði rekið til Rvíkur
og slátrað þar. Þá var ekkert
kælihús eða kæliskip til í land-
inu. Þeir menn 1 Reykjavík,
sem vfldu fá nýtt kjöt, urðu
að fá það hjá Sláturfélaglnu,
reksturinn yrði að öllu leyti í
höndum félaganna sjálfra og
tekjur félagsmanna færu eftir
afkomu útgerðarinnar á hverj-
um tíma.
Ef verðlag sjávarafuiða yrði
á einhverjum tíma svo lágt, að
tekjur þeirra, sem þá fram-
leiðslu stunda, gætu ekki
hrokkið fyrir brýnustu þörf-
um, gæti vitanlega svo farið,
að ríkið yrði að veita þeim
stuðning, t. d. með því að
greiða einhverja verðuppbót á
útfluttar afurðir, eins og átt
hefir sér stað um afurðir land-
búnaðarins, þegar þær hafa
verið í mjög lágu verði, en þá
yrði í öllum tilfellum að sjá
ríkissjóði fyrir tekjum til að
standast þau útgjöld, og ætti
tekjuöflunin að vera með þeim
hætti að byrðunum yrði dreift
á aðrar stéittir þjóðfélagsins
eftir gjaldþoli þeirra á hvei’j-
um tíma.
Hér hefir nokkuð verið lýst
þeim mismunandi skoðunum,
sem fram hafa komið um þessi
mál. Alþýðuflokkurinn heimtar
ríkis- og bæjaútgerð, og fast-
ákveðin laun handa öllum, sem
við útgerðina starfa, en gerir
enga grein fyrir hverjir eigi að
borga hallann, ef fyrirtækin
bera sig ekki. Sjálfstæðisflokk-
urinn virðist alveg horfinn frá
fyrri kenningum sínum um að
tek j ur útgerðarf yrirtæk j anna
þurfi að hrökkva fyrir gjöld-
um, sbr. framkomu ó. Th. og
Sv. Ben. í síldarverksmiðjumál-
unum. Framsóknarmenn benda
á framtíðarlausn þessara mála:
Samvinnuútgerð, þar sem tekj-
ur starfsmannanna fara eftir
því hvað útgerðin gefur af sér
á hverjum tíma, á sama hátt
og laun bóndans í sveitinni
fara eftir söluverði á afurðum
hans og kostnaði við fram-
leiðslu þeirra.
Skuli Guðmundsson.
Dvöl, 5.—6. hefti, er komin út
nýlega. Flytur hún m. a. Sögu
eftir John Galsworthy og Emile
Zola og grein um lestur eftir Ge-
org Brandes. Af innlendum höf-
undum má nefna skáldin Jako-
bínu Johnson og Tómas Guö-
rnundsson, sem eiga þarna góð
ltvæði. þá er saga eftir nýjan
liöfund, Ragnar Jóhannesson stúd-
ent. Ennfremur ýmsar merkilegar
og skemmtilegar fróðleiksgreinar.
Er Dvöl tvímælalaust eitt allra
læsilegasta íslenzka tímaritið.
eða kaupmönnum þeim, er
kepptu enn við félagið í Rvík.
En það kjöt, sem var nýtt á
Reykjavíkurmarkaðinum, var
af Suðurlandi. Áður en kælihús
og kæliskip komu til sögunnar,
hafði þessi landshluti einka-
framboð á nýju kjöti við Faxa-
flóa. En þó að þessu væri
þannig háttað um hið nýja
kjöt og framboð þess, þá var
allt öðru máli að gegna með
saltkjöt og hangikjöt. Þar
hafa bændur að vestan, norð-
an og austan jafnan haft sinn
væna skerf af markaðinum í
höfuðstaðnum.
Og til þessa liggja sérstakar
ástæður. íslendingar eru nokk-
uð vandir að kjöti, sem þeir
kaupa. Þeir vilja helzt kjöt af
vænu fé, sem gengið hefir í
góðum afréttum. Og þeir kaupa
ekki nema út úr neyð kjöt af
rýru fé úr lélegum afréttum.
Nú hagar svo til að a. m. k.
helmingur af því sauðfé, sem
framleitt er á félagssvæði Sl.
Sl., er rýrt og gengur á hin-
um rýrustu afréttum, sem til
eru á landinu; Hinn helmingur-
inn er alinn upp við sumar
beztu afréttir landsins, og er
kjöt af því eins góð vara og
hægt er að fá bezta hér á
landi.
Ytra-Yallholti.
Hún lézt að heimili sínu 29.
jan. þ. á. nærri 88 ára gömul.
Guðrún sál. var dóttir Eiríks
hreppstjóra í Djúpadal Eiríks- I
sonar prests á Mælifelli, síðar
á Undirfelli, Bjamasonar bónda j
í Djúpadal Eiríkssonar í
Djúpadal, sem talinn var
hrossaflestur bóndi á landinu
um miðja 18. öld. — Móðir
Guði’únar var Hólmfríður Jóns-
dóttir bónda i Flatatungu Ein-
arssonar, Sveinssonar prests í
Goðdölum. Eru báðar þessar
ættir landskunnar og hafa alið
marga ágæta menn.
Guðrún ólst upp hjá foreldr-
um sínum í Djúpadal og gift-
ist þar 24 ára gömul Guðmundi
Sigurðssyni frá Mið-Grund.
Byrjuðu þau búskap á hálfri
Mið-Grund vorið 1872. Bú-
stofninn var mjög lítill. Þau
hjón eignuðust 7 böm, 3 dóu á
unga aldri á fyrstu búskapar-
árum þeirra. Árið 1883 fluttu
þau hjónin að Ytra-Vallholti
og bjuggu þar alla æfi síðan.
Þegar þau byrjuðu þar búskap
vóru hin mestu harðindaár og
þau blásnauð með mörg böm
í ómegð. Erfiðleikar þessara
ára, bamamissir og fátækt,
gátu þó ekki bugað þessa á-
gætiskonu. Hún var alla æfi
glaðlynd, kjarkmikil og með
afbrigðum dugleg.
Ekki höfðu þau hjón búið
lengi í Ytra-Vallholti, þegar
efnahag þeirra tók að rétta
við. Urðu þau að lokum með
efnuðustu hjónum í sýslunni.
Fjármuni sína græddu þau ekki
á kaupskaparprangi, heldur
með ráðdeild, dugnaði og hag-
sýni.
Þó þau væru leiguliðar á
jörðinni allan sinn búskap, kom
framsýni þeirra hjóna hvað
bezt fram í meðferð jarðarinn-
ar. Þau vóru brautryðjendur í
jarðrækt í byggðarlaginu, bæði
um vatnsveitur, túnrækt og
húsabætur, svo jörðin varð
brátt einhver allra bezt setna
jörðin í héraðinu. Þau lögðu
jafnframt hina mestu alúð við
uppeldi barna sinna, héldu
heimiliskennara á hverjum
Reykvíkingar geta máske
sætt sig við það, að þeir séu í
„eign“ einhverra góðra fram-
leiðenda um innlendar vörur.
En þeir gera kröfur um vöru-
gæði, eins og eðlilegt er. Þeir
vilja ógjarnan fá lakari helm-
inginn af sunnlenzka kjötinu,
ef þeir eiga kost á að fá með
jafngóðu verði úrvalskjöt að
vestan, norðan og austan. Á
þessu byggðist það, að Sf. Sl.
tókst aldrei á beztu blómaárum
sínum, að útiloka spaðkjöt og
hangikjöt úr góðum sauðfjár-
ræktarhéruðum, þótt fjarlæg
væru höfuðstaðnum. Það var
stöðugt selt mikið í kaupstað-
ina og kauptúnin við Faxaflóa.
— Þó gerðu sambandsfé-
lögin fyrir vestan, norðan og
austan sitt ítrasta til að selja
sem mest af kjötframleiðslu
sinni erlendis, meðan þar var
frjáls markaður, til að létta á
markaðinum fyrir þá, sem ver
voru settir með útflutninginn.
Varð þetta lengi vel til að-
stöðuhagræðis fyrir bændur,
sem bjuggu í nánd við Reykja-
vík.
VI.
Fyrir ca. 20 árum kom Sf.
Sl. sér upp kjötgeymslu með
frystivélum og var það miki
framför. Á þann hátt var kjöt-
vetri, sem þá var fátítt þar um
slóðh’. Börn þeirra, sem til
aldurs komust vóru fjögur:
Valdimar, bóndi í Vallanesi,
Eiríkur, bóndi í YtraVallholti,
dáinn 1927, Vilhelmina, gift í
Reykjavík og Jóhannes, bóndi í
Ytra-Vallholti. öll vóru bömin
prýðilega gefin og með afbrigð-
um dugleg. Má óhætt fullyrða,
að þeir bræður höfðu strax á
unglingsaldri mikil áhrif á
jafnaldra sína í byggðarlaginu
til framtakssemi og dugnaðar.
Þeir reyndust á fullorðinsár-
unum hinir skörulegustu menn
og ágætir búhöldar, svo sem
þeir áttu kyn til. Bjuggu
bræðurnir Eiríkur og Jóhann-
es í Vallholti eftir að faðir
þeirra lézt 1922 og stjómaði
móðir þeirra búinu, þangað til
Eiríkur sonur hennar dó. —
Lagðist hún skömmu síðar
rúmföst og reis ekki úr rekkju
eftir það. Mun henni hafa fall-
ið þungt sonarmissirinn, því þó
hún gerði engan mun barna
sinna, mun Eiríkur þó hafa
verið henni kærastur.
Guðrún sáluga var fríð kona,
tæplega í meðallagi á hæð og
ið geymt ferskt milli slátur-
tíða. Þetta hús var hið fyrsta
hér á landi og hin þarfasta
umbót. Um þetta leyti stóð Sf.
Sl. næst því að hafa einkaað-
stöðu á markaðnum í Rvík.
En eftir að Sambandið byrj-
aði heildsölustarf sitt í Rvík
3.917, tók það innan skamms
að gera árlegar tilraunir með
að vinna Islandi markað fyrir
frosið kjöt í Englandi, þar
sem sýnilegt var, að saltkjöts-
markaðurinn í Noregi gat ekki
orðið haldgóður. Tilraunir þess-
ar urðu æ stórfeldari, unz
byggt var kæliskip fyrir at-
beina Jóns Ámasonar fram-
kvæmdastjóra. Og undir hans
handleiðslu hefir verið reist
tylft af kælihúsum við beztu
kjöthafnir landsins. Á sama
tíma var keypt fyrir atbeina
Framsóknarmanna nýtt strand-
ferðaskip með kælirúmi. Af-
leiðingin af þessu var auðsæ.
Svo að segja öll bændastétt
landsins hafði jafna andstöðu
með að hafa á boðstólum
frosið kjöt á Rvíkurmarkaðn-
um. Sf. Sl. stóð ekki neitt
verulega betur að vígi í þeirri
samkeppni, en félögin á Borð-
eyri, Hvammstanga, Blöndu-
ósi, Húsavík, Kópaskeri,
Vopnafirði og Reyðarfirði, til
grannvaxin. Hún var greind
kona, glaðvær en skapmikil og
með afbrigðum dugleg. Þegar
börnin komust á legg, óx efna-
bagur þeirra hjóna hröðum
skrefum og varð búið brátt
eitt af stærstu búum sýslunn-
ar. Var jafnan mikið unnið í
Ytra-Vallholti, en bústjóm allri
viðbrugðið. Var húsfreyja
hjúasælli en almennt gerðist
og hélzt það til dauðadags,
eða löngu eftir að almennar
kvartanir fóru að heyrast um
fólkseklu í sveitum. Allir, sem
unnu á heimilinu, eða höfðu
náin kynni af Guðrúnu sálugu
á annan hátt, héldu tryggð
við hana til æfiloka. Var það
að verðleikum, því hún reynd-
ist öllum hin mesta dreng-
skaparkona. Fjöldi barna og
unglinga, sem ólust upp í ná-
grenni við hana, áttu margar
ógleymanlegar ánægjustundir á
heimili hennar, og sá, sem
þessar línur skrifar, var einn
í þeirra tölu. Munu þeir, sem
lcynntust Guðrúnu sálugu,
jafnan minnast hennar með
þakklæti og aðdáun.
Jón Ámason.
að nefna aðeins nokkur dæmi.
Betri hlutinn af kjöti þessara
félaga var betri vara en rýr-
ari hluti sunnlenzka kjötsins.
Hvenær, sem á reyndi í alvar-
legri samkeppni á Reykjavík-
urmarkaðinum, hlaut bezta
kjötið, sem boðið var fram,
að útrýma hinu rýrara. Niður-
staðan varð því sú, að smátt
og smátt jókst eftii'spum kjöts
úr hinum góðu afréttarhéruð-
um í fjárbyggðum landsins.
Þetta kom að því leyti síður
að sök, þar sem bændur á
landinu sunnan- og vestanverðu
snéru sér meira og meira að
mjólkurframleiðslu, og höfðu
þannig betri afkomu en með
sauðfjáreign.
Misskilningur Kolbeins i
Ivollafirði og hans nóta í þessu
efni er þá sá, að þeir gera sér
ekki grein fyrir, að bændur í
afréttalitlu byggðunum sunnan
lands hafa snúið sér mest að
mjólkurframleiðslu, og þess-
vegna ekki getað haldið við
sauðfjárrækt, sem aðalatvinnu.
1 öðru lagi höfðu fjárbyggð-
irnar allt af „átt“ sinn þátt í
Reykjavíkurmarkaðinum, og
einkum eftir að hringur kæli-
húsa var kringum land ,;og
kæliskip með ströndum. Bænda-
stétt landsins öll fór meira og