Tíminn - 01.07.1936, Blaðsíða 2

104
TlMINN
Aðalfundur
Sambands ísl. samvinnufél
Yfirlit um
Kveldúlismennskuna
Aðalfundur Sambandsins
hófst á Akureyri 19. f. m., svo
sem áður hefir verið skýrt frá.
Forstjóri Sambandsins, Sig'-
urður Kristinsson, lagði fram
reikningana fyrir síðastliðið
ár og flutti yfirlitsskýrslu
um fjárhagsafkomuna á árinu,
sem leið.
í Sambandinu ei*u 39 sam-
vinnufélög. 3 félög hættu störf-
um á árinu, en 3 ný félög
bættust við. Tala félagsmanna
er 8646 og hefir fjölgunin
numið 600 manns á síðasta ári.
Auk þeirra 39 félaga, sem
eru í Sambandinu, skiftir það
við 14 önnur samvinnufélög
víðsvegar á landinu.
Vörusalan til félaga og ann-
ai'a viðskiptamanna hafði
lækkað um rúm 322 þús. Þó
höfðu kaup Sambandsins frá
innlendum heildsöluverzlunum
hæltkað um 79 þús. kr. og frá
verksmiðjum Sambandsins og
öðrum innlendum iðnfyrirtækj-
um hækkað um 159 þús. kr. á
árinu.
Innlendar vörur seldi Sam-
bandið á árinu fyrir 8.9 millj.
Auk þess vörur frá Gefjunni
og saumastofum hennar fyrir
441 þús. kr.
Sala tilbúins áburðar nam
2117 smál. fyrir 464 þús. kr. og
var 300 smál. minni en árið
áður.
Tekjuafgangur Sambandsins
á árinu nemur tæpum 144
þús. krónum og er það ámóta
og árið áður.
Skuldir Sambandsins út á við
hafa lækkað allverulega árið
sem leið. Voru skuldir þess við
aðra en Sambandsfélögin, sjóði
og eigin starfsemi, 5.953 þús.
kr. í árslok 1934 en 4.513 þús.
nú um áramótin. Hafa skuld-
irnar út á við lækkað um 1.440
þús. á árinu.
Þrátt fyrir þessa miklu
skuldalæklcun hefir Sambandið
fest talsvert fé í iðnfyrirtækj-
um sínum á árinu, og þá aðal-
lega í Klæðaverksmiðjunni
Gefjunni. Nemur sú fjárhæð
samtals rúmum 200 þús. kr.
Sambandsfélögin hafa raun-
verulega lækkað skuldir við
Sambandið um 526 þús. árið
sem leið og hækkað inneignir
um 315 þús.
Af þeim 39 félögum, sem í
Sambandinu eru, höfðu 30
bætt hag sinn á árinu, og sum
mjög mikið. 23 félög skulduðu
Sambandinu í lok ársins en 30
árið áður. 16 félög áttu nú inni-
eignir en 8 í lok næsta árs á
undan. Hinsvegar höfðu 8 félög
aukið skuldir sínar hjá Sam-
bandinu á síðasta ári um sam-
tals 63 þús., þau félög, sem
eingöngu höfðu landbúnaðar-
vörur til sölumeðferðar árið
sem leið, hafa yfirleitt bætt
hag sinn, en hin sem aðallega
hafa gjaldeyri í sjávarafurðum
eða peningum, hafa átt erfið-
ara með að standa í skilum.
Niðurfærsla skulda hjá
mörgum félaganna stafar af
greiðslu í skuldabréfum
Kreppulánasjóðs, sem þeim
hafði borizt sem gjaldeyrir upp
í eldri skuldir viðskiptamanna
sinna.
Samkvæmt upplýsingum, sem
fyrir liggja, hafa Sambandsfé-
lögin orðið að gefa eftir 1
millj. 888 þús. kr. af útistand-
andi skuldum hjá bændum í
sambandi við lántökur þeirra
hjá Kreppulánasjóði. Er því
ekki að undra þótt sum kaup-
félögin eigi erfitt með að
standast þetta mikla skulda-
tap. Meirihluti kaupfélaganna
getur þó af eigin ramleik
greitt allt það tap, sem þau
hafa orðið fyrir á þennan hátt,
en nokkur þeirra þurfa á meiri
eða minni hjálp að halda.
Liggur því mikið verkefni
fyrir Sambandinu að rannsaka
efnahag þeirra félaga, sem
hjálpar þurfa, og hjálpa þeim
félögum, sem lífvænleg eru.
til þess að komast fjárhags-
lega á tryggan grundvöll.
Um þetta atriði komst Sig-
urður Kristinsson svo að orði
í ræðu sinni:
„Ekki er hægt að segja hvað
Sambandið verður fyrir miklu
tapi á þeim félögum, sem ekki
mikið, sem því miður er alveg
fullvíst, þá er ég ekki hræddur
um að Sambandið geti ekki
staðið undir því.
Hvað er svo framundan?
Eru líkur til að félögin geti
starfað áfram, án þess skuldir
safnist á ný?
Það verður að takast, því að
á því veltur blátt áfram fram-
tíð Samvinnufélaganna og
Sambandsins“.
Sjóðeignir Sambandsins.
Þær námu í lok síðasta árs
því sem hér segir:
Krónur:
Varasjóður 352.512,69
Stofnsjóður 747.973,31
Fyrningarsjóður 92.213,96
S j ótry ggingars j óður 208.379,36
Menningars j óður 88.168,02
Verksmiðjusjóður 95.221,09
Reksturssjóður
Garnastöðvar 63.651,43
Reksturssjóður
Gæruverksmiðju 19.585,66
Sjóðir Gefjunnar 97.412,59
Krónur 1.765.118,11
í fundarlok fóru fram kosn-
ingar í stjórn Sambandsins.
Formaður var kosinn Einar
Árnason alþingismaður á Eyr-
arlandi.
Stjórnarnefndarmaður var
kosinn Jón Ivarsson kaupfé-
lagsstjóri.
Varaform. Sigurður Jóns-
son bóndi, Arnarvatni.
Varast j órnarnefndarmenn
voru endurkosnir Vilhjálmur
Þór kaupfélagsstjóri og Björn
Kristj ánsson kaupfélagsstj óri.
Endurskoðandi var kosinn
Tryggvi Ólafsson Reykjavík og
varaendurskoðandi Guðbrandur
Magnússon Reykjavík.
Kolaverzlun
SIOURBAH ÓbAFSSONAR
SteuLs KJOU RsykjavÖL Sfatl 19»
Ég hefi nú í nokkra daga
skrifað yfirlit hér í blaðinu um
hina einkennilegu framkomu
formannsins í íhaldsflokknum,
þar sem hann er bandamaður
kommunista um að reyna að
stöðva framleiðsluna í því
skyni að skapa hungursneyð í
landinu. Vegna óhjákvæmilegra
ferðalaga í mínum landsfjórð-
ungi, get ég ekki um stund,
haldið áfram því nauðsynlega
starfi að skýra hér í blaðinu
aðstöðu Jensenssona í landinu.
Að öllum líkindum verður tæki-
færi til þess síðar. En að þessu
sinni vil ég gera stutt yfirlit
um ýmsa þætti, gamla og nýja
í sambandi við Kveldúlfs-
mennskuna í landinu. Slíkt yf-
irlit á vel við þegar ósigur Jen-
senssona í hinu síðasta bar-
áttumáli er öllum kunnur og
jafnvel viðurkenndur af mál-
svara þeirra í Mbl.
Saga Kveldúlfanna er sú, að
fyrír alllöngu síðan kemur
hingað blásnauður og umkomu-
laus drengur frá Danmörku,
sem hét Jensen. Hann gaf sig
að verzlun hér við Faxaflóa, og
varð innan skamms sjálfstæð-
ur kaupmaður, sem barst tals-
vert á. Tvennt hjálpaði honum
til að komast áfram á þeim
tíma. I fyrsta lagi mjög góð
greind fyrir brask og arðrán,
og í öðru lagi að vera danskur.
Á þeim tíma var það einskonar
aðalsmerki. Jensen festi ráð
sitt hér og vildi láta líta út
sem hann væri íslendingur. En
Daninn var alltaf geymdur
óskemmdur innan i íslenzku
umbúðunum.
Jensen verður kaupmaður
og sýndi í einu allmikinn skap-
andi kraft, en líka mikla
ógætni. Spekúlantinn var öfl-
ugri í eðli hans en hinn ráð-
setti verzlunarmaður. Talið er
að Jensen hafi tvisvar orðið
gjaldþrota á þessum árum.
Eftir að íhaldið gerði þennan
útlending að átrúnaðargoði í
fjármálum hefir verið reynt að
leyna þessurn ósigrum byrjun-
aráranna. En þeir voru þá
merkisteinar í æfi mannsins,
sýndu galla hans, en jafn-
framt kjark hans til að rísa
upp úr djúpu falli.
Eftir aldamótin komst hann
sem Dani að við Miljónafélagið
í Viðey. Hann fær í það fyrir-
tæld fé fi’á löndum sínum í
Danmörku. Hann átti að
ávaxta það fyrir þá. Þeir trúðu
því, að þrátt fyrir hin fyrri
gjaldþrot myndi hann geta
grætt fyrir þá. Og það hefði
átt að geta verið. Togaraútveg-
urinn var að byrja. Jensen var
a ágætum stað, í Viðey. Hann
hafði nóg fjármagn frá Dan-
mörku og ódýrt og óskipulagt
vinnuafl í Reykjavík. Aðrir
menn græddu á togururn á
þessum árum. En Jensen tap-
aði meira og meira ár frá ári,
og eftir stutta stund var Milj-
ónafélagið gjaldþrota. Danskur
bankastjóri, Schou að nafni,
stýrði þá íslandsbanka. Hann
hafði lánað Jensen stórmikið
fé. En þar tapaðist geysimikill
auður. Islandsbanki var nærri
kominn á höfuðið. Schou varð
að gjalda þess að hafa trúað á
Jensen og fjármálavit hans.
Ilann var rekinn frá bankan-
um og settur í útlegð í ein-
hvern afkima í Danmörku.
Manni dettur stundum í hug,
að íhaldsflokkurinn eigi eftir
að hafa eitthvað hliðstæða
óánægju af sonum Jensens,
eins og Schou hafði af föður
þeirra.
Tvær eru kenningar um hrun
Miljónafélagsins. önnur er
ekki frambærileg nema í vitna-
leiðslu og verður því ekki
hreyft hér. Hin er sú, að hrun
félagsins hafi stafað af stór-
felldum vöntunum í hæfileika
Jensens. Skapandi afl hafði
hann óneitanlega í góðum
rnæli. En hvar var gætnin og
ráðdeildin ? Sennilegasta skýr-
ingin á hruni þessa fyrir-
tækis er sú, að í raun og vei’U
hafi Jensen vantað sem við-
skiptaforkólf þá gætni og
festu, sem á svo áberandi hátt
skortir í Ólaf son hans sem
stjórnmálamann og flokksfor-
ingja. Og þetta er sú skýring,
sem mér þykir trúlegust.
Eftir hið þriðja gjaldþrot
byrjar Jensen sjálfur á togara-
útgerð og stofnar Kveldúlf.
Hann sýndi á ýmsan hátt eig-
inleika hins vel gefna spekú-
lants. Hann hafði nokkum
smekk fyrir húsagerð, og skrif-
stofuhús Kveldúlfs við Skúla-
götu ber nokkur merki um
smekk, sem ekki sést á bygg-
ingum keppinauta hans. Sömu
oiginleika hefir Jensen sýnt á
Korpúlfsstöðum, því að þó að
sú bygging sé með afburðum
óhentug og illa fyrir komið til
búskapar og beri á margan
hátt ríkan vott um yfirlæti
hins nýríka manns, þá hefir
Jensen samt sýnt mikla natni
og alúð við Korpúlfsstaðabygg-
ingarnar. Þar hefir, þrátt fyrir
hma mörgu galla hans og á-
vantanir, komið í ljós ánægju-
legasti þátturinn í eðli hans.
Þegar Kveldúlfi byrjaði að
ganga vel á sínum fyrstu ár-
um, byrjuðu forlögin að vefa
cheillaþræði um Jensensnafnið.
Reykjavík var lítill bær.
Áhrifamesta stéttin í bænum
voru þröngsýnir smáborgarar í
c-mbættastétt. Sumir þeirra
þóttust vera á móti Dönum, en
allir höfðu þeir fengið sitt and-
lega innræti í Danmörku og úr
danskri menningu. Jensen tókst
að gera sig að miklum manni í
þeirra augum. Þeir höfðu litla
peninga, en hann sýndist hafa
mikla peninga og barst mikið
á. I augum þeirra varð Jensen
hin mikla hugsjón. Fyrst af
því að hann var danskur. í
öðru lagi af því að hann sýnd-
ist græða á spekúlatíonum
Kveldúlfs.
Enginn af þessum þröngsýnu
smáborgurum höfðu nokkra fé-
lagslega menntun. Þeir byggðu
bæ sinn á þann hátt, að tvær
kerrur gætu mætzt á helztu
götunum. Þeim datt ekki í hug
að draga neina ályktun út af
hinum endurteknu gjaldþrot-
um Jensens. Þá langaði til að
Innflutnmgurmn
og verzlunarþíngfíd
[Reyndur og- merkur bóndi ú
Suðurlandi hefir senl Tímanum
cftirfarandi grein út af ályktunum
Verzlunarþingsins í Reykjavík].
Síðustu dagana hafa Reykja-
víkurdagblöðin, Morgunblaðið
og Vísir, birt fréttir frá þingi j
kaupsýslumanna, sem haldið
hefir verið í Reykjavík nú und-
anfarið.
I þessum fréttum kemur það
skýrt fram, sem menn reyndar
vissu áður, að kaupmenn telja
sig eina hafa fullan rétt á, að
fara með alla verzlun lands-
manna, en kaupfélögum og
pöntunarfélögum sé óheimilt að
auka verzlun sína eftir vilja,
eftirspurn og kaupgetu félags-
manna sinna, og nú til þess að
koma í veg fyrir þennan óaldar
faraldur, að þeirra áliti, sam-
þykkti þing þeirra áskorun til
stjórnarinnar, um að „tekið sé
tillit til vöruflokkaskiptingar
innflutningsins undanfarin tíu
ár“.
I þessari kröfu kaupmanna
kemur fram alger mótsögn við
túlkun þeirra í orði í verzlun-
armálum. Signt og heilagt hafa
þeir mjög svo fjargviðrazt um
það, að verzlun eigi að reka
með víðsýni og frjálslyndi. Nú
reyndi á víðsýni þeirra. Nú
standa þeir við raunveruleik-
ann. Hér er að velja um
frjálsa samkeppni eða ekki
frjálsa samkeppni, hér er sem
sé um það að velja, hvort nýir
keppendur megi koma inn á
verzlunarsviðið eða ekki og nú
spyrja þeir sína frjálslyndu
samvizku, hvort þeir eigi að
eta ofan í sig sínar fyrri kenn-
ingar eða ekki, hvort þeir eigi
að leyfa frjálsa samkeppni eða
ekki. — Hvaða svari hefði
mátt búast við af kenningjum
þeirra að dæma? Að kaupfélög-
in og pöntunarfélög eigi að fá
innflutning í hlutfalli við aukna
félagatölu og eftirspurn og
vörusölu innan félaganna. —
Svo einkennilega fer, að svarið
verður, að miða eigi við inn-
flutning síðustu tíu ára. Þeir
vita sem er, aðeinmitt nú spara
menn almennt eins og hægt er
og reynzlan hefir kennt þeim,
að þá þyrpast viðskiptin inn í
samvinnuverzlanir og um-
setning þeirra er í örum vexti.
Af þessum ástæðum þverbrjóta
þeir sína meginkenningu í
verzlunarmálum og krefjast
þess, að keppinautar þeirra,
kaupfélög og pöntunarfélög,
séu drepin í þann fjötur, sem
kemur alveg í veg fyrir vöxt
þeirra. Þeir vilja beygja vilja
kaupenda og neyða þá til að
verzla við sig. Svona haldgóð
er hin frjálsa samkeppniskenn-
ing þeirra, sem reyndar allir
vissu áður. Og með þessari á-
lyktun sinni ganga þeir enn
lengra en þetta. Þeir ráðast
með ósvífni á stéttarbræður
sína. Með tillögum sínum ætla
þeir sér að skjóta slagbrandi
fyrir það, að nokkur maður
geti byrjað verzlun og ekkert
er sennilegra en að þær verzl-
anir sem nýbyrjaðar eru að
verzla, verði að hætta, þar sem
rniða á við innfluttning síðustu
tíu ára. Það er bersýnilegt
hverjir ráða innan verzlunar-
þingsins og hvaða stefna er þar
| ofan á. Það er ósvífni og blá- ,
j köld síngirni og yfirgangs-
stefna hinna eldri og grónu
kaupmanna og markmið þeirra,
er að ryðja úr vegi öllu því
sem að einhverju leyti getur
dregið úr gróða þeirra og að-
stöðu til að græða, en láta sig
það engu skifta þótt þeir þver-
brjóti fyrri kenningar sínar og
þröngvi kosti sumra stéttar-
bræðra sinna og starfsmenn
þeirra geti ekki reist verzlun,
enda þótt þeir hefðu ástæður
til, því ef kaupmenn kæmu
íram vilja sínum, að miða við
innflutning síðustu tíu ára,
væri loku skotið fyrir að nýjar
verzlanir gætu risið upp.
Þetta kemur eigi flatt upp á
samvinnumenn, þeir vissu að
þetta var innst inni hjá þeim.
Að vísu er það mannlegur
breyskleiki, að höndin riði,
þegar drepa á striki á sína
eigin hagsmuni og þeir ætlast
víst til að þeim sé virt það til
vorkunnar. En þeir áttu að sjá,
að með þessu eru þeir að rífa
niður samkeppniskenningu
sína, sem samvinnumönnum er
reyndar sama, og í þess stað
að koma upp harðsvíraðri ein-
okun, sem þeir hafa þóttzt
hata, og enn halda þeir, þrátt
fyrir þetta, að tekið sé mark á,
þegar þeir undir einhveri’i
hræsnisblæju eru að smjatta
á orðunum „einokun“ og
„frjáls verzlun“. En kaupmenn
hafa mátt vita það, og ekki
síður nú, að þrátt fyrir allt
þetta smjatt, sér þjóðin skína
í tanngarðinn á igldu úlfstrýn-
inu útund.an sauðargærunni.
Fyrir samvinnumönnum mega
þeir kalla það öfund, róg og
hvað annað, en þeir mega vita,
að þjóðin hefir beyg af þessu
gini, enda þótt stundum sé
,það falið.
öll verzlun er til vegna
kaupendanna, hvort heldur það
er kaupmannaverzlun eða sam-
vinnuverzlun. Þetta viðurkenna
kaupmenn nú raunar í orði,
enda þó þeir viðurkenni það
oft ekki á borði eins og líka
kemur í ljós á síðasta þingi
þeirra í Reykjavík. En af því
að verzlunin er til vegna kaup-
endanna, þá á hún að vera
rekin með hag þeirra fyrir
augum, með öðrum orðum, sú
verzlun á einungis rétt á sér
sem rekin er með hag fjöldans
fyrir augum. Yrði nú farið
eftir kröfu verzlunarþingsins,
væri þeim einum tryggð verzl-
un, sem stóðu vel að vígi fyrir
tíu árum. Innflutningurinn var
þá miklu meiri en nú, einn
flutti inn þessa tegund, hinn
hina. Þar af mundi leiða, að
innflutningurinn yrði á fárra
manna höndum og þeir fengju
miklu betri aðstöðu til að
leggja meira á vörurnar, en af
j því hlyti að leiða, að setja yrði
! á hámarksverð, ef tryggja á
; hag kaupendanna. Kaupendur
hefðu ekkert að flýja. Kaupfé-
lög og neytendafélög, sem ef til
; vill hefði haft litla eða enga
verzlun síðastliðin tíu ár, kæmi
eigi til greina. Kaupendur gætu
eigi flúið þangað, ekki komið
upp pöntunarfélagi, eða ekkert
aðhafst og yrðu að beygja sig
undir okið.
Reynslan hefir sýnt og sann-
að hvívetna að kaupmenn
taka allra stétta mest fyrir
störf sín og áhættu. Það blasir
við í hverju þjóðfélagi að
kaupmannastéttirnar hafa
magnazt upp í auð og allsnægt-
ir, og þótt íslenzka kaupmanna-
stéttin sé ung, þá sýnir reynzl-
1 an að hún er engin undantekn-
ing í þessu efni, miðað við
efnahag okkar þjóðar. Mér
dettur ekki í hug að neita því,
að allmikið af fé kaupmanna
hafi komið þjóðinni að gagni.
En hitt er líka víst, að mikið
af gróða sumra þeirra hefði
mátt fara betur með, og þjóð-
inni hefði verið hagkvæmara
að það fé hefði eigi verið tek-
ið af vinnu og framleiðslu
vinnandi stétta, minna lagt á
innfluttar vörur og minna farið
í milliliði af útfluttum vörum,
sérstaklega við sjávarsíðuna.
Kaupmenn hafa allra stétta
bezta aðstöðu til að taka vel
fyrir áhættu sína og störf. Hér
á landi er aðstaða þeirra góð,
að því er það snertir. Þjóðin
er einangruð frá umheiminum
að því er verzlun snertir, dreif-
býli mikið og lítið um marg-
breyttni í verzlun í fámenn-
inu, en hinsvegar er mjög góð
aðstaða fyrir kaupmenn til að
standa saman í öflugum sam-
tökum um öll hagsmunamál
sín. Það er líka vitanlegt öllum
sem til þekkja, að ótrúlega
margir lifa með sig og sína á
verzlun hér á landi samanbor-
ið við fólksfjölda. Um þetta
allt vita kaupendurnir og
draga rökrétta ályktun af því,
að með samtökum megi mikið
spara milliliðakostnað. Fyrir
því færast kaupfélög og neyt-
endafélög í aukana, sérstaklega