Tíminn - 06.08.1936, Blaðsíða 2

124
TlMINN
Jónas Þorbergsson
og störf hans fyr og nú
Fyrir nokkrum dögum lét
Jónas Þorbergsson útvarps-
stjóri þess getið opinberlega,
að hann myndi framvegis
standa utan við alla flokkabar-
áttu í landsmálum. Sumum
gömlum andstæðingum J. Þ.
hefir orðið þetta að umræðu-
efni og látið fjúka hnútur til
hans í því sambandi.
•Jónas Þorbergsson er að
margra kunnugra' manna dómi
mesti blaðamaður, sem starfað
hefir hér á landi síðan Björn
Jónsson leið. Hann hafði sam-
einaða flesta þá kosti sem mik-
ill blaðamaður þarf að hafa, og
kom þar jafnt til greina áhugi
hans, skarpleiki, vald yfir máli,
rökfimi og hagsýni málafylgju,
sem lögfróðum mönnum er tal-
ið sérstaklega til gildis.
Starf J. Þ. fyrir Framsókn-
arflokkinn, sem ritstjóri Dags
og Tímans, er ómetanlegt fyrir
flokkinn og landið. Hann hefir
átt beinan og óbeinan þátt í
því að skapa hið nýja landnám
í landinu. Tvö mál eru í fram-
kvæmdinni meira hans verk en
nokkurs annars manns: Stofn-
un Kristneshælis í Eyjafirði,
þar sem honum tókst að safna
öllum andstæðum í eina fylk-
ingu, sem hratt í framkvæmd
hinu mikla heilbrigðismáli
Norðlendinga. Hitt málið er
útvarp Islendinga, sem hann
hefir borið gæfu til að stýra
yfir hin erfiðu byrjunarár,
þannig að þjóðin treystir því
og metur það. Sé útvarpið und-
ir stj órn J. Þ. borið saman við
hina fyrri tilraun, þá sézt hví-
líkt verk J. Þ. hefir þar leyst
af hendi.
Þegar þeir sömdu um það
frændurnir, Tr. Þ. og J. Þ., að
hinn síðarnefndi skyldi hætta
blaðamennsku 1930 og taka við
forstöðu útvarpsins, þá var
Framsóknarflokkurinn búinn
að fórna sínum mikla flokks-
hagnaði við að hafa slíkan rit-
stjóra fyrir þörf allrar þjóðar-
innar. Og þegar J. Þ. lét af
þingmennsku 1933, var hann í
raun og veru hættur að starfa
að landsmálum á baráttugrund-
velli. Úrsögn hans nú er því
eins og vel orðuð fyrirsögn á
fullgerða blaðagrein.
Jónas Þorbergsson.
Sumir ókunnugir menn héldu
að hinn harðsnúni blaðamaður
myndi verða hlutdrægur við
andstæðinga sína, sem útvarps-
stjóri. En reynslan hefir orðið
önnur. Þrátt fyrir langa og
mikla eftirgrenslun ýmsi’a and-
stæðinga, hefir reynslan altaf
verið sú, að útvarpið var hlut-
lausara en nokkur önnur stofn-
un í landinu, þjóðkirkjan ekki
undanskilin.
Ástæðan til þess að J. Þ. hef-
ir tekizt svo vel, að gera út-
varpið áreiðanlegt og fjöl-
breytt, er það, að hann hefir
beitt kröftum sínum einhuga
að því takmarki. í stað þess að
beita áður öllum hug að sókn-
armálum umbótastefnunnar í
landinu, varð það nú höfuðá-
liugamálið, að geta látið út-
varpið verða sem bezt og gagn-
legast fyrir alla þjóðina. J. Þ.
hefir tekizt að vinna marga
sigra, sem flolcksmaður, meðan
hann stóð klæddur brynju með
hjör í hönd. Honum hefir líka
tekizt snilldarlega vel að vinna
fyrir alla gamla vini og gamla
andstæðinga, þegar því var að
skifta.
Það er þess vegna engin nýj-
ung fyrir okkur Framsóknar-
menn, þó að J. Þ. sitji hjá í
landsmálabaráttunni. Fram-
sóknarflokkurinn hefir falið
honum annað hlutverk og hann
hefir tekið því. Vegna ágætra
hæfileika hans og mikillar for-
sögu í starfi Framsóknar-
manna, hæfði það vel, að slík-
um manni væri falið starf, sem
mikill vandi fylgdi og mikil
þýðing í þjóðlífinu, og það vav
gert. Forusta útvarpsins er ein
hin erfiðasta og um leið virðu-
legasta staða í hinu íslenzka
þjóðfélagi. Að minni hyggju
hefði enginn annar maður get-
að stýrt útvarpinu með jafn
mikilli víðsýni og skapandi
orku, eins og J. Þ. hefir gert
á hinum fyrstu byrjunarárum.
Við samherjar hans höfum
undan engu að kvarta í þeim
efnum. Útvarpið mun lengi
bera góðar menjar hins fyrsta
forstöðumanns.
I
Við Framsóknarmenn höfum
ríkulega ástæðu til að þakka
J. Þ. fyrir hans mikla starf,
fyrst fyrir flokkinn og síðan
fyrir landið. Við höfum enga
aðra réttmætari og eðlilegri
ósk fram að bera en þá, að
hann megi enn um langa stund
sýna í verki, hversu mesti
blaðamaður landsins getur gert
nútímaútvarp að hinni glæsi-
legustu uppsprettu þekkingar
og fróðleiks fyrir alla þjóðina.
J. J.
íslenzka íhaldið
og Danir
íslendingar og Danir eru
frændþjóðir. Þær hafa sama
lconung, margskonar viðskipti
um stjómmál, fjármálavið-
skipti og andleg efni.
Þau einkennilegustu tíðindi
gerast nú, að bæði dagblöð
íhaldsflokksins íslenzka ráðast
svo að segja daglega á dönsku
þjóðina, forustumenn hennar og
jafnvel á sjálfan konung lands-
ins, fyrir það að hann dragi
taum annarar þjóðarinnar móti
öðru ríki sínu, íslandi.
En samhliða þessu eru leið-
togar íhaldsins hinir auðmjúk-
ustu við Dani, nærri því jafn
heimskulega auðmjúkir eins og
þeir eru frámunalega ókurteisir
þegar því er að skipta.
Það þarf ekki að fjölyrða
um, hve sílk framkoma er til
mikillar vansæmdar fyrir
íhaldsflokkinn íslenzka, þegar
svokallaðir leiðtogar hans
brjóta sjálfsögðustu siðareglur
í sambúð vel menntra þjóða. En
það líða fleiri við þessa fram-
komu íhaldsblaðanna heldur en
sá flokkur, sem að þeim stend-
ur. Þau varpa skugga á alla ís-
lenzku þjóðina, líka þann hluta
þjóðarinnar, sem í skiptum við
allar nábúaþjóðir gætir hófs og
alþjóðlegrar siðmenningar.
Ég álít fullkomna ástæðu til
að íslenzka þjóðin geri sér það
ljóst, að framkoma áður-
nefndra íhaldsblaða er í einu
heimskuleg og stórhættuleg
fyrir álit íslands. Ég vil nefna
nokkur dæmi til skýringar
þessari skoðun.
XJndir eins og það fréttist
hingað til lands, að konungur
landsins myndi koma hingað
ferð um sólstöðuleytið, byrjuðu
íhaldsblöðin að ráðast á hann
fyrir, að hann myndi koma
hingað í grunsamlegum erind-
um. Dylgjur íhaldsblaðanna
hnigu í þá átt, að konungur
kæmi hingað í lævísu skyni,
kæmi til að vinna móti sjálf-
stæði hins íslenzka ríkis, fyrir
hina þjóðina, sem hann stýrir.
í þessu skyni gein Mbl. yfir
auðvirðilegum kviksögum, sem
eitt hið vesælasta sorpblað í
nábúalöndum íslands hafði flutt
um för konungs.
Var þetta kurteisi? Hvað á
konungur íslands að gera ann-
að en að ferðast eftir því sem
ástæður leyfa um það land,
þar sem hann er æðsti starfs-
maður? Er hægt að hugsa sér
öllu meiri ósanngirni gagnvart
konungi landsins, en að ráðast
á hann með lúalegum dylgjum,
fyrir það eitt að ferðast um
ríki sitt og kynnast þar mönn-
um og málefnum? Ég hygg að
árásir íhaldsblaðanna á konung
landsins fyrir að heimsækja
sitt eigið ríki, sé fordæmalaust
sem ókurteisi, þó að langt sé
leitað og til lítt menntra þjóða.
Litlu síðar fréttist að forsæt-
isráðherra Dana og einn af
starfsbræðrum hans úr dönsku
ríkisstjóminni muni koma
hingað til lands um stutta
stund. Um leið byrja árásir á
þessa tvo menn og um leið á
þá þjóð, þar sem þeir eru leið-
togar í landinu. Sömu dylgjurn-
ar voru bomar fram í stækk-
aðri útgáfu. Stauning átti að
koma hingað til lands eins og
nokkurskonar Hallvarður gull-
skór. Hann átti að vera á
skemmtiferð á íslandi til að
véla frelsið af Islendingum.
Mbl. hefir hvað eftir annað
haldið því fram að Stauning
hafi farið með utanríkismál ts-
lands til Danmerkur í vösum
sínum, og framvegis muni þau
verða geymd við Eyrarsund.
Mbl. gleymist að geta þess, að
Jón Magnússon, Jóhannes Jó-
hannesson, Einar Arnórsson
og Bjarni frá Vogi sömdu um
það 1918, að íslenzk utanríkis-
mál skyldu vera í höndum
Dana í næsta aldarfjórðung.
Og svo á Stauning að hafa
stungið þessu valdi á sig hér
heima og flutt það til Dan-
merkur!
En samhliða þessum fráleita
rosta í Morgunbl. og Vísi, sam-
hliða ókurteisinni og dónaskap
gagnvart sambandsþjóðinni, þá
er samtímis uppi á tening hjá
sömu mönnum hin mesta auð-
mýkt gagnvart þessum ágætu
gestum, sem íhaldið grunar um
svo mikil vélræði.
Meðan konungur stóð hér við
flyktist íhald landsins um hann
og sveit hans. Ef konungur
hefði komið hingað í hættuleg-
um tilgangi fyrir frelsi lands og
þjóðar, var tæplega nema eðli-
legt, að hinir „þjóðræknu“
hefðu leitast við að samneyta
honum ekki að óþörfu. En hvað
finnst þeim, sem sáu hina inni-
legu gleði þessara sömu föður-
landsvina, er þeir fengu að vera
í návist þess manns, er þeir
þykjast tortryggja svo mjög?
Kunnugir geta svarað því.
Mbl. var í raun og veru ekki
hræddara við konung og för
hans en það, að annar af rifc-
stjórum þess slóst í för með
konungi norður í land og mun
hafa setið við borð hans svo
oft sem hann gat. Hvaða nauð-
syn lcnúði Mbl. til að fóma
fjólupabba sínum í þvílíka för?
En að dómi íhaldsblaðanna
var Stauning þó enn hætulegri.
Og ef nokkuð var má segja að
löngun íhaldsmanna til að vera
sem mest með honum hafi ver-
ið enn bersýnilegri. Þegar
Stauning bregður sér til Geys-
is, þá slæst hinn Mbl.-ritstjór-
inn í ferðina og unir prýðilega
hag sínum. Þegar Stauning hef-
ir boð inni í Reykjavík komu
allir leiðtogar íhaldsins þangað:
Ólafur Thors sýnir honum sér-
Þcgar skáldíð í dalnum
g’erðí sitt fyrsta verkfall
Sveitabóndi á sjötugsaldri
hefir nýlega skrifað grein í eitt
af blöðum verkamanna um að
hann hafi staðið að hinu fyrsta
verkfalli í sinni sveit. Hann er
drjúgur yfir framgöngu sinni
og á augsýnilega von á að fleiri
verkföll muni á eftir koma í
hans rólega og fagra dal.
Þessi aldurhnigni bóndi er
líka skáld, svo ungur í anda,
að hann yrkir ástarljóð með
einlægni og ákefð þeirra ungu.
Alþingi hefir metið þetta fjör
cg sæmt hann nokkrum skálda-
launum.
Skáldið í dalnum segir að
nokkru leyti sögu verkfallsins,
en ekki allt. Hann segir ekki
frá kommúnistunum, sem ætl-
uðu að gera verkfall í ungl-
ingaskólanum rétt hjá bæ
hans. Þeir ætluðu að svíkjast
um að borga kennslu sína.
Aðrir áttu að boi-ga fyrir þá.
Eldri kynslóðin, sem hafði lagt
mikið á sig til að skapa þessi
skilyrði, átti að fá að borga
fyrir þessa snáða, líka lánin,
sem tvennar tylftir í héraðinu
! bera enn á herðum sér. Hann
; segir ekki heldur frá verkfalli,
1 sem fáeinir kommúnistar í
næstu sveit gerðu móti sjötug-
um sóknarpresti sínum. Þeir
óskuðu eftir að sitja með húf-
ur og hatta í kirkjunni, að
þurfa ekki að standa upp þeg-
ar prestur lýsti blessun yfir
söfnuðinum. Þeir lýstu yfir
fullkomnu verkfalli um að
greiða lögmælt gjöld til prests
og kirkju, nema ef þeir mættu
halda danssamkomu með drag-
gargans musik í kirkjunni,
selja að gang og fá á þann hátt
fé til að borga skuldir til
prests og kirkju.
Skáldið hleypur yfir að tala
um þessi verkföll. Hann nem-
ur staðar við það að í dalnum
hans góða var í vor verið að
bæta akveginn eftir vetrar-
fannir. Unnið var með
tvo hópa og fjórar til fimm
bæjarleiðir á milli. Aðalverk-
stjórinn er með stærri hóp,
undirverkstjórinn með 6—7
menn. Allt í einu gera þeir,
sem eru í stærri hópnum, þá
uppgötvun, að þeir geti alls
ekki þolað, að undirverkstjór-
inn, sem er langt frá þeim, fái
að vinna. Hjá honum gekk allt
; með himnalagi. Allir unnu vel
og dyggilega fyrir sínu kaupi,
og fullur friður var yfir þeirra
starfi.
En vinir skáldsins ályktuðu,
að þeir gerðu verkfall hjá aðal-
verkstjóranum, ef hinn maður-
inn væri ekki rekinn frá verki,
þó að hann væri langt frá hin-
um órólegu mönnum. Þeir til-
kynna þennan vísdóm og þetta
réttlæti íhaldsverkfræðingi,
sem var einskonar yfirmaður
þeirra, þó ekki settur til að
koma af stað ófriði við vinnu.
Og íhaldsverkfræðingnum
finnst sjálfsagt að reka alger-
lega saklausan mann frá sínu
starfi, úr því að einhverir óvið-
komandi og fjarstaddir menn
lieimti það.
Annað svipað dæmi hafði
komið fyrir í öðrum dal á
landinu. Menn höfðu neitað að
vinna, með álíka rökstuðningi.
Vegamálaráðherrann sagði, að
ef fólkið í sveitinni vildi ekki
gera við sinn eigin veg, þá væri
bezt að lofa veginum að bíða
eitt ár eða svo, þangað til
vinnulöngunin kæmi aftur yfir
þá góðu menn í dalnum.
Vegamálaráðherrann sá ekki
ástæðu til að koma á þessari
tegund af lýðræði í landinu.
Það gat m. a. endað á því, að
einhver verulegur hópur vega-
vinnumanna kæmi sér saman
um að senda stjórninni skeyti
um að gefa okkar ágæta vega-
málastjóra æfilangt frí frá
störfum við íslenzka vegi. Ef
valdið í þessum efnum var
komið beint í liendur verka-
mannanna, var komið á það
stjórnskipulag sem Lenin kom
á í Rússlandi 1917. Ráðherra
skifti þess vegna störfum á
milli þessara tveggja verk-
stjóra, gerði aðalverkstjóra og
undirverkstjóra jafna að völd-
um við að ljúka viðgerð sem
raunverulega var ekki nema
fárra daga hjáverk fyrir bænd-
urna í sveitinni.
En nú gerði skáldið það
þrekvirki sem hann lýsir í
grein sinni. Ilann stofnar fé-
lag, verklýðsfélag seglr hann
sjálfur, með yfir 30 félags-
mönnum. í því voru þeir fáu
kommúnistar sem til voru í
sveitinni, til skrauts, eins og
gyltir hnappar á einkennisbún-
ingi sýslumannsins. Meginþorri
félagsmanna voru borgaralegir
bændur, rólegir og starfsamir.
Þeir höfðu aldreí gert verk-
fall fyr og kommúnistunum
sem prýddu hópinn fannst að
þeir þyrftu að leiðbeina þess-
um viðvaningum. En til þess
að þeim líkaði vinnubrögðin þá
varð að framkvæma vinnustöðv-
un með valdi til að sýna hinum
„borgaralegu“ afturhaldssálum
vald hins nýja tíma.
Eg get ekki fullyrt hvort
skáldið, sem yrkir fjörug ásta-
ljóð fram á áttræðisaldur stýrði
þeirri prýðilegu athöfn sem nú
byrjaði. Nokkrir ungir menn úr
„félaginu" fóru upp á heiði og
töfðu fyrir þeim sem þar voru
að vinna svo að lítið varð úr
verki síðasta klukkutímann.
Þetta var hinn fyrsti sigur í
verkfallinu. Litlu síðar kom
stór kassabíll úr næsta kauptúni
stakan og áberandi sóma í
veizlunni, sem allt gott var um
að segja, ef hér var um góðan
gest að ræða. Thor Thors var
þó enn hrifnari af Stauning, og
þegar leið að veizlulokum og
hinir tveir socialistaráðherrar
ætluðu út á skip sitt, þá buðu
þeir Thorsbræður þeim heim að
sjá skrauthýsi sín, þótt all-
langt væri þá komið fram um
háttatíma. Kurteisi og smekk-
vísi þeirra Thorsbræðra, sem
kom fram í þessu boði er meir
en vafasöm. En hér er þó auð-
sýnilega um að ræða alvarlega
tilraun frá hálfu þeirra bræðra
! að mynda sem allra nánast
andlegt bræðraband við gest-
ina.
Svo líða fáir dagar. Gestimir
fara úr Reykjavík og heim til
lands. síns. Þá dynja hinar
þyngstu ásakanir í heimilis-
biaði Kveldúlfsmanna yfir höf-
uð gestanna. Þeir eru svívirtir
dag eftir dag. Dylgjumar um
hinn þjóðhættulega tilgang Is-
landsferðarinnar koma nú fram
með margföldum þunga. Allt
sem Stauning segir um ferð
sína hingað er teygt úr lagi
og afbakað. Þegar tvö dönsk
blöð virðast ætla að hefna fyr-
ir hinar stöðugu árásir íhalds-
blaðanna á dönsku þjóðina með
því að skrifa ekki rétt
og sanngjarnlega um Island og
íslendinga, þá eru slík ummælí
danskra „blaða-moðhausa“ um
leið færð á reikning hinna
frægu gesta, sem heilluðu hugi
íhaldsins með þeir voru hér, á
svo áberandi hátt eins og nú
var lýst.
Það verður fróðlegt að vita
hverng íhaldsmenn reyna að af-
saka framkomu leiðtoga sinna:
Annarsvegar hina lágu auð-
mýkt og undirgefni gagnvart
hinum nafntoguðu gestum, og
hinsvegar hinn dæmafáa rudda-
skap í árásum og dylgjum um
þá. Skyldu þeir menn, sem
þannig hafa komið fram, gera
ráð fyrir að það sé á þennan
hátt, sem þjóðir geyma frelsi
sitt og sæmd?
J. J.
Ferðamenn
ættu að skipta við Kaupfélag
Reykjavíkur. — Þar hafa þeir
tryggingu fyrir góðum og ó-
dýrum vörum.
Kolaverzlun
SMUIIBAB ÓLAnSOVAB
Sima.1 KOU Hoyfclarft. Bfmt tflU
með fram undir 20 kommún-
ista sem höfðu verið iðjulaus-
ir að ráfa um göturnar þegar
kallið kom að veita hjálp við
hið fyrsta verkfall 1 dalnum.
Þegar kommúnistarnir komu
til að stöðva erfiðisvinnu í
sveitinni varð brosið fjörlítið á
andlitum dugnaðarmannanna í
félaginu. Þeim fannst einhvern
veginn að þetta nýja bandalag
væri þeim ekki að skapi. Þá
grunaði að það gæti til fram-
búðar orðið vafasamur gróði að
fá lærisveina Einars Olgeirs-
sonar úr kauptúninu til að tefja
fyrir sveitafólkinu við hin
nauðsynlegu verk.
Aðalsigrar hins fyrsta verk-
falls voru nú búnir að þessu
sinni. Síðasti þáttur málsins
var það að fréttaritari Mbl. í
þorinnu símaði húsbændum
sínum í Reykjavík fréttina um
að nú væri stofnað verkamanna-
félag í sveitinni; verkfall af-
ráðið sem hefði endað með
glæsilegum sigri. Þegar félags-
menn sáu að kommúnistar stóðu
með velvildartár í augum á
aðra hlið en Mbl. á hina, þá fór
suma þeirra að gruna að þeir