Tíminn - 12.08.1936, Blaðsíða 3

TÍMfNN
129
80 ára af mæli
Vigdís Bergsteinsdóttir frá
Torfastöðum átti áttræðisaf-
mæli 7. þessa mánaðar. Hún
er elzt Torfastaðasystkinanna;
þau voru 14 og lifa 8 þeirra, 4
í Ameríku og 4 hér á landi. Hún
hafði búið búi sínu þar til hún
réðst ráðskona að geðveikra-
hælinu á Kleppi árið 1914. Ráðs
konustarfið hafði hún á hendi
til 1930. Hún gegndi ráðskonu-
störfum prýðilega og naut virð-
ingar og vináttu allra sem kynt-
ust henni, enda er hún tillögu-
góð, glögg og aðgætin á allt er
til góðs og gagns má verða, nær-
gætin og vingjarnleg við alla.
Frú Vigdís er fróðleikskona og
bókhneigð, vel lesin í íslenzkum
fræðum og bókmentum. Hún er
andlega hress og ber vel aldur-
inn. Börn á hún fjögur lifandi,
þau Bjarna Bjamason alþingis-
mann, skólastjóra á Laugar-
vatni, Jórunni, yfirhjúkrunar-
konu á Kleppi, Bergstein bónda
í Canada og Kristinn vestur við
Kyrrahaf. Allir vinir Vigdísar
senda henni beztu árnaðaróskir
á þessum merkilegu tímamót-
um.
Þegar Danir höfðu í ofan-
áíag tapað Suður-Jótlandi í ó-
friðnum við Þjóðverja 1864, þá
kom til sögunnar maður sem á
aðalheiðurinn af hinu merka
landnámi Heiðafélagsins. Hann
hét Enrico Mylius Dalgas.
Hann var af prestaætt, sem al-
ið hafði aldur sinn á Jótlands-
heiðum. Hann hafði starfað
sem vegamálastjóri í allmörg
ár á Jótlandi þegar vonleysið
settist að dönsku þjóðinni eftir
ófarirnar 1864.
Þessi maður var aðalstofn-
andi Heiðafélagsins sem stofn-
að var með þeim ummælum:
„Það sem tapast hefir út á við,
skal unnið inn á við“.
Dalgas vissi hvemig átti að
innanlands en þeim var leyft.
Þetta hefir vitanlega orðið til
þess, að rugla allar áætlánir
nefndarinnar. Þetta kjöt var á
innanlandsmarkaðinum án henn
ar vitundar og leyfis og það
hefir gert það að verkum að á
honum var meira kjöt en þar
var hægt að selja. Meginið af
þessu kjöti mun hafa verið
selt strax í haust er leið og
þrýst þá af markaðinum kjöti
sem leyfilegt var að selja. Til
allrar hamingju fyrir bændur
landsins var nokkuð af freð-
kjöti er Sláturfélag Suðurlands
átti og ætlað var til sölu í Rvík
verkað þannig að hægt var að
flytja það út og selja á er-
lendum markaði. Sláturfélag
Suðurlands hefir nú flutt út
nær 70 tonnum, sem því var
leyft að selja á innlendum
markaði og á þann hátt hefir
þetta að nokkru leyti bjargast.
Þó eru enn eftir óseldar kjöt-
bírgðir, sem mundu nú að
mestu eða öllu leyti seldar ef
fyrirmælum nefndarinnar hefði
verið hlýtt.
Nefndin hefir ekki tekið á-
kvörðun um það, hvemig snú-
standa að því að breyta hinum
rýru lyngheiðum í nytjajörð og
akurlendi.
Traust heiðabændanna vann
hann upphaflega með því að
kenna þeim að notfæra sér á-
veitur.
Og traust þjóðarinnar tókst
að vekja svo heita má að Heið-
afélagið hafi frá öndverðu ver-
ið óskabarn dönsku þjóðarinnar.
Hér var ekki hugsað um augna-
bliks arð, heldur framtíðargagn
og komandi kynslóðir.
Og nú, á 70 ára afmæli
Iíeiðafélagsins, slculu hér til-
færðar nokkrar staðreyndir,
samkvæmt heimildum frá hr.
Flensborg, núverandi forstjóra
félagsins.
Skógræktin.
Það er skógræktin, sem
hefir verið áhrifamesta úrræð-
ið til þess að gera józku heið-
arnar að nytjalandi.
Heiðafélagið hefir beizt fyr-
ir því, að búið er að planta
skógi í 86 þús. hektara. Auk
þess hefir ríkið komið upp
skógi á 40 þús. hekt. svæði.
Auk þessa eru skjólgirðing-
arnar. Trjám er plantað frá
norðri til suðurs með 200 m.
millibili. Með þessum hætti
myndast skjólgirðingar fyrir
gróðurinn og jafnframt hefta
þær sandfokið. Alls eru komn-
ar 700 miljónir trjáplantna í
skjólgirðingamar, og enn er út-
hlutað 10 miljónum trjáplantna
á ári í slíkar skjólgirðingar,
enda er nú komið á samfellt
net af skjólgirðingum um
meiri hluta józku heiðanna.
Verðið á barrviðarplöntum til
skjólgirðinga er 14—18 krón-
ur þúsundið, en á lauftrjám er
plöntuverðið 60 kr. þúsundið.
Ríkið veitir styrk sem nem-
ur einum þriðja hluta trjá-
plantnanna, og ennfremur veit-
ir það nokkurn styrk til þess að
halda grasgróðri frá plöntun-
um meðan þær eru ungar.
Þá er komið á nytjaskógi á
býlunum og mjög mismunandi
stórum. Gegn þriðjungs. fram-
lagi úr ríkissjóði til þess að
koma upp nytjaskógum, undir-
ritar landeigandi og lætur þing-
lýsa yfirlýsingu um að um alla
framtíð skuli viðhaldið skógi á
hinu tiltekna svæði undir eftir-
liti hins opinbera. Er þetta
framtíðarkvöð á jörðunum.
Lágmarksstærð nytjaskógar
á einstöku býli til þess að geta
notið ríkisstyrks er 5 ha. En
skógamir eru allt upp í 1000
ha. á einstökum jörðum.
ist verður við brotum þessara
manna á fyrirmælum hennar.
En það verður gert áður en
slátrunarleyfi verða veitt að
nýju.
1. september 1935 voru til 95
spaðsaltaðar kjöttunnur. Nú er
allt saltkjöt búið. Þetta stafar
ekki af því að meira hafi selst
af saltkjöti í landinu í ár en
áður heldur af því að minna var
spaðsaltað.
Af freðkjöti var nú 1. ágúst
óselt mikið minna en í fyrra,
eða 78,3 tonn á móti 147 í
fyrra.
í sambandi við þetta er rétt
að benda á það að verðið á lé-
lega geldfjárkjötinu var ákveðið
lægra haustið 1935 en 1934.
Þetta hefir haft tvær greinileg-
ar afleiðingar. Aðra þá, að
minna kom af því á markaðinn.
Fjáreigendur hafa notað það
heima. Hina þá, að það seldist
mikið örar nú en 1 fyrra, og er
nú allt selt.
Enn er eftir að selja nokkuð
af freðkjöti sem komið er til
Norðurlanda. Meðan það er ó-
selt er ekki hægt að vita um
meðalverð á útflutningsfreð-
Á þessum 70 árum hefir það
unnist að mikill hluti józku
bændanna sækir nú allan
nytjavið til húsagerðar og
annara nota í eigin skóga.
Býlafjörgunin á józku heið-
unum er frá 200—300 á ári.
lágmarksstærð þessara býla er
15 ha.
Kalkþörfin og hvernig úr var
bætt.
Annað meginúrræðið við
heiðaræktunina var að bæta úr
kalkþörf jarðvegarins. Víðsveg-
ar um Danmörku finnst leir
frá ísöld, blandaður kalki, svo-
nefndur „Mergel“. Leirtegund
þessi var nauðsynleg til blönd-
unar hinni ófrjóvu, sendnu
heiðajörð. Félög eru stofnuð til
þess að leita að leirtegund
þessari. Ríkið leggur þeim
stofnfé að láni og greiðir sjálft
2% af vöxtum lánsfjárins.
Hafa 50 miljónir króna verið
lánaðar „Mergel“-félögum og
þau samtals flutt 16 miljónir
teningsmetra af þessari nauð-
synlegu jarðvegstegund til í-
blöndunar í ræktarlöndin. En
Ifeiðafélagið hefir skipulagt
flutningana, fyrst með sérstök-
um sporbrautum, en nú á síð-
ari árum með flutningabif-
reiðum.
Þurkun lands og áveitur.
Þá hefir Heiðafélagið með
höndum alla yfirstjórn á þurk-
un lands. Sé um þurkun á sam-
eignarlandi að ræða þarf ekki
nema tvo af hverjum þremur
til þess að ákveða að þurkun
skuli framkvæmd félagslega.
Á síðustu árum hefir ríkið
veitt 35 milj. króna til þurk-
unar á landi. Hver bóndi getur
fengið allt að 5 þús krónum að
láni til landsþurkunar og noti
hann atvinnulausa menn við
uppþurkunina, fær hann þriðj-
ung iánsupphæðarinnar í styrk.
lánin eru afborganalaus í tvö
ái en greiðast svo á 10 árum.
Með sama hætti hefir Heiða-
félagið yfirstjórn allra áveitu-
mála, og eru áveituskurðir sem
gerðir hafa verið á vegum fé-
lagsins nú samtals um 500 km.
eða sem svarar lengd fslands
frá austri til vesturs.
Landvörn og landvinningar.
Loks hefir Heiðafélaglð jrfir-
stjóm á byggingu vamargarða
sem einkum em reistir þar
sem nytjalandi verður jafn-
framt bjargað eða nytjaland
skapast jafnhliða. Stærsta fram
kvæmdin af þessu tagi er í
kjöti. En áður en það liggur fyr
ir er ekki hægt að ákveða verð-
uppbót á útflutt kjöt.
Skýrslu þessa ber að skoða
sem fyrri hluta af skýrslu
Kjötverðlagsnefndar. Það þótti
af ýmsum ástæðum ekki rétt
að draga birtingu hennar eftir
því að endirinn gæti orðinn til-
búinn, en síðari hluti skýrsl-
unnar verður birtur strax og
hægt er að ákveða verðuppbót-
ina og borga hana til útflytj-
enda.
Reykjavík 7. ágúst 1935
Páll Zophóníasson,
Jón Árnason, HelgiBergs
Þorleifur Gunnarsson
Ingimar Jónsson.
Ferðamenn
ættu að skipta við Kaupfélag
Reykjavíkur. — Þar hafa þeir
tryggingu fyrir góðum og ó-
dýrum vörum.
Kolaverziun
SIOURÐAB ÓUAT8SONAB
Símn.: EOU RoynjavÖL iMmi UU
Bæjarbruni
Á sunnudagskvöldið 2. þ. m.
brann bærinn á iStóru-Reykj-
um í Flóa ásamt geymsluhús-
um og gamalli hlöðu með heyi.
Eldurinn virðist hafa komið
upp í hlöðunni. Hvorugt hjón-
anna var heima, en aðeins einn !
rnaður fullorðinn ásamt börn-
um, þegar eldurinn kom upp.
Varð eldsins ekki strax vart.
En bálið sást af samkomu, sem
verið var að halda í sveitinni
þetta kvöld, og voru þá þegar
tveir bílar mannaðir og sendir
að Reykjum til björgunar.
Tókst að verja nýja hlöðu og
fjós, sem þar er á bænum og
sömuleiðis að bjarga ýmsu út
úr bæjarhúsunum áður en þau
féllu.
Bærinn var vátryggður. En
bóndinn á Stóru-Reykjum,
Gísli Jónsson oddviti, hefir
samt orðið fyrir tilfinnanlegu
tjóni.
nánd við borgina Ribe. Þar er
sjóvarnargarður 18 km. langur
og varðveitir 8 þús. ha. lands.
Alls hefir verið bjargað 20 þús
ha. landi með þessum hætti,
með 5 mil. kr. tilkostnaði. Eru
lönd þessi jafnan rnjög frjó og
einkum notuð til beitar, sér-
staklega til að fita kvikfé til
slátrunar.
Tekjur félagsins og starfa-
hættir.
Aðalstarfsemi Heiðafélagsins
er að gefa ráð og leiðbeiningar,
framkvæma mælingar og gera
áætlanir um framkvæmdir.
Félagsmenn eru 10 þús. með
5 kr. árstillagi. Einstakir bænd-
ur greiða 10 kr. á ha. fyrir
framkvæmdir sem félagið hefir
undirbúið, en einstök félög
greiða Heiðafélaginu feröa-
kostnað sem það hefir í sam-
bandi við framkvæmdir þeirra.
Þá á Heiðafélagið sjóði sem
nema samtals um 3 milj. kr.,
er það einkum gjafafé.
Loks hefir félagið tekj.ur af
10 ha. skógi sem það á og 10
gróðrarstöðvum sem ala upp
trjáplöntur til sölu. Stærsta
gróðrarstöðin elur upp og lætur
af hendi 10 miljónir trjá-
plantna á ári.
Stjórn félagsins og skipulag.
Félagsmenn kjósa 44 manna
fulltrúaráð. Fulltrúaráðið velur
4 menn í stjóm, ríkisstjórnin
3, Búnaðarfélögin 1 og Hús-
mannafélögin 1. Eru stjórnar-
mennimir þannig 9 samtals.
Austurveguríam
Fyrir hér um bil ári síðan
vakti Árai Eylands máls á því
i Nýja dagblaðiun að bezta úr-
ræðið til að tengja suðurláglend
ið við Reykjavík og Hafnarfjörð
myndi vera það að gera nýjan
veg úr ölfusi um Selvog og
Krísuvík til Hafnarf jarðar.
Það er búið að standa þref og
þjark árum saman um þessa
samgöngubót. Undir forustu
tveggja verkfræðinga Jóns
heitins Þorlákssonar og Geirs
Zoega hefir verið reynt að leysa
þessa þraut. Menn hafa talað
um járnbraut yfir Þingvelli,
yfir Hellisheiði, gegn um
Þrengslin og í ofanálag hafa
komið frá þessum mjög svo
lærðu verkfræðingum tillögur
um jafnmargar tegundir af veg
um. I vetur talaði G. Zoega um
grjóthrygg gegn um Þrengsl-
in, þar sem átti að mega fará
í miklum snjóum. En þetta átti
að vera nokkurskonar nýr
Káttarhryggur, því að hann
átti að vera svo mjór að bílar
gætu ekki mæzt þai’ nema eins
Stjórnin velur framkvæmda-
stjóra, en þó verður ráðuneytið
að samþykkja valið á fram-
kvæmdarst j óranum.
I þjónustu Heiðafélagsins
vinna nú 150 sérfræðingar, auk
fjölda aðstoðarmanna. Aðal-
aðsetur félagsins er í Viborg,
en 14 skrifstofur eða útibú
samtals eru í öllum helztu
borgum landsins.
Ríkið greiðir starfsmönnum
Heiðafélagsins laun. Nema þau
samtals um 2 millj. króna ár-
lega.
Heiðin og Heiðafélagið.
Þegai’ Heiðafélagið tók til
starfa fyrir 70 ámm, voru á
Jótlandi 130 fermílur heiði og
óræktað mýrlendi.
Nú eru aðeins 50 fermilur
eftir óræktaðar af þessu landi.
Og nú hefir Heiðafélagið
ekki Jótland eitt undir, heldur
alla Danmörku.
Síðar verður liér í blaðinu
skýrt frá viðhorfi hr. Flens-
borg við skógræktarmálunum
íslenzku.
Er álit hans á þeim málum
ekki síður athyglisvert, þegar
þess er minnst, að hann var
fyrsti sérfræðingurinn, sem hóf
athugun á íslenzkum skógar-
leifum með aukna ræktun fyr-
ir augum — um síðustu alda-
mót.
Vigsla Flateyrarkirkju fór iram
£0. f. m. að viðstöddu fjölmenni.
Ur. Jón biskup Helgason fram-
kvæmdi vigsluna, en sóknarprest-
urinn síi’a Jón Ólafsson flutti stól-
ræðuna. Við vígsluna aðstoðuðu
auk sóknarprests prófastarnir síra
Sigtryggur Guðlaugsson og síra
Sigurgeir Sigurðsson og prestamir
síra Böðvar Bjarnason og síra
Halidór Kolbeins. Einnig voru við-
staddir prestarnir síra Sigurður Z.
Gíslason, síra Magnús R. Jónsson
og síra Jón Auðuns. Kirkjan var
prýðilega skreytt og íór öll vígslu-
athöfnin hátíðlega fram. Kirkjan
tekur uin 190 manns í sæti og
kostar uppkomin um 21000 lu’.
Kirkjusmiður var Jón Jónsson
liúsameistari á Flateyri. Kirkj-
unni liafa jpegar horizt margar
ágætar gjafir.
Bankaseðlar á tveim tungumál-
um. Nýlega samþykkti ríkisþing-
ið í Canada lög um að prenta can-
adiska bankaseðla bæði á ensku
og frönsku. í lögum var áður að
gefa ákveðna fjárhæð út á frönsku,
en afganginn á ensku. En eftir
nýju lögunum verður hver seðill
prentaður á báðum málunum. Er
sagt, að frönskumælandi mönnum
í Canada geðjist vel að þessari
nýbreytni. (Samkvæmt frétt í
„Heimskringlu).
og þar sem verst er leið við
Hvalfjörð.
En þessar ráðagerðir og
rannsóknir hafa kostað mikið,
bæði beint og óbeint. Til hinna
lærðu verkfræðinga hefir féð
streymt í stríðum straumum.
Kostnaðurinn við þessar rann-
sóknir er farinn að skifta
hundruðum þúsunda. Óbeini
kostnaðurinn var þó enn meiri
því að upp úr þessum ráðagerð-
um kom aldrei neitt nema
fálm. Sunnlendingar voru enn
sem fyr útilokaðir frá því að
hafa öruggar vetrarsamgöngur
við höfuðstaðinn.
Verkfræðingarnir og vinir
þeirra, íhaldsmennirnir við
Faxaflóa og austan heiðar, voru
allir jafn óánægðir með að eltk-
ert væri gert í málinu. Rann-
sóknir höfðu verið gerðar.
Reikningarnir lágu vel tilbúnir
í skrifborði vegamálastjóra.
Og skattþegnarnir höfu borgað
sitt fé án þess að fá nokkuð í
staðinn nema að bæta fjárhag
þeirra, sem atvinnuna fengu.
En þegar nokkurnveginn átti
að vera búið að ganga frá mál-
inu eins og íhaldið vildi, og á
Eins oghvítur Sáni
á ræningjaskipí
Nýlega er því í Mbl. hátíðlega
lýst yfir, að íhaldsflokkurinn
hafi fyrir löngu ákveðið: „Að
vinna að því og undirbúa það,
að Island taki að fullu öll sín
mál í sínar eigin hendur og
gæði landsins til afnota fyrir
landsmenn eina . . .“.
Svona hljóða þau, heit í-
haldsmanna.
„gæði landsins fyrir lands-
menn eina.“
En hvernig hefir fram-
kvæmdin orðið ?
Sumir æðstu menn hinnar
pólitísku starfsemi íhalds-
flokksins hafa fylgt þessu há-
tíðlega heiti eftir á þann hátt,
að gerast keyptir þjónar er-
lendra lögbrotamanna, til þess
að þeir — útlendingarnir —
gætu hagnýtt sér „gæði lands-
ins“, þ. e. fiskimið landhelg-
innar, „til afnota fyrir“ þá út-
lendingana, en að sama skapi
til tjóns fyrir íslenzku þjóðina.
Það er ekki einungis að sum-
ir fyrverandi fonnenn í „sjálf-
stæðisfélögum“ íhaldsmanna
hafi setið á svikráðum við sín
eigin gjallandi heit og málstað
þjóðarinnar allrar, heldur hafa
þessi landráð verið framin um
langt skeið og einmitt á
þeim stöðum þar sem samborg-
urum hins „sjálfstæða" njósn-
ara hlaut að verða til ómetan-
legs tjóns eins og líka hefir oft
orðið raunin á.
Þessi ömurlega og smánar-
fulla staðreynd liggur fyrir um
það, hve alvarlega sumir hátt
settir menn innan íhaldsflokks-
ins taka „sjálfstæðis“-heitin og
fullyrðingarnar, oghvemig unn-
ið er að þeim í framkvæmd
Hingað kemur naumast svo
erlendur atvinnurekándi til
dvalar, að málgagn íhaldsins
haldi ekki fram hans málstað,
gegn hagsmunum verkamanna
í landinu ef til ágreinings hefir
komið á milli þessara aðila.
Meðan vel séðir íhaldsmenn
í tignarstöðum innan flokksins
standa vörð fyi'ir erlenda þjófa
og veiðiræningja, meðan hrópar
íhaldið sín hátíðlegu loforð út
yfir þjóðina: „Gæði landsins
til afnota fyrir landsmenn
eina“.
Hin fögru, fölsku, sjálfstæð-
isheit eiga að dylja svívirðing
landráðayðjunnar. Það minnir á
hvítan friðarfána yfir dulbúnu
ræningjaskipi.
þann hátt að ekkert væri gert
annað en að moka við og við
dýpstu lægðina á Hellisheið,i
þar sem snjórinn er mestur og
Zoega hefir endurbyggt gamla
veginn, þá kemur grein Áma
Eylands í Nýja dagbl. og gerir
svipaða hreyfingu á málið eins
og þegar eldspýtu er varpað í
púðurtunnu.
Báðir stuðningsflokkar stjórn
arinnar taka tillögu Eylands
upp á Alþingi í vetur. Frumv.
um að heimila vegarlagningu
frá Hafnarfirði um Krísuvík
og Selvog var samþykkt. Sam-
hliða þessu samþykktu stjóm-
ai’flokkarnir frv. um benzín-
skatt, og að verja 70 þús. kr.
eða meiru í nýbyggingu Suð-
urlandsbrautar. Ihaldið barðist
bæði móti þessari vegarlagn-
ingu og skattinum til að byggja
veginn.
Hjá vegamálastjóra hafði
um nokkur ár verið verkfræð-
ingur sem var með öllu óverk-
fær eða vel það. I vor lét
stjórnin þennan mann hætta, en
setti í hans stað Jón Gunnars-
son verkfræðing sem fengið
hefir í Noregi og Bandaríkjun-