Tíminn - 18.11.1936, Blaðsíða 4

188
TlMINtt
Á víðavangi
Framh. af 1. síðu.
við sjóinn síðustu tvö árin, sölu |
sjávarafurða, upphæð greiddra j
vinnulauna o. s. frv. Þá kemur |
annar kafli, sem er mestmegnis
ádeila á Kommúnistaflokkinn
cg röksemdir gegn svokallaðri
„samfylkingu“. Að lokum er
svo einskonar pólitísk trúar-
játning á krepputímum, þar
sem gerð er grein fyrir því
hlutverki, sem jafnaðarmenn
telji sig hafa í „borgaralegu“
þjóðfélagi.
Bæklingur þessi er á margan
hátt vel og skynsamlega skrif-
aður og ólíkur því yfirborðs-
rausi, sem Alþýðuflokkurinn
því miður stundum ber á borð.
Sem sýnishorn þess, sem í
bæklingnum stendur, er ástæða
til að benda á það, sem sagt er
á bls. 22 um aukningu atvinn-
unnar í landinu. Þar segir svo:
„Fyrirkomulag slíks atvinnu-
reksturs að öllu leyti, hvort
hann er rekinn á samkeppnis-
eða samvinnugrundvelli, eign
einstaklinga eða félaga, skiptir
á þessu stigi miklu minna
máli. — Þörfin fyrir atvinnu-
aukningu í þjóðfélaginu er svo
rík, að slíkar skipulagsbreyting-
ar (þjóðnýting í stað einka-
reksturs) verður að bíða betri
tíma*), nema þá aðeins, að þær
séu óhjákvæmilegar, til þess að
koma atvinnu- og framleiðslu-
aukningu fram“.
Þessi ummaalí sýna það
glöggt, að hugsandi mönnum í
Alþýðuflokknum er það ljóst,
að hér þýðir ekki fremur en
annarsstaðar á Norðurlöndum
að ætla sér að fara fram á al-
mennan ríkisrekstur atvinnu-
í'yrii'tækja.
Hvað sýna þessi ummæli?
Þessi ummæli sýna það þá
líka, að í raun og veru dett-
ur miðstjórn Alþýðuflokks-
i)is ekki í hug að ríkisútgerð
togara verði samþykkt á Al-
þingi, og álítur að það skipti
ííka „miklu minna máli“ en
atvinnuaukningin sjálf.
') Auðkennt hér.
Er ekki ur vegi, að menn
hafi þetta í huga, þegar þeir
lesa skrif Mbl. um það, að Al-
þýðuflokkurinn sé að taka upp
stefnuskrá kommúnista!
Hinsvegar slær dálítið út í
fyrir höf. í lok bæklingsins. Er
þar' aftur kominn gamli gort-
aratónninn, um að Alþ.fl. ætli
að „knýja“ eitt og annað
fram, og heiti afarkostum ella!
Þessi mikilmennska er vel á
vegi með að gera flokkinn að
athlægi, og tæplega er henni
bót mælandi, þó að hér eigi í
hlut minnsti socialistaflokkur-
inn á Norðurlöndum.
En væntanlega lærist mönn-
um það, að svona bamalæti eru
heldur til leiðinda bæði fyrir
Alþýðuflokkinn sjálfan og alla
„vinstri" samvinnu í landinu —
en engum til gagns.
Fólk í tötrum
Fjórar bækur, eftir
Halldór Kiljan Laxnes.
X.
Fyrsta konan í „Sjálfstætt fólk"
or Rósa frá Niðurkoti, gift Bjarti
laudnema í Sumarhúsum. þórður
pi' fátækur smábóndi, sem hefir
átt mörg böm, komið þeim á legg
og misst þau út i veröldina. þórð-
ur er hinn hógláti, kröfulausi
bóndi, sívinnandi, sparsamur,
skilvís og fámáll, en rneð dulda,
hlýja tilfinningasemi. Draumsjón
hans er að korna upp myllu við
bæjarlækinn, en áður en sú fram-
kvaémd er fram komin er mélið frá
stóru myilunum búið að taka
burtu hans tækifæri. Rósa fer
sem unglingur til hreppstjórans í
vist. Húsmóðir hennar er kven-
skörungur, vel mennt, stjórnkæn
og heldui- sniðugar ræður. Ing-
ólfur sonur þeirra hjóna er í ást-
um við Rósu, en þegar hin fram-
sýna hreppstjórafrú veit um það,
lætur hún mann sinn selja Bjarti
vinnumanni eyðijörð, sem honum
heíir lengi ieikið hugur á og knýr
Rósu tii að giftast honum. Rósa
líkist föður sínurn, dullynd og
drenglynd, en fædd til að líða fyr-
ir syndir annara. Lesandinn fylgir
Rósu í leiðinlegt. brúðkaup og með
brúðgumanum upp á heiðarbýlið.
Bjartur teyrair undir henni og
gengur sjálfur, því að hestaeignin
er lítil og landneminn vill ekkl
taka að láni. Við dys á íjallgarð-
inum vill Rósa fara af baki, íylgja
þjóðtninni og kasta steini í grjót-
hauginn. En Bjartur er harður hús-
bóndi og synjar konu sinni um
þessa fyrstu útlátalausu ósk. Rósa
særist af þessu harðlyndi eins
djúpt og unnt er. Hún ann Ing-
ólfi, hún gSngur með barn hans.
Bjartur er henni óviðkomandi. Á
heiðarbýlinu er hún eins og stúlka
úr byggðinni, sem tröllin hafa
rænt.
páttur Rósu i heiðarbýlinu er
sorglegur en ógleymanlegur. Hún
er bœði andlega og líkamlega fangi
á sínu eigin heimili. Fátæktin cr
mikil. Til viðurværis helzt tros,
vatnsgrautur og kaffi. Engin mjólk
smjör eða kjöt. Sjaldan hefir nauð-
syn bætiefnanna verið jafn átak-
anlega lýst og í þessari bók, ekki
sízt baráttu hinnar fátæku, hungr-
uðu móður, sem liður hæði fyrir
sig og barníð. Bjartur er stálhraust-
hugðnæmasti þáttur í bókinni. I
útlegð sinni og einstæðingsskap
hefir R.ósa hugsað til þessarar
stundar með gleði, þegar faðir
hennar kæmi um haustið. Kveðj-
ur þeirra og innileiki sannfærir
Bjart um hve mikils hann hefir
misst. Hann er giftur Rósu, en sál
hennar er himinvítt frá honum.
Giftingin hefir ekkert gefið honum
nema fánýtan, lagalegan rétt. —
Bjartur fer með í göngumar, en
Rósa er ein eftir í bænum, hún
biður föður sinn að leyfa sér að
hafa hund hans eftir sem félaga,
því að hún er hrædd að vera ein
í bænum. því miður getur þórður
elcki gert þetta. Rósa er svo ein-
mana, að sá eini maður, sem hún
biður um fóm, getur ekki heyrt
bæn hennar. Skömmu síðar elur
hún barn Ingólfs. Hún er ein í
bænum og deyr.
Framhald.
J. J.
ur og kennir sér einkis meins í
hinni hörðu lífsbaráttu. Hann hef-
ir unnið sinn sigur, hann er frjéls,
á sína jörð, sitt bú, sína konu og
sitt heimili. Um sumarið kemur
unga fólkið í skemmtiíerð upp á
heiðina og kemur við i Sumar-
húsum. Forvitni gestanna er vel
iýsfc, þeg-ar þedr verðieggja hið
íátæklega nýbýli. Ingólfur er með
i veiðiförinni með byssu og stöng.
Ilann veiðir silung og drepur and-
ir um daginn á vatninu og á iækj-
um í mýrinni neðan við lieiðar-
býlið. Rósa feiur sig í hreysi sínu,
en Bjartur skilur ekki sorgir
bennar og kippir henni miskunn-
arlaust fram f augsýn gestanna.
Annars er hún ein heima í bæn-
um um daginn. Hún heyrir skot-
hvellina, þegar Ingólfur drepur
fugiana. Hún kippist við þegar
iivellur heyrist Hún finnur að
fuglarnir sem láta líf sitt fyrir
þessum veiðimanni eru þjáninga-
bræður hennar. —- Nokkru síðar
á móðir Jngólfs ferð um dalinn og
kemur að Sumarhúsum. Húri ger-
ir sér títt um Rósu og hag hennar.
Hún fer höndum um hina ungu
húsfreyju eins og kænn njósnar-
maður. Hin kæna, reynda kona vill
sannfærast um hvemlg hún hafi
iy.ldið á spilum sinum. Rósa slít-
ur sig af henni eins og helsært
dýr, sem flýr veiðimanninn.
Uni göiigur kemur faðir herumr,
þórður í Niðui'koti, til Rósu um
leið og hann fer á fjall. Lýsingin
ú þeim fundi feðginanna er einn
Fusdsr í Vestur-
ísafjarðarsýslu
Að tilhlutun miðstjórnar Fram-
sóknarflokksins, hafa nú nýskeö
verið haldnir fjórir fundir með
stuðningsmönnum flokksins í Vest-
ur-ísafjarðarsýslu. Voru fundimir
ú Núpi í Dýrafirði, þingeyri, Suð-
ureyri í Súgandafirði og þórustöð-
um í Önundarfirði.
Páll Zophóníasson alþm. mætti
á fundum þessum fyrir hðnd
miðstjórnarinnar.
Fundirnir voru mjög vel sóttir.
A Núpi mættu t. d. um 80 manns.
þau þrjú Framsóknarfélög, er
fyrir voru í sýslunni, hafa nú tek-
ið upp starfsemi sina með fullum
krafti, og fjórða félagið er ný-
stofnað.
Millibilsástand það, er verið hef-
ir í sýslunni, er nú á enda. Og á-
Imginn fyrir eflingu Framsóknar-
flokksins og málefnum hans, er
mikill og vaxandi.
Dvöl
er einhver ódýrasta
bók, sem nú er prent
uð, aðeins i V* eyrir bls., stórt
brot, þétt lesmál. Efnið er einkum
stuttar úrvalssögur.eftir beztu skáld
heimsins, — en einnig fjölda margt
annað fróðlegt og skemmtilegt.
Margir af ritfærustu mönnum þjóð-
arinnar skrifa og þýða í Dvöl.
Þeir, sem hafa ánægju af aði
eiga góðar bækur, hafa einhver
ráð með að láta ekk Dvöl vanta
í bókaskápinn sinn.
P. W. Jacobsen & Son
Timburverzlun
Símn.: Granfuru. Stofnað 1824
Carl Lundsgade. — Köbenhavn
Afgr. frá Kaupmannahöfn bæði stórar og litlar pantanir og
skipsfarma frá Svíþjóð. Sís og umboðssalar annastpantanir
Eik og efni í þilfar til skipa
HAVHEM0LLEN
Kauptnannahöfn
nuribr m*5 sinn alviðarkazmda EÖSMIÖLI 06 HTIIII
Meiri vörugæði ófáanleg
S.I.S. skíptir eingöngu við okkur.
um frá aðþrengdu atvinnulífi.
Fyrirrennari hans, Ásgeir Ás-
geirsson, hafði haft erfiða að-
stöðu. Að nafni til hafði hann
stuðning nálega alls Alþingis.
í raun og veru hafði hann
c-inlcis stuðning. Menn vissu, að
hans eina áhugamál var að fá
að heita ráðherra sem allra
flesta daga. En fyrir slíka ráð-
lierra gera þingin ekki mikið'.
Ásgeir Ásgeirsson fékk ekki
íhaldíð til að styðja sig við
naúðsynleg tekjuaukafrumvörp.
Og þó að hann mælti á móti út-
gjöldum eða ábyrgðum, létu
fiestir það sem vind um eyrun
þjóta. Alla stjórnartíð hans
vantaði landið fjármálahús-
bónda. Hrossakaup um ábyrgð-
ir og útgjöld til einstakra kjör-
dæma, blómguðust eins og hita-
beltisgróður. Verzlunarjöfnuð-
urinn við útlönd fór stöðugt
versnandi. Islenzka þjóðin sýnd-
ist vera að falla eins og óskila-
kind í hendur erlendra íésýslu-
manna.
Eysteinn Jónsson greip hér
til nýrra úrræða, en raunar að-
eins þeirra, sem hver góður
bóndi eða laginn kaupfélags-
stjóri beitir í starfi sínu. Þjóð-
in varð að miða innkaup sín
frá útlöndum við þá fram-
leiðslu, sem hún gat selt erlend-
is, að svo miklu leyti sem
slíkt er sýnilegt fyrirfram.
Þingið varð að leggja á
skatta fyrir ú'tgjöldum er það
samþykkti. Fjárlögin urðu að
vera svo nákvæm áætlun um
gjöldin, að sem allra minnst
þurfti að greiða utan fjárlaga.
Og að lokum þurfti að tak-
inarka sem allra mest ríkis-
ábyrgðir erlendis. Þær höfðu á
tíma bræðingsstjórnarinnar
gengið úr hófi fram, og voru í
einu á góðri leið að gera landið
hlægilegt og traus'tlaust erlend-
is. —
Nú kom hinum unga fjár-
málaráðherra að haldi, að hann
hafði frá starfi sínu í stjórnar-
ráðinu, frá skattstjórastörfum
í Reykjavík, afarljóst yfirlit um
fjárhag landsmanna og ríkis-
ins. Úrræði hans urðu föst og
sterk af því að þau voru byggð
á þekkingu og nákvæmri athug-
un. Hann setti Skúla Guð-
mundsson yfir gjaldeyrismálin
og undir hans fös'tu og fram-
sýnu stjórn hefir verzlunar-
jöfnuðurinn stöðugt batnað,
þrátt fyrir hið erfiða árferði.
Iíann stöðvaði nálega til fulls
ábyrgðir ríkissjóðs erlendis,
unz afurðasalan batnaði svo að
hægt væri að standa við
ábyrgðir. Hann eyðilagði
hrossakaupapólitíkina í þinginu,
sem er annars jafngömul fjár-
ráðum þess. Hann tók upp og
fylgdi fast fram hinni ensku
þingvenju að stjórnin réði út-
gjöldum fjárlaganna. Hún bar
ábyrgðina og hún varð þess-
vegna að hafa stjórnarvaldið.
Þessu takmarki varð ekki náð,
nema að hver þingmaður í báð-
um stjórnarflokkunum stæði
fast með stjóminni um hvem
einstakan lið fjárlaganna. Þetta
tókst. Hlustendur útvarpsins
heyrðu þau furðulegu tíðindi ár
eftir ár, þegar skýrt var frá
niðurstöðu fjárlaganna, að 25
hendur voru jafnan á lofti til
sóknar og varnar, en andófs-
flokkurinn tíðast sameinaður á
móti. Stundum reyndu íhalds-
rnenn að rjúfa fylkingu stjórn-
arinnar með því að koma með
útgjaldatillögur til hagsbóta
fyrir kjördæmi stjómarsinna,
en í ósamræmi við fyrirætlanir
stjómarinnar og þingmeirihlut-
ann. Eftir gömlu þingvenjunni
hefðu þetta þótt góð tíðindi
fyrir þm. úr hlutaðeigandi hér-
aði. En nú þökkuðu þm. meiri-
hlutans slík boð, og feldu
fleygana með atkvæðum sínum.
Úr eldri þingsögu vom slíkir
atburðir sjaldgæfir nema þeg-
ar Pétur Gauti feldi tillögu um
fjárveitingu í Fnjóskárbrú, þvi
að honum þótti meiri lands-
nauðsyn um aðrar brýr á
stærri vötn. Um ábyrgðarheim-
ildir fór á sömu leið. Þær voru
yfirleitt skomar niður, nema
þar sem loforð höfðu áður stað-
ið á eldri fjárlögum.
Á þennan hátt hefir Eysteini
Jónssyni tekizt að halda við
batnandi afkomu ríkissjóðs,
þrátt fyrir hinar miklu kröfur
atvinnuveganna og þá dæma-
lausu erfiðleika atvinnuveg-
anna, sem leiða af því að landið
hefir í bili tapað að mestu leyti
elzta og bezta markaðinum fyr-
ir stærstu útflutningsvöruna,
saltfiskinn.
EX,
Það leiðir af líkum, að ekki
muni hafa verið auðvelt verk
að skapa þessar gætnu þing-
venjur í fjármálunum eftir þá
ringulreið, sem þriggja ára
stjómleysi Ásgeirs Ásgeirsson-
ar hafði sett á þau mál. Til að
ná þessu takmarki urðu allir
stuðningsmenn stjómarinnar,
að vinna að því að gera fjárlög
fyrir landið allt, fyrir þjóðar-
heildina, en geyma til betri
tíma kröfur um framlög, bæði
til sinna kjördæma og annarra,
sem ekki var unt að sinna í
bili, nema setja jafnvægi fjár-
laganna í hættu.
íhaldsmenn undu allilla i
fyrstu við þessi sterku tök á .
fjármálunum. Þeir börðust
móti nauðsynlegum tekjuauka ,
og fyrir stómm útgjöldum til .
kjördæma sinna og ríkis- :
ábyrgðum í viðbót. En smátt og j
smátt breyttist þetta viðhorf i
íhaldsmanna og tvö síðustu ár- j
in hefir tæplega bólað á gagn- j
rýni í blöðum íhaldsins út af
því, að ranglega væri skipt á
milli kjördæma. Andstæðingar
stjómarinnar sáu svo að ekki '
varð á móti mælt, að fjármála- j
stjórnin gætti vel hagsmuna j
landsins, bæði inn á við og út á j
við. Að handtök hennar voru í .
einu föst, og byggð á réttlæti.
X.
Á þrítugsafmæli sínu hefir
Eysteinn Jónsson margs að
minnast þess, sem flestum
mönnum þykir hugstætt fram
eftir árum. Hann hefir á unga
aldri fengið tækifæri til að
þroska hæfileika sína í skóla
starfs og athafna. Honum hefir
verið veittur mikill trúnaðar og
tekizt að fara vel með þá til-
trú, er honum hefir verið sýnd.
Iíann hefir orðið fjármálaráð-
herra undir erfiðustu kringum-
stæðum, sem gengið hafa yfir
landið í marga mannsaldra.
Honum hefir tekizt að koma á
djúptækum endurbótum á
fjármálameðferð ríkisins og að
halda jafnvægi í fjárreiðum
landsins, þrátt fyrir hinar erf-
iðu ástæður. Og það, sem
mestu skiptir er ekki árangur
augnabliksins, heldur hitt, að
núverandi ráðherra er að skapa
algerlega nýjar og heilbrigðar
venjur í fjármálastjóm lands-
ins, sem munu komast á sem
varanleg endurbót í félags-
málalífi þjóðarinnar.
Það hefir stundum orðið ung-
um mönnum að gæfutjóni, er
þeir hafa komizt skjótlega til
mikilla mannaforráða, að þeir
hafa ofmetnast og misst heilsu-
samlegt jafnvægi. Sú hætta
vofir ekki yfir hinum unga
fjármálaráðherra. Hann er
gæddm* mörgum góðum gáf-
um. Hann hefir mikla athyglis-
og yfirlitsgáfu. Honum er létt
um að vinna og unun að vinna.
Hann er áhrifamikill, en yfir-
lætislaus ræðumaður, bæði á
mannfundum og í útvarpi.
Honum er létt um að skrifa
þróttmikinn stíl. 1 meðferð
mála leitar hann að kjaman-
um, en hirðir ekki um hismið
eða umbúðimar. 1 deilum er
hann rökfimur og markviss, en
mildur í annari umgengni.
Hann á marga andstæðinga, en
fáa óvini. En í ofanálag á þessa
mörgu fremur sjaldgæfu eigin-
leika hafa vöggudísir hans gef -
ið honum alveg óvenjulega
' mikið af rólegri skapfestu og
vfirlætisleysi, sem allir finna
að er honum meðfætt, en ekki
I ávanið. Margir, sem kynnast
honum vita ekki glögg skil á
hinum fágætu starfshæfileik-
um, en laðast að manninum
sjálfum sökum framkomu hans
og kynningargáfu.
Eysteinn Jónsson er einn af
; hinum mörgu sjálfmenntuðu
j mönnum, sem samvinnuhreyf-
: ingin íslenzka hefir mótað og
j styrkt. Ef hann hefði fæðst í
j þeim löndum, þar sem menn
1 sýna yfirburði sína í skipuleg-
um hemaði fyrir frelsi lands
síns myndi hann hafa orðið
áhrifamikill herforingi. Hér á
landi eru slíkir hæfileikar not-
aðir til betri hluta. Og þeir,
sem þekkja Eystein Jónsson
bezt gera sér vonir um að
hann eigi enn eftir mikinn
hluta af löngu dagsverki við að
endurskapa fjárhagslegt sjálf-
stæði lands og þjóðar.
J. J.
Prentsm. Edda h.f.