Tíminn - 25.11.1936, Blaðsíða 1
09 tnníjcimfa §afnac0tt. )Ö
öimi 2355 — P^ötþóff 96J
!
CÖjaíbba^i
blaCslnð et I jAtit
Áteangnrinn foatat 7 ft.
XX ár.
Reykjavík, 25. nóv. 1936.
Opínberar ráðstafanír ge
borgfirzku fjárpestínná
Viðlal við Hermann Jónasson, Íandbúnadarráðherra
í sambandi við þær opinberu
í'áðstafanir, sem gerðar hafa
verið í því skyni að stemma
stigu fyrir sauðfjárpestinni
borgfirzku, hefir Tíminn snú-
ið sér til Hermanns Jónasson-
ar iandbúnaðarráðherra og beð-
ið hann að skýra frá því, sem
ríkisstjórnin hefir gert í því
máli, hver árangur hafi orðið
og' hvað sé í ráði að gera nú
á næstunni.
— Það er enginn vafi á því,
segir ráðherrann, að veikindin í
sauðfénu á undanförnum ár-
um, eru meðal verstu erfið-
leika bændastéttarinnar. Tjón-
ið, sem þau hafa bakað land-
búnaðinum, verður ekki í fcöl-
um talið. Auk þess, sem bænd-
ur víðsvegar um land hafa
misst fjölda fjár úr þessum
veikindum, hafa þau alveg
vafalaust komið niður á þann
hátt, að fé hefir orðið rýr-
ara til frálags og fóðureyðsla
meiri. Hver og einn getur líka
sagt sér það sjálfur, að það er
meira en lítið lamandi fyrir
bændur, að eiga þessa hættu
stöðugf vofandi yfir bústofni
sínum — sérstaklega þegar um
er að ræða sjúkdóma, sem eru
óþekktir og ekki er vitað, af
hverju stafa eða hvaða ráð eru
við.
Undanfarin ár hefir próf.
Niels Dungal og fleiri starfs-
menn við rannsóknars'tofu liá-
skólans unnið að rannsókn og
útrýmingu þessara sjúkdóma,
og hefir ríkisstjórnin greitt
kostnað, sem af því hefir leitt.
Svo var einnig, þegar hin
skæða pest kom upp í Borgar-
firði í fyrra. En eins og ég
kem síðar að, hefir enn ekki
tekizt að leiða í ljós orsakirn-
ar til þessarar hættulegu veiki
eða hvort og að hve miklu leyti
hún er smitandi.
Skömmu eftir mitt s. 1. sum-
ar bárust mér þær fréttir úr
Borgarfirði, segir ráðherrann,
að fé væri farið að finnast
dautt í högum og á afrétti, og
að sama pestin og í fyrra
myndi vera þar að verki.
Ég ritaði þá próf. Dungal
bréf 19. ágúst, þar sem ég
lagði fyrir hann að taka upp
nýja rannsókn. Þykir mér
réttast að bréf þet'ta sé birt,
ásamt fleiri bréfum, er farið
hafa milli mín og rannsóknar-
stofu háskólans um þetta má),
því að þau gefa nokkurnveg-
inn glögga hugmynd um, hvað
gert hefir verið og er verið að
gera í málinu.
Bréfið frá 19. ágúst er á
þessa leið:
„19. ágúst 1936.
í Borgarfjarðarhéraði geisar nú
mjög skæð sauðíjárpest, sem sýni-
’.cgt er að hlýtur að valda stór-
tjóni, el ekki tekst að vinna hug á
benni. Raðuneytið vill því hér-
með leggja fyrir yður, herra pró-
fessor, »ö setja yður þegar í 'sam-
jjand við Jón óðalshónda Hannes-
son í Dcildartungu og aðra bænd-
ur i Borgavfjarðarhéraði, þar sem
veikin geisar nú til þess að hafizt
verði þegai' handa um einhverjar
varnir, sem að gaghi megi korna
gegn veikinni.
þá vili ráðuncytið enníremur
iieiðíist álits yðar um það, livort
ckki mundi rétt að fá erlendan
sérfrœðing í húfjársjúkdómum til
aðstoðar við rannsóknir á veiki
þessari og óskast svar yðar um
það sent ráðuneytinu sem allra
fyrst.
Hermann Jónasson.
/Vigfús Einarsson.
Til hr. prófessors Niels Dungai".
Próf. Níels Dungal ritaði
mér þá svar á þessa leið:
„Rannsóknastofa Háskólans.
Reykjavík, 21. ágúst 1936.
Samkvæmt beiðni yður, herra
íorsætisráðherra, með bréfi dags.
19. ág. þ, á. liefi ég sett mig í sarn-
band við Jón Hannesson í Deikl-
ertungu og aðra bændur í Borgar-
firði til áð hal’a spurnir af fjár-
pest þeirri, sem nú hefir borið á'
þar. Sem stendur er mjög litlar
upplýsingar hœgt að fá urn þessa
veiki, vegna þess að menn vita
c-kki annað um liana en það, að
féð drepst á afréttinum, en ekki
er unnt að fá nánar spurnir af
því, hvernig þetta hagi sér. Ég
hefi beðið Jón Hannesson í Deild-
artungu að fylgjast með því, sem
gerist í þessu máli og hvað mikil
Ijrögð sé að því, að féð drepist á
afréttinum, og hefir hann lofað
mér að gera það. Allar líkur eru
til, að þetta sé sama veikin og
har svo mikið á i Deildartungu í
fyrra, og sem við gerðum þá
nokkrar rannsóknir á. Sýnilegt er,
að sú veiki er erfið viðfangs, en
lil. þess að unnt verði að taka
upp varnir gegn henni, sem að
gagni ihegi koma, þyrfti að gera
viðtækar rannsóknir á veikinni.
Til þess að það sé unt, þyrfti að
veita sérstaklega fé til þess, og
geri ég ráð fyrir að þurfa mundi
um 5—10.000 krónur. Ef sú fjár-
veiting fengist, mundi ég gera það,
sem í mínu valdi stæði til þess að
gera fullkomna rannsókn á veik-
inni nú þegar í liaust, og vonast
ég til að með því móti mætti tak-
ast að vinna bug á veikinni.
Viðvíkjandi fyrirspurn yðar um
að fá erlendan sérfræðing í bú-
fjársjúkdómum til aðstoðar v.ið
rannsóknir á þessari veiki, skal
þess getið, að ég geri mér ekki
miklar vonir um uð það mundi
koma að miklu gagni, vegna þess
live lítið er um sérfræðinga á
þessu sviði, nefnilega i sauðfjár-
sjúkdómum. par sem ég býst viA
að þessi veiki stafi af ornium,
þyrfti hér þvi að fá sérstakan
mann, sem einkum hefði lagt
stund á ormarannsóknir, en þeir
menn eru fáir, s.em lagt hafa
stund á lungnaonna i sauðfé, og
hýst ég við að væri mikil leitun
að slíkum manni og mundi lcosta
offjár, ef að þyrfti að fá hann
hingað til rannsókna um lengri
tima.
Virðingarfyllst.
Níels Dungal.
Ég tjáði próf. Dungal, segir j
iáðherrann, að fjárupphæð sú,
er hann nefndi, myndi verða
iógð fram úr ríkissjóði, og fól
honum að gera þær ráðstafan- !
iv, er hann teldi nauðsynlegar. j
Hefir hann svo unnið að rann- !
l
sókninni í haust og með honum
þeir Guðmundur Gíslason lækn-
h og Ásgeir Einarsson dýra-
læknir.
Samkvæmt ráðleggingu próf.
Dungals gerði ég ekki að svo
stöddu neina beina ráðstöfun
til þess, að útvega hingað er-
lendan sérfræðing. Þó ræddi ég
það mál við Halldór Pálsson
sauðf j árræktarf ræðing, sem
kom hingað til lands í vor, að
loknu námi, en nú dvelur í
Bretlandi. Ég skal geta þess,
að nú fyrir nokkrum dögum
hefi ég1 fengið bréf frá HaJl-
dóri, þar sem hann kveðst hafa
íarið til London í þessu skyni,
og skýrir frá ýmsum upplýsing-
um, er hann hafi fengið.
Þann 6. nóv. sl. ritaði ég svo
próf. Dungal á ný og spurðist
fyrir um árangur af rannsókn-
inni í haust. Skýrsla sú, er
hann þá gaf mér, fer hér á
eftir:
„Rannsóknarstpfa Háskólans.
"Reykjavík, 7. nóv. 1936.
Ut af fyrirspurn ráðuneytisins
i hréfi dags. í gœr um rannsúku-
ir á sauðfjársjúkdómum, skal ég
leyfa mér að gefa ráðuneytinu eít-
iifarandi upplýsingar, þar sem ég
tel víst, að átt sé við sauðfjá”-
veikindin í Borgarfirði:
Vefjarannsóknir hafa sýnt að
veikin er í því fólgin, að háfrumu-
þekja kemur í stau hinnar lágu
önduuarþekju í lungnablöðrunuvn
og ekki einungis það, heldur kem-
ur líka ofvöxtur í háfrumuþekj-
una, svo að ótal totur myndast
svo að lungnablöðrurnar stækka,
þenjast út og springa af ofvextin-
um í þekjunni. pekjuvöxturinn
er svo mikiR, að e. k. æxlisvöxtur
myndast, sem líkist að miklu
leyti krabbameini, nl. að því
lcyti að þekjan vex takmarka-
laust út í umhverfið og eyðilegg-
ur allt sem fyrir er, alveg eins og
á sér stað um krabbamein, en
aftur á móti berst æxlisvöxturlnn
ekki með blóðinu til fjarlægari
líffæra, eins og- venjulegt er við
krabbamein.
prátt fyrir ítarlegar tilraunir
hefir ekki tekist að sýna fram á
neina sýkla, sem gætu verið or-
sök sjúkdómsins, enda eru vefja-
breytingarnar heldur ekki þannig,
að ])iiast megi við að þær stafi
af völdum sýkla.
Um orsalcir sjúkdómsins er enn
ekkert unt uð fullyrða. Svo virð-
ist sem eitthvert efni safnist fyrir
i lungunum og hafi þau áhrif aö
þekjan tekur til að vaxa stór-
kostlega. Ég hefi grun um að
þetta efni lcunni að myndast i
lungnaormum, e, t. v. að það sé
kynvalcar þeirra, því að kunnugt
or, að unt er að framkalla krahba-
mein í dýrum með því að dæla
í þau kynvökum og þeim náskyld
| efni.
Áöur hefir tekizt að framkail.i
krabbamein í rottum með því að
Uíta - þær eta onna, som lireiör-
nðu um sig í maga þeirra og
iengu þær upp úr því maga-
krabba. En ormarnir, sem notaðir
voi'ti i rottutiiraununum (gon-
goylonema neoplastica) er svip-
aðrar tégundar og lungnaormarnir
I sauðfénu, eru hvorirtyeggja
nematoda.
Við erum nú með tilráunir i
gangi til aö reyna að fá þetta
upplýst. Annarsvegar höfum við
setl á stað ln'áðabirgðatilraun til
«ð icyiui. að'fá upplýst hvort veik-
in sé smittandi og komast som
allra fyrst að niðurstöðu um
hvort svo sé, því að það skiptir
auðvitað mjög miklu máli. Við
höíum hóp af sýktum kindum iir
Borgarfirði og ósýktar, heilhrigðar
kindur ai' Suðurlandi saman í
einu iiúsi hér og l’ylgjumst með
þcim til að sjá hvort heilbrigðu
kindurnar sýkjast.
Ennfremur erum við að undir-
liútt tilraunir til að sanna eöa
ufsanna hvort lungnaormalirfurn-
ar sé orsökin til sjúkdómsins. FrA
okkar hencli er allt tilbúið til
þessarar tilraunar fyrir löngu, en
enn hefir ekki tekizt að fá heyið,
sém við höfum pantað ofan úr
Borgarfirði, vegna vondrar færðar.
F.n viö þurfum alvog sérstakt hey,
soin við höfum fundið mikið í nf
lungnaormalirfum.
Framli. á 1. síðu.
Á víðavangi
C tvarpsumvæðui’nar
um jarðræktarlögin hafa að
vonum vakið mikla athygli. Ó-
sigur stjórnarandstæðinga,
einkum seinna kvöldið, var
mjög áberandi. Ef'tir að Stein-
grímur Steinþórsson búnaðar-
málastjóri hafði flutt ræðu
sína um raunveruleg áhrif
styrktilfærslunnar í II. kafla
laganna, gafst Pétur Ottesen
alveg upp við að ræða það mál
og fór að tala um ýmislegt
annað, sem ekki kom málinu
við, en Jón í Dal varð reiður
og jós úr sér persónulegum ó-
notum um Steingrím. Bjarni
Asgeirsson sannaði með tilvitn-
un í þingtíðindin, að íhalds-
rnenn hefðu árum saman bar-
izt gegn því með hnúum og
hnefum, að sjálfstæði Búnað-
arfélagsins gagnvart ríkisvald-
inu væri aukið, og að félagið
fengi sjálft að kjósa stjórn
sína. Og Hermann Jónasson
forsætisráðherra gaf á stuttri
stund í síðustu ræðu sinni
svo eftirminnilegt og rökstutt
yíirlit um stefnuleysi og á-
byrgðarleysi stjórnarandstæð-
inga, að flestum hefir orðið
minnisstætt.
„Bændaflokksmenn“
svokallaðir eru farnir að
vekja á sér athygli fyrir ó-
vandaðan munnsöfnuð og’ að
kunna sér hvergi hóf í dómum
um menn og málefni. í útvarps-
umræðunum sagði einn af full-
trúum þeirra, Þorvaldur í
Arnarbæli, orðrétt á þessa
leið: „Framsóknarmenn brjóta
öll sín loforð á einn eða annan
veg“, Minna mátti ekki gagn
49. blað.
Tryggvi Þórhallsson — brjöstmynd úr eir.
Myndin er gerð af Ríkarði Jónssyni, að 'tilhlutun Búnaðar-
félags tslands. Var frú Önnu Klemenzdóttur afhent myndin
iyrra sunnudag, í Laufási. Frummyndin, sem er úr gifsi, á að
standa í húsi Búnaðarfélagsins.
gera! Við síðustu kosningar
komu rúml. 11 þús. Framsókn-
armenn að kjörborðunum. Lag-
legur hópur það, ef Þorvaldur
í Arnarbæli segir satt!
Undarleg rökfærsla.
Andstæðingar jarðræktar-
laganna bera fram 'tvær rök-
semdir gegn 17. gr. í fyrsta
lagi segja þeir, að greinin
svifti bændur eignarrétti á
jörðum þeirra. í öðru lagi
segja þeir, að greinin sé áhrifa-
laust pappírsgagn! Vilja þeir
nú ekki koma sér saman um,
livoru þeir eigi heldur að halda
fram, því að annaðhvort hlýt-
ur að vera vitlaust? Hliðstæð-
ar eru röksemdir þeirra um
5000 kr. hámarksstyrkinn.
Öðru veifinu halda þeir því
fram, að þetta hámarksákvæði
komi hart niður á bændum. En
í útvarpsræðu lýsir Pétur
O'ttesen yfir því, að ekki séu
uema 26 jarðir á öllu landinu
komnar í hámark, og á sumum
þeirra sé meira en eitt býli, svo
að hámarkið komi ekki til
greina. Hins gleymdi Pétur að
geta, að jörð hans sjálfs, er
ein af þessum 26, og að þess-
vegna myndi margur í hans
sporum hafa talið drengileg-
legast að taka ekki þátt í deil-
um um þetta atriði laganna.
Guðsmaðurinn
á Akranesi skýrði frá því í
útvarpinu, að „ákveðið“ hefði
verið að láta verkamenn fá 75
þús. kr. í atvinnuleysis'trygg-
ingu, og vildi bera það saman
við styrkinn til Bf. fsl. En
guðsmaðurinn gleymdi að geta
þess, að þetta er upphæðin,
sem atvinnuleysissjóðirnir
mega fá hæsta og að á þessu
óri hefir enginn atvinnuleysis-
sjóður verið stofnaður og eng-
in atvinnuleysistrygging fram-
kvæmd.
Pétur Magnússon
þóttist í útvarpsumræðunum
ekki vita til þess, að nokkurn-
tíma hefði orðið árekstur milli
búnaðarþings og hinnar þing-
kjörnu stjórnar Bf. ísl. Þá veit
Pétur of lítið til að verða tek-
inn alvarlega í þessum máluin.
Hann veit þá t. d. ekki um það,
að búnaðarþing samþykkti, að
búnaðarmálastjóri skyldi ekki
vera nema einn, en félags-
stjórnin þverskallaðist við að
íramkvæma þennan vilja bún-
aðarþingsins.
Tíminn
skýrði frá því í haust, að
flokksfundir Framsóknar-
manna hefðu verið haldnir á
tveim stöðum á Snæfellsnesi og
á báðum þessum fundum hefðu
mætt samtals um 120 manns.
Sl. laugardag segir Jón í Dal i
blaði sínu, að Tíminn hafi taiið
100 menn á öðrum fundinum.
Gott sýnishorn af sannleiksást,
þó'tt lítið sé!
Hver á að hjálpa
Bændaflokknum til að
koma fram gengislækkun?
Morgunblaðið birti í haust
grein eftir Gunnar Viðar hag-
fræðing, þar sem haldið var
fram þeirri skoðun, að fella
bæri gengi krónunnar um 30%.
En í sambandi við birting
þessarar. greinar gerði blaðið
þá eftirtektarverðu og raunar
stórpólitísku yfirlýsingu, að
skoðanir greinarhöf. væru í ó-
samræmi við skoðanir þess, og
að það — Morgunblaðið —
væri mótfallið gengislækkun.
Þar sem Mbl. er höfuðmálgagn
Sjálfstæðisflokksins, verður að
líta svo á, að a. m. k. meiri
hluti flokksins hafi tekið af-
stöðu gegn gengislækkun. En
livað verður þá úr hinum s'tóru
orðum Jóns í Dal og hans
nóta? Hvernig hugsa þeir sér
að koma fram gengislækkun í
samstarfi við Sjálfstæðisflokk-
inn, úr því að meirihluti þess
ílokks — og kannske flokkuv-
inn allur? — er andvígur
gengislækkun ? Ætli þetta lof-
orð yrði ekki innleyst á svip-
aðan hátt og prjónavélastyrk-
u.rinn hans Þorsteins Briem, ef
þjóðin yrði svo giftulaus að
fela íhaldinu og varaliði þess
meirahluta á Alþingi?