Tíminn - 03.12.1936, Page 1

^fgtEifcsla
og inní)eimta ©afnarBU. í6
6íml 2353 - P6e>tt)6íf 961
©jaíbba^t
b 1 a 8 b i n » cc f | 6 n i
3>ttgangurinii fostac 7 ft.
XX ár.
Reykjavík, 3. desember 1936.
Skipulag Norðmanna í mjólkurmálum
EStir Jónas Kristjánsson
mjólkurbússtjóra a Akureyrí
Á undanförnum árum liafa
Norðmenn verið einna mest-
ir athafnamenn í því að
skipuleggja afurðasölumál
landbúnaðarins, og að öllu sam-
anlögðu munu þeir standa
fremstir af nágrönnum okkar
í þessum málum.
Ég hefi kynnzt því skipulagi,
sem þeir hafa byggt upp vegna
íramleiðslu og sölu mjólkur og
mjólkurvara, og vegna þess að
mjólkurmálin hafa einnig ver-
ið á dagskrá hjá okkur. Þá
vildi ég leyfa mér að skýra frá
nokkrum grundvallaratriðum
þessa skipulags og á hvern
hátt það hefir verið fram-
kvæmt. Norðmenn hafa unnið
af miklu kappi og myndarskap
í þessum málum á undanförn-
um sex árum. Nú er þetta
etarfskerfi þeirra orðið marg-
þætt og yfirgripsmikið, en í
grundvallaratriðum hefir verið
stefnt að því að notfæra sér
innanlandsmarkaðinn fyrir
mjólkina á sem hagfelldastan
liátt, án þess að okra á neyt-
endunum í bæjunum, og einn-
ig að allir mjólkurframleiðend-
ur landsins fengju sem jafnast
verð fyrir jafngóða vöru að
frádregnum mismunandi flutn-
ingskostnaði frá framleiðanda
til sölumiðstöðvarinnar.
Þessu marlii hafa hin/r kapp-
sömu og myndarlegu frændur
okkar náð á síðastliðnu ári,
þar sem mjólkurbúasamböndin
um allan Noreg lögleiddu hjá
sér fullkomna verðjöfnun allr-
ar framleiddrar mjólkur með
þeim afbrigðum, sem áður var
getið um.
Mjólkurlögin
Með lögum 6. júni 1930, og
endurskoðuðum og breyttum
lögum 1931 og 1934, skipaði
í'.orska ríkisstjórnin átta
rnanna nefnd, sem falið var að
annast um skipulagningu við-
komandi sölu á kjöti, mjólk og
oðrum landbúnaðarafurðum.
Nefndin skyldi skipuð af: ein-
um frá „Selskapet for Norges
Vel“, einum frá „Norske Melke-
produsenters Landsforbund",
einum frá „Norges Kjött- og
Fleskcentral", einum frá „Nor-
ges Handelsstands Forbund",
einum frá „Norges Koopera-
tiva Landsforening“, einum
frá „Norges Bondelag" og ein-
um frá „Norske Bonde- og
Smaabrukarlag“.
Lögin gáfu heimild til að
fram færi verðjöfnuður á miiii
neyzlumjólkur og vinnslu-
mjólkur, og í þeim héruðum,
þar sem meirihluti mjólkur-
framleiðenda höfðu samþykkt
að hafa verðjöfnuð á neyzlu-
og vinnslumjólk, þar fyrirskip-
uðu lögin að verðjöfnunargjald
skyldi lagt á alla neyzlumjólk-
nrsölu, sem fram færi innan
hins afmarkaða verðjöfnunar-
svæðis.
Með þessum lagaákvæðum
var gengið út frá því sem rétt-
mætu, að neyzlumjólkurverðið
væri allmikið hærra en sem
svaraði smjör- og ostaverði
mjólkurinnar og síðan yrði lát-
inn fara fram einhver verð-
jöfnuður.
Mjólkurbúasamböndín
Lögin gáfu félagslegoim sam-
tökum bænda byr undir báða
vængi, og nú voru stofnuð sölu-
sambönd mjólkurbúa (Melke-
centraler) um allan Noreg. Fé-
lög eða einstaklingar voru ekki
skyldir til að ganga í sölusam-
böndin, en þeir voru skatt-
skyldir hvað verðjöfnunargjald-
ið snertir til sambandanna.
Mjólkursamböndin voru í
upphafi stofnuð með það fyrir
augum að koma betra skipu-
lagi á neyzlumjólkursöluna,
hvert á sínu svæði. Gera mjólk-
urverzlunina hagkvæmari og
ódýrari og samræma útsölu-
verð mjólkurinnar í bæjunum.
En sölusamböndin höfðu ekki
starfað lengi þegar smjör-
og ostaverð á heimsmarkaðin-
um féll stórkostlega í verði og
sölumöguleikar þessara vara
urðu stöðugt minni á erlendum
markaði.
Þá fengu mjólkursamböndin
nýtt viðfangsefni, sem var í
því fólgið að reyna að halda
uppi smjör- og ostaverðinu.
Því eftir því sem smjör- og
ostaverðið var lægra, þurfti að
krefja hærra verðjöfnunar-
gjalds af sölumjólkinni og það
leyndist afar erfitt í fram-
kvæmdinni.
í mjólkursamböndunum voru
mismunandi skilyrði fyrir
höndum. Samböndin voru
dreifð um allan Noreg. Mjólk-
urframleiðslan var mismun-
andi mikil á sambandssvæðun-
um og einnig mismunandi stór-
ir bæir og sölumöguleikar ólíkir
á hverju svæði. Af þessu leiddi
að verðjöfnunargjaldið var
ekki hið sama á hverju sam-
bandssvæði og nettoverðið til
bændanna einnig dálítið mis-
jafnt.
Mjólkurmagnið í hverju sölu
sambandi fór hvaðvaxandi, og
hið upphaflega verðjöfnunar-
gjald reyndist þá of lítið til
verðjöfnunar, svo reynslan
varð sú, að fullur verðjöfnuður
náðist ekki í mörgum af sam-
liöndunum, enda var fullur
verðjöfnuður á mjólkinni mik-
ill þyrnir í augum þeirra
mjólkurframleiðenda, sem voru
I nágrenni við bæina og þetta
mætti mikilli andúð frá þeirra
hálfu.
Smjörlíkt og kjarnfóður
Samkvæmt lögum Stórþings-
ins frá 1934 má blanda allt
smjörlíki með smjöri eins og
þörf gerist á hverjum tíma. Á
þennan hátt var hægt að halda
smjörverðinu háu. Þar sem allt
seldist á innlendum markaði.
Smjörblöndunin var höfð mis-
jöfn á ýmsum tímum ársins,
allt ef'tir því hvað framleiðslan
var mikil, þannig var blöndunin 1935: smjör-
1. jan. — 1. marz 10%
1. marz — 15. apríl 14%
16. apríl — 30. júní 17%
1. júlí — 18. ágúst 9%
19. ágúst — 18. sept. 11%
19. sept. — 14. okt. 7%
15. okt. — 31. des. 5%
Smjörblöndunin er þannig mjög breytileg og landbúnað- arráðuneytið hefir leyfi til að
breyta smjörblönduninni í
smjörlíkið með þriggja daga
fyrirvara.
Með bráðabirgðalögum frá
1934 var lagður sérstakur
skattur á smjörlíkið, sem
tramleitt var r>g selt í landinu.
Þessi skattur var 20 aurar pi.
kg. smjörlíki mifað við 5'/■>
í-mjörblöndun. Eí smjörblöad-
v.m'n varð meiri. þá lækkaði
skatturinn um einn eyri pr. kg.
við hvert prósent, sem smjör-
blöndunin steig.
Þessi skattur var meðal ann-
ars látinn ganga til verðupp-
bó'tar á þá mjólk, sem fór til
smjör- og ostavinnslu. Sama
ár var einnig með bráðabirgða-
löguni lagður skattur á fóður-
bæti. Með því var ætlast 'til
að mjólkurframleiðsla á er-
lendu fóðri minnkaði.
Þessum skatti var einnig
varið til verðuppbótar á
vinnslumjólkinni.
Báðir þessir skattar nægðu
til þess að hægt var að greiða
1—1,25 aura verðuppbót pr.
ltr. vinnslumjólk á síðastliðnu
ári.
Með því að geta á þennan
hátt hækkað verðið á vinnslu-
mjólkinni, þá þurfti ekki að
krefja jafnmikils verðjöfnun-
argjalds af sölumjólk, enda
var slíkt vel séð hjá mjólkur-
iramleiðendum.
En þessi verðuppbót á
vinnslumjólkinni var frá lög-
gjafarvaldsins hálfu því skil-
yrði bundin, að fuílur verðjöfn-
uður ætti sér stað á milli sölu-
og vinnslumjólkur á hverju
verðjöfnunarsvæðL
Þetta ákvæði varð til þess að
þau mjólkurbúasambönd, sem
ekki þá þegar höfðu komið á
fullri verðjöfnun hjá sér, þau
breyttu s'tarfsaðferðum sínum
strax samkvæmt þessu, svo nú
er öll mjólk, sem framleidd er
ínnan norsku mjólkurbúasam-
bandanna greidd með sama
verði án tillits til þess, hvort
hún fer til drykkjar- eða vöru-
framleiðslu.
Mjólkursalan
í bæjunum
Mjólkurbúasamböndin norsku
nafa fastákveðið útsöluverð á
mjólk og rjóma í öllum bæjum
Noregs. Útsöluverðið er frá 20
til 28 aurar pr. ltr. í lausu
máli, en 2 aurum meira pr. ltr.
í flöskum. Útsöluverðið fer
eftir því af hvaða stærð bæ-
irnir eru þar sem mjólkin er
seld, en bæjunum er skipt nið-
ur í 5. verðflokka, t. d. er
Oslo í 1. verðfl. með 28 aura
mjólkurverð, en minnstu þoi-p-
in eru í 5. verðflokki með 20
aura útsöluverði pr. Itr.
Mjólkursamböndin hafa ekki
stofnað til samsölu á mjólk í
bæjunum. Sú aðferð, sem þau
hafa valið til þess að reyna að
gera mjólkurverzlunina ódýrari
er þannig að hver sem er hefir
leyfi til að selja mjólk, ef hann
fullnægir vissum heilbrigðisskil-
yrðum við meðhöndlun mjólk-
urinnar. Hverjum sölumanni
Framh. á 4. síðu.
A víðavangi
65 hreppabúnaðarfélög móti
íhaldinu í Búnaðarþingi.
Síðan Tíminn kom út seinast
hafa þessi hreppabúnaðarfélög
lýst sig fylgjandi því, að Bf. 1.
haldi áfram að fara með fram-
kvæmd jarðræktarlaganna: —
Búnaðarfélag Reyðarfjarðar-
lirepps, S.-Múl., Búnaðarfélag
Eyrarbakka, Árnessýslu, Bún-
aðarfélag Staðarhrepps, V.-
Húnavatnssýslu, Búnaðarfélag
Fellshrepps, S'trandasýslu, Bún-
aðai’félag Borgarfjarðar, N.-
Múl., Búnaðarfél. Hólahrepps,
Skagafirði, Búnaðarfélag Ós-
landshlíðar, Skagafirði, Búnað-
arfél. Mývatnssveitar, S.-Þing.,
Búnaðarfélag Gaulverjabæjar-
hrepps, Árnessýslu, Búnaðar-
íélag Holtshrepps, Skagafirði,
Búnaðarfélag Kaldrananess-
hrepps, Strandasýslu, Búnaðar-
félag 'Saurbæjarhrepps, Eyja-
firði, Búnaðarfél. Hraungerðis-
hrepps, Árnessýslu, Búnaðar-
félag Snæfjallahrepps, N.-ísa-
fjarðarsýslu, Búnaðarfél. Mið-
nesshrepps, Gullbringusýslu,
Búnaðai’félag Hafnarhrepps,
Gullbringusýslu, Búnaðarfélag
Grindavíkurhrepps, Gullbringu-
sýslu, Búnaðarfél. Selvogs-
hrepps, Árnessýslu, Búnaðar-
félag Villingaholtshrepps, Ár-
nessýslu, Búnaðarfélag Eiða-
hrepps, S.-Múl., Búnaðarfélag
Stöðvarhrepps, S.-Múl., Búnað-
arfélag Barðastrandarhrepps,
Búnaðarfélag Skeiðamanna,
Árnessýslu. — — Hafa þá
þegar 65 félög mótmælt á-
kvorðun meirahluta Búnaðar-
þings. 1 kjördæmi landbúnað-
arráðherra, hafa öll hreppabún-
aðarfélögin, 7 að tölu risið
gegn gerræði Búnaðarþings, og
hafa atkvæði samtals fallið
þannig, að 91 voru við álykt-
unum þeim, er gerðar voru á
fundunum, en aðeins 28 á móti.
50. blað.
Guðmundur Gíslason
Sauðfjárpestín
Hin skæða sauðfjárpest, sem
geisað hefir um Borgarfjörð
og vestanverða Húnavatnssýslu
í haust, hefir þegar gert mikið
tjón, og takist ekki að vinna
bug á veikinni með lækning-
um, vofir þessi ófögnuður yfir
islenzkum landbúnaði um ó-
komin ár. Er það eitthvert al-
varlegasta viðfangsefnið, sem
nú kallar að, að finna skyn-
samleg ráð til að draga úr hin-
um hræðilegu afleiðingum veik-
innar.
kennari á Laugarva'tni er for-
maður hins nýstofnaða félags-
skapar „Vökumenn“ í skólum
landsins. „Lýðræði — sam-
vinna“ eru kjörorð „Vöku-
manna“. Stefnuskrá félagsin3
hefir Tímanum nýlega borizt
cg mun birta við tækifæri.
Jón í Dal
er nú í blaði sínu búinn að
segja þrisvar sinnum frá
„flokksfundi" sínum á Egils-
stöðum á dögunum. Voru þó
ekki á fundi þessum nema um
40 manns úr heilum lands-
fjórðungi, að meðtöldum þeim
er áður höfðu sótt flokksfund
ólafs Thors á sama stað. En
þessar endursagnir af fundin-
um hafa sínar ástæður. — !
fyrstu frásögn gleymdi Jón að
geta þess, að Sveinn á Egils-
stöðum væri í miðstjórninni!
Og í næstu frásögn gleymdist
að geta um konu Sveins, svo
að til þess þurfti þriðju frá-
sögnina. Hefði Jón mátt muna
þetta fyr, því að kona Sveins
á Egilsstöðum er áreiðanlega
virðingarverðasta núverandi
bændaflokksmanneskja á Aust-
urlandi.
Þorsteinn Briem
studdi að því sem landbún-
aðarráðherra, að lög yrðu sett
um að veita prjónavélastyrk
úr verkfærakaupasjóði. Jafn-
framt gaf hann út lög um, að
leggja verkfærakaupasjóðinn
niður. Svona var „bændavin-
áttan“ hans! Hermann Jónas-
son lét það verða eitt af sínum
fyrstu stjómarstörfum að end-
urreisa verkfærákaupasjóðinn.
Yfirlýsing Steingríms
Steinþórssonar.
í útvarpsumræðunum um
jarðræktarlögin réðust íhalds-
menn með svívirðingum á
Steingrím Steinþórsson búnað-
armálastjóra fyrir það, að
hann tæki þátt í stjómmálum.
Sögðu þeir, að Steingrímur
liefði lofað því, þegar hann tók
við búnaðarmálastjórastarfinu,
að láta slík mál ekki til sín
taka.
Það er hæft í þessu, að
meirihluti stjórnar Bf. í.
(Magnús og Svafar) settu inn
í starfssamning Steingríms
ákvæði, sem að þessu laut. Var
það 13. gr. í samningum.
Starfssamningurinn var und-
irritaður á fundi félagsstjórn-
ar. 1 gerðabókinni stendur eft-
irfarandi:
„Út af 13. gr. starfssamn-
ingsins óskaði Steingrímur
Þó haldið verði áfram lækn-
ingatilraunum, verður þegar að
taka upp öruggar ráðstafanir
til að hefta útbreiðslu veikinn-
ar með því að hindra það, að
fé úr sýktum héröðum geti
gengið saman við fé úr héröð-
um þar sem veikinnar hefir
enn ekki orðið vart. Hefir ver-
ið talað um girðingar í þessu
skyni og getur vel verið að hjá
verði ekki komizt, en á það
má benda, að í líkum tilfellum
hefir áður tekizt að verja út-
breiðslu sauðfjársjúkdóma með
því að hafa menn á verði. En
sjálfsagt verður að haga þessu
eftir því sem hentar bezt á
hverjum stað.
Það eitt er Víst, að hvernig
sem þessum útbreiðsluvörnum
verður haga.ð þá kostar það
fé. Verður að vænta þess, að
Alþingi bregðist vel við fjár-
veitingu í þessu skyni. Þá vil
ég einnig benda á það, að eng-
in sanngimi er, að láta þá
bændur, sem þyngstar búsifjar
bíða við þessa skæðu veiki,
bera það tjón bótalaust, og er
sjálfsagt að gera ráð fyrir, að
Alþingi veiti einnig fé til að
bæta bændum tjónið, að
minnsta kosti að einhverju
leyti. J. Á.
Steinþórsson bókað:
Ég tel að Búnaðarþing hafi
enga heimild til þess að setja
skilyrði um veitingu búnaðar-
rnálastjórastarfsins, þar sem
stjórn félagsins hefir sam-
kvæmt 12. gr. félagslaganna
fullt vald til þess að ráða bún-
aðarmálastjóra án íhlutunar
Búnaðarþings.
Það skilyrði Búnaðarþings,
að búnaðarmálastjóri taki ekki
cpinberlega þátt í stjómmál-
um, er að mínu áliti stjómar-
skrárbrot, þar sem Búnaðar-
félag Islands verður að teljast
opinber stofnun og starfsmenn
þess opinberir s'tarfsmenn, eins
og meðal annars sést á því, að
þeir hafa rétt til eftirlauna úr
lífeyrissjóði á sama hátt og
sýslumenn ríkisins. Þá er
það og í alla staði óeðlilegt að
búnaðarmálastjóra einum, af
öilum starfsmönnum félagsins,
séu bönnuð afskipti af stjóm-
málum. Þó stjóm Búnaðarfé-
lags íslands geti sagt mér
fyrirvaralaust upp starfi mínu,
samkv. 13. gr. starfssamnings-
ins, ef ég að hennar dómi tek
opinberlega þátt í stjómmálum,
vil ék taka fram, að ég tel mig
ekki bundinn af þessu ákvæði
Búnaðarþings, og mun ekki
taka það til greina frekar en
Framh. á 4, síðu.