Tíminn - 30.12.1936, Síða 2

208
TlMINN
Nokkrir menn hafa valið sér
það hlutskipti, að ganga erinda
fyrir íhaldið. Þeir þora þó ekki
að koma sem beinir sendimenn
frá íhaldinu, heldur koma þeir
grímuklæddir, og kalla sig sam-
vínnumenn og bændavini. Að
nafninu til gefa þeir út blað,
sem meðal annars er sent end-
urgjaldslaust á þau heimili,
sem endursenda ísafold. Venju-
lega kemur það með næstu
póstíerð eftir - að ísafold er
endursend. Jón Jónsson frá
Stóradal er talinn ábyrgðar-
maður og ritstjóri, og því
verður að eigna honum nafn-
lausar greinar í blaðinu. Ný-
lega var þar grein um kjötsöl-
una 1935, og verður hún að
teljast afkvæmi Jóns. Hún er
sýnilega skrifuð til þess að
jeyna að spilla samtökum
bænda, sem standa að Slátur-
félagi Suðurlands (Sf. Sl.) og
gera þá óánægða með skipulag
kjötsölunnar. Eins og vænta
mátti er greinin full af rang-
færslum og ósannindum, og
neyðist ég því til að skrifa
grein þessa, og segja hið rétta.
Þó er fjarri því, að ég leiðrétti
öil öfugmæli greinarinnar, en
ég vildi ekki að bændur sæju
ómótmælt sum ummæli hennar.
É’g víl, að þeir fái hið rétta að
vita um málin, og myndi sér
síðon sjálfir skctöanir um þau.
Raunar lifir enginn málstaður
lengi á rangfærslum og ósann-
indum, þó svo, að fá megi ein-
hvern til að trúa þeim í bili.
Það er sérstaklega þrennt,
sem ég vildi láta bændur vita
og biðja þá svo að bera saman
við áðurnefnda grein og aðrar
svip'aðar greinar, sem eru að
birtast öðru hverju í blöðum
þeirra „sameinuðu“.
1. Framleiðsluverðið. Jón í
Stóradal vitnar einu sinni enn
í nefnd þá, er Búnaðarfélag
Islands setti og átti meðal ana-
?rs að reyna að finna fram-
ieiðsluverð landbú»aðarafurða.
Þessi nefnd starfaði 1935 um
sumarið. Hún komst að þeirri
niðurstöðu, byggðri á árunum
1933 og 1934, að framleiðslu-
verð kjöts væri kr. 1,27 pr.
kg. Nú segir Jón, að þetta hafi
verið fyrir árið 1935, eða að
nefndin hafi rannsakað fram-
leiðslukostnað við kjötið áður
en hann varð til. Þetta er nú
ut af fyrir sig, en sýnir hva
vel Jón fer með sannleikann,
Kjötverðid 1935
og“ rógbnrdur „litla. ihaldsins“
EStir Pál Zóphóniasson, Sormann Kjötverðlagsnefndar
þar sem hann þó er öllum
1 kunnur og auðskilinn.
Þessi nefnd byggði álit sitt
fyrst og fremst á búreikning-
um, sem Guðmundur Jónsson
kennari á Hvanneyri hafði frá
nokkrum bændum fyrir árin
1933 og 1934. Hann var ekki
búinn að gera reikningana fyr-
ir 1934 endanlega upp, en virt-
ist þeir mundu benda á kr. 1,23
íramleiðsluverð. Á því byggði
nefndin. Síðar gerði hann þessa
i-eikninga upp, og hafa þeir
verið gefnir út vélritaðir. Þá
kom út kr. 1,12 eða 15 aurum
lægri tala en nefndin var með.
Jón mun hafa fengið eitt ein-
tak, en ég hefi ekki heyrt, að
bann hafi sagt frá niðurstöð-
unum.
Þetta framleiðsluverð var á-
kveðið með því að finna fyrst
tilkostnaðinn við framfærslu
íjárins, draga þar frá verð ann-
ara afurða, sem það gefur af
sér en kjötsins, og deila svo
með kjötþunganum í mismun-
inn.
Nú sér hver maður, að miklu
skiptir, hvað dregið er frá fyr-
ir ull, gærum, mör slátri o. s.
frv. Því hærri, sem sú upphæð
er, því minna verður fram-
leiðsluverð kjötsins, þegar það
er fundið á þennan hátt. Hitt
skiptir líka miklu máli, hver
kjötþunginn er.
Nú hefir orðið sú breyting á.
síðan 1933, en við það ár vav
aðallega miðað, að ullin, gær-
urnar og mörinn hefir hækkað
í verði. Jafnframt hefir kjöt-
þunginn eftir ána aukizt. Þetta
livorttveggja gerir það að
verkum, að þó það hefði verið
íétt framleiðsluverð 1933, sem
nefndin fann, eða sem búreikn-
ingamir sýndu, þá gildir það
ekki fyrir árið 1935. Ef miðað
er við 13 kg. dilk eftir ána, þá
er 1,27 aura verðið nú komið
niður fyrir krónu, en 1,12 aura
verðið komið niður fyrir 90
aura, ef framfærslukostnaður
ærinnar hefir ekki aukizt.
Deilan um Búnaðarféiag Islands
x.
Nú hefir verið rakinn blær-
inn á vinnubrögðum Bún. Isl.
undir áhrifum þess skipulags,
sem Þórarinn á Hjaltabakka
hafði komið á fyrir íhalds-
t'lokkinn. Jafnhliða þessari
neiltvæðu hlið stóð Framsókn-
arflokkurinn á þingi fyrir
margháttuðum fjárveitingum,
sem félagið átti að fara með.
Fjárráð þess fóru vaxandi. Árs-
styrkur úr ríkissjóði varð að
jafnaði um 200 þús. kr. Þetta
fé fór að mjög miklu leyti út
t il bændanna í margháttuðum
siyrkjum og verðlaunum. All-
mikið fór í hégóma og humbug
og óþarft mannahald. En tölu-
vert rann sem kaupgreiðsla til
ýmsra manna, sem unnu að
málefnum landbúnaðarins fyrir
bændur, t. d. menn eins korn-
ræktarmaðurinn, búfjárráðu-
nauturinn, klakfræðingurinn o.
s. frv. Jafnvel menn eins og
Svavar Guðmundsson geta
ekki varið 200/ þús. kr. ein-
göngu í hégóma, þó að vitið og
hagsýnin sé á lægsta þrepi. En
um leið og vikið er að þeirri
hlið málsins, þykir rétt að
nefna meðferð fjármuna lands-
ins í sambandi við innflutning
skozku nautgripanna og „kara-
kúl“-fjárins. Þ. Br. gekkst
fyrir innflutningi nautpenings-
ins og sýndi Bún. ísl. þá
dæmafáu óvirðingu, að leita
ekki til þess um val á skepn-
unum, heldur voru menn i
Englandi, sem ekki höfðu neina
æfingu í þeim efnum. látnir
kaupa stofninn. Enginn bú-
fræðingur kom þar nærri. Þessi
íramhjátaka Þ. Br., endaði líkt
cg hún var byrjuð. En hún
sýndi að Þ. Br. hafði ekki
minnstu virðingu fyrir stjóm
Bún. ísl. eða traust á stofnun-
inni.
Magnús á Blikastöðum sýndi
um sama leyti, að þessi skoðun
Þ. Br. var helzt til rétt. Bún-
aðarfélagið ákvað að kaupa
„karakúl“-kindur frá Þýzka-
landi. Auðvitað var þetta hið
mesta vandaverk. Hér þurfti
búnaðarþekking og þekking á
landbúnaðarsjúkdómum að vera
til hjálpar, ef gifta átti að
fylgja. En í stað þess að senda
Engu síður notar Jón fram-
leiðslukostnað nefndarinnar
sem mælikvarða fyrir fram-
'leiðslukostnaði 1935.
Annars er það undarlegt að
geta ekki hugsað sér, að bænd-
ur megi fá meira en fram-
ieiðslukostnaðinn fyrir kjötið,
ef möguleikar eru fyrir hendi
til þess. Ég hefi eklci skilið þá,
sem sífellt jóðla á framleiðslu-
kostnaðinum einum, sem mæli-
kvarða fyrir kjörverðinu. Hann
er áreiðanlega geipilega mis-
jafn, þó að innan sömu sveitar
sé, og óhugsanlegt með öllu, að
liver einstakur fái hann ná-
kvæmlega. Markið á þá líka að
vera það, að koma vörum
bændanna, og öðrum vörum,
sem við íslendingar framleið-
um og seljum, í sem hæst verð
að frekast er mögulegt á
hverjum tíma, þó það svo sé
hærra en framleiðsluverðið.
2. Kjötverðið. Því er stöðugt
haldið fram, að kjötverðið til
bænda hafi lítið hækkað síðan
kjötverðlagsnefndin tók til
starfa, og hækkunin, sem orðið
hafi, stafi af hækkun á er-
lenda markaðinum. Vegna þess-
ara margendurteknu ósann-
inda, þykir mér hlýða að skýra
þetta mál út frá staðreyndum.
Til þess að fá þetta full upp-
lýst, hefi ég fengið upplýsing-
ar um, hvaða verð bændur hafi
fengið fyrir kjötið hvert árið
um sig 1933, 1934 og 1935. Frá
öllum kaupfélögunum og
nokkrum kaupmannaverzlunum
hefi ég slíkar upplýsingar. Ég
hefi kjötmagnið, sem hver
’.erzlun fékk 1934 og 1985, en
verð að áætla það 1933, og æt!a
það þá hið sama hjá hverri
verzlun og það varð 1934. Ég
hefi síðan margfaldað saman
kjötmagnið og verðið hjá
hverri verzlun, og úr því fund-
ið meðalverðið til bænda hvert
árið um sig. Við þetta er þó
það að athuga, að mig vantar
að vita um verð hjá nokkrum
kaupmannaverzlunum, sem
bónda eða búfræðing eða bún-
aðarráðunaut, þá velur stjóm
íélagsins til Þýzkalandsferðar
Ásgeir L. Jónsson. Enginn af
starfsmönnum félagsins var
lengra frá en Á. L. J. að hafa
nokkurt minnsta vit á skepn-
um. Það eina, sem búizt var við
að hann bæri eitthvert skyn á,
voru vissar tegundir landmæl-
inga. Þessi maður fór til
Þýzkalands og keypti skepnum-
ar. Þær voru sendar út um
landið, og a. m. k. ein þeirra
kom í Borgarfjörðinn litlu áð-
ur en hin skæða drepsótt byrj-
aði þar. Sennilega sannast
aldrei með vissu, hversu sýkin
barst hingað til lands. En um
hitt verða ekki skiftar skoðan-
ir, að aldrei hefir nein búnað-
arstofnun sýnt meiri fávísi en
sú, sem sendi landmælinga-
mann til að kaupa kynbóta-
dýr úr landi með margháttuð-
um húsdýrasjúkdómum, sem
ekki eru hér til.
XII.
Enn var þó ekki liðið að
hinu mikla skapadægri Bún.
ísL, vorinu 1934. Þ. Br. var
þá enn yfirmaður félagsins og
vemdari þess. Hann hafði þá
brugðizt Framsóknarflokknum
höfðu alls um 18% af öllum
kjötþunganum, og verð að
reikna með því, sem Garðar
Gíslason segir, að kaupmenn
á hverjum stað neyðist til að
gefa sama verð fyrir kjötið og
kaupfélögin, enda mun þetta
líka vera rétt.
Sé það rétt, þá er meðalverðið
til bænda um allt land 14 aur-
um hærra 1935 en það var
1933.
Til þess að láta þetta koma
enn skýrara fram, hef ég líka
tekið þá sér, sem ekki hafa af-
stöðu til annars en selja salt-
kjöt, annaðhvort spaðkjöt á
innlendum markaði, eða stór-
höggið úr landi. Enn er það
svo, að fullur fjörði hluti af
öllu kjötmagninu verður að
verkast þannig. Ég set hér á
eftir meðalverð á saltkjöti
seldu úr landi, eins og það gat
orðið til bænda, og svo líka það,
sem bændur á þessum stöðum
fengu að meðaltali fyrir kjöt
sitt.
Útflutningssaltkjöt gaf með-
alverð til bænda:
Árið 1933 58
— 1934 54
— 1935 67,5
Bændum var greitt að meðal-
tali netto frá saltkjötsfélögum:
Árið 1933 65,4
— 1934 77,2
— 1935 81,6
1933 greiðir ríkissjóður 10
aura uppbót á útflutningssalt-
V.jötiS og Viseklcaic þaS meðnl-
verðið. Til þessa var ætluð sér-
s'tök fjárveiting.
1934 greiðir ríkissjóður 175
þús. kj'. í verðjöfnunarsjóð,
sem fór til þess að hækka bæði
iveðkjöt og saltkjöt.
1935 er ekkert greitt úr rik-
ffesjóði til þessa.
Munurinn á útflutningsverð-
inu og því, sem bændur fá,
stafar sumpart af spaðkjöts-
sölu innanlands, en verði á því
var haldið mikið hærra 1934
og 1935 en nam útflutnings-
verðinu, og sumpart af verð-
opinberlega og ódulið gengið í
þjónustu íhaldsins, á þann
hátt, að hann og hans lið
skyldi koma fram sem „bænd-
ur“, ganga hvarvetna að bald
Framsóknarflokknum, reyna
með stuðningi af kreppusjóði,
Pétri Magnússyni í Búnaðar-
bankanum og valdi sínu yfir
Búnaðarfél. íslands, að sundra
bændum landsins nógu mikið
til þess að íhaldið, með Hann-
esi á Hvammstanga og því sem
á honum kynni að hanga, gæti
náð stjórn landsins og sett á
stofn nazistaríki það, sem
Knútur Arngrír.’sson hafði
boðað þá urn veturinn.
Þ. Br. gerði nú þá skilyrðis-
lausu kröfu til undirmanna
sinna í Búnaðarfél., að þeir
yrðu hans pólitíska handbendi
og sprengikandidatar, þar sem
með þyrfti. Magnús á Blika-
stöðum átti að fara í Vestur-
Húnavatnssýslu,' en féll þar
við prófkosningu hjá íhaldinu.
En auðvitað átti að svíkja
Magnús engu síður en dr.
Bjöm, til að koma „móður-
skipinu" inn á íhaldsatkvæð-
um. Næsti maður var Pálmi
Einarsson. Hann átti í miklum
ijárhagsörðugleikum út af
húsbyggingu og ræktun, og
uppbót, bæði frá ríkissjóði
(1933 og að nokkru 1934) og
svo úr verðjöfnunarsjóði 1934
og 1935.
Menn sjá að meðalverðið á
útflutta saltkjötinu hækkar
um 9,5 aura, en verðið til
bænda aftur um 16,2, og þó
meira, ef tekið er tilKt til
ríkisuppbótarinnar 1933. (Þ1
23,6).
Og svo leyfa menn sér að
segja, að verðið hafi ekkert
lrækkað.
Á sama hátt hefi ég fundið
meðalverðið á hverju ári hjá
þeim félögum, sem hafa frysti-
hús og flytja út freðkjöt. Sá
samanburður lítur þannig út.
Meðalverð á útflutnings freð-
kjöti til bænda gaf:
Árið 1933 78
— 1934 71,5
— 1935 82
Útborgað meðalverð til
bænda netto var:
Árið 1933 79,8
— 1934 85,9
— 1935 92,1
Munurinn á því verði, sem
útflutningskjötið raunverulega
gaf, og því, sem félögin hafa
greitt bændum, stafar fyrst og
íremst af verðuppbót 1934 og
1935, en líka af því að öll freð-
kjöthúsafélögin hafa innan-
lands sölu á freðkjöti, og hafa
fengið fyrir það yfir krónu pr.
kg. frá SlS, sem sér um söluna
á því, og hefir það hækkað
meðalverðið til bænda.
Aftur sést að hækkunin á
erlenda markaðinum eru 4 aur-
ar pr. kg., en hækkunin til
bænda 12,8.
Hækkunin á kjötverðinu tii
bænda, sem skipta við þau fé-
lög eða verzlanir, er selja kjöt-
iö mestmegnis eða eingöngu á
innlendum markaði, hefir ver-
ið misjöfn eða frá 13 til 25
aurar pr. kg.
3. Hefir nefndin eyðilagt
bezta innlenda markaðinn, og
gert hann að versta kjötmark-
markaðinum? Jón í Stóradal
skin og skuggar í þeim málum
voru mjög á þeim tíma komnir
undir Þ. Br. Það er alkunnugt
að Pálmi var sárnauðugur að
fara, en lét þó til leiðast um
síðir, að vera sprengimaður í
Iíornafirði eystra. Mun einnig
hafa veríð hampað auknum
mannvirðingum í félaginu,. eí
framgangan væri þolanleg.
Sigurður búnaðarmálastjóri
fór í Árnessýslu, en glotti við
tönn að sigurvonum sínum.
Ásgeir L. Jónsson var viður-
kendur nazisti á hreinræktuð-
um íhaldsstofni. Nú var hann
skírður bóndi og sendur til
höfuðs Eysteini austur á firði.
Fékk hann um 30 atkvæði og
var sú för litlu giftumeiri en
Þýzkalandsförin eftir „kara-
kúl“ hrútunum. Að lokum var
Hallgrímur Þorbergsson á Hall-
dórsstöðum í Þingeyjarsýslu
látinn gjalda þess, að hann
bafði skozku kindurnar á
fóðri, og skipað út á vígvöllinn.
Lét hann að vilja yfirmanna
sinna og bauð sig fram, en
kom fram sem heiðursmaður í
baráttunni, og sýndi á margan
hátt að hann var maður meiri
en þeir sem kölluðu sig hús-
bændur hans.
Bjami Ásgeirsson og Páll
segir það í grein sinni, og ef til
vill gæti hann fengið einhvem,
sem lítið er inni í málunum, ti!
að trúa því, ef sannleikurinn
væri eklti sagður líka.
Ég vil fyrst benda Jóni á
það, að hætt er við því, að
hann eigi dálítið erfitt með að
fá bændur, sem við Sláturfélag
Suðurlands skipta . til að trúa
því, að Helgi Bergs forstjóri
Sláturfélagsins, hafi vitandi
vits breytt ágætum markaði í
þann versta, sérstaklega þegar
það er nú sá markaðurinn sem
hann selur mest á áf:kjöti fé-
lagsmanna. Jón. vill vafalaust
láta okkur hina hafa borið
Helga ofurliði í nefndinni, en
það hefir bara ekki verið gert,
af þeirri einföldu ástæðu, að
ágreiningur hefir enginn risið
um þessi mál.
Þá vildi ég benda á það, að
Reykjavíkurmarkaðurinn er
mesti innanlandsmarkaðurinn,
en fjarri því að vera sá bezti.
Síðan þeir, sem slátruðu á
Siglufii’ði, á árunum 1928 og
1929, skipulögðu slátrunina
þar, hefir kjötmarkaðurinn í
sláturtíðinni alltaf verið lang-
beztur á Siglufirði.
Sláturfélag Suðurlands hefir
borgað bændum út pr. kg. af
fyrsta og annars flokks dilka-
kjöti, sem hér segir þessi ár:
Árið 1933 68 aura
— 1934 86 —
— 1935 81 —
Það borgar því lægra verð
lil bænda 1935 en 1934, og það
hefir villt Jóni sýn, og narrað
hann út í það, að skrifa grein
sina. Hefir haldið að þama
væri tækifæri til að koma inn
óánægju með kjötverðlags-
nefndina og Sf. Sl., sem hann
er að reyna að kljúfa. Líklega
hefir það þó ekki verið frá
lionum runnið, að kaupfélagið
á Hellu, sem Guðmundur Þor-
bjamarson stjómamefndar-
maður í Sf. Sl. er formaður
fyrir, sótti um sláturleyfi í
haust, er leið og gerði þanníg
tilraun til að kljúfa Sf. Sl.
Sannleikurinn í þessu máli er
sá, að verðlag á kjötinu hjá
Sf. Sl. er ekki sambærilegt við
verðlag hjá hinum samvinnu-
félögunum (nema þá einu).
Þetta stafar af þrennu. Því
fyrst, að hvers árs kjöt-
framleiðsla er í hinum félögun-
um gerð upp útaf fyrir sig, og
greidd til bændanna með því
Zophoníasson buðu sig fram
fyrir Framsóknarflokkinn og
unnu sigur, hinir einu af þeim
stóra her, sém boðið var út úr
Bún. Isl. Bændumir vissu að
þessir tveir menn höfðu ekki
villst í Akranessþokunni og
sýndu þeim traust. En gengi
þeirra var ekki hátt um þessar
mundir hjá landbúnaðarráð-
herranum.
Það hafði verið mikil yfir-
sjón og misnotkun að krefjast
þess af mönnum eins og Sig-
urði Sigurðssyni, Ásgeiri L. og
Pálma Einarssyni að þeir gæfu
sig að pólitískri baráttu fyrir
spekúlanta Reykjavíkur. For-
ráðamenn félagsins höfðu með
vanhyggju sinni gert sjálfa sig
og félagið hlægilegt. I þessum
efnum áttu þeir elcki nema eitt
spor eftir að stíga niður á við:
Að bæta hræsni ofan á ó-
skammfeilna framhleypni. En
þeir stigu þetta spor, og aug-
lýstu búnaðarmálastjórastöð-
una lausa með þeim skilyrðum,
að búnaðarmálastjórinn mætti
ekki taka þátt í landsmálum.
Og þessi krafa var gerð til að
reyna að hindra það, að sá
maður, sem mest og bezt hefir
unnið fyrir nýbýlamálið, átti
meginþátt í að koma því gegn-