Tíminn - 15.02.1937, Side 3

T í M I N N
3
Vbri$ fyrir þrjóðhátíðína virðist Matthías hafa lifað
I sífeldri hrifningu. Hami yrkir hvert meistaraverlc-
& af öðru' á fáeitium- dögum, öll hin glæsilegu minni,
sem enn eru á hvers manns vörum. Lofsöngurinn
ér aðeins eitt áf þeim. Og svo gagntekinn var Matt-
hías af þessum óviðjafnanlega skáldadraumi, að
hann gleymdi 'sigrum sínum og kunni ekki að meta
þá. Samtíðarmenn hans sögðu, að hann hefði ekki
áttað sig á hvílíkt stórvirki Lofsöngurinn er, fyr
en hann varð var við aðdáun annara.
En þrátt fyrir Öll þessi afrek gátu samtíðarmenn
Matthíasar hvergi nærri viðurkennt yfirburði hans,
svo sem hefði mátt vænta á árunum eftir þjóð-
hátíðina. Hann verður í annað sinn prestur í sveit
með miklum embættis- og búsáhyggjum. Um sama
leyti byrjar hið ægilega harðindatúnabil, pegar
fjórði hluti þjóðarinnar bjargaði lífinu frá hungur-
dáuða með einskonar flótta til fjarlægs lands.
En Matthías bognaði ekki. Skáldið í honum var
það sterkt, að engir ytri erfiðleikar gátu beygt þrótt
hans. En um þetta leyti koma fyrir tveir atburðir,
sem bregða ljósi yfir það, hve langt var frá að sam-
tíðarmenn hans kynnu að meta skáldskap hans að
verðleikum. Annað er sálmabókarmálið, en hitt er
ádeila Gests Pálssonar á skáldskap hane.
VH.
Öndvegishöldar hinnar íslenzku þjóðkirkju störf-
uðu þá að því að undirbúa sálmabók þá, sem enn
er í gildi fyrir þjóðkirkjuna. Enginn af þeim, sem
stóðu að því verki höfðu til þess sérstaka köllun.
Sumir þeirra voru hversdagslegir viðvaningar við
að gera stuðlað mál. Þeir söfnuðu í eina bók afar-
miklu léttmeti og nokkru af því litla, sem til var
af sálmurn, sem höfðu bæði skáldlegt og trúarlegt
gildi. En enginn þeirra kunni að meta sr. Matthías
sem trúarskáld. Engum þeirra virðist hafa komið
til hugar, að lofsöngurinn ætti erindi í sálma-
bók þjóðkirkjunnar. — Yfirleitt var það stefna
sálmabókarnefndarinnar að taka eins lítið og
hægt var í bókina af sálmum sr. Matthíasar og þeir
gátu raúnar rökstutt mál sitt með því, að kirkju-
stjómin væri að þugsa um að reka hann úr prest-
stöðu, fyrir vöntun á kirkjulegu lundarlagi. Skáldið
beygði sig fyrir ofureflinu. Miklu af hans beztu
sálmum var og er útskúfað úr þessari sálmabók.
Matthías lét sér nægja að fullnægja sinni innri þrá,
að yrkja og þýða ný lofkvæði í þjónustu þeirrar
stofnunar, sem ekki þóttist þurfa hans með, og
hann Iét ekki staðar numið á þeirri braut fyr en
hann var orðinn mesta sálmaskáld, sem þjóðin hefir
nokkumtíma átt.
En hin íslenzka þjóðkirkja hefir verið trygg við
stefnu hinnar fyrstu sálmabókarnefndar. Bókin
hefir verið gefin út óbreytt hvað eftir annað, eins
og væri hún helgur dómur, en sum af snilldarljóð-
um sr. Matthíasar, sem ekki fá að vera þar, eru
sungin við aðra hverja jarðarför í landinu. — Fyrir
nokkmm árum, þegar ég hafði um stund yfirum-
sjón kirkjumálanna, fóru nokkur bréf milli mín og
biskups um sálmabókina. Ég benti honum á, að til-
gangslaust væri að halda mesta sálmaskáldi landa-
ins frá sálmabókinni og lagði til að bókin yrði
stytt og endurskoðuð, að meginið af léttmetinu
yrði fellt niður, en í þess stað látnir koma sálmar
Matthíasar Jochumssonar. Biskup gekk ekki inn á
þetta eða ráðamenn prestastéttarinnar, heldur gáfu
út lítið hefti til viðbótar hinni gömlu sálmabók. En
svo sem kunnugt er, mishepnaðist þessi tilraun svo
gersamlega, að nýja kverið var gert upptækt og
brennt. Þannig endaði síðasti þáttur í viðskiptum
hinnar íslenzku þjóðkirkju við sr. Matthías Joch-
umsson og sálma hans.
Um líkt leyti og þjóðskáldið átti í þessari baráttu
um hina trúarlegu Ijóðagerð við forráðamenn kirkj-
unnar, var honum haslaður bardagavöllur af for-
kólfum hinnar nýju skáldastefnu, sem Georg
Brandes hafði flutt frá París til Norðurlanda. Gest-
ur Pálsson hafði hér orð fyrir hinu nýja árásarliði.
Gestur var listfengt smásöguskáld, en veigalítið
ljóðskáld, maður vel ritfær, en haldinn af unggæðis-
legum þekkingargorgeir. Gestur leit á sr. Matthías
eins og hálfgerðan viðvaning, sem sæti á útkjálka-
brauði, í dreifbýli, á afskekktri eyju og hefði að
vonum orðið útundan, þegar straumar hinnar sönnu
menntunar dreifðust frá þriðja keisaradæminu út
um heiminn. 1 ritdómi Gests Pálssonar kom fram
gagngert skilningsleysi á hinum miklu yfirburðum
sr. Matthíasar, gáfum hans, andagift hans, skap-
andi afli, mælsku og geisilega hugmyndaauði. Rit-
gerð Gests var tilraun bókmenntalegs farisea til að
leggja alinmál hversdagsmennskunnar á þau verð-
mæti, sem ekki verða mæld eða vegin af skjólstæð-
ingum Brandesar.
Aðstaða Matthíasar skálds, þegar hann flutti
norður til Akureyrar, mitt í hinum miklu harðind-
um eftir 1880, var þá sú, að þrátt fyrir vaxandi
viðurkenningu almennra borgara, voru hinir skrift-
lærðu bæði í kirkjustjórn og svokölluðum bók-
menntafræðum, mjög fjarri því að unna honum
sannmælis fyrir skáldskap hans.
VIII.
Akureyri varð Matthíasi hin sanna höfuðborg.
Ekki af því að hún væri andlega sinnuð, því að hún
var þá smáþorp, undir áhrifum hálfdanskrar kaup-
mannastéttar. En á Akureyri fékk skáldið frið til
að starfa og njóta hæfileika sinna. Hann var laus
við Jerúsalem síns eigin lands, sem var full af
mönnum, sem vildu vera jafningjar hans, en áttu
enga samleið með honum. I hinum litla norðlenzka
höfuðstað hafði Matthías bækur sínar og tímarit
frá útlöndum. Þar átti hann aðgang að félagsskap
skálda og spekinga, sem voru honum hugstæðir og
raunverulegir samvistarmenn. Akureyri var honum
eins og vígi, þar sem hann varð ekki auðveldlega
sóttur heim, fremur en Grettir í Drangey. Á Akur-
eyri varð hann hið viðurkennda og dáða þjóðskáld.
Þangað sendi Alþingi honum hin fyrstu skáldalaun