Tíminn - 05.01.1938, Page 1
og imtíjetmta ÍJafnarBtt. J6
etmt 2353 - Póotbólf 96)
b1aB o t n o cr ) jénl
Árscsnynrtnn fostar 7 (z.
XXII. ár.
Reykjavík, 5. janúar 1938.
Fjármálín á síðasta Alþingí
i.
Þegar rætt er um fjárhagsaf-
komu ríkissjóðs, er oft blandað
saman orðunum tekjtihalli eða
íefcjuafgangur annarsvegar og
greiðsluhalli eða greiðslu&íg&ng-
gangur hinsvegar.
En það er tekjuhaili á ríkis-
búskapnum, ef innheimtar tekj-
ur ríkissjóðs á árinu hrökkva
ekki til að greiða rekstrarút-
gjöldin, þ. e. fjárveitingar og
kostnað við opinbera starfrækslu
sem ekki miðar að því að bæta
efnahag ríkisins frá því sem áð-
ur var. Geri tekjur ríkisins betur
en að hrökkva fyrir þessum
greiðslum, er tekjuafgangur sem
kallað er. Efnahagur ríkisins
batnar þá sem tekjuafgangnum
nemur, annaðhvort á þann hátt,
að ríkið eykur verðmæta eign
sína eða lækkar eldri skuld.
II.
Bæði þau tvö ár (1935 og 1936)
sem reikningar liggja fyrir um
úr valdatíð núverandi stjórnar,
hefir verið tekjuafgangur hjá
ríkissjóðnum, og svo mun einnig
hafa orðið á árinu 1937. Ríkið
hefir því bœtt hag sinn á þessum
árum. Hinsvegar hafa tekjurnar
ekki reynzt nógar til þess að
lækka ríkisskuldirnar sem um-
sömdum afborgunum nemur.
Þannig hefir komið fram
greiðsluhalli (sem ekki má
blanda saman við tekjuhalla).
En afborganir þessar, sem aðal-
lega eru af erlendum lánum,
hafa verið greiddar með því að
hækka skuld ríkisins við inn-
lenda banka, þ. e. þessi hluti
skuldanna hefir verið færður úr
erlendum bönkum yfir í inn-
lenda.*) Nú hefir ríkisstjórnin í
hyggj u að afla lánsfjár hjá öðr-
um aðilum innanlands, til þess
að greiða upp í þessa skuld við
bankana. Og í því skyni var fram
borin heimild sú til lántöku inn-
anlands, er samþykkt var á síð-
asta Alþingi.
Upphaflega hafði þess verið
vænzt, að hægt yrði að lækka
skuldirnar sem þessum afborg-
unum nemur, með tekjum ríkis-
ins á þessum árum. En til þess
liggja ýmsar ástæður, að þetta
hefir ekki reynzt kleift. Vegna
gjaldeyrisskorts og þar af leið-
andí strangra innflutningshafta
og vegna hraðvaxandi fram-
leiðslu iðnaðarvara í landinu,
hafa innflutningstollar farið
stórlega rýrnandí. Á sl. ári hefir
fjárpestin haft í för með sér
stórfelld óvænt útgjöld fyrir rík-
issjóðinn. Það mun þó, af öllum
sanngjörnum mönnum talið við-
unandi, að auðnazt hefir að
skila tekjuafgangi, þótt eigi hafi
tekizt að lækka skuldir til muna
á þeim örðugleikatímum, sem
verið hafa.
III.
í frumvarpi því tll fjárlaga
fyrir árið 1938, sem lagt var
*) Rétt er að vekja athygli á því,
að íslenzka ríkið hefir aldrei lent í
vanskil með vexti eða afborganir af-
erlendum lánum sínum, og er það
raunar meira en hægt er að segja um
flest önnur ríki á þessum tímum.
fyrir síðasta Alþingi, var gert
ráð fyrir ca. 333 þús. kr. tekju-
afgangi. En samhliða gerði
frumvarpið ráð fyrir aukningu
verðmætra eigna og lækkun
skulda, samtals ca. 1 millj. 650
þús. kr. Var greiðsluhalli þá
samkvæmt þessu um 880 þús. kr.,
ef inna átti af hendi allar niður-
færslur erlendra lána á árinu,
án þess að auka jafnframt skuld
ríkisins innanlands. En fjár-
málaráðherra lýsti yfir því í
framsöguræðu sinni, að hann
teldi varhugavert að fara þá leið
og myndi því leggja til, að lánin
yrðu afborguð með því að afla
ríkissjóði nýrra tekna með hækk-
un skatta og tolla.
Til þess nú, að þetta mætti tak
ast, þurfti þá að hækka skattana
og tollana um 880 þús. kr. En hér
kom fleira til. Ríkisstjórnin og
stuðningsflokkar hennar voru
sammála um, að hag sjávarút-
vegsins væri þannig farið eftir
undangengið markaðshrun og
hinn tilfinnanlega aflabrest
tveggja síðustu vetrarvertíða, að
verulegar ívilnanir eða stuðn-
ingur yrði að koma frá hinu op-
inbera þeim atvinnuvegi til
handa. Ennfremur stóðu fyrir
dyrum f j árf rekar ráðstaf anir
vegna mæðiveikinnar. Loks þótti
eigi lengur verða hjá því komizt,
að bæta að nokkru úr tekjuþörf
bæjar- og sveitarfélaga, enda
hefir það mál nú veriö á döfinni
á 3—4 undanförnum þingum.
Eigi var heldur hægt við öðru að
búast, en að framlög til ýmis-
konar umbóta í einstökum hér-
uðum hlytu að hækka í meðferö
þingsins, eins og venja er til.
IV.
Niðurstaðan er sú, að á síðasta
þingi hafa skattar og tollar verið
hækkaðir um samtals 2 millj.
700 þús. kr.
Á móti þessari hækkun kemur
svo ca. 620 þús. kr. lcekkun, sem
þingið hefir gert á öðrum skött-
um og tollum. Útflutningsgjald
á saltfiski, um 220 þús. kr. miðað
við núverandi útflutning, er af-
numið með öllu. Þar að auki
gefur ríkið eftir 400 þús. kr. af
öðru útflutningsgjaldi, sem nú
verður varið til að styrkja hrað-
frystihús, niðursuðuverksmiðj ur
o. s. frv.
Af þeirri skatta- og tollahækk-
un, sem þá er eftir umfram
lækkanir, ganga 700 þús. kr.
beint til bæjar- og sveitarfélag-
anna samkvæmt því, sem að
framan er sagt og kemur því
ekki ríkissjóðnum til góða. .
Eftir eru þá tæpar 1 millj. 400
þús. kr., sem er hin raunveru-
lega tekjuhækkun ríkissjóðsins
vegna hinna nýju breytinga, sem
þingið hefir gert á tolla- og
skattalögum, og er það um 11%
hækkun á heildarupphæð tolla
og skatta (12y2 millj.), eins og
hún var áætluð í frumvarpinu,
miðað við reynslu undanfarinna
ára.
Með þessari tekjuaukningu er
í fyrsta lagi svo að segja afnum-
inn sá 880 þús. kr. greiðsluhalli,
sem á frumvarpinu var og þar
með fé ætlað til niðurfærslu
skulda.1 2) (Greiðsluhalli nú að-
eins 113 þús. kr.). Auk þess er
veitt til ráðstafana vegna fjár-
pestarinnar, þ. e. til vörzlu og
stuðnings bændum á pestarsvæð-
inu, um 460 þús. kr. Framlög til
brúa og vega eru hækkuð um 115
þús. kr.-), til endurbyggingar
sveitabæja um 75 þús. kr. og til
hafnarmannvirkja og lendingar-
bóta um 60 þús. kr. Svara þessar
upphæðir samtals til hinnar
nýju skatta- og tollahækkunar
eða rúmlega það.
Öðrum útgjaldahækkunum,3)
sem samþykktar voru í þinginu,
var mætt með sparnaði á út-
gjaldaliðum, sem fyrir voru.
V.
Það var glöggt einkenni fyrir
afgreiðslu fjárlaganna á þessu
þingi, að ekki var samþykkt ein
einasta útgjaldatillaga, sem
neinu máli skipti, nema hún
hefði áður verið ákveðin í fjár-
veitinganefnd þingsins og fram
borin af henni. Hefir þetta raun-
ar verið svo í aðalatriðum á þeim
fjórum fjárlagaþingum, sem háð
hafa verið síðan samvinna
Framsóknarflokksins og Alþýðu-
flokksins hófst um stjórn lands-
ins árið 1934. Er nú svo komið,
að slík vinnubrögð eru búin að
hljóta almenna viðurkenningu
með þjóðinni og núorðið gætir
þeirrar viðurkenningar svo mjög,
að jafnvel þingmenn úr hópi
stjórnarandstæðinga báru á
þessu þingi fram færri hækkun-
artillögur í þinginu, en þeir hafa
áður gert. Og í hverju tilfellí var
til staðar nægilega stór ábyrgur
þingmeirihluti, til að fella þess-
ar tillögur.
í þingum flestra annarra þjóða
eru slík vinnubrögð sem þessi
talin sjálfsögð. En Eysteini Jóns-
syni hefir fyrstum íslenzkra
fjármálaráðherra tekizt að koma
þeim í framkvæmd á Alþingi. Sú
viðurkenning, sem þau nú hafa
hlotið, er árangur af fjögra ára
forystu hans í þinginu í þessum
málum og aðstoð þeirri, sem
hann hefir til þess notið hjá for-
mönnum fjárveitinganefnda á
þessum tíma. Þó að núverandi
fjármálaráðherra hefði ekki
annað til ágætis unnið en þetta
í stjórnartíð sinni, mætti það
eitt vera nóg til þess, að hans
yrði minnzt sem brautryðjanda
í heilbrigðri vinnu að fjármála-
löggjöf landsins4 *.)
1) Niðurfærsla skuldanna, þ. e. af-
borganir lána, nemur i heild rúml. 1
millj. 400 þús. kr. á árinu 1938, og þá
ætlazt til að það verði greitt af tekjum
ríkissjóðs.
2) Auk hinna sérstöku vegafram-
laga á fjárpestarsvæðinu.
3) Þar má t. d. nefna, að strand-
ferða- og flóabátastyrkur er hækkaður
um 54 þús., framlög til skóla um 153
þús. kr., til fyrirhleðslu Þverár og
Markarfljóts 45 þús., til nýrra síma-
kerfa 42 þús., til landhelgisgæzlu 50
þús., til sjúkrahúsa 40 þús. o. s. frv.
Þessum hækkunum, og nokkrum smærri
er, eins og að ofan er sagt, náð með
lækkunum á öðrum eldri útgjaldalið-
um.
4) Fyrir nokkrum árum kom fram
á Alþingi uppástunga um það, að út-
gjaldatillögur einstakra þingmanna
skyldu þurfa % atkvæða til að ná sam-
VI.
Skilyrðl þess, að slíkum vinnu-
brögðum geti orðið haldið til
langframa, er vitanlega það, að
fjárveitinganefndin vinni starf
sitt trúlega og af samvizkusemi,
þannig að hún verði eigi með
rökum áfelld fyrir að hafa sýnt
kæruleysi eða hlutdrægni gagn-
vart réttmætum óskum, sem uppi
eru á hverjum tíma. Er það fjár-
málaráðherra og stjórnarflokk-
unum hið mesta happ, að núver-
andi formaður fjárveitinga-
nefndar, Bjarni Bjarnason, hefir
um þessi tvö atriði verið svo
prýðilega á verði, að á almæli er
í þinginu, og ekki verður um
deilt. Reynt var, nú sem fyrr,
eftir megni, að hafa samstarf
við stjórnarandstæðinga í nefnd
inni og taka sjónarmið þeirra til
greina viðvíkjandi framlögum til
einstakra kjördæma. Töldu þeir
sig og gjarnan vilja vinna að
heppilegri afgreiðslu fjárlag-
anna án tillits til flokka. Það
kom því mjög á óvart, er þeir
allir fjórir talsins skrifuðu undir
nefndarálitið með fyrirvara,
mæltu síðan á þingfundi gegn
sumu þvi, er nefndin hafði áður
samþykkt og greiddu jafnvel
sumir (ekki allir) atkvæði með
hækkunartillögum einstakra
þingmanna.*) Er þetta ólíkt
framkomu Framsóknarmanna,
þegar þeir á þingi 1924, undir
forustu Tryggva Þórhallssonar,
hjálpuðu Jóni Þorlákssyni til aö
afgreiða fjárlögin (meðal annars
að lögleiða verðtollinn) án alls
fyrirvara, af því a-ð nauðsyn rík-
isins krafði. Rétt er líka að taka
það fram, að allir Sjálfstæðis-
mennirnir utan fjárveitinga-
nefndar greiddu yfirleitt atkvæði
með öllum útgjaldatillögum, er
frá einhverjum þeirra var kom-
in, svo sem þingtíðindin munu
bera vott um. Hinsvegar hafði
flokkurinn ekki nú, fremur en
áður, neinar sérstakar sparnað-
artillögur að flytja, sem nokkru
skiptu, hvorki í fjárveitinga-
nefnd, né utan hennar, þrátt
fyrir glamur flokksformannsins
fyrr og síðar um þau efni.
Það sannmæli ber Alþýðu-
flokknum, að hann gætti við at-
kvæðagreiðsluna í þinginu yfir-
leitt fullrar varúðar sem með-
ábyrgur stjórnarflokkur. Lagðist
m. a. gegn yfirboðstillögum
kommúnista um meiri og minni
fjárframlög í kaupstöðum og
þorpum. Og þeirrar varúðar hef-
ir hann raunar gætt þau 4 þing,
sem hann, ásamt Framsóknar-
flokknum, hefir borið ábyrgð á
fjárlögunum.
þykkl. Þessi tillaga sýnir hættuna, sem
gamla hrossakaupa-afgreiðslan hafði í
för með sér fyrir fjárhag ríkisins, og
að margir vissu um þessa hættu, þó að
ekki væri hafizt handa fyrr, enda var
það ekki létt verk.
*) Þannig greiddi t. d. einn fjárveit-
inganefndarmaður Sj álfstæðisflokksins
atkvæði með tillögu kommúnista um að
hækka atvinnubótaféð um 350 þús. kr.
PÁLMI HANNESSON,
menntaskólarektor og alþingis-
maður átti fertugsafmæli 4. þ. m.
Hann lauk stúdentsprófi árið
1918, meistaraprófi í náttúru-
fræði við Khafnarháskóla 1926.
Varð sama ár kennari við Gagn-
fræðaskólann á Akureyri, en
1929 rektor menntaskólans í
Reykjavík. Kosinn á þing í
Skagafirði sl. sumar.
Útflutt nauta-
kjöt o. !!.
í nýútkomnu Búnaðarriti,
ræður Páll Zophóniasson bænd-
um á fjárpestarsvæðinu, eink-
um í Húnavatnssýslu, til þess að
auka garðrækt, hrossaeldi,
refaeldi, og uppeldi geldneyta
til sölu innanlands og til út-
flutnings. Um síðasta atriðið
farast honum svo orð:
„Nautakjöt hefir ekkl verið
flutt út frá íslandi í nokkrar
aldir, en það er dýrara kjöt og
hægara í útflutningi en kinda-
kjöt. Það er því ekkert því til
fyrirstöðu að við getum orðið
útflytjendur að nautakjöti, og
það eiga bændur á þessu svæði
að athuga og athuga vel“.
Ég vil mjög alvarlega vara
bændur við þessari ráðleggingu
P. Z. að því er viðkemur út-
flutningi á nautakjöti. Ég efast
ekki um að honum gangi gott
til, en hann þekkir áreiðanlega
ekki svo vel markaðsskilyrði
fyrir nautakjöt erlendis, að
hann geti varpað fram svona
fullyrðingu. Helzti kjötmarkaö-
ur okkar er á Norðurlöndum og
þó einkum I Stóra-Bretlandi. Ég
þorl hiklaust að fullyrða, að ó-
mögulegt er að framleiða
nautakjöt af íslenzkum naut-
gripastofni, sem að gæðum gæti
keppt við það nautakjöt, sem
flutt er inn í Stóra-Bretlandi,
— og ég efast meira að segja
um, að unnt yrði að selja ís-
lenzkt nautakjöt 1 Bretlandi
fyrir nokkurt verð. Þá er það
alrangt, að verð á nautakjöti
sé hærra en á dilkakjöti. Ég
hefi margra ára skýrslur um
verðskráningu á innfluttu kjöti
í London, og er kælt nautakjöt,
— sem þó er til muna verð-
hærra en frosið, — að jafnaði
um 20—30% verðlægra en dilka-
kjöt. Þó ber þess að gæta, að
þetta nautakjöt er úrvalsvara,
eingöngu af ungum holdanaut-
um (stutthyrningum o. fl.
holdakynjum). í Stóra-Bret-
landi er innflutningstollur á
nautakjöti en ekki á kindakjöti,
1. blað
og við íslendingar höfum þar
engan innflutningskvóta.
Engar minnstu líkur eru til
að við gætum fengið innflutn-
ingsleyfi fyrir nautakjöt á
Norðurlöndum.
Ef við gætum fengið inn-
flutningsleyfi fyrir nautakjöt í
Stóra-Bretlandi, álít ég að ann-
að komi ekki til mála, en að
flytja til landsins nautgripi af
holdakynjum og haga fram-
leiðslu kjötsins að hætti þeirra
þjóða, sem gera sér nautakjöts-
framleiðslu að útflutningsvöru.
Hefi ég alloft vakið máls á
þessu áður hér í blaðinu.
í umræðum um atvinnumál
þeirra bænda, sem þyngstar
búsifjar bíða við fjársýkina,
hefi ég hvergi séð minnst á
þann möguleika, að greitt yrði
fyrir bændum í þessum héröð-
um, til að selja hey. En ég hygg
að heysala yrði þeim happa-
drýgri en margt annað, sem
stungið hefir verið upp á. Að
sjálfsögðu þarf að rannsaka,
hvort nokkur smitunarhætta
getur stafað af heyinu. En á
það má líta, að á suðvesturlandi,
þar sem mest er þörf fyrir að-
keypt fóður, er sauðfjárrækt
víða lítil, enda flestar sveitir
þar sýktar eða grunaðar. Ég vil
biðja þá menn, sem falin hefir
verið forusta þessara mála, að
láta ekki undir höfuð leggjast
að athuga þetta atriði, því fátt
mundi henta bændum betur, og
valda minni truflun í atvinnu-
lífi þeirra, heldur en að geta
selt það, sem þeir geta án ver-
ið af heyfeng sínum, þangað til
þeir geta aftur tekið upp sauð-
fjárrækt, sem vonandi dregst
ekki lengi.
Ég vildi leyfa mér að beina
einni spurningu til mæðiveiki-
nefndarinnar: Hefir nokkuð
verið spurzt fyrlr um, eða
reynt að athuga, hvort. ekki
muni til góðir útlendir sauð-
fjárstofnar, sem þola mæðiveik-
ina betur en islenzka sauðféð,
og væri ekki þess vert, að gera
tilraun með innflutning á er-
lendu sauðfé, sem ætla mætti
að þrifist hér vel og gæfi góðan
arð, til að ganga úr skugga um,
hvort það þyldi ekki betur
mæðiveikina en íslenzka sauð-
féð? Jón Árnason.
Listi Framsóknarmanna
við bæjarstjórnarkosningarn-
ar í Reykjavík hefir nú verið á-
kveðinn og birtur. í efsta sæti
er formaður Framsóknarflokks-
ins, Jónas Jónsson. í öðru sæti
er Sigurður Jónasson forstjóri,
íþriðja sæti Jón Eyþórsson veð-
urfræðingur og í fjórða sæti
Guðm. Kr. Guðmundsson skrif-
stofustjóri. Bæjarstjórnarkosn-
ingar fara fram í öllum kaup-
stöðum 30. jan.
Kveldúlfstogari í landhelgi.
Á nýársnótt tók varðskipið
Þór togarann Gulltopp, sem er
eign h/f. Kveldúlfur, að land-
helgisveiðum í ísafjarðardjúpi.
Togarinn var dæmdur í 20 þús.
kr. sekt og afli og veiðarfæri
gert upptækt.
Yfirlit
um erlenda og innlenda við-
burði í desembermánuði verður
birt í næsta blaði.