Tíminn - 03.02.1938, Qupperneq 1

XXII. ár.
6. blað'.
Rvík, fimmtud. 3. febrúar 1938.
r
Utanríkisverzlun Islendinga
Eltír Eystein Jónsson, fjármálaráðherra
Banka- og' vöruskipta-
reikniiigar erlendis
um áramótin.
Afstaða bankanna gagnvart
útlöndum hefir verið i megin
atriðum nokkuð lík árið 1937 og
árið áður, en um áramótin hafa
bankarnir þó skuldað ca. V2
milljón króna minna erlendis
en næstu áramót á undan. Or-
sökin til þessa er sú, að sumt
af lánum þeim, sem bankarnir
styðjast við, verður að greiðast
um leið og fiskurinn er fluttur
út, og stafar lækkun skuldanna
því af minnkuðum fiskbirgðum
í landinu. Inneignir útflytjenda
í vöruskiptareikningum (clea-
ring) í þeim löndum, sem vöru-
skipti eru við, Ítalíu og Þýzka-
landi, voru hinsvegar hátt á 2.
milljón kr. hærri nú um ára-
mótin en næstu áramót á und-
an. Þegar þessi atriði eru athug-
uð saman, kemur í ljós, að
auknar inneignir útflytjenda í
clearing-reikningum og lækk-
aðar skuldir bankanna við út-
lönd, nema samtals yfir 2 millj.
kr. Hefir þetta að sjálfsögðu
þyngt mjög mikið gjaldeyris-
verzlunina og ber að hafa það
sérstaklega fyrir augum þegar
athugað er um niðurstöður
hennar. —
Iimflutningur á sl. ári.
Samkvæmt bráðabirgðayfir-
liti Hagstofunnar hefir inn-
flutningurinn s. 1. ár numið 51,6
millj. kr. Árið 1936 nam inn-
flutningurinn, samkvæmt sams-
konar heimildum, kr. 41,6 millj.
Hefir því innflutningur ársins
1937 verið um 10 millj. kr. hærri
en 1936. Nú gætu menn í fljótu
bragði ímyndað sér að þetta
stafaði af því, að innflutnings-
höítunum hefði verið minna
beitt 1937 en áður, t. d. 1936,
en þó er þessu eigi þannig var-
ið. Framkvæmd innflutnings-
haftanná hefir verið miðuð við
sama sjónarmið og áður: Að
halda innflutningi á venjuleg-
um neyzluvörum eins langt
niðri og mögulegt er, án þess að
grípa til skömmtunar eða
annara hjálparráðstafana af
svipuðu tægi. Hækkunin á sér
þrennskonar rætur:
1) Almenna verðhækkun á
svo að segja öllum innfluttum
vörum og stórfellda hækkun
flutningsgjalda.
2) Stórum aukna síldarút-
gerð, sem haft hefir í för með
sér mikinn veiðarfærainnflutn-
ing.
3) Auknar verksmiðjubygg-
ingar og þar af leiðandi aukinn
innflutning byggingarefnis og
véla.
í þessu sambandi nægir að
benda á 4 liði í innflutnings-
skýrslum Innflutningsnefndar
1937: Innfl. skipa, véla o.fl., hefir
hækkað um 800 þús. kr., innflutt
byggingarefni um 1,5 milljón
kr. innfl. vara til landbúnaðar-
ins, þ. á. m. giröingarefni vegna
f j árpestarvarna, hækkað um
360 þús. kr. og útgerðarvöruinn-
flutningur aukizt um 3,5 millj.
kr. Samtals aukning innflutn-
ings í þessum fjórum vöruflokk-
um 6.16 milljón kr. Eru þá að-
eins 4 millj. kr. ótaldar af
hækkun innflutnings, og dreif-
ast þær nokkuð jafnt á alla aðra
liði innflutningsins vegna verð-
hækkunarinnar. Af þessu sézt
mjög greinilega af hverju inn-
flutningurinn hefir hækkað
fyrst og fremst eins og fram
hefir verið dregið.
tJtflutniiigur á sl. ári.
Útflutningur ársins 1937
reyndist samkvæmt bráða-
birgðaskýrslum Hagstofunnar
kr. 58,8 milljónir, eða rúmlega
10 milljónum króna hærri en
ársins áður. Útflutningur á fiski
öðrum en síld, nam 21 milljón
króna, eða um 2 millj. kr. meira
en 1936, enda gekk á fiskbirgð-
irnar á árinu, svo sem siðar
mun vikið að. Þrátt fyrir þetta
nemur útflutningsverðmæti
fisksins lægi’i fjárhæð en
nokkru sinni fyrr, að undan-
skildu árinu 1936, en þá var sá
útflutningur aðeins 19 millj. kr.
Af fiskútflutningnum nam
harðfiskútflutningur 455 þús. en
freðfisksútflutningur 1.435 þús.
og ufsaflök 121 þús. Fyrir þrem-
ur árum eða árið 1934 nam út-
flutningur þessara tegunda 96
þúsundum en nú 2 milljónum.
Eru það nýju hraðfrystihúsin
og harðfiskhjallarnir, sem nú
er farið að muna vel um. —
Útflutningur annara sjávaraf-
urða nam hinsvegar um 27
milljónum króna, eða um 6
milljónum króna meira en árið
áður, og varð meiri en dæml
eru til áður. Er hækkunin vit-
anlega einkum á síldarafurðum,
sem í heild hækkuðu um rúmar
5 millj. króna. Saltsíldin varð
þó um 1 milljón kr. lægri en ár-
ið áður, en afurðir bræðslnanna
aftur á móti um 6 milljónum
króna hærri en 1936.
Þessar tölur, sem nú hafa ver-
ið nefndar, sýna glögglega þá
atvinnubyltingu, sem orðið hef-
ir með þjóðinni á undanförnum
3 árum með undurskjótum
hætti, þar sem fiskiðnaður og
síldariðnaður hefir kcmið í stað
þorskveiðanna, þótt enn hafi
þær breytingar eigi megnað að
bæta upp tjónið af völdum
markaðstapsins á Spáni og ít-
alíu.
Landbúnaðarafurðir voru á
árinu fluttar út fyrir um 10
milljónir króna, en ca. 7,5 millj.
króna árið áður. Hefir útflutn-
ingsverðmæti landbúnaðaraf-
urða farið mjög ört hækkandi
undanfarin ár, og má geta þess
hér, að árið 1933 nam útflutn-
ingur þeirra 3,7 millj. kr. og ár-
ið 1934 kr. 3,8 millj.
Verzlimarjöfnuðnr
hagstæður
11111 7,2 mflljj.
Skv. framansögðu hefir verzl-
unarjöfnuður ársins 1937 orðið
hagstæður um 7,2 millj. króna.
Það er hagstæðasti verzlunar-
EYSTEINN JÓNSSON
jöfnuður, sem náðst hefir síðan
árið 1932, en þá var verið að
eyða birgðum frá árínu 1930—
’31 og innflutningur því lægri en
nokkru sinni fyrr eða síðar.
Ber þess þá líka að geta, að i
innflutningi þessa árs er með-
talið það, sem farið hefir til ým-
issa stórkostlegra framkvæmda,
t. d. hefir innflutningur til
Hjalteyrarverksmiðjunnar num-
ið á milli 800—900 þús. kr.
Er því eigi hægt að segja
annað en að niðurstaðan aí
viðskiptum ársins hafi að þessu
leyti verið góð. Birgðir af er-
lendum vörum í landinu munu
þar að auki yfirleitt ekki hafa
verið minni urn s. 1. áramót en
undanfarin áramót, og birgðir
innlendra vara til sölu erlendis
nokkru meiri i heild sinni.
Fiskbirgðir voru að vlsu miklu
minni eða um 2700 tonn á móti
9600 tonnum árið áður. En þar
á móti ættl að vega fyllilega að
9700 tonn, eða nálega þriðjung-
ur allrar framleiðslu síðastlið-
ins árs af síldarolíu lágu óseld
um áramót, og ennfremur að
birgðir af kjöti til útflutnings
voru nokkru meiri en 1936, og
miklu meiri gærubirgðir en þá.
Munu þær hafa numið nálægt
150 þúsund stykkjum nú um
áramótin. Þá má geta þess, að
um seinustu áramót var til
nokkru meira af óseldri síld en
árið á undan. Er því enginn
vafi á því, að innlendar vörur,
sem lágu í landinu um áramót,
hafa verið töluvert meiri að
verðmæti en á sama tíma árið
áður, enda voru þær þá ó-
venju litlar. Ég geri ráð fyrir
því, að hinir bjartsýnustu menn
hafi í sumar sem leið, er vitað
varð um hina óvenju miklu
síldveiði, gert sér vonir um
meira uppgangsár en raun hef-
ir á orðið, þótt útkoman verði
óneitanlega að teljast góð í
sjálfu sér, eins og skýrt hefir
verið frá. En vonir hinna bjart-
sýnustu munu ekki hafa verið
vel rökstuddar. Var það raunar
fyrirsjáanlegt og veldur því
fyrst og fremst, að þrátt fyrir
almenna verðhækkun, sem
hefir haft sín áhrif á innflutn-
inginn, þá hafa tvær aðalút-
flutningsvörur okkar sama og
ekkert hækkað, saltfiskurinn og
saltsíldin, en fram á síðasta ár
hafa þessar tvær vörutegundir
numið um helmingi alls út-
flutningsins. Menn hafa því
orðið að setja allt sitt traust á
það, að bræ'ðslusíldarafurðirn-
ar einar gætu vegið upp alla
verðhækkunina á innflutnings-
vörunum og þar að auki borið
allan þann kostnaðarauka sem
leitt hefir af aukningu síldar-
útvegsins. Að vísu hefir þetta
orðið, þar sem verzlunarjöfn-
uðurinn er með hagstæðu móti,
enda hafa landbúnaðarvörurn-
ar hjálpað vel til, en mikil von-
brigði virðast ætla að verða með
þann mikla hluta af síldarolí-
unni, sem enn er óseldur og
töluvert minna verða úr síldar-
bræðsluafurðum í heild, en
menn ætluðust á um í sumar,
enda virtust menn þá gera ráð
fyrir að allar afurðirnar yrðu
seldar hæsta verði.
„Dnldar greiðslur“.
Ég hefi nú minnzt á verzlun-
arjöfnuð ársins 1937 og út- og
innflutning, en eins og öllum er
kunnugt, eru það fleiri kurl, sem
koma verða til grafar, þegar
meta á afkomu þjóðarinnar 1
heild sinni. Ýmsar greiðslur þarf
að ynna af hendi til annarra
þjóða fyrir annað en vörur. Það
er ákaflega erfitt að gera sér
grein fyrir því, hve miklar þess-
ar greiðslur raunverulega eru,
og hafa þó ýmsar tilraunir verið
til þess gerðar. Skipulagsnefnd
atvinnumála gerði skýrslu um
þetta efni i samráði við sænskan
hagfræðing, er hér dvaldi á
hennar vegum. Var það álit
nefndarinnar að loknum athug-
unum, að árið 1934 hefði mis-
munurinn á svokölluðum „duld-
um greiðslum“ verið okkur ó-
hagstæður um nál. 6 millj. kr.
Eru þá einungis taldir til út-
gjalda vextir af erlendum skuld-
um, en ekki afborganir, þar sem
afborganirnar ganga til skulda-
lækkana. Hélt nefndin þvl fram,
að ef verzlunarjöfnuðurinn væri
hagstæður um 6 milljónir króna,
þá ættu skuldir við útlönd að
standa í stað. Að áliti nefndar-
innar, námu vaxtagreiðslur af
erlendum skuldum á 6. milljón,
og svaraði þessi niðurstaða
nefndarinnar því til þess að
aðrar greiðslur til og frá út-
löndum næmu svipuðum upp-
hæðum tekna- og gjaldamegin,
en þær eru helztar kostnaður við
ferðalög útlendra og innlendra
manna, flutningsgjöld, vátrygg-
ingai’iðgjöld. — Þá er einn-
ig hægt að gera lauslega at-
hugun á þessu með því að
bera saman breytingar á skuld-
um þjóðarinnar við útlönd um
visst tímabil og verzlunarjöfnuð-
inn. Hefi ég borið þetta saman
frá 1931 og til ársloka 1936, og
er skuldaaukning þjóðarinnar á
þessu tímabili, að viðbættum
hagstæðum verzlunarjöfnuði á
tímabilinu um 6.5 millj. kr. að
meðaltali hvert ár, og ætti það
að sýna 6.5 millj. kr. halla á
duldum greiðslum þessi ár, fyrir
utan afborganir af föstum lán-
um, sem ganga til lækkunar á
skuldum. Um þetta efni er ekki
hægt að fá nákvæma niðurstöðu,
en ekki ættu þessar tölur að vera
fjarri lagi. En hinu ber að gera
sér grein fyrir jafnframt, að
þessar duldu greiðslur munu
fara heldur vaxandi. Nú bætast
t. d. við á þessu ári greiðslur af
Sogsláni. Þá hafa og verið reistar
hér verksmiðjur síðustu árin fyr-
ir lánsfé, o. s. frv. Hinsvegar eru
mjög fá af hinum eldri lánum
erlendis greidd upp ennþá, þar
sem tiltölulega stutt er síðan
þau hafa verið tekin. Má því
gera ráð fyrir að meira þurfi að
ætla fyrir þessum greiðslum
framvegis, en gert hefir verið.
Hagstofan er um þessar mundir
að gera sérstaka athugun i þessu
sambandi, einkum um allar
greiðslur af skuldum, og vænti
ég að innan skamms muni liggja
fyrir nokkuð betra yfirlit um
þetta efni en áður hefir verið
unnt að gefa. Ennfremur er rétt
að geta þess, að ef enginn inn-
flutningur lánsfjár á sér stað til
landsins, þá þyrfti mismunurinn
á út- og innflutningi helzt að
nema sem svaraði raunveruleg-
um halla af duldum greiðslum,
að viðbættum samningsbundn-
um afborgunum af skuldum.
Væri þá að vísu náð lengra en
með venjulegum greiðslujöfnuði,
þar sem skuldir væru þá lækkað-
ar.
Ástæðuroar til yfir-
færsluörðuglcik-
anna.
Þá mun ég minnast á gjald-
eyrisverzlunina. Ég geri fastlega
ráð fyrir því, að á síðastliðnu ári
hafi náðzt nægilega hagstæður
verzlunarjöfnuður til þess að
mæta hallanum á duldum
greiðslum. Ekki sízt þegar tillit
er tekið til þess, að í innflutn-
ingnum er talinn innflutningur
til Hjalteyrarverksmiðjunnar og
lokainnflutningur til Sogsins,
sem hvorttveggja er greitt af
lánsfé. Ýmsar ástæður liggja
hlnsvegar til þess, að gjaldeyris-
verzlunin 1937 hefir verið mjög
erfið, og erfiðari en ráða mætti
af inn- og útflutningstölunum.
Hefi ég orðið var við, að ýmsir
hafa átt erfitt með að átta sig
á þessu, og er það að vonum.
Meginástæðan fyrir þessum erf-
iðleikum i gjaldeyrisverzluninni
er sú, að á árinu hafa safnazt
fyrir inneignir útflytjenda í
Framh. á 4. síðu.
Uian úr heimi
Sá ensku ráðherranna, sem
hefir vakið mesta athygli á sl.
ári, er Hore-Belisha hermálaráð-
herra. Hann er kominn af Gyð-
ingaættum og er 45 ára gamall.
Menntun sína hlaut hann á há-
skólunum í Oxford og Heidel-
berg. Þegar heimsstyrjöldin
brauzt út, gekk hann í herinn
og vann sér liðsforingjanafnbót.
Hann varð þingmaður fyrir
frjálslynda flokkinn 1922 og hef-
ir jafnan síðan náð endurkosn-
ingu.
Síðan 1931 hefir hann fylgt
þeim hluta frjálslynda flokksins,
sem styður þjóðstjórnina. Árið
1934 varð hann samgöngumála-
ráðherra og innti mikið starf af
höndum, m. a. kom hann í fram-
kvæmd margvíslegum umbótum
til að draga úr slysahættu á
helztu samgönguleiðunum. Þeg-
ar Neville Chamberlain varð for-
sætisráðherra í maímánuði sl.,
uppskar Hore-Belisha árangur-
inn af þeim dugnaði sínum, með
því að honum var falið hið
vandasama embætti hermála-
ráðherrans.
Síðan hefir enginn enskur
ráðherra verið meira umtalaður
en Hore-Belisha. Jafnvel Eden
og Chamberlain hafa komizt í
skuggann. Hore-Belisha hefir
gert fjölmargar ráðstafanir til
að afla hernum vinsælda og
bæta kjör hans. Enski herinn
er allt öðruvísi uppbyggður en
herir annara landa. Menn eru
ekki skyldaðir í hann, heldur
er reynt að fá þá til að starfa 1
honum um langt skeið af frjáls-
um vilja. Hore-Belisha vinnur
að því, að herþjónustan geti
orðið einskonar æfistarf þeirra,
sem hana stunda. Þannig eigi
Englendingar að eignast þjálf-
aðri og hraustarl hermenn en
nokkur önnur þjóð.
Þessar ráðstafanir Hore-Be-
lisha virðast ætla að bera til-
ætlaðan árangur. Umsóknir um
inntöku í herinn hafa aldrei
verið fleiri en á síðastl. hausti.
Annað það, sem Hore-Be-
lisha hefir gert og mikla at-
hygli hefir vakið, er það, að
hann hefir skipað nýja menn í
margar helztu trúnaðarstöður
hersins. Við val þessara manna
hefir hann þverbrotið eldri regl-
ur. Áður komust nær eingöngu
gamlir menn í þessar stöður;
hann hafi valið nær ein-
göngu unga menn.
Þó Hore-Belisha láti mikið á
sér bera í opinberu lífi, er einka-
líf hans mjög óbrotið. Hann er
ókvæntur, heldur bústað sínum
í London leyndum, og borðar
sjaldan á þekktari hótelum eða
klúbbum, eins og flestir enskir
stjórnmálamenn. Hann er sagð-
ur vera sístarfandi að áhuga-
málum sínum og minni hans
er viðbrugðið. Ræðumaður er
hann góður. Hann er ekki mik-
ill fyrir mann að sjá og ýmsir
segja, að honum svipi að ýmsu
leyti til Disraeli.
Ensk blöð benda til þess að
Hore-Belisha sé að vinna sér
einna mest traust enskra ráð-
herra og margir spá honum
glæsilegri framtið. Hore-Belisha
telur það eigi að vera megintak-
mark Englendinga að verða
(Framhald & 4. slðu.)