Tíminn - 10.02.1938, Qupperneq 2

24
TÍMINN
undirbúin. Meðal allra friðar-
vina verða þau tekin sem fyrir-
boði verri tíðinda. Stjórn þess-
ara ábyrgðarmestu og vanda-
sömustu mála, er nú komin í
hendur mestu hernaðarsinn-
anna, þeirra manna, sem miða
allar framkvæmdir og atvinnu-
umbætur við næstu heimsstyrj-
öld. í raun og veru lifir þýzka
þjóðin nú eins og á styrjaldar-
tímum. Slíkt getur ekki verið
gert, nema í ákveðnum tilgangi.
Sá maður, sem nú er talinn
skæðasti andstæðingur ensku
stjórnarinnar í neðri málstof-
unni, er Sir Archibald Sinclair,
foringi frjálslynda flokksins.
Hann er meiri ræöumaður en
Attlee, foringi verkamanna, skýr
og rökfastur og fundvís á veilur
í málfærslu andstæðinganna. Það
lýtir ræður hans nokkuð, að
hann er málhaltur, einkum þeg-
ar hann byrjar að tala, en kom-
ist hann í hita, gætir þess ekki,
og verður hann þá mjög aösóps-
mikill.
Sir Archibald Sinclair er 47
ára gamall. Hann er af skozkum
aðalsættum. Menntun sína fékk
hann í Eton og Sandhurst. Árið
1910 gekk hann i herinn og tók
þátt í heimsstyrjöldinni. Árið
1922 varð hann þingmaður fyrir
kjördæmi í Norður-Skotlandi og
hefir jafnan haft þar öruggan
meirihluta síðan. Það var fyrst
um 1930, sem hans tók að gæta
verulega í stjórnmálabaráttunni.
Hann hafði alltaf tilheyrt frjáls-
lynda flokknum og meðan hann
var í hernum, bakaði það honum
nokkurra óvinsælda, því liðsfor-
ingjarnir voru flestir íhaldssam-
ir. Þegar þjóðstjórnin var mynd-
uö 1931, varð vart mikils ágrein-
ings i frjálslynda flokknum, en
John Simon fékk því þó ráðið,
að flokkurinn tók þátt í stjórn-
armynduninni. Varð Sinclair
ráðherra fyrir Skotland í rösk-
lega eitt ár. En í september 1932
sögðu þeir Sir Herbert Samuel
sig báðir úr stjórninni, en John
Simon varð eftir. Klofnaði þá
flokkurinn. Herbert Samuel og
Archibald Sinclair héldu meiri-
hlutanum og varð sá fyrrnefndi
formaður flokksins. í kosningum
1935 náði Herbert Samuel ekki
kosningu og tók Sinclair þá við
flokksforystunni og hefir gegnt
henni síðan: Er talið, að flokkur-
inn hafi heldur rétt við undir
stjórn hans.
t
Undir forystu Sinclair hefir
frjálslyndi flokkurinn greitt at-
kvæði með öllum tillögum
stjórnarinnar um aukinn víg-
búnað. Sinclair hefir margoft
lýst yfir því, að hann telji frið-
inn bezt tryggðan með því, að
þær þjóðir, sem vilji styrkja
hann, séu hernaðarlega sterk-
astar. Hinsvegar hefir frjálslyndi
flokkurinn verið andvígur stefnu
stjórnarinnar í utanríkismálum.
Hann hefir krafizt þess, að Eng-
| lendingar stæðu fast með Þjóða-
! bandalaginu og létu ekki óvirða
! sáttmála þess. Við megum ekki
1 kaupa okkur eins árs frið, hefir
Í Sinclair sagt, með því að loka
I augunum og láta troða á Þjóða-
j bandalagssáttmálanum og rétt-
indum annarra þjóða. Jafnframt
hefir hann krafizt þess, að reynt
yrði að ná samkomulagi viö
Þjóðverja, með því að veita þeim
auðveldari aðgang að hráefnum
; nýlendanna. En gegn því, verði
' Þjóðverjar að viðurkenna rétt
; annarra þjóða, einkum Rúss-
i lands. Með því að koma á gagn-
i kvæmum skilningi og meiri vin-
í áttu milli stórveldanna í Evrópu,
: sé hægt að gera friðinn var-
i anlegan, en annars ekki.
| Slíkt samkomulag vill Sinclair
| ekki láta gerast með samningum
i milli einstakra þjóða, heldur
j innan ramma Þjóðabandalags-
• ins. Þá stofnun á að efla. Þegar
| það er oröið verulega öflugt og
slíkt samkomulag fengið, er hægt
að byrja á afvopnun, en það er
markmiðiö, sem setja á ofar öllu.
Þetta er í stuttu máli utanrík-
ismálastefna Sir Archibald Sin-
clair, sem frjálslyndi flokkur-
inn hefir veitt samþykki sitt.
íslenzk kornyrkja
Búskapur íslenzkra bænda
hefir á liðnum öldum verið fá-
breyttur og einhæfur að fram-
leiðslu, borið saman við búskap
nágrannaþjóða okkar.
Veldur því margt.
Eitt helzta einkenni hans
hefir verið rányrkjan. Öld fram
af öld hefir íslenzka moldin ver-
, ið furðu gjöful, þótt menn-
irnir hafi ekkert gert til að end-
i urgjalda gjafir hennar.
En hér hefir þó orðið breyting
i á nú síðustu árin. Stærsta og
! þýðingarmesta sporið, sem stig-
j ið hefir verið í þá átt, er ís-
lenzk kornyrkja.
Talið er, að kornyrkjan hafi
j lagst niður á íslandi fyrir 500 j
i árum. Þegar svo var komið, var
j um leið lokið þeim þættinum í
í atvinnulífi forfeðra vorra, sem
einna glæsilegast vitnar um þá
blómgvun, sem var í atvinnulíf-
inu, áður en þjóðveldið leið.
Margar frásagnir um korn- j
yrkjustörf íslendinga, er að ;
finna í fornsögunum; þær frá- j
sagnir eru tengdar við afrek og j
raunir.
Landnámsmennirnir fluttu
alla verklega kunnáttu með sér :
frá Noregi.
Sú kunnátta er nú gleymd.
í skjóli skóganna hafa víða
verið akrar. Ennþá sézt fyrir
akurgerðum á allmörgum stöð-
um. (Talað er um akra, sem
aldrei yrðu ófrjóir, t. d. Vítaðs-
gjafa í Eyjafirði).
Þótt líkur bendi til, að áður
fyr hafi skilyrði viða verið góð,
og sumstaðar með afbrigðum,
þá fullnægði heimaræktunin
ekki kornvöruþörf landsmanna.
Þetta er þá það helzta, sem
við vitum um sögu kornræktar-
innar á íslandi. En nú á fyrri
hluta tuttugustu aldar kemur
fram maður, sem með mark-
vissu starfi skapar nýtt tímabil
í sögu kornyrkjunnar, og þar
með í allri íslenzkri jarðrsekt.
Það er Klemens Kr. Krist-
jánsson forstjóri á Sámsstöðum
í Fljótshlíð. Rannsóknir hans
og niðurstöður í 15 ár, verða nú
gerðar hér nokkuð að umtals-
efni.
Öllum þeim, sem kynnst hafa
starfi bóndans og vísinda-
mannsins á Sámsstöðum, mun
vera orðið ljóst, að þar er um
að ræða niðurstöður, sem full-
komlega má byggja á. Og þær
niðurstöður eru í stuttu máli
þessar: í flestum sveitum á ís-
landi er hægt að rækta með
viðunandi árangri, nokkrar teg-
undir byggs og hafra, auk rúgs.
Þetta er árangur af tilrauna-
starfi Klemensar á Sámsstöðum,
sem hefir náðst þar með rekstri
stöðvar Búnaðarfélags íslands,
og sambandi við einstaka á-
hugamenn um dreifðar byggðir
landsins.
Tilraununum hefir í stuttu
máli verið hagað þannig, að
reynd hafa verið mismunandi
afbrigði af korni frá nágranna-
löndum vorum, einkum Noregi
og Danmörku.
Harðgerðustu afbrigðin hafa
verið valin úr og þeim útbýtt. í
sambandi við tilraunirnar hafa
svo verið gerðar rannsóknir við-
víkjandi áburðarmagni, sáðtíma,
grómagni o. fl.
En þungamiðja korntilraun-
anna, þegar afbrigðavali sleppir,
er samband þeirra við aðra al-
menna jarðrækt.
Skal nú nefnt það helzta, sem
hugsað hefír verið um í þeim
efnum.
Það, sem lagt hefir verið til
grundvallar við athugun á þessu
sviði, er það, sem kalla mætti
frjóefna- eða frjómagnslögmál-
ið. Við rannsóknir á endurtek-
inni ræktun sömu jurtar á sama
stað í áratugi og aldir, þá hefir
það komið í Ijós, að slíkt leiðir
af sér efnasnauða mold og
minnkandi afrakstur landsins.
Jarðræktarregla sú, sem kipp-
ir þessu öllu í lag, nefnist sáð-
skipti eða sáðvíxl. Með því, þ. e.
sáðskipti, er átt við það, að
rækta helztu nytjajurtirnar á
tilteknum stað. Með því eina
móti hagnýtast hin bundnu frjó-
öfl jarðvegsins.
Belgjurtir t. d. augða jarðveg-
inn að köfnunarefni, á eftir
þeim ætti því að rækta þær jurt-
ir, er þarfnast sérstaklega köfn-
unarefnis.
Boðberi og brautryðj andi þess-
ara viðurkenndu sanninda á
sviði jarðræktar, hefir einmitt
verið Klemenz Kr. Kristjánsson.
Með þær staðreyndir í huga, hef-
ir hann í margra ára tilraunum
leitast við að tengja í fast skipu-
lag, kornyrkju annarsvegar, og
túnrækt og aðra nytjajurtarækt
hinsvegar.
Ef bændur almennt tækju upp
þessa jarðræktarreglu, þótt í
smáum stíl væri, þá myndi rækt-
un öll svara meiri arði, en fram-
leiðslukostnaðurinn minnka.
Nú er það augljóst að með
kornrækt fæst mjög eftirsóknar-
vert fóöur fyrir yfirleitt allan
búpening. Hefir í því efni feng-
izt nokkur reynsla, sem byggja
mætti á. Hitt verður aftur verk-
efni framtíðar að hagnýta ísl.
korn til manneldis. í því sam-
bandi er þó rétt að taka fram,
að úr íslenzkum rúgi og byggi
hafa verið gerð ágæt brauð.
Rannsóknir benda á, að íslenzkt
korn standi ekki að baki erlendu
korni að næringargildi, t. d. hafa
íslenzkir hafrar sýnt meira feiti-
innihald en erlendir.
Fullvíst er, aö kornrækt ber sig
vel fjárhagslega í öllum meðal-
árum; nægir í því efni að benda
á blaðagreinar Klemenzar Krist-
jánssonar um það efni, á víðar
en einum stað.
Hinn öri vöxtur í útbreiðslu
kornræktarinnar gefur til kynna
að menn eru að vakna til skiln-
ings á þýðingu hennar. í sam-
bandi við útbreiðslu kornræktar-
innar, vil ég aðeins segja það,
að reynsla sú, sem fengizt hefir
bendir eindregið til þess, að sam-
yrkjustöðvar séu ekki að öllu
heillavænlegar til frambúðar, a.
m. k. ekki næstu árin.
Það virðist vera svo, að eðli-
legust verði þróun kornyrkjunn-
ar með þeim hætti, að áhuga-
samir einstaklingar ryðji henni
braut. Þá notast að fullu sú alúð
og umhyggja, sem svo margt
verður aðnjótandi, er vex upp í
skjóli einstaklingsins. Samvinna
og samhjálp verður að sjálfsögðu
mikilsvert atriði, svo sem við
vélakaup og fleira. En í þessum
efnum gera menn það eitt rétt-
ast, að leita ráða og tillagna þess
manns, sem mest og bezt hefir
fyrir kornyrkjuna unnið, þ. e. Kl.
Kr. Kristjánssonar.
Af því, sem hér hefir verið að
framan sagt, má það ljóst vera,
að fyrst og fremst er um að ræða
verkefni fyrir uppvaxandi kyn-
slóð, þar sem er ísl. kornyrkja.
Niðurstöður þær, sem fengizt
hafa í því efni, hljóta að skapa
breytt viðhorf meðal fólksins til
sveitanna. Sá, er gistir Sáms-
staði í Fljótshlíð síðla sumars,
og sér korniö bylgjast á bleikum
ökrunum, hann skilur í fyrsta
sinni orð Gunnars: „Fögr er
hlíðin, svá at mér hefir hon aldri
jafnfögr sýnzt — bleikir akrar,
en slegin tún -— ok mun ek ríða
heim aftr ok fara hvergi.“ — Ég
vil halda því fram, að nú í meira
en þriðjung aldar hafi íslenzk
sveitaæska staðið í líkum sporum
sem Gunnar forðum. Sá er að-
eins munurinn, að unga fólkið
hefir kvatt ættstöðvarnar og
siglt út í bláinn. Meðal margs
annars, þá er það fábreyttnin í
framleiðslu sveitanna, sem ráðíð
hefir ferð og flótta úr sveit að
sjó.
Er mæðiveikin »>él eítt« ?
Eftir Magnús Jónsson
í 10 aldir hefir íslenzkur land-
búnaður grundvallazt að mestu
leyti á sauðfjárrækt. Skilyrðin
sem landið hefir lagt bændum
til slíks atvinnuvegar hafa ver-
ið mjög víða góð: víðáttumikil
beitilönd og slægjulönd, sem
hefir ekki þurft öðru til að
kosta, en verja þau í nokkrar
vikur á ári hverju. fyrir beit. En
áföllin sem íslenzkur sauðfjár-
búskapur hefir orðið fyrir gegn-
um aldirnar, eru mörg og þung,
og hafa legið til þeirra margvís-
legar orsakir og má þar fyrst til
nefna ógætilegan ásetning. Það
er eins og bændastétt landsins
hafi verið í ógæfuálögum hvað
þetta suertir og mun fremur
fara veainandi á síðari árum,
þrátt fyrir margháttaða löggjöf,
sem hefði átt að hvetja bænd-
ur til úrbóta í þessu efni. Er nú
komið svo, að sjáanlegt er, að
það eina, sem komið getur að
haldi, í þessu efni, er að skylda
alla bændur landsins til þess að
vera í fóðurbirgðafélögum og
tryggja um leið að sjóðir geti
myndazt mjög fljótlega, sem
grípa megi til þegar í óefni er
komið. Sumir myndu kalla
bónda á TorSuslöðum
þetta þvingunarlög, en slikt má
segja um flest lög, en sambæri-
leg væru þau lögum um bruna-
tryggingar á öllum íbúðarhús-
um í landinu, sem allir eru þó
sammála um að séu nauðsynleg.
Önnur algengasta plágan, sem
herjað hefir sauðfjárbúskapinn,
hafa verið ýmsir kvillar og far-
aldrar, sem í flestum árum hafa
tálgað drjúga spæni af sauð-
fjárstofni flestra bænda. Einn
með verstu sauðfjárkvillum var
fjárkláðinn, sem tvisvar fluttist
inn í landið, og ennþá gjörir
mikið tjón í mörgum héruðum.
En án efa er mæðiveikin versti
sauðfjárkvillinn, sem bændur
hafa nokkuru sinni haft við að
stríða, og sem sennilega hefir
flutzt inn í landið með kara-
kulfénu. Er raunalegt til þess að
vita, að Búnaðarfélag íslands
skyldi verða til þess að rjúfa
þann vörð, sem trúlega var
haldinn um að flytja ekki útlent
fé til landsins, allt frá því slysið
henti í síðara skiftið með fjár-
kláðann. Og raunalegt er líka til
þess að vita, hve dýralæknum
landsins hefir orðið slysagjarnt
í afskiptum sínum af veikinni.
Prófessor Dungal, sem fyrstur
rannsakaði mæðiveikar kindur í
Deildartungu, þóttist fljótlega
þekkja orsök og allt eðli veik-
innar og taldi að ekki stafaði
veruleg hætta af henni, nema
þar sem fénaður gengi mjög
þröngt. Þetta varð til þess, að
engar varnarráðstafanir voru
gerðar á meðan veikin var lítið
útbreidd. Síðar lýsti hann því
yfir, að orsök veikinnar væri ó-
þekkt og verður að segja honum
það til hróss, að hann hafi lært
af reynslunni, sem ekki verður
sagt um dýralækna landsins. í
seinni tíð hefir prófessorinn
reynt að setja saman meðul við
veikinni, og hafa sumir trú á
því að það takist, einkum þeir er
ekki hafa kynni af hinni skæðu
pest, en það verð ég að segja, að
mikla bjartsýni þarf til þess að
vona að takist að lækna mæði-
veikar kindur með meðulum,
svo spillt sem lungum eru orðin
þegar veikin er komin á hátt
stig.
Þegar reynslan hafði sýnt það
í Borgarfirði, að fyrstu staðhæf-
ingar prófessors Dungals voru
alrangar og hann var snúinn frá
villu sinni, kemur Sigurður Hlíð-
ar dýralæknir til sögunnar.
Mátti heyra af ummælum hans í
útvarpinu, að hann hefði beðið
með óþreyju eftir því að
landstjórnin kallaði sig i striðið
við hinn magnaða óvætt, enda
kvaðst hann hafa farið sam-
stundis á stað í langferðina og
-hefir hann sjálfsagt hugsað sér
að vinna sér mikinn frama.
Hann byrjaði á því að rannsaka
veikar kindur hér í V.-Húna-
vatnssýslu og var hann ekki
lengi að kveða upp sinn dóm,
sem var á þá leið, að veikina
þekkti hann frá fornu fari, og
vísaði bændum, sem voru að
missa féð úr mæðiveikinni, á
meðul í lyfjabúðum, sem duga
myndu. En kraftaverkin gerðust
ekki og féð hrundi niður úr
mæðiveikinni þrátt fyrir með-
alasullið. Svo flýtti Sigurður
Hlíðar sér til Reykjavíkur til
þess að tala við og hugga lands-,
lýðinn í gegnum útvarpið og gaf
bændunum það ráð að vanda
betur fóðrun á fénaðinum og þá
myndi veikin batna. Borgfirð-
ingar svöruðu þessu seinna með
fundarsamþykkt á þá leið, að
þeir kynnu ekki að fóðra betur
en beztu sumarhagar, en það er
reynsla þeirra bænda, sem
strítt hafa við mæðiveikina, að
fénaðurinn drepst unnvörpum á
öllum tímum sumarsins. Að af-
loknum þessum afrekum Sig.
Hlíðar, settust svo flestir eða
allir dýralæknar landsins á
fund og suðu saman fundará-
lyktun, sem átti að tilkynna að
þeir þekktu sjúkdóminn frá
fyrri tíð, þó hann væri að ein-
hverju leyti búinn að breyta
formi. Þessi og fleiri afskipti
dýralækna landsins eru að verða
örlagarík í baráttunni við mæði-
veikina, þvi fjöldi af bændum,
sem ekki hafa kynni af veikinni,
trúir þeim, og heldur að veikin
sé ekki eins hættuleg eins og
af er látið. Þeir halda að sagn-
irnar um fjárfellinn, séu ýktar,
jafnvel að fóðruninni sé að ein-
hverju leyti um að kenna, og
að sumir fjárstofnar kunni að
vera ónæmir fyrir veikinni, því
sumir hinna svokölluðu fræði-
manna hafa haldið þvi fram að
svo gæti verið, — vitanlega út í
bláinn, — því reynsluna vantar.
Þessar fjarstæðu skoðanir
ýmsra fjáreigenda, sem dýra-
læknarnir hafa svo hraparlega
villt um, hafa þegar orðið og
munu verða varnarstarfinu til
hins mesta ógagns. Sumir þeirra
hafa leynt veikinni hjá sér síð-
astliðið vor og hafa orðið svo
með sinn sýkta fénaö utan varn-
argirðinganna og veikin heldur
áfram að breiðast yfir landið,
svo allar líkur eru til þess að
varnarstarfið verði aðeins til
þess að tefja fyrir henni, en
ekki til þess að stöðva hana. En
ef veikin fer urn land allt, þá
Fram að þessu hefir sveita-
æskan ekki almennt komið auga
á verðmætin, sem blunda í skauti
moldar.
Nú eru þau verðmæti að koma
í Ijós.
Nú blasir við augum á fjöl-
mörgum stöðum, þá halla tekur
sumri, fögur hlíð, slegin tún og
bleikir akrar.
Ég hefi sjálfur gert tilraunir
með kornyrkju tvö undanfarin
sumur, og lánazt þær vonum
framar. Vil ég þó í því sambandi,
taka það fram, að tvö síðustu
sumur hafa eigi verið hagstæð
fyrir kornrækt hér vestanlands.
Allmiklir vorkuldar hafa verið,
og síðasta sumar var fremur kalt
og hráslagalegt. Þrátt fyrir það
hefir kornið náð yiðunandi
þroska.
Þar, sem fjárpestin geysar nú,
og leggur búskap manna að
meira eða minna leyti í rústir,
mætti kornyrkjan verða eitt
bezta og almennasta bjargráðið.
íslenzkir bændur! Gerið ykkur
vel ljóst, að kornyrkjan er orðið
tímabært mál með alþjóð. Korn-
yrkja með sáðskiptirækt kemur
betri reglu á alla jarðrækt og
eykur afrakstur hennar.
Kornyrkj an skapar verklega
tækni og alhliða umbætur í ís-
lenzkum búskap. Með kornyrkj-
unni færist öll búnaðarmenning
á hærra stig.
Þegar kornyrkjan hefir öðlazt
almenna útbreiðslu, þá munu
þeir, sem hyggja á flótta úr ís-
lenzkum sveitum, heim snúa og
fara hvergi.
Þá mun nýtt líf, ný menning,
gróa upp af frjóefnum íslenzkrar
moldar.
Einar Kristjánsson,
frá Leysingjastöðum í Dalasýslu.
Eg kaupí
eða tek í umboðssölu all-
ar tegundir af refa-
skinnum. Sendið skinn
yðar til mín, og ég mun
símleiðis láta yður í té
ákveðið verð. Ef yður
líkar ekki verðtilboðið
endursendi ég skinnin
strax. Staðgreiðsla.
NB. Tek á móti skinn-
um á Hótel ísland í Rvík
dagana 7.—15. febrúar
næstkomandi.
EINAR FARESTVEIT,
Hvammstanga.
verða sveitir þessa lands þunn-
skipaðar að búendum að litlum
tíma liðnum.
Um varnarstarfið mætti
margt segja, en það skal þó ekki
gert að þessu sinni, þó þörf væri
á því, því miklu fé hefir verið 1
það eytt og sumu n .eð lítllli for-
sjá.
Það er ekki óíyrirsynju, að
minnast á ástandiö í hinum
sýktu héruðum, þvi fáar fréttir
hafa komið opinberlega af því.
Mig brestur kunnuglelka til
þess að lýsa þvi í Borgarfjarðar-
sýslu, en aftur á móti er ég því
sæmilega vel kunnugur í V,-
Húnavatnssýslu. Veikin er nú
búin að herja í rúmlega eitt ár
í fjórum hreppum af sex í sýsl-
unni. Hinir tveir hrepparnir eru
á Vatnsnesinu og voru afgirtir
í vor í varnarskyni, en i þeim
hreppum, er nú á síðustu mán-
uðunum veikin að fella fénaðinn
unnvörpum á mörgum heimil-
um.
Ég er sérstaklega vel kunnug-
ur atferli veikinnar í Ytri og
Fremri Torfustaðahreppum. í
þessum tveimur hreppum eru
aðeins 2 heimili, sem veikin hef-
ir ekki gert vart við sig á, en á
flestum bæjum er fénaðurinn
fallinn langt ofan fyrir helming,
og á nokkrum bæjum svo að
segja alveg í grunn. Ég vil til