Tíminn - 17.02.1938, Blaðsíða 4

30
TÍM INN
son var mjög handgenginn
hinum beztu Norðmönnum í
þessum hóp, bæði þeim sem
settust hér að og öðrum sem
ráku hér atvinnu. Ein sú at-
vinnugrein, sem Norðmenn
byrjuðu hér voru hvalveiðar.
Þeir áttu hér margar hval-
stöðvar, og tvær af þeim voru í
Mjóafirði. Það mátti telja lík-
legt að Sveini væri að þessum
iðnaði nokkur hagur. AÖ
minnsta kosti var gripið til
þess í pólitískum áróðri. Þegar
síldveiði brást fyrir austan, eins
og stundum kom fyrir, var sjó-
mönnum talin trú um að afla-
bresturinn kæmi af því að
hvalirnir væru drepnir af
Norðmönnum. Þessir menn
héldu því fram að hvalirnir
söfnuðu síldartorfunum utan af
hafi inn á firði, eins og þegar
smalinn safnaði ánum heim á
stöðulinn. Þar sem tvær hval-
stöðvar voru í landi Sveins, var
hann vitaskuld sannnefndur ó-
vinur lands og þjóðar. Sveini í
Firði var hinsvegar vel kunnugt
um niðurstöður vísindanna í
þessu efni og að hvalirnir höfðu
ekki minnstu áhrif á göngur
síldarinnar. Sveinn bauð sig
nokkrum sinnum fram til þings
á þessum árum, en náði ekki
kosningu. Gáfur hans, mennt-
un og glæsimennska komu þar
að engu haldi. Sjómennirnir
töldu hann erkióvin sinn og
kenndu honum alveg sér í lagi
um öll þau tilfelli þegar síld-
veiðin brást.
V.
Sveinn í Firði var kominn um
fimmtugt þegar Framsóknar-
flokkurinn var að myndast.
Hann leyfði að setja sig ofarlega
á 'lista til landkjörs 1916, þar
sem Sigurður í Yztafelli var
efstur maður en Hallgrímur
Kristinsson neðstur. Sigurður
Jónsson náði kosningu á land-
iistanum, en um haustið vann
Sveinn í Firði glæsilegan kosn-
ingasigur í Suður-Múlasýslu og
var jafnan fyrsti þingmaður
þess kjördæmis meðan hann
átti sæti á þingi.
Nú byrjuðu hin þýðingar-
miklu tímamót í lífi Sveins Ól-
afssonar. Hleypidómar hval-
málsins gegn honum voru nú að
engu orðnir, og mikill hluti
samsýslunga hans tók nú að
gerast fús að viðurkenna kosti
hans. Auk þess kom nú ný líf-
vænleg hreyfing og gaf honum
byr undir báða vængi. Hugsjón-
ir ungmennafélaganna og sam-
vinnufélaganna mættust í einni
pólitískri vakningu, Framsókn-
arflokknum. í þeim hóp var
Sveinn Ólafsson sjálfkjörinn
forystumaður. Hann hafði í sér
yl og áhuga æskunnar. Hann
var sannfærður um gildi byggð-
anna. Honum var í mesta lagi
annt um að vernda öll forn
menningarverðmæti. En hann
var sjálfur gegnsýrður af hinni
alþjóðlegu menningu samtíðar-
innar. í deilunum við Dani um
sambandsmálið fylgdi hann ítr-
ustu kröfum um pólitískt sjálf-
stæði landsins. í hinum nýja
flokki fann hann samherja,
sem stefndu að sama marki.
Fyrir jól 1916 kom Sveinn Ól-
afsson fyrsta sinn til þings og
varð þegar í stað einn af önd-
vegishöldum Framsóknarflokks-
ins, og átti óvenjulega mikinn
þátt í að móta þróun hans og
stefnu.
í þingflokki Framsóknar-
manna hitti hann marga menn
á svipuðum aldri og með líka
aðstöðu. Þar var Sigurður Jóns-
son í Yztafelli, Þorleifur Jóns-
son í Hólum, Guðmundur Ólafs-
son í Ási, Einar Árnason á Eyr-
arlandi. — Nokkru síðar bætt-
ust Ingólfur Bjarnarson í
Fjósatungu, Ingvar Pálmason
Lárus Helgason í Klaustri og
Magnús Kristjánsson inn í
þessa fylkingu. Má segja að þar
var hver maður valinn. Allir
þessir menn voru miklir leiðtog-
ar í héraði, forgöngumenn
um öll hin þýðingarmestu fé-
lagsmál.
Var mjög kært með þessum
mönnum öllum og hið ánægju-
legasta samstarf. Þó að Sveinn
væri í skoðunum allra manna
sjálfstæðastur, var hann í þing-
flokknum áhrifamestur um
samheldni. Hann var á þingi
nálega ætíð léttur og kátur,
hlýr og viðmótsþýður. Fyndni
og skörp svör jafnan á vörum
hans. Samhliða því að hann
hélt óbifanlega fast við þann
málstað, sem hann taldi réttan,
var hann í öllum skiftum á
þingi hinn ánægjulegasti og á-
stúðlegasti bæði við samherja
og andstæðinga.
Ræður Sveins í Firði á þingi
eru sannari mynd af hugsun
hans heldur en nokkrar aðr-
ar þingræður frá sama tímabili.
Hann talaði ljóst og stillilega.
Orð og setningaskipun var ram-
íslenzk, og hann lagði jafnan
mikla vinnu í að leiðrétta ræður
sínar, þannig að þær eru nú í
þingtíðindunum nokkurnvegin
sönn mynd af hinni þróttmiklu
mælsku hans og málafylgju á
Alþingi.
VI.
Af hinum mörgu stórmálum
á Alþingi, sem Sveinn í Firði
hafði mikil áhrif á, er fossa-
málið kunnast, enda lýsir saga
þess máls vel hvílíkur þrekmað-
ur hann var. Skömmu eftir að
Sveinn Ólafsson kom á þing,
voru allmiklar umleitanir frá
erlendum gróðamönnum, að
eignast hér fossa og töldu sig
vilja reka hér stóriðju við vatns-
orku, eins og löngu áður var
hafin í Noregi. Þótti nú líklegt
að fallvötnin íslenzku kynnu í
nálægri framtíð að verða stór-
mikils virði, og að sumu leyti
hættulegt, ef erlent auðvald
byggði risafyrirtæki í svo fá-
mennu landi. Var nú skipuð
stór milliþinganefnd sem vann
árum saman að því að rann-
saka fossamálið og gera tillögur
um það. Brátt klofnaði nefndin
um mismunandi skoðanir á
eignarrétti á vatnsorkunni.
Sveinn í Firði tók hina heil-
brigðu skoðun bóndans, að sá,
sem á land að vatnsfalli eigi
lika vötnin út í miðja ána eða
fossinn, og að vatnið með öllu
þess eðli og nytsemi væri eign
þess manns, sem ætti undir-
stöðu þess, meðan vatnið rynni
yfir hinn fasta grundvöll land-
eigandans. Móti þessari skoðun
risu þrír áhrifamenn, sem feng-
ust við að rannsaka málið, en
það voru þeir Bjarni frá Vogi,
Einar Arnórsson, Jón Þorláks-
son og Guðm. Björnson land-
læknir. Þótt undarlegt sé, taka
þessir menn upp aðstöðu sam-
eignarmanna. Töldu þeir vatnið
almenning og vatnsorkuna
þess vegna eign þjóðfélagsins
alls. Urðu um þetta langar
fræðilegar deilur. Annarsvegar
stóðu hinir fjórir langskóla-
gengnu áhrifamenn með mik-
inn blaðakost að baki sér og á-
hrifavald á þingi og utan þings.
Á móti var bóndi úr afskekktri
sveit, kominn yfir miðjan aldur,
nýkominn á þing, og í minnsta
flokknum á þingi. Tvö blöð
stóðu með Sveini í Firði í þess-
ari baráttu: Tíminn og Dagur.
Sveinn var um þetta leyti lang-
dvölum í Reykjavík í fossa-
nefndinni. Birti Tíminn fjölda
greina um málið eftir Svein Ól-
afsson og aðra Framsóknar-
menn. Snérist vörn brátt upp í
sókn, og fór svo að lokum, að
Sveinn gekk af vatnsránskenn-
ingunni dauðri, og hafði unnið
hinn frægasta sigur. Fossamálið
gerði Tímann að áhrifamesta
blaði landsins í þessu máli og
sýndi þjóðinni hvílíkur orku-
maður Sveinn í Firði var.
Sigur Sveins í Firði var ekki
einungis honum og flokki þeim,
sem hann var í til heiðurs,
heldur sýndi afrek hans mátt
hinnar gömlu þjóðlegu menn-
ingar í sjálfmenntuðum bónda.
Menn geta gizkað á hve mikla
þrautseigju og andlegan kraft
þarf til, fyrir aldraðan mann,
sem er nýkominn í áður ókunn-
ugt umhverfi, að halda skoðun
sinni í margra ára svo að segja
daglegum átökum við marga
þaulæfða stjórnmálamenn,
vana þing- og nefndarstörfum,
með stuðning alls hins borgara-
lega valds að baki sér og ljóma
langrar fræðimennsku vafinn
um nöfn sín og fortíð.
Ég er þeirrar skoðunar, að
nálega enginn íslendingur af
samtíðarmönnum Sveins í Firði
hefði í sporum hans getað unn-
ið sigur í vatnsránsmálinu.
Hann einn hafði í einu hinn
heilbrigða styrk stórbóndans,
og þá menningu og lífsreynslu,
sem með þurfti til að eygja hið
rétta og heilbrigða sjónarmið og
það sem erfiðara var, halda fast
við sinn málstað, hvað sem leið
öllu ofurefli, þar til málstaðn-
um hafði aukizt svo fylgi, að
hann fékk almenna viðurkenn-
ingu. Þá var sigurinn líka unn-
inn.
VII.
Sveinn Ólafsson varð mikill
Framsóknarmaður á íslandi og
einn af þýðingarmestu braut-
ryðjendum þess flokks. í Eng-
landi hefði hann ef til vill verið
íhaldsmaður. Hann vildi vernda
öll þjóðleg verðmæti, en opna
dyrnar fyrir nýjum straumum
að því leyti sem nýjungin sam-
einaðist með eðlilegum hætti
því sem þjóðin átti fyrir. Þess-
vegna varð hann sjálfkjörinn
leiðtogi í þeim stjórnmálaflokki
sem höfuðáherslu leggur á
að gera þjóðina sjálfstæða,
og tryggja frelsi hennar, and-
lega menningu og efnalegt
sjálfstæði. í hans augum var
sterk og sjálfstæð bændastétt
megintrygging fyrir því að þjóð-
in gæti þroskazt á þann veg,
sem honum var skapi næst.
Þegar Sveinn Ólafsson hætti
að gefa kost á sér til þingsetu
var hann að öllu leyti fær til
opinberra starfa nema heyrn
hans var nokkuð biluð. Margir
minni menn hefðu í hans spor-
um neytt vinsælda sinna og á-
lits og haldið áfram félagsmála-
störfum, þó að heilsan væri ekki
jafn örugg og áður fyr. En
Sveinn hafði í þessu efni sem
öðru þann heilbrigða metnað,
að láta af störfum á réttum
tíma. Hann vildi ekki vera á Al-
þingi hin síðustu ár á undan-
haldi frá fortíð sinni. Hann
vildi að þátttaka sin í opinber-
um málum yrði ein samfelld
sókn og ekkert undanhald.
Nú situr Sveinn í Firði á
friðstóli heima á því óðali, þar
sem ætt hans hefir átt heimili
um langa stund, þar sem hann
sjálfur er borinn og barnfædd-
ur, þar sem hann á allar minn-
ingar æskuáranna, og um hinn
langa starfsdag. Heima að Fírði
hefir hann leitað hvíldar í
langri og harðri baráttu í þjóð-
málunum. Þar ætlar hann að
njóta hvíldar elliáranna. Þar
vill hann safnast til forfeðra
sinna, sem gert hafa garðinn
frægan á undan honum. Við
hinn langa, lygna fjörð, milli
hárra fjalla munu fossar vor-
daganna kveða minningarljóð
um þennan sterka son íslenzkra
byggða.
9. febrúar 1938.
J. J.
Ritstjóri: Gísli Guðmundsson.
Prentsm. Edda h.f.
Búvélar
Allír pcir, sem ætla að panta hjá oss
Jarðyrkjuverkfæri - Heyvinnuvélar -
Garðyrkjuverkfæri eða aðrar búvélar
eru ámínntir um að senda pantanir sínar sem allra
Syrst og alls ekki síðar en 15« marz.
Gera má ráð fyrir að innilutningur búvéla Syrír vorið
verði eingöngu miðaður við pantanir.
Samband ísl. samvinnufél.
Alþíngi sett
Alþingi var sett 15. þ. m. Sr. Garðar
Svafarsson predikaði í dómkirkjunni
á undan þingsetningunni.
Forsetakosningar og skrifarakosning-
ar fóru fram i sameinuðu þingi og
báðum deildum. Er mannaskipun al-
veg óbreytt frá því á seinasta þingi.
Forseti sameinaðs þihgs er Jón Bald-
vinsson, varaforsetar Jakob Möller og
Bjarni Ásgeirsson, skrifarar Bjarni
Bjarnason og Jóhann Jósefsson.
Forseti neðri deildar er Jörundur
Brynjólfsson varaforseti Gísli Sveins-
son og Finnur Jónsson, skrifarar Vil-
mundur Jónsson og Eiríkur Einarsson.
Forseti efri deildar er Einar Árna-
son, varaforsetar Magnús Jónsson og
Sigurjón Ólafsson, skrifarar Páll Her-
mannsson og Bjarni Snæbjörnsson.
Nefndakosningar fara fram i dag.
Fjárlög og fjáröflunarfrv. frá stjórn-
inni hafa verið lögð fram. Eru það frv.
um framlenging þeirra tolla og skatta,
sem nú gilda.
Aðalíundur
miðstjórnar Framsóknar-
flokksins var settur í Reykjavik
i fyrradag. 33 af 35 miðstjórn-
armönnum sitja fundinn, sjálf-
ir eða varamenn þeirra.
H é ð n í
Valdímarssyní
hefir með miklum meirahluta
atkvæða í flokksstjórn Alþýðu-
flokksins (að sögn 14 gegn 3
atkv.) verið vikið úr Alþýðu-
flokknum fyrir að hafa unnið á
móti flokknum, brotið sam-
þykktir flokksþings og haldið
uppi óleyfilegum samningatil-
raunum við andstæðinga (kom-
múnista) á bak við flokksmenn
sína. Að þessu máli verður siðar
vikið. Ekki er vitað, að neinn af
þingmönnum Alþýðuflokksins
fylgi Héðni í þessu máli. Halda
þá núverandi stjórnarflokkar
þingmeirihluta, þrátt fyrir þessa
breytingu.
Brunabótafél.Islands
Aðalskrifstofa:
Hverfisgata 10, — Reykjavík.
UMBOÐSMENN
í öllum hreppum, kauptúnum og
kaupstöðum.
Lausafjártryggingar (nema
verzlunarvörur) hvergi hag-
kvæmari.
BEZT AÐ VÁTRYGGJA LAUST
OG FAST Á SAMA STAÐ! —•
Upplýsingar og eyðublöð á
aðalskrifstofu og hjá um-
boðsmönnum.
Verðlag á kartöflum.
Lágmarks söluverð á kariöflum tíl verzlana
er ákveöið:
»
1. marz - 30. apríl kr. 26,00 pr. 100 kg.
1. maí - 30. jóní - 28,00 - 100 -
Smásöluálagning (við sölu i lausrí vigt),
má ekki fara fram úr 40%, miðað við hið á-
kveðna söluverð til verzlana. — Heimilt er pó
verzlunum er af einhverjum ástæðum kaupa
kartöflur hærra verði en hinu ákveðna lág-
marksverðí, að haga smásöluálagningu sinni
pannig, að hún sé allt að 40% af innkaups-
verðinu.
Hið setta verðiag er miðað við góða og
ógallaða vöru.
Verðlagsnefnd Grænmetísverzlunarríkísíns
Eg yeit hvað ég Yil
Eg vil leggja meíri
áherslu á að bæta
túníð mítt, en að
stækka það.
Tilraunir tilraunabúanna og fengin
reynsla, vísa veginn, — betri áburðar-
hirðing, bættar ræktunaraðferðir og
skynsamleg notkua tilbúins áburðar, —
og ég mun ná settu marki: að fá fulla
uppskeru af hverri einustu dagsláttu.
Jörðin Sandvík
í Norðfjarðarhreppi fæst til ábúðar í næst-
komandi fardögum. Tún mjög grasgefið og
heyfall gott. Landkostír góðir og fjörubeit.
Útræði stutt og aflagott.
Umsóknir séu komnar til hreppsnofndar
Norðfjaröarhrepps fyrir 15. apríl 1938