Tíminn - 24.02.1938, Blaðsíða 1
XXII. ár.
Rvík, flmmtud. 24. febr. 1938.
9.
blað.
Vmnulöggjöf og
þýðíng hennar
Hér í blaðinu hefir áður
verið skýrt frá áliti og tillögum
vinnulöggjafarnefndarinnar. í
Tímanum, sem út kom sl. viku,
birtast í heilu lagi nokkrir kaflar
úr nefndarálitinu, en það eru
þeir kaflarnir, sem fela í sér að-
al yfirlit um meginstefnur í er-
lendri vinnulöggjöf og tillögur
nefndarinnar eins og þær liggja
fyrir. Allir þeir, sem kynnast
vilja þessu þýðingarmikla og
vandasama máli, ættu því að
lesa það blaö.
Á því er enginn vafi, að ef
frumvarp vinnulöggjafarnefnd-
arinnar yrði að lögum, myndu
vinnudeilurnar hér á landi fá
allt annan svip en nú. Vinnu-
stöðvanir út af kaupdeilum yrðu
aldrei gerðar fyrirvaralaust,
eins og nú á sér stað, heldur
myndi líða a. m. k. vikutími, sem
hægt væri að nota til að leita um
sættir og koma verðmætum und-
an yfirvofandi skemmdum. —
Vinna yrði aldrei stöðvuð út af
ágreiningi um framkvæmd
samninga, heldur yrði slíkum
málum vísað til dóms, eins og
tíðkast annarstaðar á Norður-
löndum. Þannig ætti fjöldi af
smærri vinnustöðvunum, sem oft
valda miklum óþægindum, alveg
að vera úr sögunni. Sáttasemjari
yrði 1 landsfjórðungi hverjum og
þannig miklu betra tækifæri en
nú, til að fylgjast með yfirvof-
andi deilum og leita sátta i tíma.
Ef ekki komast á sættir við
fyrstu tilraun, ætti almenningur
kost á að fá áreiðanlega skýrslu
um deiluatriði og rök deilunnar
og þyrfti ekki að láta sér nægja
meira og minna vilhallar frá-
sagnir í blöðum hinna stríðandi
aðila. Þannig yrði skapaður
grundvöllur undir heilbrigt al-
menningsálit um réttmæti hvers
málstaðar um sig, eins og lengi
hefir verið í lögum í Bretlandi.
Eins og nú er, getur félag, eða
jafnvel stjórn félags ákveðið
vinnustöðvun á fámennum
skyndifundí og undir augna-
bliksáhrifum, með örfáum at-
kvæðum. Ef frumvarpið yrði að
lögum, verður að fara fram
skrifleg og leynileg atkvæða-
greiðsla, er eigi standi skemur
en 24 klukkustundir, og til þess
að trúnaðarmannaráð (eins og
100 manna trúnaðarráðið i
Dagsbrún) getí ákveðið stöðv-
un, þarf eins og í dönsku sept-
embersættinni % atkvæða. Póli-
tísk verkföll, eins og bílstjóra-
verkfallið, yrðu ólögleg. Og þeg-
ar sáttasemjari ber fram miðl-
unartillögu, myndi hún fá gildi
sem samningur, ef ekki er lág-
marksmeirihluti móti henni og
lágmarksþátttaka í atkvæða-
greiðslunni.
Eins og sjá má af þessu, er hér
um verulega þýðingarmikil ný-
mæli að ræða í íslenzkri löggjöf.
Hinsvegar hefir verið vendilega
hjá því sneytt að gera löggjöfina
þannig úr garði að andstæðingar
hennar geti haft ástæðu til að
kalla hana „þrælalög" gagnvart
verkamönnum. Framsóknarflokk
urinn hefir sýnt það fyrr og síð-
ar í afstöðu sinni til verklýðs-
mála og samvinnu við flokk
Aðaliundur
miðstjórnar
F r amsóknarílokksíns
Aðalfundur miðstjórnar Fram-
sóknarflokksins stóð yfir hér í
bænum mestan hluta sl. viku.
Af 35 miðstjórnarmönnum, sem
sæti og atkvæðisrétt eiga á aðal-
fundi, mættu 31. En miðstjórn-
armennirnir úr Borgarfjarðar-
Skagafjarðar-, Norður-Þingeyj-
ar- og Vestur-Skaftafellssýslum,
gátu eigi sótt fundinn.
Hin fjölmenna miðstjórn er
eitt af aðaleinkennum á skipu-
lagi Framsóknarflokksins. Aðrir
flokkar hafa löngum látið sér
nægja að skipa fámennar mið-
stjórnir, 3, 5 eða 7 menn, alla
búsetta í höfuðstaðnum. En
Framsóknarflokkurinn fer ekki
þannig að. Flokksþing Fram-
sóknarmanna kýs í miðstjórn
sína einn mann búsettan í kjör-
dæmi hverju. Þar að auki eru svo
kosnir 15 menn, sem þurfa að
eiga heima í Reykjavík eða svo
nærri bænum, að þeir geti sótt
venjulega fundi án mjög langs
fyrirvara. í þessum 15 manna
hópi eru t. d. Bjarni Ásgeirsson
á Reykjum, Jörundur Brynjólfs-
son í Skálholti og sr. Sveinbjörn
Högnason á Breiðabólstað. Og
eins og samgöngurnar nú eru
orðnar, er það vitanlega ekki
nauðsynlegt, vegna fundarsókn-
ar, að margir miðstjórnarmenn
séu búsettir í Reykjavík. Þeir
mega alveg eins vera úr hin-
um næstu héröðum. Og stefnan
gengur í þá átt.
Með hinni fjölmennu mið-
stjórn og með búsetuskilyrðun-
um er lýðræðið og tillitið til
hinna einstöku héraða tryggt í
yfirstjórn flokksins. í mið-
stjórninni er engin „stjórn“ eins
og sumir virðast halda heldur
aðeins sérstakir starfsmenn,
sem kosnir eiu tll eins árs í
senn, einn til að vera formaður,
annar til að vera ritari og þriðji
til að vera gjaldkeri. Þeir hafa
hver um sig sín tilteknu störf.
En þeim er ekki ætlað að koma
saman á neina sameiginlega
fundi út af fyrlr sig, þar sem
ályktanir séu gerðar, frekar en
t. d. forseta og skrifurum í Al-
þingi. Miðstjórnin er ekki full-
trúaráð. Hún er sjálf æðsta yf-
irstjórn flokksins, munurinn
aðeins sá, að hún er fjölmenn-
ari og öðruvísi samsett en mið-
stjórnir stjórnmálaflokkanna
áður voru.
Þetta skipulag, að virða sjálf-
ur lýðræðið innan sinna eigin
vébanda, að vera í starfi sinu og
ákvörðunum flokkur alls lands-
ins, hefir gert Framsóknar-
flokkinn sterkan.
verkamanna, að það er honum
fjarri skapi að velja hlndra
frjálsræði verkamanna til að
ganga í félög og ráða því eftir
því sem um semst, hvaða verði og
fyrir hverja þeir inna af hendi
starf sitt. Það hefir Framsóknar-
flokknum líka frá upphafi verið
ljóst, að með því móti verður
beztur árangur af slíkri laga-
setningu, að hún sé sett með
samkomulagi við fulltrúa verka-
mannastéttarinnar. Sæmilega
velviljað almenningsálit er höf-
A víðavangi
Stjórnarsamvinnan.
Aðalfundur miðstjórnar Fram
sóknarflokksins hefir nú sam-
þykkt, „að leitað sé eftir sam-
komulagi við Alþýðuflokkinn
um stuðning við ríkisstjórn og
afgreiðslu mála á yfirstandandi
Alþingi“.
Var ályktun þessi samþykkt
með öllum atkvæðum viðstaddra
miðstjórnarmanna. Jafnframt
samþykkti miðstjórnin að
„hafna samstarfi við flokka, sem
ekki vinna undandráttarlaust á
þingræðis- og lýðræðisgrund-
velli.“
Þeim mönnum, sem stutt hafa
Alþýðuflokkinn, má af þeim vera
það ljóst, að klofningsstarfsemi
kommúnistavinanna úr Alþýðu-
flokknum er ekki til þess fallin
að styrkj a meirihlutasamstarf
gegn íhaldinu á Alþingi. Frá
sjónarmiði Framsóknarflokksins
getur slíkt samstarf ekki orðið
tryggt, nema styrkur Alþýðufl.
reynist svo mikill að hann geti
út af fyrir sig lagt hinn nauðsyn-
lega þátt frá „vinstri" til sam-
starfsins. Fortakslaust verður
því að líta svo á, að þeir Alþýðu-
flokksmenn, sem nú snúast gegn
flokki sínum og flokksstjórn,vilji
ekki að stjórnarsamvinna bænda
og verkamanna haldi áfram.
Enga „yfirboðspólitík“.
Og væntanlega gerir Alþýðu-
flokkurinn sér grein fyrir því,
að ef áframhaldandi samstarf á
að vera mögulegt, verður hann
að koma fram sem fullkomlega
ábyrgur stjórnmálaflokkur. —
Hann má ekki láta yfirboðspóli-
tík frá kommúnistum eða Héðni
Valdemarssynl hafa áhrif á
gerðir sínar. Gagnvart þessum
„yfirboðsmönnum“ frá vinstri,
verður hann að taka sömu af-
stöðu og Framsóknarflokkurinn
tók gagnvart sínum „kommún-
istum“, hinum svokölluðu
„Bændaflokksmönnum“, fyrir 4
árum. Á því bygglst framtíð Al-
þýðuflokksins og þá um leið nú-
verandi stjórnarsamvinnu, að
Alþýðuflokkurinn hafi þor og
manndóm til að segja og fram-
kvæma það, sem rétt er, óhjá-
kvæmilegt og framkvæman-
legt. Hann má ekkl gerast eftir-
herma kommúnista eða þeirra,
sem reknir hafa verið. Og vænt-
anlega ber hann líka gæfu tll að
láta eigi svo verða.
íslenzk stjórnmál standa nú á
mikilsverðum tímamótum. Fyrlr
samstarf tveggja umbótafúsra
lýðræðisflokka hefir á umliðnum
árum skapazt þýðingarmikil þró-
un í löggjöf landsins, menningu
og athafnalifi. Kyrstöðuöfl þjóð-
arinnar eru þess albúin að rjúfa
uðskilyrði fyrir þvl að hún sé
framkvæmanleg og nái tilgangi
sínum. Fylgi fulltrúa verka-
mannaflokksins 1 nefndinni, þ.
á. m. formanns næst stærsta
verklýðsfélagsins í landinu, er
ánægjulegt tákn um skilning
þeirra á nauðsyn lýðræðisins tll
að skipa þessum málum á sæmi-
legan hátt, enda mun því fagn-
að af öllum, er I einlægni vilja
vinna að skynsamlegri lausn
þessa erfiða viðfangsefnis.
Prestshjónin í Stöðvarfirði, sira Guttormur Vigfússon, sem
lézt 25. júní sl. og síðari kona hans, frú Friðrika Þórhildur
Sigurðardóttir frá Harðbak á Sléttu. Sbr. grein á öðrum stað
1 blaðinu.
þessa þróun, hvenær sem tæki-
færi gefst. Slíkt væri ill nauðsyn.
Og þess er að vænta að sam-
komulagstilraunir stjórnarflokk-
anna á næstunni sýni, að hún sé
ekki fyrlr hendl.
Brottrekstur
Héðins Valdimarssonar.
Talsverð tíðindi munu það
þykja víða um landið, að Héðni
Valdimarssyni hefir nú verið
vikið úr Alþýðuflokknum. Héð-
inn hefir lengi í flokknum ver-
ið og haft þar mikil áhrif.
Sumir hafa staðið i þeirri mein-
ingu, að hann réði þar einn
öllu. Víst er um það að stund-
um hefir vilji þessa manns orð-
ið miklu meir ráðandi en hollt
var og má þar til nefna atburði
eins og þá sem gerðust fyrir
þingrofið 1931 og samvinnuslitin
á síðastliðnu vori.
Það er almennt vitað, að
Héðinn hefir, þrátt fyrir góða
greind og ýmsa aðra kosti, ver-
ið óhæfilega ráðríkur 1 flokki
slnum, og barizt þar fast til
valda og mannaforráða. Slikir
menn eru ávalt hættulegir
fyrlr samstarfið í hvaða félags-
skap sem er og verða þaðan að
jafnaði að hverfa fyr eða síðar.
Vitanlega getur enginn ílokk-
ur þolað það til lengdar, að
brotnar séu samþykktir hans
eða þær að engu hafðar eins og
Héðinn hefir gert, bæði með
samningamakki sínu við kom-
múnista og í fleiri tilfellum.
Flokkur sem þolir slíkt án að-
gerða, er dauður flokkur. Og þvi
valdameiri maður sem í hlut á
innan flokksins, því hættulegra
er fordæmið.
Þolir Alþýðuflokkurlnn
„yfirboð“?
Einhverjar síðustu gerðir H.
V. meðan hann enn var I Al-
þýðuflokknum, voru bréf það,
er hann ritaði Jóni Baldvins-
syni á dögunum og birt hefir
verið í blöðum, þar sem hann
hefir í frammi hótanir um að
hætta að styrkja blað flokksins
og prentsmiðju, þar sem flokk-
urinn vilji ekki lúta vilja hans
um að hafa að engu fyrri sam-
þykktir. Það er enginn vafi á
1 þvi, að þetta bréf hefir verið eitt
1 af því, sem endanlega reið
h baggamuninn.
'i Á þvi má telja engan vafa, að
svo framarlega sem Alþýðu-
flokkurinn fylgir með mann-
dómi eftir ákvörðun þeirri, sem
hann nú hefir gert um að þola
ekki einstökum manni að troða
á rétti heildarinnar, muni álit
flokksins vaxa verulega frá því,
sem nú er. En því aðeins mun
Alþýðuflokkurinn vaxa af þessu
átaki, að hann hafi einurð til
að halda fram því, sem hann
telur rétt og framkvæmanlegt
og standast yfirboðspólitík
klofningsmanna eins og Fram-
sóknarflokknum tókst gagnvart
Jónl 1 Dal og hans liði á sínum
tíma.
1. umræða fjárlaga
hófst á Alþingi í gær og var
útvarpað að vanda. Framsögu-
ræða Eysteins Jónssonar fjár-
málaráðherra verður birt í heilu
lagi, 1 næsta blaði Tímans, en í
henni voru m. a. stórmerkar at-
huganir í gjaldeyrismálum, sem
eigi hafa áður fram komið.
Afstaða Framsókn-
arflokksíns tíl ann-
ara flokka
Aðalfundl mlðstjórnar Framsóknar-
Ilokksins lauk sl. laugardag.
Á fundinum voru samþykktar í einu
hljóði eftirfarandi tillögur um afstöð-
una til annara flokka:
I.
Aðalfundur miðstjórnar
Framsóknarflokksins álítur
rétt að leitað sé eftir sam-
komulagi við Alþýðuflokkinn
um stuðning við ríkisstjórn
og afgreiðslu mála á yfir-
standandi Alþingi.
II.
Framsóknarflokkurinn
hafnar samstarfi við flokka,
6em ekki vinna undandrátt-
arlaust á þingræðis- og lýð-
ræðisgrundvelli til fram-
dráttar sínum málum.
Flokkurinn fordæmir alveg
sérstaklega pólitíska starf-
semi þeirra manna, sem leita
til erlendra valdhafa eftir
fyrirlagi um íslenzk stjórn-
mál.
í fundarlok fór íram kosning á
etarfsmönnum miðstjórnarinnar. Voru
endurkosnir: Jónas Jónsson formaður,
Eysteinn Jónsson ritari og Vig-
fús Guðmundsson gjaldkeri. Vara-
menn voru kosnir: Hermann Jón-
asson formaður, Guðbrandur Magn-
ússon ritari, Guðm. Kr. Guðmundsson
gjaldkeri.
Miðstjórnin lýsti sig i aðalatriðum
samþykka frumvarpi því um „stéttar-
félög“ og „vinnudeilur", sem vinnulög-
gjafarnefndin hefir samið og greint
var frá í siðasta blaði Timans.
Uian úv heimi
Litliaueu 20 ára.
[Greinina ritar lithauiskur
stúdent, sem nú stundar ís-
lenzkunám við háskólann hér].
Hinn 16. febrúar síðastliðinn
átti Lithauen 20 ára fullveldis-
afmæli. Lithauen er hið syðsta
af þremur Eystrasaltslöndunum.
Hin tvö eru Lettland og Estland.
Mörgum hér á íslandi verður
það á að rugla saman Lettlandi
og Lithauen, vegna þess að
nöfnin hljóma líkt. Samt eru
það tvö alveg sjálfstæð riki, þó
að þjóðirnar, Lettar og Lithau-
ar, séu skyldar. Mál þeirra eru
álíka skyld eins og íslenzkan
og færeyskan. Mál Esta er
hinsvegar óskylt málum Lithaua
og Letta. Lithauiskan er mjög
gamalt mál og varðveitir ýmsa
eiginleika frummáls indoevróp-
iskra þjóða. Rússar, Þjóðverjar,
Pólverjar og aðrar þjóðir í nær-
liggjandi löndum — að Lettum
undanteknum — skilja ekki orð
í lithauisku, Á miðöldum var
Lithauen stórt ríki. Síðar komst
það í konungssamband við Pól-
land, svipað núverandi sam-
bandi íslands og Danmerkur. Á
18. öld komust bæði sambands-
ríkin undir stjórn Rússa. ,
Sjálfstæði sitt fékk Lithauen
eftir heimsstyrjöldina, 16. febr.
1918 — sama ár og ísland og
mörg önnur smáríki. En árið
1920 missti Lithauen höfuðborg
sína, Vilnius (Vilna), sem Pól-
verjar tóku. Vegna þess hefir
Lithauen engin viðskipti við
Pólland og mun ekki taka þau
upp, fyr en það fær Vilnius
aftur. Lithauen er eina land
heimsins, sem enga höfuðborg á.
Ríkisstjórn er til bráðabirgða i
Kaunos. Lithauen er helmingi
minna en ísland, en íbúatala er
h. u. b. 2i/z milljón, að Vilnius-
héraðinu fráteknu. Stjórnar-
skipulag er lýðveldi. Kosningar-
réttur er almennur. Ríkisforset-
inn heitir Antanas Smetona.
Aðalatvinnuvegur er landbún-
aður, þótt iðnaður fari vaxandi.
Það er mikið gert til þess að
bæta kjör bænda. Áður voru
flestar jarðeignir í höndum að-
alsins. Hin nýmyndaða, lithau-
iska ríkisstjórn tók eignir þess-
ar af þeim gegn endurgjaldi og
skipti þeim milli fátækra
bænda. Nú má enginn eiga
meira en 200 ha. lands. Enginn,
sem ekki er sjálfur af bænda-
ættum, eða hefir unnið nógu
lengi í sveit eða er búfræðingur,
má kaupa jörð eða reka búskap.
Það er gert til að fyrirbyggja
jarðabrask. Bændur eru mikið
styrktir af ríkinu.
Lífsskilyrði eru góð og engin
kreppa lengur. Þar þekkist ekki
atvinnuleysi. Lithauen er lika
eitt af þeim fáu löndum, sem
aldrei hafa lækkað gengi pen-
inga sinna.
Lithauen semur vel við alla
nágranna sína, nema auðvitað
Pólland.
í Lithauen er öflug hreyfing
fyrir samvinnu við Norðurlönd.
Margir læra Norðurlandamál.
Margir Lithauar álíta, að öll
smáríki Norður-Evrópu, það er
Norðurlönd og Eystrasaltslönd,
eigi að gera samband með sér.
Innan sambandsins gæti farið
(Frh. á 4. siöu.:)