Tíminn - 24.02.1938, Blaðsíða 2

32
TÍMINN
Ábvrgðarlevsi Siálfstæðismanna
i kaupAjaldsmáli toMaranna
i.
Um það er oft talað og það
meðréttu, að verkafólk í þessu
landi taki of lítið tillit til kring-
umstæðna, þegar það gerir kaup-
kröfur sínar á hendur atvinnu-
vegunum. í þeim efnum hefir þó
verkafólkið eitt sér til afsökunar.
Það hefir sjaldnast veruleg
tækifæri til að fylgjast með því
af eigin raun, hversu rekstur at-
vinnufyrirtækjanna gengur í
raun og veru.
En stórútgerðarmennirnir í
Reykjavík, sem nú eiga ósamið
við hásetana á skipum sínum,
hafa ekki þessa afsökun. Þeir
vita, hvernig hagur útgerðarinn-
ar stendur. Þeir hafa aðstöðu til
að kynna sér með fullum rök-
um, að hverju leyti framfærslu-
kostnaðurinn hefir breytzt frá
ári til árs. Og þeir vita um getu
þjóðfélagsins til að greiða fram
úr málum útgerðarinnar.
Það mætti að minnsta kosti
ætla, að þeir hefðu sinnu og
ábyrgðartilfinningu fyrir því að
taka ekki sjálfir undir vafasam-
ar kröfur á hendur útgerðinni.
Því furðulegri er sú afstaða,
sem aðalmálgagn stórútgerðar-
innar, Morgunblaðið, hefir tekið
í umræðum þeim, sem nú eiga
sér stað um kaup sjómanna á
togaraflotanum. Þessi afstaða
kemur sérstaklega glöggt fram í
einni grein í blaðinu, sem sér-
taklega skal að vikið. Og þar ,
sem hiklaust verður að gera ráð
fyrir að sú grein, sem um slíkt
mál fjallar, sé birt með ráði
og samþykki formanns Sjálf-
stæðisflokksins eða jafnvel rituð
af honum sjálfum, verður ekki
hjá þvi komizt að veita henni
sérstaka athygli.
II.
í greininni segir svo, meðal
annars:
„Við getúm fúslega viðurkennt
að það er eðlilegt og skiljanlegt,
að sjómenn geri kröfu um bætt
kjör.“
Og orsökin til þess að kaup-
hækkunarkrafan sé „eðlileg“ og
„skiljanleg", segir blaðið, að sé
(Þorsteinn M. Jónsson fyrv. alþm., sem
síðustu tvö ár hefir verið fulltrúi
Framsóknarflokksins í stjórn síldar-
verksmiðjanna, hefir sent Tímanum
eftirfarandi grein til birtingar) :
Þar sem rekstur síldarverk-
smiðja ríkisins hefir áhrif á af-
komu fjölda manna og jafnvel
heilla stétta og sjálfs ríkisins,
þá tel ég sjálfsagt, að þjóðin fái
að vita, í aðalatriðum um fjár-
hag þeirra á hverjum tíma.
Birti ég því hér nokkrar tölur,
sem sýna afkomu verksmiðj-
anna.
Síldarverksmiðjur ríkisins eru
5 að tölu, ein á Raufarhöfn, ein
á Sólbakka og þrjár á Siglu-
firði. Tvæx af verksmiðjunum á
Siglufirði lét ríkið byggja, en
hinar þrjár voru keyptar og
þurftu tvær þeirra mikilla end-
urbóta við. Stofnkostnaður og
kaupverð allra verksmiðjanna
5 til samans með öllu því sem
þeim tilheyrir, lóðum og öðru,
svo og þeim viðbótum og endur-
bótum á þeim, sem ekki hefir
reiknað verið til viðhalds, er
samtals kr. 4,067,048,09.
Þar af verksmiðjurnar:
Á Siglufirði .... kr. 3,377,365,31
- Raufarhöfn .. — 207,128,06
„hin vaxandi dýrtíð“.
Nú er það svo, að fyrir liggur
opinberlega útreikningur Hag-
stofunnar á dýrtíðinni í Reykja-
vík, annarsvegar í árslok 1929
— en á þeirri dýrtíð sem þá
var, byggjast sjómannakjör þau,
er gilt hafa — og hinsvegar á
síðastliðnu hausti. Þessir út-
reikningar sýna, að meðalkostn-
aður við kaup helztu lífsnauð-
synja (þar með talin húsaleiga)
er sem næst alveg sá sami nú og
hann var í árslokin 1929.
Enginn þarf í sjálfu sér að
furða sig á því, þó að málgagn
sjómanna geri sér ekki tíðrætt
um þessar upplýsingar. En svo
undarlega bregður við, að for-
maður Sjálfstæðisflokksins og
aðalblað stórútgerðarinnar, virð-
ast heldur ekki hafa heyrt þær.
Morgunblaðið slær því sem sé
alveg föstu í áðurnefndri grein,
að dýrtíðin hafi vaxið svo mikið
síðan áðurgildandi samningar
voru gerðir (1929), að af þeim
ástæðum hafi skapazt fastur
grundvöllur fyrir hækkun á
kaupinu.
í þeim samanburði skýrir Mbl.
ennfremur frá því, að ríkis-
stjórnin hafi samkvæmt tilmæl-
um frá S. í. F., skipað þriggja
manna nefnd, sem í eiga sæti
fulltrúar frá þrem aðalflokkum
þingsins, til að athuga ýms
vandamál útgerðarinnar og gera
tillögur þar um. Og það kemur
fram skýrt og ákveðið hjá blað-
inu, að útgerðarmenn ætlist til,
að þessi nefnd komi því til vegar,
að ríkissjóður leggi fram það fé,
sem til þess þurfi að verða við
hinum „eðlilegu“ og „skiljan-
legu‘ kauphækkunarkröfum tog-
arasjómanna!
Þannig eru í sjálfu aðalmál-
gagni Sjálfstæðisflokksins og
stórútgerðarinnar, sj ómennirnir
beinlínis hvattir til þess að halda
kröfum sínum til streitu. Sjó-
mönnunum er hreint og beint
boðið upp á ,.samfylkingu“ til
þess að heimta þessa kauphækk-
un greidda úr ríkissjóði.
Þessi dæmalausa framkoma
- Sólbakka .... — 482,554,72
Samtals kr. 4,067,048,09
í árslok 1935 var búið að
borga í ríkisverksmiðjunum
alls kr. 283,739,19
Fyrningarsjóður
var þá ......... — 297,984,44
Samtals kr. 581,723,63
Ef dreginn er frá
reksturshalli árs-
ins ................ — 58,595,45
þá er eftir ....... kr. 523,128,18
sem var þá skuldlaus eign verk-
smiðjanna. í ársbyrjun 1935
hafði varasjóður verksmiðj anna
verið kr. 100,767,17. En það ár
var svo mikill halli á rekstrin-
um, að afskrifa varð allan vara-
sjóðinn og að auk þess varð að
taka allt það, sem átti að leggja
í varasjóðinn það ár, upp í
reksturshallann og enn voru
eftir kr. 58,595,45, er færa varð,
sem tekjuhalla yfir á árið 1936.
Árið 1936 varð brúttó tekjuaf-
gangur verksmiðj anna krónur
611.231,90, er skiptist þannig:
Mbl. bendir ákveðið í þá átt, að
sá orðrómur sé sannur, sem
gengið hefir, að .uppsögn sjó-
mannasamninganna sl. haust
hafi verið komið af stað beinlín-
is eða a. m. k. að verulegu leyti
að undirlagi Sjálfstæðismanna,
eftir að kröfur Ólafs Thors um
að hækka bræðslusíldarverðið
enn meir en gert var, höfðu
reynzt árangurslausar.
Hér virðist að því stefnt af
fullkomlega ráðnum hug, að
skapa algert öngþveiti í útgerð-
armálunum. Og vandanum af
öllu saman á svo að skella á rík-
isstjórnina!
III.
Eins og kunnugt er, er svo á-
statt um aðal stórútgerðarfyrir-
tækin i Reykjavík, að þau
skulda bönkum þjóðarinnar
stórfé, sem fremur hefir farið
vaxandi en minnkandi ár hvert
nú um langt skeið. Ef bankarnir
hefðu ekki gengið inn á að auka
lánsfé þessara fyrirtækja jafnt
og þétt, væru þau vitanlega kom-
in í þrot og hinir hálaunuðu
„fínu“ menn, sem teljast eigend-
ur þeirra, löngu komnir út á al-
menning hinnar „frjálsu sam-
keppni“. Fyrirtækjum þessum og
mönnunum sem þeim stjórna,
hefir verið fengið þetta mikla fé
í hendur í þeirri von að með því
væri stuðlað að viðhaldi at-
vinnureksturs í landinu og komið
í veg fyrir hnignun framleiðsl-
unnar.
En þær lágmarkskröfur verður
að gera til þeirra, sem fengin eru
umráð yfir milljónum og tugum
milljóna af starfsfé bankanna,
að þeir geri sér ljóst, hver ábyrgð
fylgir slíkum trúnaði: Að þeir
gæti þess, að láta sem mest verða
úr þeirri framleiðslu, sem til
verður fyrir atbeina lánsfjárins,
en noti hana ekki til hættusamra
„spekulationa", og að þeir hafi
ekki í frammi ábyrgðarlaust hjal
og ábyrgðarlausar athafnir, sem
til þess eru fallnar að stofna
fjármálum þjóðarinnar í voða.
Að þeir að minnsta kosti stuðli
ekki að því með framkomu sinni,
1. Greiddur reksturshalli
frá fyrra ári kr. 58,595,45
2. Fyrningarsjóðs-
gjald ......... — 65,322,06
3. Varasjóðsgjald — 116,060,99
4. Afborganir .. — 137,073,78
5. Tekjuafgangur
yfirfærður til
næsta árs .. — 234,179,62
Samtals kr. 611,231,90
Árið 1937 mun brúttótekjuaf-
gangur nálgast kr. 310,077,66 og
er þá ekkert reiknuð síld, sem
enn liggur óbrædd í þrónum á
Siglufirði, en sem þó má gera
ráð fyrir að eitthvað verðmæti
fáist úr, ef hún verður brædd
með nýrri síld. Með tekjuaf-
gangi þeim, sem færður var frá
árinu 1936, kr. 234,179,62, verður
brúttótekjuafgangur krónur
544,257,28, sem ráðstafað mun
verða þannig:
1. Lagt í fyrningar-
sjóð ........ kr. 58,893,93
2. Lagt í varasjóð — 233.230,85
3. Afborganir ... — 138.967,88
4. Tekjuafgangur — 113.164,62
Samtals kr. 544.257,28
Eg vil taka fram, að þar sem
enn ekki er fullbúið að ganga
frá reikningum verksmiðjanna
fyrir s. 1. ár, þá getur einhverju
munað á brúttótekjuafgangi
þeirra frá því sem hér er talið,
en miklu getur það varla mun-
að skapa öngþveiti í fjármála-
og atvinnulífi landsins.
Um fyrra atriðið, meðferð a.
m. k. sumra þessara manna á
þeirri framleiðslu, sem skapazt
hefir í þeirra höndum, fyrir
þann trúnað, sem þeim hefir
sýndur verið af fjármálastofn-
unum þjóðarinnar, skal eigi
rætt um að þessu sinni, enda
þótt efni mætti til þykja. En hitt
er ástæða til að undirstrika ein-
mitt' nú, sem að var vikið
hér að framan, um framkomu
þessara manna eða málsvara
þeirra í garð þjóðfélagsins nú
síðustu vikur og síðustu daga.
Því hefir verið slegiö föstu af
hálfu þessara manna, með ýmis-
konar útreikningum, að líklegt
sé að reksturshalli á togara á
þessu ári muni verða allt að 110
þúsundum króna. En samhliða
því sem þau gögn eru fram lögð,
bjóða þeir sjómönnum á togur-
unum upp á einskonar „samfylk-
ingu“ til að koma fxam kaup-
hækkun nú í byrjun saltisksver-
tíðar. Ásamt talsmönnum sjó-
manna, undirstrika þeir það,
sem ekki er rétt, að hækkun á
verði lífsnauðsynja síðan gild-
andi samningar voru gerðir,
skapi grundvöll undir þæT kaup-
kröfur, sem nú eru fram bornar.
Útreikninga Hagstofunnar, sem
birtir hafa verið opinberlega, lát
ast þeir ekki sjá.
í stað þess að rökræða rétt-
mæti kaupkrafnanna við um-
boðsmenn sjómanna og leggja
staðreyndirnar á borðið, segir
Morgunblaðið við sjómennina:
Takið höndum saman við okkur
um að heimta að ríkissjóður
greiði kauphækkunina, og þá
skulum við semja!
IV.
En hvar á ríkissjóður að taka
nýjar tekjur til að greiða kaup-
hækkun sjómanna á togaraflot-
anum? Og hvað á þá að verða
um 110 þús. króna rekstrarhall-
ann, sem áætlaður hefir verið af
þessum sömu mönnum? Ætla
þeir að ávísa honum á bankana,
um leið og þeir ávísa kauphækk-
uninni á ríkissjóðinn?
Síðasta Alþingi hefir þegar
veitt stórútgerðinni fjárhagsleg-
ar ívilnanir, sem nema a. m. k.
6 þús. kr. á hvern togara. Það
er meiri beinn stuðningur við út-
gerðina, en dæmi eru til á
nokkru þingi áður. Það kann að
vera, að sá stuðningur hrökkvi
að. Fjárhagsafkoma verksmiðj-
anna eftir hin tvö síðustu ár
1936 og 1937 er þá þannig:
1. Halli greiddur á
árinu 1935 ... kr. 58.595,45
2. Lagt í fyrning-
arsjóð .......— 124.215,99
3. Lagt í varasjóð — 349.291,84
4. Afborganir .... — 276,041,66
5. Tekjuafgangur — 113.164,62
Samtals kr. 921.309,56
Níu hundruð tuttugu og eitt
þúsund þrjú hundruð og níu
krónur og 56 aurar er það, sem
verksmiðjurnar hafa borgaö af
skuldum og lagt í sjóði hin tvö
seinustu ár. Er þetta 22y2% af
öllu því fé, sem í þær hefir verið
lagt.
Skuldlaus eign verksmiðjanna
er nú 1.444.437,74 kr. að með-
töldum fyrningarsjóði. Ef rekst-
ur verksmiðjanna skilar ekki
minni tekjum næstu 6 ár, en
hann hefir gert tvö s. 1. ár, þá
verða þær búnar að borga allt
það fé, sem nú er búið að leggja
í þær.
Árlega hefir verið varið tals-
verðu fé til viðhalds verksmiðj-
unum, sem vitanlega hefir ekki
verið talið til eignar. Árin 1931
—1935 nam það fé 120.938,00
kr., eða að meðaltali á ári
24.187,60 kr. Árið 1936 var reikn-
að til viðhalds af fé því, sem lagt
var það ár til endurbóta verk-
skammt í árum þegar ekki veið-
ist nema einn fiskur fyrir hverj a
tvo sem venjulegt er. En enginn
sannsýnn maður mun þó það
mæla, að slíkri viðleitni beri að
mæta með fullum fjandskap og
illkvittni einni.
Og hve lengi getur þjóðfélagið
Burtvikningu H é ð i n s
Valdemarssonar úr Alþýðu-
flokknum hefir verið tekið
með mikilli gremju í blöðum
íhaldsmanna.
Morgunblaðið segir t. d. að
margir aðrir af forystumönn-
um Alþýðuflokksins hafi frekar
I unnið til þess að vera reknir en
Héðinn, og í raun og veru hafi
honum verið fórnað, sökum þess
að hann hafi metið meira stefnu
og sjálfstæði flokksins en há
laun og bitlinga!
Fljótt á litið mun mörgum
þykja þessi afstaða Morgun-
blaðsins í æði miklu ósamræmi
við skrif þess um Alþýðuflokkinn
undanfarna mánuði. Það hefir
skammaö hann daglega fyrir
samningamakkið við kommún-
ista, sem Héðinn veitti forstöðu.
Það hefir talið, að með því væri
flokkurinn að hverfa af lýðræö-
isgrundvellinum. Nú, er flokkur-
inn sýnir að svo er ekki, hefði
því mátt búast við, að Morgun-
blaöiö léti ánægju sína í ljósi.
Það hefði verið í samræmi við
þá umhyggju, sem það hefir
þótzt bera fyrir lýðræðishollustu
Alþýðuflokksins!
Skýrfngin
En þegar betur er að gætt,
verður gremjan yfir brottrekstri
Héðins vel skiljanleg. Morgun-
blaðið hefir alltaf raunverulega
óskað eftir því, að byltingar-
mennirnir mættu sín meira í Al-
þýðuflokknum. Það veit, að
stefna þeirra er aukinn styrkur
fyrir íhaldið. Það veit að hin
hófsama umbótastefna er íhald-
inu hættulegust af öllu. Það hef-
ir stjórnmálaþróunin á Norður-
löndum sýnt svo greinilega að
ekki verður um villzt.
En aðal gremjan yfir brott-
rekstri Héðins Valdemarssonar
smiðjanna 68.322,00 kr. og árið
1937 um 130.000,00 kr., eða nær
tvö hundruð þúsund krónur
þessi tvö síðustu ár.
Við athugun að framanskráð-
um tölurn geta menn séð, hvern-
ig fjárhagur síldarverksmiðj -
anna er.
Um það hefir talsvert verið
deilt bæði í blöðum og í stjórn
verksmiðjanna, hvort rétt muni
vera að kaupa síldina föstu
verði, eða að taka hana til
vinnslu af útgerðarmönnum og
borga þeim þá út við móttöku
ekki nema nokkurn hluta af á-
ætluðu sannvirði, svo sem 85%.
Greiða þeim svo uppbót, éf ágóði
verður, þegar búið er að taka
allan lögboðinn kostnað og
gjöld, þegar allar afurðirnar eru
seldar. Oftast hefir síldin verið
keypt föstu verði, en þar sem
aldrei er mögulegt að áætla fyr-
irfram, vegna mismunandi veiði
og verðsveifla, hvað í raun og
veru er hægt að gefa fyrir síld-
ina, þá sýnist þessi aðferð ekki
vera heppileg, eins og áður hef-
ir sýnt sig. Árið 1935 borguðu
verksmiðjurnar einni krónu
meira fyrir hvert mál sildar, en
þær hefðu mátt borgða til að
geta innt að hendi iögboðin
sjóðagjöld og afborganir. Til að
jafna halla þess árs varð að
taka allan varasjóðinn, og hann
hrökk ekki til, eins og aö fram-
og bankarnir sætt sig við það,
að þeir, sem notið hafa trúnað-
ar og aðstoðar af hálfu hins op-
inbera, launi með því einu að
æsa kröfur á hendur þjóðfélag-
inu og skapa glundroða og erfið-
leika sér til pólitísks ávinnings á
erfiðum tímum?
stafar samt af því, að hann hefir
verið sá maður í Alþýðuflokkn-
um, sem var fjandsamlegastur
samstarfi hinna vinnandi stétta.
Frá honum gat íhaldið helzt
vænzt hjálpar til að hindra nú-
verandi stjórnarsamvinnu og
skapa möguleika fyrir það til að
eyðileggja þær umbætur, sem
flokkar alþýðustéttanna hafa
byggt upp á undanförnum árum.
Þetta sést greinilega á eftir-
farandi ummælum Mbl.:
„Skýringin er auðfundin....
Það liggur fyrir að taka ákvörð-
un um framhaldandi stjórnar-
samvinnu.... Feitu embættin,
stöðurnar og bitlingarnir voru í
veði. Þeim urðu socialistar um
fram allt að bjarga.... Vitað
var, að Héðinn Valdemarsson var
andvígur framhaldandi stjórn-
arsamvinnu við Framsókn. Hann
þurfti því að víkja. Þess vegna
var hann rekinn."
„Neyddur tiS sainstarfs
við koiBiimaíiisl.i! “
í hinu íhaldsdagblaðinu, Vísi,
segir á þessa leið:
„Það er fyrst og fremst makk-
ið við Framsóknarflokkinn, sem
hefir eyðilagt Alþýðuflokkinn. ..
Héðinn hefir aldrei verið fús til
samvinnu við Framsóknarmenn-
ina. Hann hefir viljað að flokk-
urinn — flokkur alþýðunnar —
væri óháður. Það hafa hinir ekki
viljað, þeir hafa verzlað sig upp
í allskonar stöður og embætti og
hagur flokksins hefir æfinlega
verið númer 2.... Hitt er nátt-
úrlega vont, að hann skuli hafa
tekið höndum saman við komm-
únista.... Hann hefir gert það
nauöugur og hvað átti hann að
gera, þegar hinir vildu halda á-
fram að vera undirtyllur hjá
Framsóknarmönnum?“
an er skýrt frá.
Á árinu 1936 voru hin föstu
kaup á síldinni verksmiðj unum
í vil, því að ef að síldin hefði
þá verið tekin til vinnslu, en
ekki keypt, þá hefðu sjómenn og'
útgerðarmenn fengið einni
krónu meira fyrir hvert mál en
þeim var bórgað, enda gerðu
þeir kröfu til að fá uppbót, þeg-
ar þeir sáu hver útkoman varð,
sem ekki gat náð neinni átt að
greiða, þar sem síldin hafði ver-
ið keypt föstu verði eftir ein-
dreginni ósk útgerðarmann-
anna. Síðastliðið ár hefir verið
borgað 21 eyri of mikið fyrir
hvert mál, til að standast lög-
boðnar greiöslur, en þar barg
tekjuafgangurinn frá árinu á
undan.
Þegar síldarverðið var ákveðið
s. 1. vor, þá var öll verksmiðju-
stjórnin sammála um, að senni-
lega yrði hægt að borga átta
krónur fyrir málið, en ég vildi
hafa það aðeins áætlunarverð,
taka síldina til vinnslu, en
kaupa hana ekki, og borga út
við móttöku síldarinnar 85% af
áætlunarverði, eða 6,80 kr. Ef sú
leið hefði verið farin hefði.
sennilega verið borgaðir 95 aur-
ar í viðbót, eða sem nemur 25
aurum undir áætlun. En þótt
svona færi að útkoman yrði ekki
eins góð fyrir verksmiðjurnar
1937, sem hún varð 1936, þá var
Síldarverksmiðjur ríkisins
Eftir Þorst. M. Jónsson
Ihaldid harmar
‘b,aixBtföiB Médins